چرا شیر مادر آغشته به خون است؟
بهترین تغذیه برای نوزاد شیر مادر است اما شیردهی ممکن است چالش‌های خودش را داشته باشد و ممکن است مادرانی که برای بار اول صاحب فرزند شده‌اند به هنگام شیردهی به خودشان آسیب برسانند. گاهی به دلایل مختلف و عموماً که اهمیت ممکن است در شیر مادر خون دیده شود. این موضوع برای مادران ممکن است ترسناک و دلهره‌آور باشد اما واقعیت این است که در اکثر مواقع وجود خون در شیر مادر علت پیچیده، وخیم و نگران کننده‌ای ندارد. در این مقاله قصد داریم تا دغدغه ذهنی مادران را در این خصوص برطرف کنیم، با تیو پینو بیبی همراه باشید تا هر آنچه که در مورد مسائل بارداری، زایمان و پس از زیمان باید بدانید را در اختیار شما خواننده محترم قرار دهیم.
علل دیده شدن خون در شیر مادر
شیردهی یکی از مهم‌ترین کارهایی است که بعد از تولد نوزاد توسط مادر انجام می‌شود. فواید شیردهی برای مادر و نوزاد بسیار زیاد و حتماً در مورد آن زیاد شنیده‌اید. اولین چیزی که نوزاد به عنوان یک ماده خوراکی مقوی مصرف می‌کند آغوز است. آغوز اولین شیری است که پس از زایمان ترشح می‌شود و حاوی مقادیر فراوانی پروتئین است. گاهی مادر هنگام شیردهی ممکن است متوجه وجود خون در شیر خود شود. این موضوع ممکن است باعث ایجاد ترس و وحشت در مادر شود و گمان کند که به مشکل و بیماری جدی مبتلا شده است. اما باید خاطر نشان کرد وجود خون در شیر مادر یک مشکل حاد و خطرناک نیست و ممکن است برای بسیاری از مادران شیرده اتفاق بیفتد و امری کاملاً رایج است. حتی ممکن است روی لب‌ها نوزاد قطرات خون مشاهده شود و یا در خون پمپاژ شده از سینه مادر لکه‌های خون به وضوح قابل رویت باشد اما اصلاً جای نگرانی است. این موضوع به چند دلیل رخ می‌دهد که در ادامه دلایل آن را بررسی خواهیم کرد. این عارضه برای مادرانی که برای اولین بار به نوزاد شیر می‌دهند بیشتر به وقوع می‌پیوندد و از همین رو برای این تازه‌مادران ترسناک‌تر است. وجود خون در شیر می‌تواند طعم شیر را تغییر دهد و اگر شیر در یخچال نگهداری شود طعم آن بیشتر تغییر خواهد کرد و ممکن است رنگ شیر نیز تغییر کند. ممکن است رنگ شیر کدر، صورتی، قرمز، نارنجی و قهوه‌ای رنگ شود؛ در نظر داشته باشید که هر نوع تغییر رنگ شیر نشانه وجود خون در شیر نیست و برخی مواد غذایی به خصوص رنگ مصنوعی که به برخی مواد غذایی افزود می‌شود می‌تواند رنگ شیر را تغییر دهد. برخی مواد خوراکی طبیعی مانند چغندر، میوه‌های قرمز مانند شاتوت، انار، تمشک، آلبالو و …، زعفران، کلم قرمز و … می‌تواند رنگ شیر را تغییر دهد. اگر تغییر رنگ شیر به علت مصرف مواد غذایی باشد، بعد از چند روز با قطع مصرف ماده خوراکی رنگی، رنگ شیر به تدریج به زرد، آبی و در نهایت سفید بدل خواهد شد.
باید خاطر نشان کنیم که در اکثر موارد، می‌توان دلیل ایجاد خون در شیر مادر را برطرف کرد و نیاز به مراقبت پزشکی خاصی نیست اما اگر وجود خون در شیر بیش از یک هفته دوام داشت لازم است تا با پزشک متخصص مشورت شود در موارد بسیار نادر وجود خون در شیر مادر ممکن است یکی از علائم ابتلای مادر به سرطان سینه باشد.
