ماساژ کودک و نوزاد

نوازش و مالش ریتمیک یا ریتم دار بدن نوزاد و کودک به دست والدین به عنوان ماساژ کودک اطلاق می­شود که مزایایی را در پی دارد.

در وهله اول می­توان گفت که ماساژ کودک با فاکتورگیری از تمام فواید و مزیت­هایی که در پی دارد می­تواند سبب آرام بودن فیزیک نوزاد یا کودک شود و او را به خلسه­ای از آرامش دعوت کند. در حالت کلی ماساژ خانگی کودک به واسطه والدین به نوعی ابراز عشق و علاقه و مراقبت از کودک است که نه تنها می­تواند موجب آرامش کودک شود، بلکه والدین را نیز تحت تاثیر این آرامش و محبت به وجود آمده قرار می­دهد. بنابراین هدف از نشر این مقاله، نقد و بررسی ماساژ کودک در ابعاد مختلف و سنجش میزان تاثیر آن برای افزایش قد کودک است. لذا اگر می­خواهید پدر یا مادری باشید که با دستان خود معجزه می­کنند و لبخند را به لبان کودکشان هدیه می­دهند، در ادامه با ما همراه باشید.

فواید ماساژ کودک

همان­طور که پیش از این بیان کردیم، ماساژ کودک می­تواند فواید و مزایای متعددی را شامل شود که بر اساس آن­ها باید کودک خود را به صورت روزانه ماساژ دهید. توجه داشته باشید که بدن نوزاد یا کودک بسیار نرم و انعطاف پذیر است، یعنی حرکات دست شما بر روی فیزیکال بدن و حتی فاکتورهای درونی آن نیز تاثیر می­گذارند. بنابراین در صورتی که کودک خود را ماساژ می­دهید باید این کار را به نحوه صحیح انجام دهید.

خوابیدن راحت نوزاد

اولین و واضح­ترین عاملی که شما را ترغیب می­کند تا کودک خود را ماساژ دهید، زمانی است که می­خواهید کودکتان خواب راحتی را تجربه کند و یا بدون درد به خواب برود. از عمده دلایلی که سبب می­شود کودکان نتوانند درست بخوابند، مشکل درد عضلات است. در این حالت شما می­توانید با ماساژ محل مورد نظر به صورت اصولی سبب کاهش و یا حتی فقدان درد شوید که در نهایت به خواب راحت کودک خود کمک کرده­اید.

تقویت و استحکام ماهیچه­‌ها

طبق چیزی که گفته شد، ماهیچه­های بدن نوزاد یا کودک انعطاف پذیر هستند؛ می­توان با ماساژ آن­ها را استحکام بخشید و یا به بیانی شما با ماساژ ماهیچه­های کودک خود سبب شکل دهی هرچه سریع­تر آن­ها می­شوید و تقویت­شان می­کنید. البته نکته دیگری که در این میان وجود دارد این است که شما با ماساژ کودک خود به سبب انعطاف پذیری مفاصل نیز می­شوید. چرا که مفاصل در دوران نوزادی برعکس ماهیچه باید منعطف شوند. البته در هر دو حالت زیاده روی کار درستی نیست.

رفع مشکلات معده

در ادامه ماساژ دستگاه گوارش تقویت می­شود. با تقویت دستگاه گوارش، هضم و دفع غذا به صورت بهتری انجام می­گیرد یا می­توان گفت که مشکلات معده کودک رفع می­شوند. بسیاری از نوزادان و کودکان از مشکلات معده و عدم توانایی هضم یا دفع درست غذا رنج می­برند که ماساژ کودک می­تواند سبب بهبود این مورد آزار دهنده برای کودک شود.

افزایش قد نوزاد/کودک با ماساژ

با توجه به مستحکم شدن و تقویت ماهیچه­ها و همچنین انعطاف پذیری مفاصل بدن نوزاد، می­توان به این نتیجه دست یافت که ماساژ خانگی کودک سبب افزایش قد او می­شود. در واقع ماساژ کودک برای افزایش قد از این نظر حائز اهمیت است که والدین می­توانند به وسیله یک عملیات ساده در خانه، پتانسیل رشد قدی فرزند خود را به چالش بکشند. بدین صورت اگر نوزاد خود را به صورت منظم ماساژ دهید، خواهید دید که افزایش قد حاصل خواهد شد.

