کودکان در یک دنیای فانتزی زندگی می‌کنند که همه چیز برای آن‌ها رنگی از تخیل دارد و در عین حال همه چیز حتی بازی کردن برای آن‌ها جدی و حیاتی است. کودک طی بازی کردن احساسات مختلف را تجربه می‌کند، با چالش‌های گوناگونی مواجه می‌شود و ضمن تقویت حواس و ماهیچه‌های خود، می‌آموزد و رشد می‌کند. شاید کلمه بازی برای ما یادآور کارهای نه چندان مهم باشد اما برای کودک بازی کردن و اسباب بازی یک مسئله بحرانی و مهم است. تحقیقات فراوانی در خصوص اهمیت بازی کردن کودکان و توسعه شخصیت فردی و اجتماعی آن‌ها انجام شده است که نشان می‌دهد کودکانی که متناسب با سن‌شان از اسباب بازی‌های مناسب برخوردار بودند و این فرصت را داشته‌اند که با گروه همسالان بازی کنند بیش از سایر همسن و سال‌های خود در آینده به ویژه در فعالیت‌های اجتماعی موفق بوده‌اند. در این مقاله تیم متخصص پینو بیبی به بررسی اهمیت انتخاب اسباب بازی مناسب جهت رشد خلاقیت و قوه ابتکار کودک خواهد پرداخت. همین جا از شما والدین محترم دعوت می‌کنیم تا به بخش محصولات، زیرمجموعه اسباب بازی‌های فکری پینو بیبی نیز سر بزنید.
اسباب بازی چیست؟
شاید اختراع اسباب بازی تاریخچه‌ای به قدمت انسان داشته باشد. از زمانی که نسل بشر صاحب فرزند شد برای سرگرم کردن و آرام نگه داشتن فرزندان خود دست به خلق وسایل ابتدایی با چوب، سنگ، استخوان حیوانات و غیره نمود. رفته رفته با پیشرفت بشر و دستیابی به صنایع مختلف، ساخت اسباب بازی نیز دستخوش تغییرات زیادی شد تا جایی که امروزه در ساخت برخی از اسباب بازی‌ها از برترین تکنولوژی‌های روز دنیا استفاده می‌شود. در واقع همان طور که از نام اسباب بازی مشخص است اسباب بازی، اسباب و وسیله‌ای برای بازی و سرگرمی است. امروزه اسباب بازی‌ها بر اساس رده سنی دسته‌بندی می‌شوند و حتی اسباب بازی‌های برای بزرگسالان نیز در دسترس است و تابوی شرمسار بودن بازی بزرگترها با اسباب بازی شکسته شده است. اسباب بازی‌ها انواع مختلفی دارند. انواع عروسک؛ بازی‌های تخته‌ای؛ جورچین؛ پازل؛ لگو؛ بازی‌های نقش‌آفرین؛ بازی‌های کارتی؛ اسباب بازی‌های شبیه‌سازی وسایل واقعی مانند ماشین، هواپیما، تفنگ و …؛ بازی‌های فکری و غیره. علاوه بر این‌ها امروزه دستگاه‌های دیجیتالی نیز به بازار عرضه شده‌اند که انواع بازی‌های دیجیتالی و رایانه‌ای با آن‌ها قابل انجام است.
کودک تا چه سنی نیاز به بازی کردن دارد؟
برخی از والدین وسواس خاصی در استفاده کودک از انواع اسباب بازی دارند. مثلاً معتقدند کودک قبل از سن مدرسه باید بازی کردن با عروسکش را کنار بگذارد و یا یک کودک در سن مدرسه نباید هنوز به یک اسباب بازی خاص دلبستگی داشته باشد، اما واقعیت این است که امروزه محققان علوم تربیتی ثابت کرده‌اند که بازی کردن با اسباب بازی نه تنها برای کودکان و نوجوانان حتی برای بزرگسالان و سالمندان نیز مفید است و افراد طی فرایند بازی با اسباب بازی‌ها قسمتی از هیجانات درونی خود را تخلیه می‌کنند و استرس‌های درونی خود را بیشتر کنترل و مدیریت می‌کنند. ضمن این که یک پژوهش علمی نشان داده است که افرادی که در طول روز یا در ایام هفته دقایقی را به بازی خصوصاً بازی‌هایی که نیازمند تحرک فیزیکی است اختصاص می‌دهند، افراد شادتر و موفق‌تری هستند. بنابراین اسباب بازی‌ها از کودک یکسال تا سالمند ۹۹ ساله را به وجد می‌آورد و برای تمام رده‌های سنی مفید است.
