با بیماری فلج اطفال بیشتر آشنا شوید
بیماری فلج اطفال یک بیماری خطرناک است که می‌تواند به سیستم عصبی کودک آسیب برساند و منجر به ناتوانی در حرکت شود. گاهی ویروس فلج اطفال به تارهای صوتی آسیب می‌زند که در این شرایط ممکن است قدرت تکلم کودک دچار مشکل شود. خوشبختانه امروزه با واکسیناسیون منظم می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری کرد. این واکسن به صورت خوراکی است و معمولاً در همان سال‌های ابتدایی تولد نوزاد به او خورانده می‌شود. از آنجا که این بیماری ممکن است آسیب‌های جدی به کودک وارد کند و زندگی او را برای همیشه تحت تاثیر قرار دهد لازم است تا والدین نسبت به روش‌های واکسیناسیون و پیشگیری از این بیماری دقیق و حساس باشد. تیم متخصص پینو بیبی در این مقاله اطلاعات لازم در خصوص این بیماری را در اختیار شما مخاطب گرامی قرار داده است پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید و سوالات خود را در خصوص این بیماری در بخش نظرات درج کنید.
بیماری فلج اطفال POLIO
فلج اطفال یک بیماری ناتوان‌کننده و تهدیدکننده زندگی است که توسط ویروس پولیو ایجاد می‌شود. ویروس از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کند و می‌تواند نخاع فرد را آلوده کند و باعث فلج شود به این مفهوم که افراد مبتلا نمی‌تواند قسمت‌هایی از بدن را حرکت دهند. پولیو در حقیقت یک عفونت شدید ویروسی است که در آن سیستم عصبی مرکزی مورد حمله قرار می‌گیرد. در این بیماری ویروس به سلول‌های عصبی داخل بصل النخاع و نخاع صدمه می‌زند و نتیجه این حمله فلج ماهیچه‌هایی است که به وسیله این سلول‌های عصبی تغذیه می‌شوند.
علائم و نشانه‌ها کلی فلج اطفال
اکثر افرادی که به ویروس فلج اطفال آلوده می‌شوند هیچ علامت قابل مشاهده‌ای نخواهند داشت. در حدود ۱ نفر از هر ۴ نفر ( ۲۵ درصد افراد) مبتلا به عفونت فلج اطفال علائمی شبیه آنفولانزا دارند که این علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- گلو درد
- تب
- خستگی
- حالت تهوع
- سردرد
- دل درد
این علائم معمولاً ۲ تا ۵ روز طول می‌کشد و سپس خود به خود از بین می‌رود.
نسبت کمتری از افراد مبتلا به عفونت با ویروس پولیو علائم جدی‌تر دیگری را که بر مغز و نخاع تأثیر می‌گذارد، نشان می‌دهند:
- مننژیت Meningitis در واقع عفونت پوشش نخاع و یا مغز است. در حدود ۱ تا ۵ نفر از ۱۰۰ نفر مبتلا به عفونت ویروس پولیو بسته به نوع ویروس رخ می‌دهد.
- فلج Paralysis فلج باعث می‌شود فرد قادر نباشد قسمت‌هایی از بدنش را حرکت دهد.فج ممکن است باعث ایجاد ضعف در بازوها، پاها یا هر دوی آن‌ها شود. در حدود ۱ نفر از ۲۰۰ نفر تا ۱ نفر در ۲۰۰۰ نفر، بسته به نوع ویروس، امکان دارد که فلج رخ دهد.
فلج شدیدترین علامت همراه با ویروس فلج اطفال است زیرا می‌تواند منجر به ناتوانی دائمی فرد مبتلا و یا حتی مرگ شود. از هر ۱۰۰ نفری که فلج ناشی از عفونت فلج اطفال دارند، بین ۲ تا ۱۰ نفر می‌میرند، زیرا این ویروس بر ماهیچه‌هایی که به آن‌ها کمک می‌کند تنفس کنند، تأثیر می‌گذارد.
