سندرم تناسلی – ادراری – یائسگی (آتروفی واژن یا واژینیت آتروفیک) اغلب افرادی را که در حال گذار به یائسگی هستند تحت تاثیر قرار می‌دهد. این وضعیتی است که در آن پوشش واژن به دلیل کمبود استروژن خشک‌تر و نازک‌تر می‌شود. سوزش، خارش، لکه بینی و درد حین رابطه جنسی، تکرر ادرار و عفونت‌های مجاری ادراری از علائم شایع هستند. پوشش طبیعی، ضخیم و مرطوب واژن در مقایسه و با پوشش واژن که نازک و خشک به نظر می‌رسد را آتروفی می‌گویند. در هنگام اتروفی واژن، جریان خون کمتر به این بافت می‌رشد که باعث خشک و نازک شدن آن می‌شود. با پینو بیبی همراه باشید تا به بررسی آتروفی واژن بپردازیم.
آتروفی واژن چیست؟
آتروفی واژن وضعیتی است که در آن پوشش واژن خشک‌تر و نازک‌تر می‌شود. این منجر به خارش، سوزش و درد در حین رابطه جنسی و علائم دیگر می‌شود. این وضعیت همچنین شامل مشکلات دستگاه ادراری مانند عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs) و بی‌اختیاری ادرار می‌شود. اتروفی واژن اغلب در دوران پیش از یائسگی و یائسگی زمانی رخ می‌دهد که تخمدان استروژن کمتری تولید می‌کند. هنگامی که سطح استروژن به دلیل درمان سرطان یا برداشتن تخمدان‌ها کاهش می‌یابد، می‌تواند در زنان جوان‌تر و افرادی که در بدو تولد زنان تعیین شده‌اند (AFAB) رخ دهد. هنگامی که سطح هورمون کاهش می‌یابد، ممکن است فرد بسیاری از علائم ناراحت کننده را تجربه کند. این علائم می‌تواند کیفیت زندگی را مختل کند. اخیراً اصطلاح اتروفی واژن با اصطلاح جدیدتر، سندرم تناسلی ادراری یائسگی (GSM) جایگزین شده است. این اصطلاح جدید نه تنها به توصیف علائم واژینال، بلکه علائم ادراری که ممکن است در نتیجه استروژن پایین رخ دهد نیز کمک کند.
آتروفی واژن (GSM) چقدر شایع است؟
حداقل نیمی از زنان و افراد AFAB که وارد یائسگی می‌شوند، علائم و نشانه‌های سندرم تناسلی ادراری یائسگی را نشان می‌دهند. خشکی واژن معمولاً اولین نشانه‌ای است که نشان می‌دهد فرد در حال ابتلا به آتروفی واژن است.
علائم آتروفی واژن (GSM) چیست؟
بافتی که دیواره واژن را می‌پوشاند زمانی که فرد دچار آتروفی واژن می‌شود نازک، خشک و ملتهب می‌شود. اغلب، اولین علامت روانکاری کمتر (خشکی) است که ممکن است فرد در حین رابطه جنسی متوجه آن شوند. سایر علائم سندرم تناسلی ادراری یائسگی عبارت هستند از:
- سوزش و یا خارش در واژن
- دیسپارونی (درد هنگام رابطه جنسی)
- ترشحات غیرمعمول واژن (معمولاً به رنگ زرد)
- لکه بینی یا خونریزی، به ویژه در هنگام رابطه جنسی
- خارش ولو (خارش اطراف دستگاه تناسلی خارجی)
همچنین آتروفی واژن می‌تواند بر سیستم ادراری تأثیر بگذارد و علائمی مانند:
- عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری (UTIs)
- عدم توانایی در نگه داشتن ادرار (بی‌اختیاری)
- ادرار کردن بیش از حد معمول
- ادرار دردناک (دیسوریا)
- خون در ادرار (هماچوری)
- احساس سوزش هنگام ادرار کردن
علت آتروفی واژن (GSM) چیست؟
در دوران یائسگی، بدن استروژن کمتری تولید می‌کند. بدون استروژن، پوشش واژن می‌تواند نازک‌تر شده و کشش کمتری داشته باشد. کانال واژن نیز می‌تواند باریک و کوتاه شود. استروژن کمتر همچنین میزان مایعات طبیعی واژن را کاهش می‌دهد و تعادل اسید را در واژن تغییر می‌دهد. همه این عوامل باعث می‌شود بافت واژن ظریف‌تر شود و احتمال تحریک آن بیشتر شود. بدن همچنین می‌تواند استروژن کمتری را در طول رویدادهایی غیر از یائسگی تولید کند. افرادی که در دوران شیردهی، افرادی که تحت درمان سرطان هستند یا تخمدان‌هایشان برداشته شده است نیز ممکن است به دلیل کمبود استروژن دچار آتروفی واژن شوند.