توجه داشته باشید که اگر در شیر خود خون مشاهده کردید لازم است تا روند شیردهی را ادامه دهید. اما اگر بیماری های خاصی مانند هپاتیت C یا ایدز دارید به محض این که خون در شیر خود مشاهده کرد روند شیردهی را قطع کنید و با پزشک خود در این رابطه مشورت نمایید.
دیده شدن خون در شیر مادر می‌تواند علل گوناگونی داشته باشد که در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را با هم بررسی خواهیم کرد.
آسیب و ترک خوردگی نوک سینه مادر
معمولاً هنگام شیردهی ممکن است نوک سینه و اطراف آن دچار ترک خوردگی شوند. ترک خوردگی سینه مادر (شقاق) یکی از عوارض جانبی و شایع شیردهی است. در شرایط طبیعی نوزاد برای خوردن شیر مشکلی ندارد و بدون زحمت به نوک سینه مادر می‌چسبد و شیردهی بدون هیچ عارضه‌ای انجام می‌شود. در برخی موارد ممکن است نوزاد به درستی به سینه مادر نچسبد در چنین شرایطی ممکن است سینه‌های مادر را تحریک شود و باعث آسیب و ترک خوردگی نوک سینه مادر شود. این ترک خوردن موجب خونریزی از سینه مادر خواهد شد و لذا ممکن است به هنگام شیر خوردن نوزاد این جریان خون بیشتر شود و در شیر مادر خون دیده شود.
اگر نوک یکی از سینه‌های شما موقع شیردهی آسیب دید، از سینه دیگر خود به کودک شیر دهید. اگر هر دو پستان شما آسیب دیده لازم است تا موقع شیردهی موقعیت کودک را تغییر دهید تا نوزاد به خوبی به سینه شما بچسبد و سینه شما کمتر تحریک شود. اگر همچنان با شیردهی مشکل دارید و سینه شما موقع شیردهی دردناک است و خونریزی دارد لازم است تا از یک ماما یا یک فرد باتجربه در خصوص نحوه درست شیردهی به نوزاد درخواست کمک کنید و آموزش ببینید. معمولاً در کلاس‌های آمادگی زایمان درباره نحوه درست قرارگیری نوزاد و پوزیشن‌های مناسب شیردهی صحیح آموزش‌هایی به مادران داده می‌شود اما از آنجا که هنوز نوزادی در کار نیست این آموزش‌ها در حد تئوری است و ممکن است بعد از تولد نوزاد نیاز باشد تا در این خصوص از مربی خود مجدداً کمک بگیرید. توجه داشته باشید که اگر نوزاد به طور صحیح روی پستان شما قفل و جفت شده باشد، مشکلات ترک خوردگی سینه به احتمال زیاد رخ نخواهد داد. اگر دچار مشکل ترک خوردگی پستان شدید رعایت نکات زیر می‌تواند به درمان سریع‌تر این عارضه کمک کند:
- اگر درد شما زیاد است از یک مسکن ساده مانند استامینوفن استفاده کنید.
- از پستانی که درد دارد به نوزاد شیر ندهید تا حساسیت و تحریک‌پذیری آن برطرف شود.
- برای حفاظت از نوک سینه خود، از پدهای حفاظتی مخصوص سینه استفاده کنید.
- اگر سینه‌های شما تحریک‌پذیر شده است بعد از هر بار شیردهی از کمپرس سرد یا گرم در اطراف نوک سینه استفاده کنید.
- نوزاد را گرسنه نگه ندارید، اگر برای مدت طولانی به نوزاد شیر ندهید ممکن است نوزاد گرسنه با ولع سینه شما را بمکد و شدت شیر خوردن نوزاد بیشتر شود و همین امر موجب وارد شدن آسیب به سینه شما خواهد شد.