حتی کودکانی که به نظر می‌رسد به طور کامل بهبود می‌یابند، ممکن است ۱۵ تا ۴۰ سال بعد در بزرگسالی دچار درد عضلانی، ضعف یا فلج جدید شوند. به این سندرم پس از فلج اطفال Post-Polio Syndrome می‌گویند.
مراحل بروز علائم فلج اطفال
بسته به میزان تهاجم ویروس در بدن میزبان ممکن است سلول‌های عصبی آلوده شده به ویروس پولیو بمیرند یا دچار آسیب شده و زنده بمانند. اگر سلول‌ها آسیب ببینند عضلات مربوطه فلج می‌شوند و بهبود علائم امکان‌پذیر است ولی اگر این اعصاب بمیرند؛ فلج دائمی رخ می‌دهد. این حالت در کودکان شایع‌تر هست. یکی از راههای پیشگیری از این بیماری به کمک واکسن خوراکی حاوی ویروس زنده ضعیف شده است. عفونت ناشی از ویروس پولیو به ۵ فاز تقسیم می‌شود:
- فاز نهفتگی (دوره کمون): بعد از ورود ویروس به بدن میزبان و ایجاد عفونت تا بروز علائم بالینی دوره نهفته است که حدود ۲ هفته طول می‌کشد. به طور کل۹۵% افراد آلوده بدون علامت باقی می‌مانند و تنها ۵% دچار فلجی می‌شوند و علائمی را نشان می‌دهند.
- فاز شروع: شروع بیماری حدود ۲ هفته به طول می‌انجامد و علائمی مشابه آنفولانزا مانند سردرد، بدن درد، بی‌حالی عمومی، تب خفیف، حساسیت به لمس عضلات در بیمار وجود دارد که در بسیاری از موارد بیماری از این مرحله پیشرفته نمی‌کند و بهبود می‌یابد.
- فاز بروز بیماری: بیشترین مدت بروز پولیو حدود ۲ ماه به طول می‌انجامد و در برخی از موارد فلج و درد عضلانی رخ می‌دهد اگر عضلات تنفسی فلج شوند فرد نیاز به دستگاه تنفس و تهویه مصنوعی خواهد داشت.
- فاز بهبودی: هنگامی است قدرت عضلانی تا حدودی بازگشته است و ممکن است تا ۲ سال فاز بهبودی به طول بیانجامد و در این مدت بهبودی کامل یا جزئی رخ دهد.
- فاز فلج باقی‌مانده: فلجی که پس از ۲ سال باقی بماند، دائمی خواهد بود که ممکن است یک عضله یا چهار اندام همراه با آتروفی عضلات یا اختلال رشد استخوانی رخ دهد و منتج به کوتاهی اندام در کودکان می‌شود.
تاریخچه فلج اطفال و نشانگان پس از فلج اطفال
فلج اطفال از زمان‌های قدیم نیز وجود داشته است. این نقاشی مقبره مصر باستان، مردی را نشان می‌دهد که پایش بسیار لاغر است و قادر به تحمل وزن خود بدون استفاده از عصا نیست. این بدان معنی است که اکثر فیبرهای عضلانی با اسکار (از بین رفتن عضلات) که دائمی است جایگزین می‌شوند.
