اختلالات اضطراب در دوران حاملگی و انواع فوبیای بارداری
ترس یک واکنش طبیعی بدن به یک رخداد غیرمنتظره، خطرناک و آسیب‌رسان است اما گاهی این ترس به قدری شدید است که زندگی عادی فرد را دچار اختلال می‌کند. این گونه ترس از حالت عادی خارج شده و به صورت بیمارگونه و مرضی بروز پیدا می‌کند. از ترس‌های مرضی به عنوان فوبیا نیز نام برده می‌شوند. برخلاف ترس معمولی، تأثیرات ترس مرضی بسیار بادوام و طولانی‌مدت است. در دوران بارداری، بسیاری از بانوان درجاتی از استرس و اضطراب را تجربه می‌کنند که با توجه به جمیع جهات از حیث تغییرات فیزیولوژیک، تغییر سبک زندگی و انتظار برای تولد فرزند کاملاً طبیعی است اما گاهی این استرس‌ها بیش از حد نرمال بروز می‌کنند تا جایی که ممکن است به مادر و یا جنین آسیب جدی وارد شود. این ترس‌ها نیاز به درمان تخصصی دارند. در این مقاله ترس‌های دوران بارداری را با هم مرور کنیم. توجه داشته باشید که از ابراز ترس و صحبت کردن در مورد آن‌ها شرمگین نباشید و فقط به فکر درمان هر چه سریع‌تر آن‌ها باشید.
ترس‌های بارداری و اینکه چرا نباید از آن‌ها بترسید؟
دوران حاملگی دوران پرمخاطره‌ای است. معمولاً بانوان باردار دچار مشکلات روحی متعددی می‌شوند، این مشکلات گاهی ریشه در ضعف و دردهای عضلانی دارد، گاهی به دلیل تغییرات شدید هورمونی در بدن خانم حامله است، در برخی موارد ریشه در سوابق بیماری‌های قبلی بانوی باردار دارد و گاهی نیز صرفاً وسواس فکر است. تحقیقات نشان داده است که تقریباً یک پنجم بانوان حامله دچار مشکلات روحی می‌شوند که شدت و نوع آن‌ها ممکن است با هم متفاوت باشد اما بهرجهت بروز این مشکلات کاملاً طبیعی است. متاسفانه گاهی خرافات و باورهای غلط موجب بروز نگرانی‌هایی برای مادران باردار می‌شود، ترس از حوادثی که دلیلی برای اتفاق افتادن نیست و هیچ منشا علمی ندارند اما به قدری عمیق و گسترده در ذهن زن حامله نقش بسته‌اند که زندگی او را مختل کرده و سلامت او و جنین را به خطر می‌اندازند. در این مقاله با برخی از ترس‌های دوران بارداری که ممکن است بانوان حامله با آن مواجه شوند و آن‌ها را تجربه کنند، آشنا خواهیم شد و راه‌های مقابله با این ترس‌ها را بررسی خواهیم کرد.
فوبیاهای دوران بارداری
ترسیدن و ترس داشتن در درجاتی موجب می‌شود تا فرد در انجام امور و تصمیمات خود جوانب احتیاط را رعایت کند و به اصطلاح بی‌گدار به آب نزند. در واقع ترسیدن، ابراز نوعی هیجان است که از ما محافظت می‌کند. بروز ترس در فرد با ۴ نوع مولفه شناخت می‌شود:
- مولفه شناختی: مروبط به باورها، افکار و انتظار خطر است.
- مولفه هیجانی: که احساس مورمور شدن و احساس دلهره را به همراه دارد.
- مولفه رفتاری: که منجر به واکنش فرار، میخکوب شدن، پرخاشگری و یا اجتناب از انجام کاری خواهد شد.
