کیست اندومتریومای تخمدان (کیست شکلاتی) چیست؟

کیست اندومتریومای تخمدان یا کیست شکلاتی به کیست‌هایی گفته می‌شود که پر از خون قاعدگی هستند. این کیست‌ها جزو علائم و نشانه‌های اندومتریوز می‌باشند. 

اندومتریوز به عارضه‌ای گفته می‌شود که در آن، بافتی شبیه به بافت آندومتر (پوشش رحم) در خارج از رحم شما ایجاد می‌شود. کیست شکلاتی ممکن است علائم ناخوشایندی در شما ایجاد کند که پزشک قادر است به شما در کنترل آن‌ها کمک کند. در برخی از موارد، از بین بردن این کیست بهترین کاری است که پزشک می‌تواند انجام دهد.

کیست اندومتریومای تخمدان چیست؟

کیست اندومتریومای تخمدان به کیستی گفته می‌شود که با همان مایعی که در پوشش داخلی رحم شما قرار دارد (آندومتر) پر شده است. مایع درون کیست اندومتریومای تخمدان که گاهی به آن کیست شکلاتی نیز گفته می‌شود، شبیه به شکلات مایع است. 

لازم به ذکر است که کیست اندومتریومای تخمدان به جای این که در رحم شما قرار داشته باشد، در تخمدان‌های شما تشکیل می‌شود. ابتلا به اندومتریومای تخمدان یکی از علائم و نشانه‌های آندومتریوز است، عارضه‌ای که زمانی اتفاق می‌افتد که بافتی شبیه به بافت آندومتر در قسمت‌هایی خارج از رحم شما ایجاد می‌شود.

چه افرادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

هر فردی که عادت ماهانه را تجربه می‌کند، احتمال دارد به اندومتریوز مبتلا شود. همچنین نیاز است توجه داشته باشید که فقط افراد مبتلا به اندومتریوز به کیست اندومتریومای تخمدان مبتلا می‌شوند. 

در صورتی که بین ۲۵ تا ۴۰ سال سن دارید، احتمال ابتلا به اندومتریوز در شما بیش‌تر است. انجمن آمریکایی طب تولید مثل (ASRM) چهار مرحله مختلف را برای شدت اندومتریوز شناسایی کرده است. این که اندومتریوز شما در چه مرحله‌ای قرار داشته باشد به حجم بافت شبیه به بافت آندومتر موجود در خارج از رحم، ویژگی‌های آن و میزان عمق آن در اندامی که در آن قرار دارد (برای مثال، تخمدان) بستگی دارد. در صورتی که به کیست اندومتریومای تخمدان مبتلا شده باشید، این به معنی است که شدت اندومتریوز در بدن شما به مرحله ۳ یا ۴ رسیده است. مراحل اندومتریوز از نظر شدت به شکل زیر هستند:

• اندومتریوز استیج ۱ (بسیار خفیف): مقدار کمی از بافت آندومتر در بدن شما وجود دارد که عمدتاً در سطح سطح اندامی که در آن مشاهده شده است، قرار دارد.
• اندومتریوز استیج ۲ (خفیف): در این استیج، بافت آندومتر بیش‌تری نسبت به مرحله ۱ وجود دارد و مقداری از آن عمیق‌تر شده است.
• اندومتریوز استیج ۳ (متوسط): بافت شبیه به آندومتر زیادی در بدن شما  خارج از رحم وجود دارد که عمیق شده‌اند و همچنین کیست‌های اندومتریومای کوچک تشکیل می‌شوند.
• اندومتریوز استیج ۴ (شدید یا پیشرفته): بافت زیادی در خارج از رحم شما وجود دارد که عمیق شده‌اند و همچنین تبدیل به کیست‌ اندومتریومای بزرگ می‌شوند.

کیست شکلاتی تخمدان چقدر شایع است؟

حدود ۱۰ درصد از افرادی که قاعدگی را تجربه می‌کنند، مبتلا به آندومتریوز هستند و حدود ۱۷ تا ۴۴ درصد از افراد مبتلا به آندومتریوز تخمدان، دارای کیست اندومتریومای تخمدان هستند.