افزایش وزن نوزاد/کودک با ماساژ

خواب راحت و برطرف شدن مشکلات معده از عمده دلایلی است که سبب افزایش وزن کودک در نتیجه ماساژ او می­شود. در واقع با رفع مشکلات هضم و دفع یا به بیانی عملکرد صحیح دستگاه گوارش، بخش عمده­ای از وزن کودک حاصل خواهد شد؛ به طوری که افزایش روزانه وزن کودک خود را به وضوح حس خواهید کرد.

تنظیم الگوی خواب

فاکتورهای متعددی وجود دارند که به واسطه آن­ها الگوی خواب نوزاد یا کودک به هم می­ریزد. در واقع نوزادان و کودکان به سبب فعالیت­های سیستم­های بدنی و رشد اندام­ها به استراحت و خواب نیاز دارند. از این رو طبیعی است که نوزادان و کودکان بسیار مشتاق خواب باشند. اما مشکلاتی وجود دارند که مانع خواب راحت نوزاد می­شوند. مشکلات معده و احساس درد بزرگ­ترین و منطقی­ترین دلایلی هستند که سبب آسیب رسیدن به الگوی خواب می­شوند. با این اوصاف رفع مشکلات معده و کاهش درد نوزاد می­تواند سبب تنظیم الگوی خواب نوزاد شود و خواب راحتی را برای او به ارمغان داشته باشد.

بهبود گردش خون

ماساژ کودک به معنی حرکت دست بر روی پوست بدن نوزاد است که نواحی مختلف بدن به این طریق تسکین پیدا می­کنند. از سوی دیگر حرکت دست بر روی پوست می­تواند عاملی باشد که رفت و آمد خون در زیر پوست را سهولت می­بخشد و موجب باز شدن راه عبور خون می­شود. ناگفته نماند که بهبود گردش خون می­تواند مزایای دیگری را در پی داشته باشد.

بیشتر بخوانید: راهنمای رشد مو و ناخن کودک

احساس امنیت

یکی دیگر از فوایدی که ماساژ کودک با خود به همراه دارد، احساس امنیتی است که برای کودک ایجاد می­شود. در این حالت والدین به وسیله تماس فیزیکی، این حس را به کودک خود منتقل می­کنند که یک حامی وجود دارد و بالطبع آرامش خاطری که در کودکی از این بابت به وجود آید، می­تواند مراحل زندگی شخص را در بزرگسالی با روند بهتری به جریان بی­اندازد.

در همین جهت لازم است اشاره کنیم که ماساژ خانگی کودک و با ماساژ نوزاد می­تواند برای پدر و مادر نیز مزیت بخش باشد و علاوه بر احساس آرامشی که در آن­ها ایجاد می­کند سبب افزایش حساسیت والدین به فرزند شود. به عنوان مثال افسردگی پس از زایمان یکی از موارد آزار دهنده است که با برقراری تعامل چشمی بین مادر و کودک این افسردگی کاهش می­یابد و یا حتی ممکن است پس از مدتی به صورت کامل بهبود پیدا کند.

آمادگی قبل از ماساژ کودک

پیش از ماساژ کودک، یک سری شرایط و نکات وجود دارند که بهتر است آن­ها را مهیا کنید تا ماساژ به نحو اصولی و درست انجام شود. توجه داشته باشید که هر کدام از مواردی که در ادامه ذکر می­شوند، ممکن است در ظاهر بسیار آسان و حتی غیرضروری به نظر برسند، اما در واقع انجام آن­ها ضروری است.

برای اینکه بتوانید شرایط ماساژ درست و اصولی را به ارمغان آورید، باید دمای منزل را متعادل سازید. دمای پیشنهادی ۲۴ درجه سانتگی­گراد است که به عنوان دمای متعادل شناخته می­شود. اما باید در نظر داشته باشید که بستن در و پنجره­­ها به منظور جلوگیری از نفوذ هوا یا باد سرد هم نوعی احتیاط به شمار می­­آید.