- مولفه بدنی: که بخشی از آن تظاهرات عینی در چهره و بدن فرد را شامل می‌شود و عبارتند از رنگ‌پریدگی، تغییر حالت چهره (بیمناک شدن صورت)، عرق کردن، گشاد شدن مردمک چشم و … . بخش دیگری از مولفه بدنی نیز مربوط به تغییراتی که در سطح فیزیولوژیک درون بدن رخ می‌دهد مانند تند شدن ضربان قلب، کاهش ترشح بزاق دهان و خشکی دهان، توقف ترشح اسید معده، افزایش ترشح هورمون کورتیزول و …
فراموش نکنید که ترس نشانه سلامتی است و بروز ترس نشانه ضعف نیست. ترس یک واکنش طبیعی است اما گاهی این ترس از حد مجاز هشداردهنده و طبیعی خارج می‌شود و حالتی بیمارگونه به خود می‌گیرد. در حالت فرد دچار ترس مرضی و اختلال اضطراب می‌شود. این گونه ترس‌ها عموماً ترس‌های واهی هستند که از آن‌ها به عنوان فوبیا یا هراس نام برده می‌شود. ترس مرضی و یا فوبیا ممکن است زندگی روزمره را فرد را به طور کامل مختل کند و او را از انجام بسیاری از امور روزمره خود باز می‌دارد. فوبیا به عنوان یک بیماری شناخته می‌شود و مشخص کردن علت ترس می‌تواند تا حدود زیادی به درمان بیمای کمک کند. معمولاً در حدود ۳۰ درصد از بانوان باردار در دوران حاملگی دچار اضطراب می‌شوند که این اضطراب تا حدود زیادی ناشی از فوبیاهای دوران بارداری است. داشتن استرس و اضطراب در ایندوران حساس طبیعی است و هر نوع اضطراب و نگرانی را نمی‌توان بیماری فرض کرد. برخی نگرانی‌ها و ترس‌ها با کسب آگاهی و مصاحبت با دیگران به خصوص به راحتی کنترل می‌شوند. به کار رفتن روش‌ها و راهکارهای درمانی ساده و خانگی مانند ورزش کردن، مراقبه، گوشن دادن به موسیقی، انجام کارهای هنری، تماشای فیلم‌های کمدی و فعالیت‌‌هایی از این دست می‌تواند اضطراب بانوی باردار را تا حدود زیادی کاهش دهد و مدیریت استرس را برای بانوی باردار میسر سازد. اما گاهی ترس‌ها و نگرانی‌ها بیمارگونه می‌شوند. طبق تحقیقات به عمل آمده درصد بسیار کمی از بانوان هراس و فوبیا را تجربه می‌کنند و نیاز به مداخلات پزشکی دارند. این افراد به اختلال اضطراب و ترس مرضی دچار می‌شوند. در ادامه شما را با انواع اختلال اضطراب در دوران بارداری آشنا خواهیم کرد.
اختلال هراس یا فوبیا
بارداری برای بسیاری از بانوان یک دوره زیبا و خاطره‌انگیز در زندگی است اما برای همه اینطور نیست و برخی افراد دوران بارداری دوره ترسناک و دلهره‌آوری است. برخی افراد به قدری از زایمان ترس دارند که حتی با بادار شدن فکر نمی‌کنند و اگر باردار شوند تمام دوران بارداری با ترس از روز زایمان سپری خواهند کرد. برخی دیگر گمان می‌کنند که زندگی نرمالی نخواهند داشت و دیگر نمی‌توانند برای خودشان برنامه‌ریزی کنند و باید مدام در خدمت فرزندشان باشند. بعضی بانوان دیگر هراس دارند که با آمدن فرزند، توجه همسرشان به آن‌ها کمک شود و این ترس‌ها را در ادامه با هم بررسی خواهیم کرد. افرادی که دچار چنین ترس و اضطراب‌هایی می‌شوند لازم است تا برای مشاوره و راهنمایی با یک متخصص روانکاو و روان درمانگر مراجعه کنند.