سندروم لوله زنگ زده
مجاری شیر فقط در شرایطی که مادر به نوزاد شیر می‌دهد فعال است و در سایر مراحل زندگی مادر به طور معمول از مجرای خروج شیر، شیر تخلیه نمی‌شود همین امر ممکن است باعث می‌شود گاهی عروق سینه دچار گرفتگی شوند و خون به داخل مجرای شیر نفوذ کند. این مسئله به ویژه در هفته اول پس از زایمان بیشتر دیده می‌شود. پس از زایمان خون زیادی به سینه‌های مادر پمپاژ می‌شود و بدن با سرعت بیشتری مشغول سنتز شیر در پستان‌های مادر است. همین امر سبب می‌شود تا عروق گرفته شده باز شوند و وارد مسیر شیردهی شوند و آغوز قهوه‌ای، نارنجی یا زنگ‌زده به نظر برسد. این پدیده درست شبیه خروج آب از لوله زنگ زده است. اگر پس از مدتی یک لوله زنگ زده را باز کنید آبی که از لوله خارج می‌شود حاوی مقادیری اکسید آهن است و رنگ آن به زرد و یا نارنجی متمایل است.
شاید دیدن رنگ شیر شما را از ادامه شیردهی منصرف کند و فکر کنید که این شیر مناسب تغذیه نوزاد نیست اما همانطور که برای رسیدن به آب سفید و تمیز در یک لوله زنگ زده باید تحمل کنید تا جریان آب از لوله چندین بار عبور کند و زنگ داخل لوله را از بین ببرد در اینجا هم نیاز است تا خون موجود در مجرای خروج شیر به تدریج تخلیه شود و نوزاد با مکیدن سینه این مشکل را بر طرف خواهد کرد. مادران مبتلا به سندرم لوله زنگ زده معمولاً دردی در ناحیه سینه خود احساس نمی‌کنند و این سندورم خطری برای مادر و کودک ندارد. به طور معمول سندروم لوله زنگ زده بعد از چند روز خود به خود از بین خواهد رفت. این سندورم بیشتر در مادرانی که برای اولین بار زایمان و تولد نوزاد را تجربه می‌کنند، دیده می‌شود.
پارگی مویرگ‌های سینه
پستان نیز مانند هر عضو دیگر بدن دارای تعداد زیادی رگ‌های خونی است که در محل تبادل مواد و اکسیژن در سلول‌ها باریک و باریک‌تر می‌شوند و مویرگ‌ها را پدید می‌آورند. مویرگ‌ها رگ‌های خونی بسیار ظریف و باریک هستند که در واقع بخش انتهایی سیستم گردش خون می‌باشند. باریک و ظریف بودن این رگ‌های خونی آن‌ها را در معرض آسیب بیشتر قرار می‌دهد. گاهی به دلیل آسیب یا ضربه مویرگ‌ها دچار پارگی می‌شوند. معمولاً مویرگ‌های پستان به هنگام دوشیدن شیر مادر چه به صورت دستی و چه به صورت مکانیکی آسیب می‌بینند و پاره می‌شوند. این پارگی رگ‌های خونی منجر به دیده شدن خون در شیر مادر خواهند شد. دوشیدن شیر مادر در واقع روشی برای خارج کردن شیر از سینه بدون شیردهی است تا در مواقعی که مادر از نوزاد دور است و یا به هر دلیلی امکان شیردهی ندارد، نوزاد گرسنه نماند و از شیر مادر تغذیه کند.
همانطور که پیشتر گفته شد در کلاس‌های آمادگی زایمان معمولاً روش‌های مختلف شیردهی و آموزش دوشیدن شیر به مادران ارائه می‌شود. اگر در این کلاس‌ها شرکت نکرده‌اید می‌توانید از افراد باتجربه و یا پزشک خود در این زمینه مشاوره بگیرید.
برای دوشیدن شیر دو روش وجود دارد: روش دستی و دیگری استفاده از پمپ سینه.