کیست اندومتریومای تخمدان چگونه بر بدن تاثیر می‌گذارد؟

ابتلا به کیست شکلاتی به این معنی است که احتمال بروز علائم ناخوشایند مربوط به اندومتریوز در شما بیش‌تر خواهد بود. کیست اندومتریومای تخمدان علائم و نشانه‌های زیر را در بدن شما به وجود می‌آورد:

• ممکن است باعث احساس درد در لگن شود.
• احتمال دارد که خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهد.
• امکان دارد که باردار شدن را برای شما دشوار تر کند.

درست است که ابتلا به سرطان تخمدان در میان افراد مبتلا به اندومتریومای تخمدان نادر است، اما به هر صورت این نوع کیست‌ها پتانسیل این را دارند که سرطانی شوند. در صورتی که نگران سرطانی شدن کیست شکلاتی خود هستید، شما و پزشک شما می‌توانید کیست‌های خود را تحت نظر داشته باشید و درباره روش‌های درمانی که می‌توانید انجام دهید، صحبت کنید.

ارتباط اندومتریوما و ناباروری

کیست اندومتریومای تخمدان یک خطر جدی برای بارور شدن در نظر گرفته می‌شود. به طور کلی، اندومتریوز ارتباط نزدیکی با ناباروری دارد. حدود ۵۰ درصد از زنان مبتلا به اندومتریوز و کیست شکلاتی، برای باردار شدن با مشکل روبرو می‌شوند. همچنین از میان زنان نابارور، حدود ۳۰ درصد مبتلا به اندومتریوز می‌باشند.

دقیقاً مشخص نیست که این بیماری به چه شکل بر باروری تاثیر منفی می‌گذارد، اما کارشناسان تصور می‌کنند که افزایش خطر ناباروری ممکن است به دلایل زیر باشد:

• کاهش ذخیره تخمدان یا تعداد تخمک‌های موجود برای لقاح: کاهش تخمک ممکن است به دلیل تاثیر هورمونی کیست شکلاتی بر بدن باشد.
• التهاب: اعتقاد بر این است که احتمال دارد که التهاب با عملکرد اسپرم و سلول‌های تخمک تداخل داشته باشد و لقاح را دشوارتر کند.
• وجود مایع در کیست‌ها: این موضوع ممکن است باعث ایجاد جنین‌هایی شود که زنده نیستند.

علاوه بر موارد بالا، روش‌های درمان‌ کیست اندومتریومای تخمدان، پتانسیل تخریب بافت‌های سالم تخمدان را دارند و امکان دارد که باعث نارسایی زودرس تخمدان و کاهش عملکرد تخمدان شوند. کیست شکلاتی همچنین می‌تواند با درمان‌های باروری تداخل داشته باشد و منجر به بروز عوارض دیگر شود.

دلیل ایجاد کیست اندومتریومای تخمدان چیست؟

پزشکان به طور قطع نمی‌دانند که چه چیزی باعث ایجاد اندومتریوز یا کیست اندومتریومای تخمدان می‌شود. 

رایج‌ترین نظریه در این زمینه این است که اندومتریوز به این دلیل اتفاق می‌افتد که برخی از بافت‌های شبیه به آندومتر که در زمان قاعدگی ریزش می‌کنند، بازگشت پیدا می‌کنند (قاعدگی رتروگراد). مقداری از بافت به جای خروج از بدن از طریق واژن، از طریق لوله‌های فالوپ به سمت تخمدان‌ها حرکت می‌کند. در هر چرخه قاعدگی، زمانی که بدن هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که باعث خونریزی دیواره رحم می‌شوند، بافت‌های خارج از جای طبیعی خود نیز خونریزی می‌کنند و ملتهب می‌شوند. با گذشت زمان، خون قاعدگی و بافت ملتهب اطراف آن می‌تواند به کیست اندومتریومای تخمدان تبدیل شود.