حفظ تمرکز هم از جمله مواردی است که باید به آن توجه کنید. ماساژ کودک یه عمل کاملا آرامش بخش است که نیاز به شرایط آرام و بدون سر و صدا دارد. بنابراین باید از هر فعالیت یا موردی که سبب از دست رفتن تمرکز شما می­شود جلوگیری به عمل آورید؛ به طور مثال می­توانید گوشی خود را در حالت سایلنت قرار دهید.

دقت داشته باشید که در حین ماساژ به کودک خود آسیب نرسانید و حرکات ماساژ را به صورت نرم و آرام انجام دهید. کوتاه کردن ناخن­ها از جمله عواملی است که می­تواند حرکات ماساژ را کنترل کند.

مراحل ماساژ کودک و نوزاد

ماساژ از قسمت زیر گردن شروع می­شود، ابتدا باید دست­ها را روی قفسه سینه بگذارید. با استفاده از انگشتان شست، حرکاتی دایره وار را با ملایمت انجام دهید. اطراف استخوان قفسه سینه کودک و زیر گردن را ماساژ دهید. سپس باید به آرامی به سمت دو طرف قفسه سینه بروید.

در مرحله بعد می­توانید ماساژ دست را شروع کنید، از قسمت مچ دست تا زیر بغل کودک، ماساژ دادن را ادامه دهید. هر کدام از انگشتان، مفاصل و کل دست را در این جریان به آرامی لمس کرده و ماساژ دهید.

شکم نوزاد را از قسمت بالای ناف با یک دست و حرکت دایره وار در جهت عقربه­های ساعت، ماساژ دهید.

پاها را به آرامی تا کشاله ران با انگشتان خود ماساژ دهید و با سر انگشتان­تان پاهای نوزاد را لمس کرده و ماساژ را به وسیله حرکات طولی کف پاهای او را لمس کنید و به آرامی ماساژ دهید.

در نهایت به وسیله کف دست و حرکات دایره وار، کمر و پشت کودک یا نوزاد ا ماساژ دهید.

انجام دادن ماساژ بدون وقفه، کامل و آرام، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. تمام حواس و دقت خود را معطوف نوزاد کنید و هیچ بهانه­ای نمی­تواند برای قطع ماساژ مورد قبول باشد.

فشار دست برای انجام ماساژ مناسب نیست. از این گذشته نوازش و لمس آرام هم باید در نظر گرفته شود. دقت داشته باشید که حرکات ماساژ باید دور از ناحیه قلب انجام شود. البته در زمانی که کودک بیدار و فعال است، لمس بدن نوزاد و حرکت آرام دست به سمت قلب، قابل قبول و مناسب است.

انواع حرکات در ماساژ خانگی کودک

طبق مطالبی که تا این خط از مقاله ارائه شد، مراحل متفاوتی برای ماساژ کودک وجود دارد که انتخاب ترتیب انجام آن­ها به عهده خودتان است. البته در این میان حرکاتی وجود دارد که انجام گام به گام آن­ها می­تواند برای پیشروی درست روند ماساژ بسیار مفید باشد. لذا در صورتی که می­خواهید کودک خود را به صورت کامل و اصولی ماساژ بدهید، به طوری که تاثیر این فرآیند را به خوبی حس کنید، لازم است که حرکاتی که در ادامه شرح داده می­شوند را دقیق و بی وقفه انجام دهید.

انتخاب زمان مناسب ماساژ

خوب است پیش از اقدام به شروع ماساژ، برای انجام آن از کودک اجازه بگیرید. یعنی در مواقعی که کودک بی قراری می­کند یا حال مساعدی ندارد، نمی­توانید عملیات ماساژ را آن­طور که دلخواه کودک است انجام دهید. استفاده از کمی روغن یا لوسیون که بر روی شکم کودک بمالید، می­تواند کوک را برای ماساژ تحریک کند تا لذتی را که باید از ماساژ ببرد. اگر کودک آماده است و غر نمی­زند، می­توانید شروع به کار کنید.

از ماساژ پا شروع کنید

می­توانید برای بهتر شدن روند کار از پاهای نوزاد یا کودک شروع کنید. خوب است چند قطره روغن بر روی کف دستان خود بریزید و به آرامی پاهای کودک خود را ماساژ بدهید. به صورت آهسته و ملایم می­توانید فشارهایی را اعمال کنید. از پاشنه پا به سمت پنجه بروید. ماساژ را با انگشت شست آغاز کنید و سپس حرکت دایره­ای بر روی کف هر دو پا را ادامه دهید.