برای دوشیدن شیر به روش دستی لازم است تا سینه خود را با یک دست جمع کنید و سینه را به آرامی فشار دهید تا شیر از سینه خارج شود. فراموش نکنید که برای این کار لازم است تا کل سینه را فشار دهید و فشار نوک سینه باعث تحریک‌پذیری و ایجاد درد و سوزش خواهد شد. اگر بعد از مدتی جریان شیر کند و یا متوقف شد، فرایند دوشیدن شیر را متوقف کنید و به سینه فشار نیاورید. دوشیدن نامناسب پستان‌ها احتمال پارگی رگ‌های خونی و نشت خون به شیر مادر را افزایش می‌دهد.
اگر برای دوشیدن شیر از پمپ مکانیکی و یا برقی استفاده می‌کنید؛ دستورالعمل استفاده از دستگاه را به دقت مطالعه فرمایید. مراقب باشید که هنگام استفاده از دستگاه به سینه خود آسیب نزنید. معمولاً کار با پمپ‌های الکتریکی ساده‌تر است چرا که امکان تنظیم سرعت و مکش را فراهم می‌کنند. سرعت و قدرت مکش را به نحوی تنظیم کنید که احساس درد نداشته باشید و هنگام کار با دستگاه راحت باشید.
تغییرات فیبروکیستیک
مجموعه‌ای از نشانه‌ها و علائم ناخوشایند در بافت غده‌ای سینه (گلاندولار) را فیبروکیستیک می‌نامند. از جمله این علائم و نشانه‌ها می‌توان به درد پستان، توده‌های جامد و کیست‌ها اشاره کرد. حدود ۴۰ درصد از علل ترشح خون از نوک سینه در بارداری و شیردهی مربوط به سینه‌های فیبروکیستیک است. اما توجه داشته باشید که اگر پستان‌های شما فیبروکیستیک است مانعی برای شیردهی وجود ندارد و برای درمان عارضه لازم است تا به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید.
پاپیلوم داخل مجاری خوش‌خیم
گاهی به دلیل تومورهای کوچک و خوش‌خیم روی پوشش مجاری شیر، ممکن است در خون مادر شیر دیده شود.
این توده‌های کوچک، پاپیلوم داخل مجاری رشد نامیده می‌شوند. این توده‌های کوچک که معمولاً در داخل مجرای شیری نزدیک به نوک پستان رشد می‌کنند؛ ممکن است خونریزی کنند و باعث بروز خون در شیر مادر شوند. معمولاً در چنین شرایطی اگر مادر سینه‌های خود را لمس کند، ممکن است یک توده کوچک در پشت یا کنار نوک سینه خود احساس کند. این عارضه معمولاً برای مادر ایجاد درد نمی‌کند. متخصصان معتقدند در چنین شرایطی مادر باید ردوند شیردهی را ادامه دهد تا زمانی که کودک بتواند خون را تحمل کند. اگر نوزاد به خاطر خون موجود در شیر اذیت و ناخوش شده و شروع به تف کردن و بیرون ریختن شیر کرد، لازم است تا مادر شیردهی را متوقف کند. توصیه می‌شود تا مادر شیر پستان خود را مرتباً بدوشد تا این که از خون پاک شود. این روند ممکن است بین ۳ الی ۷ روز طول بکشد.