خلاقیت و انجام کارهای خلاقانه به چه مفهوم است؟
خلاقیت به مفهوم خلق یک چیز جدید است، یعنی ابتکار در انجام یک کار. وقتی می‌گوییم خلق یک چیز جدید منظورمان چیزی نیست که اصلاً وجود ندارد بلکه مفهوم ایجاد یک چیز جدید با توجه به شرایطی که فرد در آن قرار دارد، با امکانات محدود فرد و با توجه به توانایی‌های ذاتی و البته در نظر گرفتن محدودیت‌ها من الجمله رده سنی است. به عبارت دیگر خلاقیت یعنی توجه به پیرامون به شیوه‌ای نو و از بین بردن چارچوب‌ها و محدودیت‌ها. بنابراین اگر کودک ۴ ساله شما با یک تکه کاغذ یک شکل سه بعدی ساده خلق می‌کند این نشان‌دهنده خلاقیت بالای او و درک ذهنی او از مفهوم اشکال سه بعدی و حجم است. برخی خلاقیت را به مفهوم یافتن راه جدید برای کشف و ایجاد یک چیز می‌دانند به عنوان مثال اگر کودک شما مدادرنگی‌اش تمام شده و موقع کشیدن نقاشی فقط دو رنگ آبی و زرد را در اختیار دارد اما با کشیدن رنگ آبی و زرد روی هم، رنگ سبز را خلق می‌کند. این که چند درصد خلاقیت و ابتکار عمل فرد اکتسابی و چند درصد ذاتی و ژنتیکی هنوز هم مسئله مناقشه برانگیزی بین متخصصین است اما همه محققان و دانشمندان علوم تربیتی و روانشناختی معتقدند می‌توان با تمرین و ممارست و آماده کردن برخی شرایط زمینه را برای رشد خلاقیت کودک مهیا نمود و یکی از این زمینه‌ها تهیه اسباب بازی مناسب برای کودک است.
اسباب بازی‌ها چه تاثیری در رشد خلاقیت کودک دارند؟
همان طور که گفتیم بازی کردن موجب توسعه و رشد ذهنی و فکری کودک می‌شود و به تقویت عضلات و ماهیچه‌های کودک نیز کمک می‌کند. بازی تمرینی برای پرورش مهارت حل مسئله در کودک است و به کودک اجازه می‌دهد تا چالش‌های دنیای واقعی را در اشل کوچک و فانتزی دنیای کودکانه خود لمس و تجربه کند. امروزه بازی به عنوان یک روش درمانی موثر مورد توجه روانشناسان قرار گرفته است و بسیاری از مشکلات روحی و روانی کودک مانند اختلال اضطراب جدایی، افسردگی، اختلال دوقطبی، بیش‌فعالی، خجالتی بودن، اختلال اضطراب بیماری، اختلال نافرمانی و حتی اختلالات یادگیری نیز با فرایندهای گیم تراپی و بازی درمانی تا حدود زیادی قابل درمان هستند. بسیاری از مربیان کارکشته و حرفه‌ای از بازی برای آموزش بسیاری از مهارت‌های فنی، اجتماعی و فردی به کودکان استفاده می‌کنند. همان طور که در مقالات مربوط به فعالیت‌ها و بازی‌های مونته‌سوری نیز ذکر شد، والدین و مربیان کودک می‌توانند مهارت‌های زندگی را در قالب بازی به کودکان آموزش دهند و آن‌ها را به افرادی کارآمد و موفق در آینده بدل کنند. شاید بپرسید اسباب بازی‌ها چطور باعث افزایش خلاقیت کودک می‌شوند. بازی کردن کودک با اسباب بازی‌ها با تاثیر بر موارد زیر بر افزایش خلاقیت کودک تاثیر می‌گذارند:
- تقویت مهارت حل مسئله
- کشف استعدادها
- افزایش کنجکاوی کودک
- افزایش مهارت همکاری و مشارکت
- افزایش اعتماد به نفس
- افزایش بهره هوشی
- افزایش شادی و نشاط در کودک
- کنترل احساسات
- تقویت مهارت‌های حرکتی
- تقویت مهارت‌های گفتاری و شنیداری
در ادامه هر کدام از موارد ذکر شده را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
رشد خلاقیت و تقویت مهارت حل مسئله
کودک حین انجام بازی‌های فکری و بازی‌های چالش برانگیز بسیاری از مهارت‌های حل مسئله را می‌آموزد. بازی‌های فکری ذهن کودک را درگیر می‌کنند و کودک را وادار می‌کند تا برای موفقیت در بازی و کسب امتیاز بیشتر از ذهن خود بیشتر کار بکشد و همین امر تمرینی برای مواجه با شرایط سخت‌تر در زندگی واقعی است. کودکانی که مهارت حل مسئله را حین بازی‌های کودکانه خود تجربه کرده‌اند در آینده افراد خلاق‌تر و موفق‌تر هستند و عملکرد مطلوب‌تری در مواجه با مشکلات فردی و اجتماعی دارند.