علائم و نشانه‌های کیست شکلاتی چیست؟

احساس درد یا حساسیت در لگن، رایج ترین روش برای اطلاع از ابتلا به کیست اندومتریومای تخمدان است. همچنین ممکن است علائم و نشانه‌های دیگری نیز از جمله موارد زیر را مشاهده کنید:

• عادت ماهانه‌هایی که به طور خاص دردناک هستند.
• احساس درد در هنگام رابطه جنسی (دیسپارونی)
• احساس درد هنگام ادرار یا مدفوع کردن
• احساس تمایل به ادرار کردن بیش‌تر
• کمر درد
• استفراغ
• نفخ
• حالت تهوع

اندومتریومای تخمدان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پزشک شما می‌تواند با برداشتن کیست و بررسی سلول‌های آن، کیست اندومتریومای تخمدان را در شما تشخیص دهد. معمولاً این کار در حین لاپاراسکوپی اتفاق می‌افتد. در طی این عمل تشخیصی، پزشک بریدگی‌های کوچکی در شکم شما ایجاد می‌کند و لوله نازکی به نام لاپاراسکوپ را وارد آن می‌نماید. پزشک شما با استفاده از این لوله، قادر است کیست را مشاهده کند، نمونه‌ای از آن را برای آزمایش (بیوپسی) برداشت کند یا آن را به طور کامل خارج کند. در صورتی که کیست شما از نوع اندومتریومای تخمدان باشد، پزشک شما هم غدد آندومتر و هم سلول های استروما را در نمونه مشاهده می‌کند. با استفاده از عمل لاپاراسکوپی، تشخیص و درمان می‌تواند به طور هم زمان اتفاق بیفتد.

معاینات فیزیکی و روش‌های تصویربرداری می‌توانند سرنخ‌هایی از ابتلای شما به کیست شکلاتی ارائه دهند. در صورتی که کیست به طور خاص بزرگ باشد، ممکن است پزشک در طول معاینه لگن متوجه آن شود. سونوگرافی ترانس واژینال، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و اسکن توپوگرافی کامپیوتری (CT اسکن) می‌تواند به پزشک شما اطلاع دهد که شما دارای توده هستید.

با این حال، نه معاینه و نه تصویربرداری اطلاعات کافی برای پزشک شما فراهم نمی‌کنند که بداند توده شما از نوع اندومتریومای تخمدان است. به عنوان مثال، اندومتریومای تخمدان و کیست هموراژیک اغلب در آزمایشات تصویربرداری شبیه به یکدیگر هستند، زیرا هر دو حاوی خون می‌باشند. پزشک لازم است بافت نمونه برداری شده از کیست را آزمایش کند تا اطمینان حاصل کند که شما دارای کیست اندومتریومای تخمدان هستید.

چه آزمایشاتی برای تشخیص اندومتریومای تخمدان انجام می‌شود؟

نتایج آزمایش نمی‌توانند به طور قطعی نشان دهند که آیا کیست شما از نوع اندومتریومای تخمدان است یا خیر. اما، آزمایشات می‌توانند به پزشک شما کمک کنند تا احتمال وجود سایر بیماری‌هایی که باعث ایجاد علائم شبیه به اندومتریومای تخمدان می‌شوند را رد کند. آزمایشات خاص نیز می‌توانند به پزشک شما کمک کنند تا به تشخیص درست نزدیک‌تر شود. پزشک شما ممکن است آزمایشات زیر را درخواست دهد:

• شمارش کامل خون (CBC): سلول‌های خونی شما به پزشک نشان می‌دهند که آیا شما دارای عفونت هستید یا تعداد گلبول‌های قرمز بسیار کمی دارید (کم خونی) یا خیر. افراد مبتلا به اندومتریومای تخمدان به دلیل خونریزی شدیدی که با اندومتریوز همراه است، اغلب تعداد گلبول های قرمز خون پایینی دارند.
• آزمایش ادرار: این آزمایش می‌تواند به پزشک شما اطلاع دهد که آیا علائم شما جزو عفونت دستگاه ادراری (UTI) است یا خیر.
• آزمایش‌های عفونت مقاربتی (STI): پزشک شما می‌تواند این احتمال رد کند که آیا یک بیماری مقاربتی، مانند سوزاک یا کلامیدیا، باعث علائم شما شده است یا خیر.

درمان کیست شکلاتی به چه شکل است؟

درمانی برای اندومتریومای تخمدان وجود ندارد، اما اگر این کیست علائم ناخوشایندی ایجاد کند یا خطراتی برای سلامتی شما به وجود آورد، پزشک می‌تواند آن‌ را خارج کند.