چه کسانی در خطر ابتلا به آتروفی واژن (GSM) هستند؟
زنان و افراد AFAB که یائسه شده‌اند بیشترین احتمال را دارند که اتروفی واژن را تجربه کنند زیرا بدن آن‌ها به طور طبیعی استروژن کمتری تولید می‌کند. با این حال، عوامل دیگر می‌توانند سطح استروژن را کاهش دهند و منجر به آتروفی واژن شوند. این شامل:
- کاهش عملکرد تخمدان به دلیل شیمی درمانی یا پرتو درمانی
- داروهایی که دارای خواص آنتی استروژن هستند از جمله تاموکسیفن، مدروکسی پروژسترون و نافارلین
- اوفورکتومی (برداشتن تخمدان‌ها)
- برخی از قرص‌های ضد بارداری
- اختلالات ایمنی
- شیردهی (تغذیه نوزاد با پستان)
- سیگار کشیدن
افرادی که فعالیت جنسی نفوذی کمتری دارند (با یا بدون شریک) ممکن است در معرض خطر آتروفی متوسط تا شدید واژن نیز باشند. مطالعات نشان می‌دهد که افرادی که رابطه جنسی دارند بیشتر از افرادی که رابطه جنسی را متوقف می‌کنند، به موارد خفیف‌تر آتروفی مبتلا می‌شوند. این به این دلیل است که تحریک جنسی جریان خون را به واژن افزایش می‌دهد و بافت واژن را انعطاف‌پذیرتر می‌کند.
عوارض آتروفی واژن (GSM) چیست؟
آتروفی واژن می‌تواند بر کیفیت زندگی افراد و رابطه آن‌ها با شریک زندگی‌شان تأثیر بگذارد. سندرم تناسلی – ادراری – یائسگی GSM عوارض جسمی و روحی را به دنبال دارد. علائم فیزیکی مانند درد، سوزش، خارش و نشت ادرار می‌تواند تمام جوانب زندگی فرد را مختل کند. عوارض جانبی عاطفی نیز به همان اندازه تاثیرگذار هستند و به عنوان عوارض جانبی فیزیکی شناخته می‌شود. افرادی که علائم اتروفی واژن را تجربه می‌کنند ممکن است علاقه خود را به رابطه جنسی و صمیمیت با شریک زندگی‌شان از دست بدهند یا اعتماد به نفس خود را از دست بدهند. بهتر است تمامی بانوان بدانند که همه این احساسات طبیعی هستند و پزشکان برای کمک به آن‌ها آموزش دیده‌اند.
آتروفی واژن (GSM) چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک می‌تواند آتروفی واژن را بر اساس علائم و معاینه لگنی برای بررسی واژن و دهانه رحم تشخیص دهد. علائم کلاسیک آتروفی در معاینه لگن عبارت هستند از:
- یک واژن کوتاه یا باریک
- خشکی، قرمزی و تورم
- از دست دادن خاصی کششی و ارتجاعی واژن
- تغییر رنگ در واژن
- شرایط پوستی ولو، ضایعات فرج و یا قرمزی ولو
- بریدگی‌های جزئی (پارگی) در نزدیکی دهانه واژن
- کاهش اندازه لابیاها
چه آزمایشاتی برای تشخیص آتروفی واژن (GSM) انجام می‌شود؟
در حالی که پزشکان معمولاً به معاینات برای تشخیص تغییرات آتروفیک یا GSM تکیه می‌کنند، ممکن است آزمایش‌های زیر را برای رد سایر شرایط انجام دهند:
- تست پاپ اسمیر
- نمونه‌ی ادرار
- سونوگرافی
- اندازه‌گیری PH واژن (آزمایش اسید)
- آزمایش عفونت واژن
پزشک برای تشخیص آتروفی واژن (GSM) چه سوالاتی ممکن است از بیمار بپرسد؟
- آیا فرد در دوران یائسگی است؟
- چه داروهایی مصرف می‌کند؟
- آیا اخیراً بچه‌دار شده است؟
- آیا رابطه واژینال دردناک است؟
- آیا روان کننده‌ها یا مرطوب کننده‌های بدون نسخه (OTC) را امتحان کرده است؟
- آیا متوجه ترشحات واژن شده است؟
- آیا خونریزی یا لکه بینی داشته است؟
- چه مدت است که متوجه این علائم شده است؟
بسیاری از اشخاص در مورد علائم آتروفی واژن احساس ناراحتی می‌کنند. اگر فرد فکر می‌کند علائمی دارد نباید از ذکر آن با پزشک خود خجالت نکشد. چندین گزینه درمانی مختلف وجود دارد که اکثر آن‌ها در درمان علائم موفق هستند.