فلج اطفال بیماری است که به تدریج در اوائل قرن نوزدهم میلادی شیوع پیدا کرد و تا سال‌های ۱۹۵۰ میلادی آنچنان پیشتازی کرد که در امریکا، کشورهای اسکاندیناوی و انگلیسی فلج اطفال به عنوان بزرگترین و وحشتناک‌ترین کابوس همه والدین تبدیل شده بود. هر سال در اثر این بیماری هزاران کودک و نوجوان فلج و یا کشته می‌شدند. در تمام این مدت یافته‌های کلینیکی ثابت بود و پیشرفتی نکرده بود. در مراحل پیش از فلج بیمار احساس ناراحتی جزئی می‌کرد و تب مختصری داشت. ۲ تا ۳ روز بعد نوعی بی‌حسی در پاها و پشت بیمار بوجود می‌آمد. بعضی از بیماران پس از این مرحله بهبود می‌یافتند ولی بقیه به مرحله فلج می‌رسیدند. در این مرحله تمام حرکات یک عضو انتهایی (دست یا پا) از بین می‌رفت. بعضی اوقات فلج عضلات تعداد بیشتری از اعضا انتهایی (دست و یا پا) را در بر می‌گرفت. گاهی اوقات به ماهیچه‌های دستگاه تنفسی می‌رسید (در این حالت کودک تنها با کمک عامل خارجی قادر به تنفس بود). یکی دیگر از موارد خیلی حاد پولیو در پیر شدن عضلات گلو و تارهای صوتی (حنجره) بود. در کودکان بیماری که نجات می‌یافتند بی‌حسی عضلات تا حدود یک ماه ادامه داشت در بعضی انواع بهبودی کامل، عوارض پس از فلج اطفال تا حدود یک سال هم طول می‌کشید. در بیشتر موارد یک دست یا پا بیمار تحلیل رفته بود.
نشانگان پس از فلج اطفال
اگر فردی در کودکی یا بزرگسالی به فلج اطفال مبتلا شده بود، اما برخی یا تمام حرکات دست‌ها یا پاهای ضعیف‌شده را حفظ کرده یا بهبود می‌بخشد، حتی تا حدی که پس از آن ورزشکار می‌شود، ممکن است این عضلات در اواخر بزرگسالی ضعیف‌تر شوند. این سندرم پس از فلج اطفال (PPS) است، وضعیتی که می‌تواند بر بازماندگان فلج اطفال چندین دهه پس از بهبودی از عفونت اولیه ویروس فلج اطفال تأثیر بگذارد. برخی از بیماران PPS بعدها پس از بهبود ممکن است فقط با ویلچر قادر به تحرک باشند.
کشف واکسن فلج اطفال
پس از این که در اوایل قرن نوزدهم میلادی کودکان زیادی به فلج اطفال دچار شدند. سرانجام در سال ۱۹۵۰ میلادی دکتر جوناس سالک موفق به ساخت واکسن فلج اطفال شده که این واکسن ابتدا تزریقی بود و سپس دکتر سابین نوع خوراکی آن واکسن را که امروزه نیز استفاده می‌شود، عرضه نمود.
اما به دلیل باورهای اشتباه مردم استقبال چندانی از این واکسن نکردند. تا این که یک بازیکن محبوب فوتبال در انگستان در اثر پولیو درگذشت و مردم برای دریافت دوز واکسن فلج اطفال در پشت کلینیک‌های بهداشتی صف کشیدند. از آن به بعد بود که واکسن پولیو به عنوان یکی از واکسن‌های لازم برای واکسیناسیون منظم اطفال در نظر گرفته شد. گر چه در برخی نقاط دنیا هنوز فلج اطفال قربانی‌های زیادی را به کام خود می‌کشد. در هنگام سفر به مناطق مدیترانه‌ای حتماً از مصونیت خود در مقابل ویروس فلج اطفال مطمئن شوید.
راههای انتقال ویروس پولیو
- ویروس فلج اطفال بسیار مسری است و از طریق تماس فرد به فرد منتقل می‌شود.
- این ویروس در گلو و روده فرد آلوده زندگی می‌کند.
- در شرایط غیربهداشتی می‌تواند غذا و آب را آلوده کند.
ویروس پولیو فقط انسان را مبتلا می‌کند، از طریق دهان وارد بدن می‌شود. راههای تماس انسان با ویروس پولیو از راههای گفته شده در ذیل منتقل می‌شوند که عبارت هستند از:
- تماس با مدفوع فرد مبتلا
- قطرات ناشی از عطسه یا سرفه یک فرد مبتلا (کمتر شایع است)
افراد می‌توانند به ویروس فلج اطفال مبتلا شوند اگر:
- تماس ویروس به دهان از طریق دست‌های آلوده به تکه‌های کوچک مدفوع داشته باشند.