• نظارت: شما و پزشک شما ممکن است تصمیم بگیرید که کیست‌های خود را در صورتی که کوچک هستند و علائمی ایجاد نمی کنند، فقط تحت نظر قرار دهید.
• لاپاراسکوپی: اگر اندومتریومای تخمدان شما دردناک، در حال رشد یا بزرگ‌تر از ۴ سانتی متر باشد، ممکن است پزشک شما لاپاراسکوپی را توصیه کند. خطر سرطانی شدن کیست پس از رسیدن به این اندازه افزایش پیدا می‌کند. برداشتن کیست نه تنها به بهبود علائم شما کمک می‌کند، بلکه خطر آسیب مداوم به بافت تخمدان، مانند ترکیدن اندومتریومای تخمدان را نیز کاهش می‌دهد. اگر به دلیل کیست شکلاتی مشکلات باروری داشته باشید، عمل لاپاراسکوپی ممکن است شانس باردار شدن شما را افزایش دهد.
• هیسترکتومی/اوفورکتومی: اگر سایر روش‌های درمانی علائم شما را بهبود نداده باشد و برنامه‌ای نیز برای باردار شدن ندارید، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که رحم (هیسترکتومی) و یا تخمدان‌ها (اوفورکتومی) را بردارید.

بهترین درمان برای شما به عوامل زیادی بستگی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان سن شما، خطر ابتلا به سرطان، برنامه‌های شما برای باردار شدن، از جمله این که آیا به لقاح آزمایشگاهی (IVF) فکر می‌کنید یا خیر را نام برد. پزشک شما می‌تواند بهترین روش درمانی را بر اساس موقعیت و شرایط خاص شما تجویز کند.

چه داروها و یا درمان هایی به کار می‌روند؟

از آنجایی که هیچ درمانی برای اندومتریوز وجود ندارد، هیچ راهی برای پیشگیری از تشکیل کیست اندومتریومای تخمدان نیز موجود نیست. اما پزشک شما ممکن است داروهایی را برای کمک به پیشگیری از بزرگ‌تر شدن یا رشد مجدد اندومتریومای تخمدان پس از برداشتن آن پیشنهاد کند. مصرف دارو نیز می‌تواند به کنترل درد کمک کند. پزشک شما ممکن است داروهای زیر را برای شما تجویز کند:

• پروژستین
• حلقه واژن
• قرص ضد بارداری
• پچ ضد بارداری
• هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (آگونیست GnRH)

پزشک شما می‌تواند بهترین روش‌های موجود را بر اساس این که آیا در تلاش برای باردار شدن هستید یا خیر، به شما پیشنهاد کند.

عوارض درمان چیست؟

تحقیقات بیش‌تری برای درک این که چگونه لاپاراسکوپی بر باروری زوج‌هایی که در تلاش برای باردار شدن از طریق IVF هستند، مورد نیاز است. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که این روش می‌تواند تعداد تخمک‌هایی را که تخمدان می‌سازد و قادر به بارور شدن هستند را کاهش دهد (ذخیره تخمدان). این موضوع می‌تواند باردار شدن را سخت تر کند. اگر اندومتریومای تخمدان شما دسترسی و برداشت تخمک‌های شما را برای پزشک شما سخت می‌کند، ممکن است بهتر باشد که کیست تخمدان خود را بردارید.

مزایا و معایب برداشتن اندومتریومای تخمدان خود را با پزشک بررسی کنید تا بهترین روش را برای خواسته و سلامت خود انتخاب کنید.

چگونه از ابتلا به اندومتریومای تخمدان پیشگیری کنم؟

هیچ راهی برای پیشگیری از اندومتریوز یا اندومتریوما وجود ندارد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

شما و پزشک شما باید هر گونه مورد مشکوک به اندومتریومای تخمدان را بررسی کنید. اگر کیست در حال رشد باشد یا در صورتی که بزرگ‌تر از ۴ سانتی متر شده باشد، احتمال سرطانی شدن آن افزایش می‌یابد. همچنین اگر درد دارید، ایده خوبی است که به پزشک مراجعه کنید. او می‌تواند در مورد انتخاب‌های شما با شما صحبت کند.

چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کنیم؟

اگر اندومتریومای تخمدانی دارید که ترکیده است، لازم است مراقبت‌های پزشکی اورژانسی دریافت کنید. به علائم هشدار دهنده زیر توجه داشته باشید:

• تب
• استفراغ
• احساس ضعف یا سرگیجه، مثل این که در آستانه غش کردن باشید.
• درد شدید در شکم شما که بدون هشدار اتفاق می‌افتد.