گزینه‌های درمان هورمونی برای آتروفی واژن (GSM) چیست؟
استروژن درمانی و دهیدرواپی آندروسترون (DHEA) تنها درمان‌های هورمونی برای آتروفی واژن هستند.
استروژن موضعی: استروژن موضعی واژینال علائم آتروفی واژن را بدون افزایش سطح استروژن در جریان خون درمان می‌کند. در این شیوه‌های درمانی مقادیری هورمون استروژن در یک کرم، یک قرص واژینال یا یک حلقه موجود است. پزشک می‌تواند هر گزینه را با فرد در میان بگذارد و دریابد که کدام گزینه برای بیمار بهتر است.
کرم استروژن واژینال: این کرم را بیمار با استفاده از اپلیکاتور وارد واژن خود می‌کند. اکثر اشخاص به کرم روزانه برای چند هفته نیاز دارند، اما بعد از آن ۲ تا ۳ بار در هفته کفایت می‌کند.
حلقه واژینال: حلقه واژینال یک حلقه نازک و انعطاف‌پذیر است که پزشک آن را در واژن قرار می‌دهد. این حلقه در طول سه ماه دوز پایینی از استروژن را آزاد می‌کند. سپس، پزشک حلقه را برمی‌دارد و جایگزین می‌کند.
قرص واژینال: یک قرص کوچک را با استفاده از اپلیکاتور داخل واژن خود قرار می‌گیرد. مانند سایر درمان‌های استروژن، استفاده از آن را به صورت روزانه و قبل از کاهش به ۲ تا ۳ بار در هفته شروع می‌شود.
درمان جایگزینی هورمونی
این نوع هورمون درمانی که استروژن درمانی سیستمیک نیز نامیده می‌شود، ممکن است برای افرادی که علائم دیگر یائسگی مانند گرگرفتگی شدید دارند، مفید باشد. این شیوه درمانی در دوزهای بالاتری مصرف می‌شود که نه فقط به واژن، بلکه به سلول‌های دیگر بدن نیز می‌روند. اگر بیش از ۱۰ سال از یائسگی فرد گذشته یا فقط خشکی واژن دارد، احتمالاً برای چنین فردی از درمان موضعی استفاده خواهد شد. هورمون درمانی سیستمیک فوایدی مانند بهبود سلامت واژن، خواب بهتر، گرگرفتگی کمتر و بهبود خلق و خو را نیز خواهد داشت. فرد و پزشک متخصص می‌توانند در مورد این که آیا هورمون درمانی سیستمیک برای فرد مناسب است یا خیر مشورت کنند.
درمان‌های غیر هورمونی برای آتروفی واژن (GSM) چیست؟
فرد و پزشک او برای ارائه یک برنامه درمانی برای آتروفی واژن همکاری نزدیکی خواهند داشت. پزشک به فرد کمک می‌کنند تا بر اساس علائم و شدت اتروفی واژن تصمیم بگیرند که کدام برنامه مؤثرتر است. درمان با استروژن و DHEA به عنوان موثرترین درمان در نظر گرفته می‌شود. با این حال، این درمان‌ها برای همه افراد مناسب نیست. چندین گزینه درمانی در دسترس وجود دارد که شامل هورمون‌ها نمی‌شود.
- روان کننده‌ها و مرطوب کننده‌ها
روان کننده‌ها و مرطوب کننده‌ها خشکی واژن را درمان می‌کنند. این باعث بهبود راحتی در هنگام رابطه جنسی می‌شود. برای کاهش اصطکاک و درد در هنگام رابطه جنسی باید از روان کننده‌های واژن استفاده شود. آن‌ها بر پایه آب، سیلیکون یا روغن هستند. این محصولات بسیار کوتاه اثر هستند. مرطوب کننده‌های واژن به بافت واژن می‌چسبند تا به سلول‌ها در حفظ رطوبت کمک کنند. آن‌ها هر یک تا سه روز اعمال می‌شوند تا طولانی‌تر عمل کنند. برخی از روغن‌های طبیعی مانند روغن زیتون و نارگیل نیز ممکن است به عنوان روان‌کننده و مرطوب‌کننده استفاده شوند.