ماستیت و ورم پستان
ماستیت در واقع التهاب بافت پستان است و بعضی اوقات همراه با عفونت است. این بیماری ممکن است باعث ایجاد ورم در ناحیه سینه‌ها شود و همچنین با قرمزی، درد در ناحیه پستان‌ها، تب و بالا رفتن درجه حرارت بدن و لرز همراه باشد. برخی از بانوان مبتلا به ماستیت ممکن است شاهد خروج ترشحاتی از نوک سینه خود باشند. در مادران شیرده ممکن است ماستیت باعث نفوذ خون به شیر مادر شود. ماستیت قابل درمان است. معمولاً استراحت کردن و نوشیدن مقادیر کافی آب وضعیت فرد مبتلا را بهتر می‌کند. برای کاهش تب و درد نیز مصرف مسکن‌های ساده مانند استامینوفن کمک کننده است. مادرانی که مبتلا به ماستیت می‌شوند می‌توانند به نوزاد خود شیر بدهند و شیردهی در این شرایط مانعی ندارد. بهتر است مادر برای کم شدن تحریک و فشار سینه‌ها، لباس‌های گشاد بپوشد و از سینه‌بند و سوتین استفاده نکند تا تورم کاهش پیدا کند. معمولاً بیماری بعد از چند روز بهبود می‌یابد اما اگر تورم سینه‌ها بهتر نشد و علائم بیماری همچنان ادامه داشت لازم است تا مادر به پزشک مراجعه کند.
عوارض احتمالی خون در شیر مادر
نکته مثبت و خوشایند این است که به طور معمول وجود خون در شیر مادر هیچ تاثیری روی کودک ندارد و مشکلی برای نوزاد ایجاد نخواهد کرد. اما در موارد حاد و عدم توجه به رعایت نکات گفته شده در بالا ممکن است نوزاد با مشکلاتی مواجه شود که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
مشکلات شیردهی: همانطور که گفته شد مقدار کمی خون در شیر مادر احتمالاً مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما اگر میزان خون زیاد باشد ممکن است طعم شیر مادر را تغییر دهد در چنین شرایطی امکان دارد کودک طعم جدید را دوست نداشته باشد و از خوردن شیر خودداری کند.
استفراغ: باز هم تأکید می‌کنیم که مقدار کم خون در شیر مادر معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما اگر مقدار خون در شیر مادر بیش از حد باشد، ممکن است نوزاد شما دچار استفراغ شود.
تغییرات روده: قطعاً مصرف شیری که حاوی خون است باعث خواهد شد که رنگ مدفوع نوزاد کمی تغییر کند و تیره‌تر شود، حتی ممکن است روی پوشک نوزاد نیز مقداری خون دیده شود؛ اگر مادر مطمئن باشد که خون روی پوشک به دلیل خون موجود در شیر است، مکشلی ایجاد نخواهد کرد و نیاز به درمان و پیگیری پزشکی نیست؛ با برطرف شدن علت وجود شیر در خون مادر، تغییر رنگ مدفوع، ادرار و حتی دیده شدن خون روی پوشک نوزاد نیز از بین خواهد رفت. اما اگر در این خصوص اطمینان کافی نداشتید و یا مقدار خون زیاد بود فوراً به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید.
درمان علل دیده شدن خون در شیر مادر
نکته‌ای که مهم است این است که لازم نیست شیردهی را قطع کنید. مقدار کمی خون در شیر برای نوازد مشکل‌ساز نخواهد شد و گاهی حتی درمان برطرف شدن خون در شیر ادامه روند شیردهی است مانند آنچه که در مورد سندروم لوله زنگ زده گفته شد. اگر نگرانی شما در این مورد زیاد است با پزشک متخصص خود تماس بگیرید و راهنمایی‌های لازم را از او جویا شوید. مهم‌ترین عامل برای برطرف کردن خون در شیر مادر کشف علت آن است. در بررسی علل به طور خلاصه به روش درمان هر کدام پرداختیم اما در ادامه به طور کلی مواردی که لازم است در این خصوص از آن‌ها اطلاع داشته باشید را با شما درمیان خواهیم گذاشت:
نحوه صحیح شیردهی به نوزاد را فرابگیرید، در اینترنت ویدئوهای آموزشی در این خصوص وجود دارد. پوزیشن مناسب برای شیردهی ممکن است برای هر مادر و فرزندی متفاوت باشد، پوزیشن مناسب را برای راحتی خود و فرزندتان انتخاب کنید. مطمئن شوید نوزاد به راحتی روی سینه شما قرار گرفته و دهان نوزاد به راحتی می‌تواند نوک سینه را لمس کند و بمکد. اگر نوک سینه‌های شما تحریک‌پذیر شده‌اند از پمادهای مخصوص برای نوک سینه استفاده کنید. همچنین پدهای محافظتی هیدروژل نیز می‌تواند درد نوک پستان را کاهش دهد و تحریک‌پذیری سینه را کم کند.