ترس از زایمان طبیعی (توکو فوبیا)
همه افراد در مورد فرایند زایمان چیزهایی را شنیده یا در مجلات و کتاب‌ها خوانده‌اند؛ فصل مشترک تمام آنچه که در مورد زایمان در فیلم‌ها و کتاب‌ها آمده یا از قول سایرین نقل شده است، دردهای شدیدی است که مادر در هنگام زایمان حس می‌کند. حتماً این جمله را شنیدید که یک خانم در هنگام زایمان دردی معادل شکستن همزمان ۲۰ استخوان د چیزی در حدود ۵۷ واحد است در حالی که یک انسان به طور طبیعی قادر به تحمل چنین دردی نیست. این گونه مطالب در وجود هر بانوی که قصد بچه‌دار شدن را دارد ترس ایجاد خواهد کرد اما غالبا مهر مادری و عشق به فرزندآوری سبب می‌شود تا بانوان بر این ترس غلبه کنند و اقدام به بارداری کنند اما باری همه بانوان وضعیت به این منوال نیست گاهی افراد به قدری از زایمان هراس دارند که فکر بارداری را به کل از ذهن خود خارج می‌کنند. برخی مواقع چنین ترسی باعث می‌شود روابط زناشویی فرد نیز به مخاطره بیفتد. اگر افرادی که چنین فوبیای دارند به هر دلیل باردار شوند ممکن است به علت ترس شدید بانوی حامله از زایمان اقداماتی را در پیش بگیرند تا جنین خود را سقط کند. برخی افراد به دلیل اضطراب و ترس از زایمان طبیعی، سریعاً گزینه سزارین را انتخاب می‌کنند.
اختلال استرس پس از صانحه یا اختلال تنش‌زای پس از رویداد
گاهی ترس‌ها ریشه در اتفاقات پیشین زندگی فرد دارد، تجربه‌های ناموفق و هولناک قبلی سبب می‌شود تا ذهنیت فرد نسبت به وقوع رویدادهای بعدی مشابه به قدری تیره و اضطراب‌آلود شود که شخص را دچار فوبیا و هراس کند. از این نوع فوبیا به اختلال استرس پس از صانحه نام برده می‌شود. در بانوان بادار ممکن است ترس از بارداری و یا زایمان به تجربیات گذشته آن‌ها مربوط باشد. تجربه یک زایمان ناموفق و آسیب‌زا، سقط جنین و یا مرده‌زایی می‌تواند ذهن بانوی بادار را دائم به خود مشغول کند و مدام تصور کند که ممکن است چنین حادثه‌ای باز هم اتفاق بیفتد.
جمع‌هراسی یا فوبیای اجتماعی (سوشال فوبیا)
این نوع از اضطراب نیز در بین بانوان باردار شایع است. در این اضطراب بانوی باردار از حضور در اجتماع و مورد قضاوت قرار گرفتن دلهره دارد. به این نوع هراس، اختلال اضطراب اجتماعی نیز می‌گویند. فوبیای اجتماعی در بسیاری از موارد سلامت روان بانوی باردار را تهدید می‌کند. نگرانی در مورد تغییرات چهره، اضافه وزن، بزرگ شدن شکم و حتی عدم تعادل ممکن است بانوی باردار را خانه‌نشین کند. چنین بانوانی به ندرت از خانه خارج می‌شوند و حتی برای ملاقات با دوستان و اقوام نیز مدام بهانه‌تراشی می‌کنند.
ترس از برقرار رابطه جنسی (ژینوفوبیا)
متاسفانه برخی بانوان تصور می‌کنند که زمانی که باردار می‌شوند دیگر نباید وارد رابطه جنسی شوند و ترس شدیدی از برقراری رابطه جنسی با همسر خود دارد. این ترس ناشی از برخی افکار و خرافات است که نه تنها منشا علمی ندارد بلکه باعث بروز مشکلاتی در روابط زناشویی می‌شود. دلایل بروز این ترس می‌تواند ترس از آسیب به جنین، درد، سابقه سقط جنین، اعتقاد به گناه بودن رابطه در دوران باردای، بزرگ بودن شکم، خستگی مفرط و حالت تهوع شدید باشد.