- درمان‌های لیزری
درمان‌های غیرتهاجمی و غیرجراحی لیزر CO2 به بازسازی بافت واژن و بهبود استحکام و کشش آن پس از لیزر درمانی کمک می‌کند. این دستگاه‌ها هنوز توسط سازمان غذا و دارو برای آتروفی واژن تأیید نشده‌اند، زیرا تحقیقات طولانی مدت محدودی در مورد استفاده از آن‌ها وجود دارد.
- دیلاتورها
گشادکننده‌ها ابزاری برای گشاد کردن (اتساع) واژن به منظور بهبود راحتی در هنگام مقاربت جنسی هستند. افراد اغلب با یک گشاد کننده کوچک شروع می‌کنند و به آرامی در طول زمان به اندازه‌های بزرگتر می‌رسند.
- اوسپمیفن (Osphena®)
اوسفنا قرصی است که باید هر روز مصرف شود. فواید آن مشابه مزایای استروژن است، اما حاوی استروژن نیست. یک عارضه جانبی جدی اما غیرمعمول افزایش خطر لخته شدن خون است. برخی از افراد ممکن است متوجه گرگرفتگی بیشتری شوند، اگر چه بیشتر افراد هیچ علامتی ندارند.
آیا عوارض جانبی برای درمان آتروفی واژن وجود دارد؟
افراد باید به علائم جدیدی که پس از شروع درمان ظاهر می‌شود توجه کنند. این علائم می‌تواند شامل تحریک پوست، درد بیشتر و یا ترشحات واژن باشد. هر گونه عوارض جانبی احتمالی را باید با پزشک معالج در میان گذاشت.
درمان آتروفی واژن (GSM) چقدر طول می کشد؟
زمان لازم برای درمان علائم سندرم تناسلی- ادراری- یائسگی GSM بسته به روشی دارد که فرد استفاده می‌کند و شدت بیماری متفاوت است. پزشک می‌تواند همه گزینه‌های ممکن را بر اساس سابقه سلامتی و وضعیت بیمار با او در میان بگذارد. آن‌ها برای تعیین موفق‌ترین برنامه درمانی با بیمار همکاری خواهند کرد. بیماران باید به خاطر داشته باشند که بسیاری از افراد با ترکیب درمان‌ها به موفقیت دست پیدا می‌کنند.
آیا می‌توان از آتروفی واژن (GSM) جلوگیری کرد؟
از دست دادن استروژن بخشی از روند طبیعی پیری بدن هر بانویی است. با این حال، راه‌هایی برای جلوگیری از وخیم شدن آتروفی واژن وجود دارد. بانوان باید از مصرف مواد محرک واژن مانند عطر، رنگ، شامپو، مواد شوینده و دوش اجتناب کنند. بانوان باید به یاد داشته باشند، فعالیت جنسی منظم برای اتروفی واژن مفید است زیرا جریان خون را در بافت واژن افزایش می‌دهد.
در صورت تشخیص آتروفی واژن (GSM) چه انتظاری می‌توان داشت؟
افراد مجبور نیستید فقط با آتروفی واژن زندگی را سپری کنند، حتی اگر در دوران یائسگی یا پیش یائسگی هستند، این بدان معنا نیست که باید با عفونت‌های ادراری، خارش واژن یا رابطه جنسی دردناک دست و پنجه نرم کنند. درمان GSM می‌تواند بسیار موفقیت‌آمیز باشد. افراد نباید از امتحان کردن درمان‌های مختلف ترس داشته باشند و با پزشک خود روی روشی کار کنند که بهترین کارکرد را برای او دارد.
آیا آتروفی واژن (GSM) قابل برگشت است؟
آتروفی واژن قابل درمان نیست، اما افراد هم مجبور نیستند با این ناراحتی زندگی کنند. با تشخیص و درمان مناسب می‌توان علائم را مدیریت کرد.