- و یا تماس اشیایی آلوده به دهان مانند اسباب بازی‌های آلوده به مدفوع (در کودکان شایع‌تر است).
سرعت انتشار ویروس فلج اطفال
- یک فرد آلوده می‌تواند ویروس را بلافاصله قبل از بروز علائم و تا ۲ هفته پس از بروز علائم به دیگران منتقل کند.
- این ویروس می‌تواند هفته‌ها در روده فرد آلوده زندگی کند. در شرایط غیربهداشتی می‌تواند غذا و آب را آلوده کند.
- افرادی که علائمی ندارند هم‌چنان می‌توانند ویروس را به دیگران منتقل کنند و آن‌ها را بیمار کنند.
راههای پیشگیری از ابتلا به پولیو
تزریق واکسن و رعایت بهداشت فردی و جمعی مهم‌ترین راههای پیشگیری از ابتلا به فلج اطفال است.
- دو نوع واکسن وجود دارد که می‌تواند از فلج اطفال جلوگیری کند:
- واکسن غیرفعال ویروس فلج اطفال (IPV) بسته به سن بیمار به صورت تزریقی در پا یا بازو تجویز می‌شود. از سال ۲۰۰۰ میلادی فقط IPV در ایالات متحده استفاده شده است.
- واکسن خوراکی ویروس فلج اطفال (OPV) هنوز در بسیاری از نقاط جهان استفاده می‌شود.
واکسن فلج اطفال با آماده کردن بدن کودکان برای مبارزه با ویروس پولیو از آن‌ها محافظت می‌کند. تقریباً همه کودکان (بیش از ۹۹ درصد) که تمام دوزهای توصیه شده واکسن فلج اطفال غیرفعال را دریافت می‌کنند، از ابتلا به فلج اطفال محافظت می‌شوند.
- رعایت بهداشت دست‌ها و شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون بسیار مهم است. توجه داشته باشید که ضدعفونی کننده‌های دست مبتنی بر الکل ویروس فلج اطفال را از بین نمی‌برند.
تشخیص بیمار مبتلا به پولیو
ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و پزشکان که مشکوک به فلج اطفال هستند باید بیمار را فوراً در بیمارستان بستری کنند، معاینه فیزیکی انجام دهند، شرح حال دقیق پزشکی، از جمله سابقه واکسیناسیون و سابقه سفر اخیر، جمع‌آوری نمونه (مدفوع، سواب گلو، خون، ادرار و مایع نخاعی) و یک تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای مشاهده تصاویر نخاع را انجام دهند. در صورت ابتلا به این ویروس، به احتمال زیاد ویروس پولیو (فلج اطفال) در نمونه‌های مدفوع شناسایی می‌شود.
درمان فلج اطفال
متاسفانه هیچ شیوه درمان قطعی برای فلج اطفال و فلج وجود ندارد.
راههای درمانی کمک کننده
فیزیوتراپی یا کاردرمانی می‌تواند به ضعف بازو یا پا ناشی از پولیو کمک کند و ممکن است نتایج درازمدت را بهبود بخشد، به خصوص اگر در اوایل دوره بیماری اجرا شود. ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی باید با متخصصان عصب‌شناسی و بیماری‌های عفونی مشورت کنند تا در مورد درمان‌های احتمالی بحث کنند و مداخلات خاصی را به صورت موردی توصیه کنند.
وظایف اصلی گروه ارتوپدی و فیزیوتراپی این است که از بروز بدشکلی اندام جلوگیری کنند. در ضمن به بازگشت قدرت عضلات کاهش معلولیت باقی مانده کمک کنند. این اقدامات با استفاده از وسایل کمکی مناسب، کمک به راه رفتن صحیح و نشستن درست و انجام جراحی مفاصل و یا عضلات امکان پذیر خواهد بود.