ترس از آل و شیاطین (بوگی فوبیا)
متأسفانه باورهای غلط، خرافات و عدم آگاهی ممکن است باعث بروز ترس‌های واهی شوند که هیچ پایه و اساسی ندارند. برخی بانوان باردار با دل سپردن به داستان‌های تخیلی و نادرست دچار ترس‌هایی از موجودات خیالی مانند دیو، شیاطین و آل می‌شوند. گاهی این ترس‌ها به قدری شدید است که زندگی بانوی باردار را دچار اختلال می‌کند. ترس از آل یا زائوترسان یکی از ترس‌های رایج در دوارن بارداری است به نحوی خانم حامله که هر چه به لحظه زایمان و تولد نوزاد نزدیک‌تر می‌شود، اضطراب و ترسش نیز بیشتر می‌شود. فکر این که آل او را ببرد و سر زایمان یا بعد از آن فوت شود و یا نوزادش را بعد از زایمان آل با خود ببرد و با بچه جن عوض کند یا به نحوی به نوزادش آسیب برساند موجب بروز واکنش‌های پنیک و اضطراب شدید در این بانوان می‌شود.
ترس از آمپول یا سوزن‌هراسی (تریپانو فوبیا)
بیشتر افراد به هنگام تزریق آمپول و سرم دچار اضطراب می‌شوند و شاید استرس آمپول زدن خیلی بیشتر از درد خود آمپول آزاردهنده باشد اما اکثر افراد در مواقعی که مجبور می‌شوند آمپول یا سرم بزنند بر ترس خود غلبه می‌کنند و تن به این کار می‌دهند ولی برای همه افراد مسئله به همین راحتی ختم به خیر نمی‌شود. برخی افراد به قدری دچار اضطراب می‌شوند که ممکن است دچار واکنش‌های شدید بدنی و حتی تشنج شوند. این استرس در دوران بارداری ممکن است بانوی باردار را آزرده‌خاطر کند. در دوران بارداری مراجعه به پزشک، انجام آزمایشات خون و امروی از این دست جزو روتین برنامه بهداشت و سلامت خانم حامله است و اگر فوبیا آمپول در خانم بادرار وجود داشته باشد ممکن است از انجام آزمایشات مهم سرباز زند و یا آن‌ها را به دلایل واهی مدام به تعویق بیاندازد.
برزن‌هراسی یا گذر هراسی (آگورا فوبیا)
این نوع هراس و ترس نیز در بین بانوان شایع است و زا آن به عنوان برزن‌هراسی، گذرهراسی، بازارهراسی و یا آگورافوبیا نیز نام برده می‌شود. قطعاً همه بانوان باردار برای حفاظت از جنین‌شان سعی می‌کنند تا در محیط‌های پررفت‌وآمد کمتر حضور داشته باشند اما اگر به هر دلیلی نیاز شد که به چنین محیط‌هایی قدم بگذارند با رعایت نکات ایمنی بر اضطراب خود فائق خواهند آمد اما گاهی بانوان باردار قادر به غلبه بر این ترس خود نیستند. بانوی باردار دچار یک ترس غیرعادی از حضور در مکان‌های شلوغ و پررفت‌و آمد را دارد و مدام نگران این است که به اشخاص دیگر برخورد کند و این اصابت منجر به وارد آوردن ضربه به شکم او شود. ترس از آسیب رسیدن به جنین سبب می‌شود تا مادر بندرت در مکان‌های پرازدحام حاضر شود و اگر نیاز به قرارگیری در یک محیط شلوغ باشد، بیش از حد ممکن دچار اضطراب می‌شود.