آیا آتروفی واژن (GSM) می‌تواند بدتر شود؟
متاسفانه پاسخ مثبت است، بله اگر آتروفی واژن درمان نشود شرایط بدتر می‌شود. به همین دلیل است که درمان سریع مهم است. هر چه زودتر درمان انجام شود، احتمال بدتر شدن آتروفی واژن کمتر می‌شود. به عنوان مثال، هر چه مدت بیشتری بدن بدون استروژن بماند، واژن خشک‌تر می‌شود. بدون درمان، آتروفی واژن ممکن است وخیم‌تر شود. گاهی اوقات، آتروفی می‌تواند آنقدر شدید شود که به طور قابل توجهی دهانه واژن را باریک کند. اگر درمان خیلی دیر شروع شود، ممکن است درمان آتروفی را دشوارتر شود.
زندگی با آتروفی واژن (GSM) چگونه است؟
آتروفی واژن می‌تواند کیفیت زندگی را به طور کلی تحت تاثیر قرار دهد، نه فقط بر زندگی جنسی فرد بلکه درد، خشکی، سوزش و خارش، لکه بینی، خونریزی، مشکلات ادراری، عفونت‌های ادراری و ترشحات می‌تواند فرد را بسیار ناراحت کند و زندگی روزمره او را مختل کند. از هر ۴ نفر یک نفر گزارش داده است که آتروفی واژن تأثیر منفی بر سایر بخش‌های زندگی او از جمله خواب، سلامت جنسی و شادی عمومی داشته است.
خودمراقبتی در برابر آتروفی واژن
بانوان باید سلامت جنسی خود را به اندازه هر جنبه دیگری از سلامت جسمی و روانی خود در اولویت قرار دهند و برای پاسخ به هر گونه سوال و نگرانی باید به پزشک مراجعه کنند.
چه زمانی باید برای آتروفی واژن (GSM) به پزشک مراجعه کرد؟
حتی اگر فرد در دوران یائسگی نیست، حتماً علائم خشکی، درد، سوزش و خارش، مشکلات ادراری، لکه بینی یا خونریزی یا ترشح غیرمعمول را باید به پزشک خود گزارش دهد. اگر هفته‌ها گذشت و مرطوب‌کننده‌های بدون نسخه که برای خشکی استفاده می‌کردند مؤثر نبود، فرد باید به پزشک خود مراجعه کنند. همچنین، همیشه برای هر گونه علائمی که بر زندگی روزمره فرد تأثیر منفی می‌گذارد، باید به پزشک مراجعه شود.
چه سوالاتی باید از پزشک در مورد آتروفی واژن پرسید؟
- چه گزینه‌های دارویی بدون نسخه‌‌ای برای آتروفی واژن وجود دارد؟
- چه نسخه‌هایی را برای بیمار توصیه می‌شود؟
- آیا وضعیت آتروفی موقت است؟
- آیا راه‌های دیگری برای درمان بیماری وجود دارد؟
- آیا خطرات و عوارضی به دنبال درمان وجود دارد؟
- چقدر طول می‌کشد تا درمان‌ها عمل کنند؟
- آیا علاوه بر آتروفی واژن شرایط و مشکل دیگری نیز وجود دارد؟
- برای جلوگیری از تشدید آتروفی واژن چه کار دیگری می‌توان انجام داد؟
- شریک یا همسر چه کمکی می‌توانند برای کاهش آتروفی انجام دهد؟
تفاوت بین آتروفی واژن و عفونت قارچی چیست؟
هم آتروفی واژن و هم عفونت‌های قارچی می‌توانند علائمی مانند خشکی، خارش، قرمزی و درد داشته باشند. با این حال، کمبود استروژن باعث آتروفی واژن می‌شود در حالی که عفونت قارچی باعث عفونت مخمری واژن می‌شود. در مورد علائم با پزشک مشورت شود تا با هم بتوانند تشخیص دهند که بیمار چه وضعیتی دارد.
سخن آخر
آتروفی واژن یک مشکل جدی است. با ناراحتی، رفت و آمدهای مکرر به سرویس بهداشتی (تکرر ادرار)، عفونت ادراری مکرر، سوزش، درد در رابطه جنسی و موارد دیگر، کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. خوشبختانه، درمان‌های زیادی وجود دارد و پزشک می‌تواند به فرد کمک کند بهترین گزینه را برای درمان علائم خود پیدا کند. فرد باید به دنبال درمان باشد. از مکالمه با پزشک و با شریک زندگی خود نترسد و همیشه دستورالعمل‌های پزشک خود را دنبال کند تا با کمک پزشک بتوانند مدیریت آتروفی واژن را به درستی انجام دهند.