روش‌های فیزیوتراپی و ارتوپدی دو بعد دارند. زمانی‌که ابتدای ابتلا به پولیو است و بعد دوم بعد از مرحله بهبودی فلج اطفال می‌باشد.
درمان دارویی و کاردرمانی در مرحله شروع بیماری فلج اطفال
در فاز آغازین بروز علائم پولیو، بیمار باید استراحت کند و در صورت نیاز از مسکن و آنتی‌بیوتیک استفاده شود. در فاز بروز بیشترین میزان فلج اگر فلج عضلات تنفسی رخ داد از دستگاه تهویه مصنوعی استفاده شود. برای جلوگیری از جمع‌شدگی عضلات و بد شکلی اندام‌های بدن کودک بهتر است از آتل و ارتز Orthosis (وسایل کمکی) کمک گرفت. به دلیل احتمال جمع‌شدگی مچ دست‌ها، کف پا و عضلات ساق باید پاها در زاویه قائم نسبت به ساق پا قرار گیرند. لازم است حرکت دادن مفاصل به صورت روزانه در محدوده حرکتی هر کدام از مفاصل صورت گیرد. در صورت درد عضلانی، گرمای موضعی می‌تواند کمک کننده باشد استفاده از حوله گرم و یا کیسه آب گرم به همراه داروهای شل‌کننده عضلات می‌توانند مفید و کمک کننده باشند.
درمان دارویی و کاردرمانی در مرحله بهبودی بیماری فلج اطفال
در فاز بهبودی فلج اطفال، بیمار باید تحت نظر متخصص فیزیوتراپی و ارتوپدی قرار گیرد تا با انجام تمرینات بدنی و حرکتی به مرور به حداکثر توانایی عضلانی خود دست پیدا کند. در این مرحله نیز با کمک وسایلی نظیر ارتز می‌توان مقدار فلج باقی مانده را نیز که باعث معلولیت حرکتی در کودک شده است بهبود بخشید. البته گاه معلولیت به حدی است که باید جراحی صورت بگیرد. گاهی این فلج باعث شده است تا کودک رشد کافی در پا یا دست نداشته باشد و پزشک مجبور به استفاده از پرتز شود. ارتزها بیشتر برای اندام تحتانی و ستون فقرات کاربرد دارند و حمایت از مفاصل را انجام می‌دهند زیرا عضلات به اندازه کافی قوی نیستند که بتواند اسکلت و مفاصل را با انقباضات خود بکشند و به حرکت در آورند.
آن چه در فاز بهبودی پس از پولیو اهمیت دارد، کمک به کودک برای راه رفتن طبیعی و حفظ تعادل در راه رفتن، صرف انرژی کمتر برای حرکت است، زیرا کودکان مبتلا به پولیو الگویی راه رفتن‌شان با سایر کودکان متفاوت است و انرژی لازم برای حرکات سریع و طولانی مدت را ندارند. اگر آسیب حاصل از ویروس فلج اطفال به اعصاب ناحیه نخاع نیز رسیده باشد به مرور زمان انحرافاتی در ستون فقرات و کمر کودک دیده می‌شود. اگر ویروس فلج اطفال به ناحیه گلو و تارهای صوتی کودک آسیب رسانده باشد گفتاردرمانی نیز برای کودک لازم است.
سخن آخر
به طورکلی این بیماری فلج اطفال درمان خاص و مشخصی ندارد. تنها با تزریق واکسن پولیو در دوران نوزادی می‌توان در مقابل این ویروس مصونیت ایجاد کرد. اگر کودکی مبتلا به فلج اطفال شود تنها با کمک داروها می‌توان دردهای کودک را کاهش داد. شیوه‌های درمانی در واقع کمکی هستند و شامل ورزش، وسایل کمکی و تغییر الگوی زندگی کودک می‌باشند.
یکی از اقوام ما هم فلج اطفال گرفته بود الان فکر کنم پنجاه ساله اش هست هنوز نمی تونه خوب راه بره چند قدم راه میره می خوره زمین.