عوارض ناشی از اختلالات اضطراب در بانوان
عوارض ناشی از اضطراب در افراد گوناگون متفاوت است و بسته به سطح و میزان استرس، ظهور و بروز علائم متفاوت است. معمولاً ترسی که شدید نباشد و حالت بیمارگونه به خود نگیرد علائمی مانند اضطراب به هنگام دادن امتحان و یا یک مصاحبه کاری را در فرد ایجاد می‌کند و ممکن است برای دقایقی ضربان قلب بالا برود، کف دست‌ها عرق کند و رنگ چهره فرد تغییر کند. این علائم در مدت زمان کوتاهی برطرف می‌شوند و شخص از لحاظ روحی و ذهنی قادر به مدیریت شرایط به وجود آمده خواهد بود. در افرادی که دچار اختلالات اضطراب هستند وضعیت به این منوال نیست و حتی ممکن است ساعت‌ها بعد از این که عامل نگرانی و ترس برطرف شده باشد، شخص همچنان درگیر عوارض بعدی آن باشد. به عنوان مثال یک بانوی بارداری را در نظر بگیرید که فوبیای جمع‌هراسی دارد و به یک مهمانی شام دعوت شده است. این شخص از لحظه‌ای که خبر دعوت شدن به مهمانی را دریافت کرده است دچار استرس می‌شود. مدام با خود درگیر است و به دنبال راه‌حلی می‌گردد تا از حضور در مهمانی سر باز زند. بارها در ذهنش خود را در مهمانی تصور می‌کند و با یک تصویرسازی منفی مدام خود را در جایگه یک متهم قرار می‌دهد. ساعت‌ها در ذهن خود مکالمات افراد حاضر در مهمانی را تصور می‌کند و با پیش‌داوری جملاتی منفی را مدام در ذهن خود تکرار می‌کند. ممکن است از رفتن به مهمانی منصرف شود اما اگر به مهمانی هم برود در تمام طول مدت برگزاری مهمانی مدام دچار استرس خواهد سد و از مهانی نه تنها لذت نمی‌برد بلکه باری تمام شدن آن ثانیه‌شماری می‌کند و ممکن از روزها و حتی هفته‌ها بعد از مهمانی دچار علائم و عوارض اضطراب ترس باشد. از عوارض اختلالات اضطراب می‌توان به ترس مداوم و شدید، تنش عضلانی، عدم حفظ آرامش، اختلالات خواب، وسواس فکری و در موارد شدید حملات پنیک را نام برد.
شیوه‌های مقابله با ترس‌های دوران بارداری
اضطراب در دوران بارداری می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری را به مادر و جنین وارد کند، پس لازم است که این استرس‌ها و اضطراب‌ها جدی گرفته شودند برای درمان اقدام کرد. اضطراب اگر در حد نرمالل و قابل کنترل باشد راهکارهای زیادی برای درمان آن می‌توان به کار بست. در مقاله‌ای تحت عنوان «نکاتی برای بهبود سلامت روان در دوران بارداری» شیوه‌های مبارزه با استرس در دوران بارداری به تفصیل شرح داده شده است. بانوان بادار با انجام یکسری فعالیت‌های ساده مانند ورزش کردن، برنامه‌ریزی برای انجام کارها، مصاحبت بیشتر با همسر، وقت گذران با دوستان و … می‌تواند تا حدود زیادی از اضطراب این دوران بکاهد. اما اگر ترس‌هایی که در بالا نام برده شده را در دوران بارداری احساس می‌کنید و نمی‌توانید بر آن‌ها غلبه کنید باید حتماً به روانپزشک مراجعه کنید. روانپزشک با توجه به شدت بیماری و در نظر گرفتن سوابق پزشکی و حتی این که در کدام ماه بارداری هستید ممکن است برگزای جلسات مشاوره، گروه درمانی، مصرف دارو و … را برای شما در نظر بگیرد. مطمئن باشید که با مراجعه به پزشک متخصص می‌توانید این ترس‌ها را به راحتی کنترل کنید و عوارض ناشی از آن را تا حدود زیادی کاهش دهید.