از سینه‌بند و سوتین‌های محکم و پلاستیکی استفاده نکنید. سعی کنید ساعتی از روز سوتین را دربیاورید. از سوتین‌های فنری،کش پهن و فانتزی در دوران شیردهی استفاده نکنید. سینه‌بندهای مخصوص شیردهی در بازار موجود هستند که هم جنس مناسبی دارند و هم متناسب با تورم سینه‌های شیرده طراحی و دوخته شده‌اند، حتی‌المقدور از این سینه‌بندها استفاده کنید.
اگر هنگام شیردهی، درد زیادی در پستان خود حس می‌کنید، روند شیردهی را متوقف کنید. بی‌توجهی به درد و ادامه روند شیردهی موجب تحریک‌پذیرتر و دردناک‌تر شدن سینه‌های شما خواهد شد. فراموش نکنید روند شیردهی را نباید برای مدت طولانی قطع کنید و لازم است تا میزان پمپاژ شیر از سینه خود را حفظ کنید.
اگر مکیدن نوزاد تحریک‌پذیری سینه شما را بیشتر می‌کند، شیر پستان خود را با دستگاه‌های پمپ شیر بدوشید و از طریق شیشه شیر به نوزاد شیر دهید.
اگر دچار ماستیت و تورم سینه شدید در اسرع وقت نسبت به درمان بیماری اقدام کنید.
اگر پزشک برای درمان بیماری برای شما دارو تجویز کرده است به ویژه داروهای آنتی‌بیوتیک؛ لازم است حتی پس از برطرف شدن علائم بیماری، مصرف دارو را ادامه دهید و طول درمان را کامل کنید.
اگر علت وجود خون در شیر را نمی‌دانید، چند روز صبر کنید و طی این چند روز نسبت به بدن خود حساس باشید؛ علائم احتمالی را به دقت بررسی کنید. اگر تب، قرمزی، تحریک‌پذیری و تورم داشتید، علائم را با پزشک متخصص خود درمیان بگذارید. اگر بعد از چند روز خون در شیر خود مشاهده نکردید نیاز به هیچ درمان خاصی نیست و ممکن است یکی از عللی که پیشتر توضیح دادیم باعث نفوذ خون به شیر شده باشد و به خودی‌خود نیز برطرف شده باشد.
آیا در صورت وجود خون در شیر می‌توانم به شیردهی به نوزاد ادامه دهم؟
همانطور که توضیح داده شد معمولاً خون موجود در شیر مادر برای نوزاد خطرناک نیست اما اگر علت دیده شدن خون مربوط به ترک خوردگی و شقاق پستان مادر است بهتر است تا برطرف شدن علائم ساییدگی و خراش از شیردهی به نوزاد خودداری شود. شیردهی به نوزاد در چنین شرایطی تحریک‌پذیری پستان را بیشتر خواهد کرد.
اگر موقع شیردهی در ناحیه پستان خود درد احساس می‌کنید تا جایی که درد برای شما قابل تحمل است به روند شیردهی ادامه دهید اما اگر درد شدید بود، از یک مسکن برای کاهش درد استفاده کنید و برای مدتی شیردهی را قطع کنید.
اگر علائمی شبیه آنفولانزا داشتید و خونریزی از سینه شما ادامه داشت به احتمال زیاد دچار ماستیت شده‌اید. در چنین شرایطی لازم است تا به پزشک مراجعه کنید و برای رفع عفونت آنتی‌بیوتیک مصرف کنید. دوره مصرف آنتی‌بیوتیک برای رفع عفونت پستان معمولاً بین ۱۰ تا ۱۴ روز است.