کم کردن فشار ماساژ به عکس العملی که کودک از خود نشان می­دهد، بستگی دارد. می­توانید از روی حالت چهره یا اصوات متوجه رضایت و یا عدم رضایت او شوید.

حرکات ماساژ پا

ابتدا یک پای کودک را نگه دارید و مچ پا را بلند کنید. ضربه­های آرامی به مچ پا بزنید و در ادامه ب سمت ران­ها بروید. به آرامی از ماساژ ران­ها آغاز کنید و به سمت شکم کودک حرکت کنید. توجه داشته باشید که برای حرکت به سمت ران­ها بهتر است زانوی کودک را در آغوش بگیرید.

می­توانید یک دست خود را به صورت C دور ران کودک نگه دارید و با حرکات بالا و پایین، ران کودک را ماساژ دهید.

با نوازش باسن کودک به سمت ماساژ ساق پا پیش بروید و در این حالت هر دو دست را در خلاف جهت یکدیگر نگه دارید.

ماساژ شکم کودک

از آن­جایی که شکم نوزاد به عنوان حساس­ترین قسمت شناسایی می­شود، در این مرحله باید به آرامی پیش بروید. از زیر استخوان سینه و بالای شکم ماساژ نوزاد را آغاز کنید. بهتر است لز ماساژ ناف نوزاد پرهیز شود و تنها حرکات دورانی انگشت­ها در جهت عقربه­های ساعت به دور تا دور ناف اعمال شود. در این مرحله به آرامی زانوهای کودک را بر روی شکم و فشار دهید و باسن او را برای چند مرتبه به سمت راست بچرخانید.

ماساژ بازو

الگوی ماساژ بازو تا حد زیادی شبیه به ماساژ پا است. چند قطره بر روی دست خود بریزید و با دستان کودک شروع به ماساژ کنید. انگشت شست را به صورت دایره­ای و به آرامی حرکت دهید و تا مچ و نوک انگشتان این حرکات را ادامه دهید. ضربات مستقیم خود را به سمت مالش مچ پیش ببرید. مچ دست­ها را درست مانند الگوی C که برای ساق پا و کشاله ران از آن استفاده می­شد، ماساژ دهید. هر دو دست باید به صورت مخالف حرکت کنند و از شانه به سمت مچ دست کودک کشیده شوند. برای ماساژ کل بازو از همین حرکت دایره­ای مانند استفاده کنید.

ماساژ سینه­ و شانه‌­ها

به منظور ماساژ سینه و شانه­ها به وسیله هر دو دست خود از جناغ به سمت بیرون بکشید و حرکات قلبی دست را از ناحیه شانه به سمت پایین اعمال کنید. از سوی دیگر می­توانید هر دو دست خود را از راس قفسه سینه کودک قرار دهید و ماساژ را از سمت بیرون به سمت کناری بدن انجام دهید.

ماساژ شانه­ها باید به گونه­ای باشد که از شانه چپ و راست در جهت عقربه­های ساعت انجام شود. قابل توجه است که باید از کشیدن سریع و با قدرت شانه­ها پرهیز شود.

ماساژ صورت

تنها لازم است که سر و صورت کودک خود را با انگشتان­تان به آرامی ماساژ دهید. از نوک انگشتان برای ایجاد یک حرکت قلبی شکل از پیشانی به سمت چانه، استفاده کنید. ماساژ تاج سر کودک در حالت دورانی و کشیدن پلک­های بسته به سمت بیرون به همراه حرکت انگشتان بر روی نوک بینی­ و گونه­ها نیز جزء حرکاتی است که برای ماساژ سر و صورت نوزاد یا کودک اعمال می­شود.

ماساژ سر مانند شامپو زدن به موهای کودک و مالش آرام است. بنابراین تنها باید سر را به آرامی ماساژ دهید. اما از فشار بر روی قسمت­های نرم سر جلوگیری کنید.

ماساژ پشت

آخرین حرکت ماساژ برای پشت نوزاد است. ابتدا کودک را به صورت افقی بر روی شکم و مقابل خود قرار دهید. الگوهایی که در جهت عقربه­های ساعت هستند را به وسیله انگشتان­تان بر روی پشت نوزاد یا کودک بکشید. حرکات دستان­تان را به مرور به سمت باسن ببرید. دو طرف ستون فقرات کودک را به صورت دایره­های کوچک ماساژ دهید.

برای چند دقیقه باسن نوزاد یا کودک را با حرکات بزرگ ماساژ دهید.

در این میان قابل ذکر است که گردن نوزاد بسیار لطیف است و ماساژ دادن آن یک نوع ریسک است. اما می­توانید به آرامی گردن او را مورد نوازش قرار دهید.  

مدت زمان ماساژ نوزاد و کودک

طبق مقالات و پژوهش­های علمی ارائه شده، ماساژ کودک باید به صورت روزانه انجام شود. انجام ماساژ به صورت سه وعده در روز و هر وعده به مدت ده دقیقه، می­تواند تمام انتظارات شما را از فواید و مزایای ماساژ برآورده سازد و به سرعت شما را با تاثیر ماساژ در افزایش قد و وزن کودک آشنا کند. البته مدت زمان ماساژ می­تواند بر اساس خلق و خوی نوزاد یا کودک تعیین شود و تا حدی اختیاری است. اما لطفا از افراط و تفریط در ماساژ بپرهیزید.

چه زمانی از ماساژ کودک پرهیز کنیم؟

دقیقا بلافاصله پس از شیر دادن به نوزاد یا غذا خوردن کودک باید از ماساژ او پرهیز کنید. زمان­هایی کودک بیمار است و یا در صورت ماساژ همچنان احساس رضایت و شادی ندارد هم نشان از انتخاب نادرست زمان برای ماساژ کودک است. در حالت کلی  ماساژ نوزاد یا ماساژ خانگی کودک برای ایجاد حس لذت و آرامش است، در صورتی که می­دانید این حس را منتقل نمی­کنید از ماساژ کودک بپرهیزید.

استفاده از روغن در ماساژ کودک خوب است یا نه؟

در جواب به پاسخ سوالی که مطرح شده است، باید بگوییم که استفاده از روغن، لوسیون و هر ماده­ای که بتواند کف دست شما را لغزنده و نرم کند، خوب است. اما از آن­جایی که پوست بدن نوزاد بسیار حساس و لطیف است، نباید از هر ماده­ای که می­دانید چرب کننده است به منظور ماساژ کودک استفاده کنید.

بهترین روغن­های چرب کننده­ای که برای ماساژ خانگی کودک پیشنهاد می­شوند، روغن نارگیل و کنجد هستند که به سبب بافت سبک می­توانند به سهولت جذب پوست شوند و پوست را چرب نمی­کنند. البته در فصول سرد سال مانند زمستان، روغن­های بادام و خردل مناسب­تر هستند. چرا که روغن بادام حاوی ویتامین E بسیاری است و نرمی و لطافت را برای پوست به ارمغان می­‌آورد و به سلامت پوست نوزاد شما کمک می‌کند.

چه قسمت­هایی از بدن کودک باید ماساژ داده شوند؟

همان­طور که طی دفعات متعددی اشاره شد، تقریبا تمامی نواحی بدن نوزاد و کودک قابل ماساژ هستند. فقط باید توجه داشته باشید که این کار را به صورت حرفه­ای و با دقت فراوان انجام دهید تا هیچ آسیبی در کمین کودک شما نباشد. پا، مچ پا، ران، کشاله ران، زانو، باسن، شکم، سینه و قفسه سینه، دست، مچ دست، انگشتان، پشت، سر و صورت، جزء مواردی هستند که می­توانید در عملیات ماساژ کودک آن­ها را ماساژ دهید.

با در نظر گرفتن تمام فوایدی که برای ماساژ کودک بیان شدند، اکنون می­دانیم که ماساژ نوزاد می­تواند برای آرامش، تقویت و بهبود سیستم ایمنی، کاهش گریه و درد، افزایش کیفیت خواب، برقراری ارتباط با کودک، پرورش ذهن، بهبود تغذیه و هضم غذا و.. بسیار مفید باشد، لذا شما هم می­توانید جزء هزاران والدینی باشید که لذت نوازش بدنی را برای کودک شیرخوار خود به ارمغان می­آورند.