رشد خلاقیت و کشف استعدادها
در حین بازی، کودک بسیاری از علایق و استعدادهای خود را رخنمون می‌کند. در موقع بازی کردن کودک رها و آزاد است و در گیر و بند قوانین و مقررات تعیین شده زندگی و جامعه نیست و لذا به خود واقعی‌اش نزدیک‌تر است. امروزه برخی تست‌های استعدادیابی با محوریت انجام بازی طراحی می‌شوند. طی انجام این آزمون‌ها کودک در حالی که با طیف وسیعی از اسباب بازی مواجه است می‌تواند بر اساس سلیقه و انتخاب خود به سراغ گزینه منتخب خود بروند، نحوه انتخاب اسباب بازی و مدت زمانی که کودک با آن سرگرم است اطلاعات مفیدی در اختیار آزمون کننده قرار می‌دهد. کشف درست استعدادها و یافتن زمینه و حوزه‌ای که کودک به آن علاقه دارد مسیر موفقیت او در آینده را مشخص خواهد نمود و باعث می‌شود استعدادهای بالقوه کودک بالفعل شوند.
رشد خلاقیت و افزایش کنجکاوی کودک
بازی کردن راهی برای جستجوی ناشناخته‌ها و کشف پدیده‌های ناآشنا برای کودک است. استفاده از اسباب بازی‌های مختلف کودک را با دنیای جدیدی آشنا می‌کند که در آن کنجکاوی و جستجوگری نه تنها حد و مرزی ندارد بلکه با گرفتن پاداش و برنده شدن در بازی همراه است. اسباب بازی‌های متنوع در اشکال مختلف راهی برای کشف پدیده‌های جدید برای کودک هست. حتی کودکان خردسال نیز با در دست گرفتن اسباب بازی‌های مختلف دایره حواس خود را گسترده می‌کنند. برای کودکان بزرگتر استفاده از بازی‌های فکری، پازل، جورچین و یا بازی‌های کارتی راهی برای کنجکاوی کردن و درک و کشف اطلاعات جدید است.
رشد خلاقیت و افزایش مهارت همکاری و مشارکت
بازی کردن گزینه‌ای برای تمرین مهارت همکاری و تعاون برای کودک است. اسباب بازی‌ها بخش مهمی از تعلقات و دارایی‌های یک کودک هستند، وقتی کودک در بازی دسته جمعی و در گروه دوستانش مایملک خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارد از همان سنین طفولیت مفهوم همکاری، تعاون و بخشندگی را می‌آموزد. به اشتراک‌گذاری اسباب بازی با دیگران یک تمرین مهم برای موفقیت در امور اجتماعی و همکاری با دیگران است. کودکانی که در بازی‌های گروهی شرکت می‌کنند در جمع همسالان و گاهی بچه‌های کوچک‌تر یا بزرگتر از خود با مسائلی روبه‌رو می‌شوند که برای حل و فصل آن‌ها نیاز به تفکر انتقادی و تمرین مفاهیمی همچون گذشت و فداکاری دارند لذا این کودکان در آینده برای حل مسائل پیشرو درایت بیشتری به خرج خواهند داد و منطقی‌تر و خلاقانه‌تر عمل خواهند کرد.
رشد خلاقیت و افزایش اعتماد به نفس
همان طور که پیشتر گفتیم بازی کردن بخشی از پروسه تکمیل شخصیت یک کودک و شکل‌گیری بن مایه وجودی اوست. بازی کردن و برد و باخت در بازی نقش مهم و پُررنگی در بروز ویژگی‌های شخصیتی یک کودک دارد. کودکی را فرض کنید که در حال بازی کردن با قطعات یک پازل است و یک پازل را در مدت زمان کمی چیده و تکمیل می‌کند، قطعاً کار او مورد تشویق و توجه اطرافیان به ویژه والدین و مربیان کودک قرار خواهد گرفت و همین تشویق و تحسین پایه‌های اولیه شکوفایی احساس اعتماد به نفس و عزت نفس در کودک را تقویت و پایه‌ریزی می‌کند. بازی‌های فکری و تعاملی که نیاز به استفاده از قوه خرد و تعقل دارند اسباب بازی‌های خوبی برای افزایش اعتماد به نفس کودک هستند و همان طور که می‌دانید خلاقیت و اعتماد به نفس بالا رابطه‌ای مستقیم با هم دارند.
رشد خلاقیت و افزایش بهره هوشی
استفاده از اسباب بازی‌ها گامی در جهت افزایش ضریب هوشی کودک است. اگر والدین در انتخاب اسباب بازی‌ها، هدفمند عمل کنند بازی کردن کودک می‌تواند قدمی در جهت پیشرفت او و بالا بردن بهره هوشی کودک باشد. خوشبختانه امروزه اسباب بازی‌ها از قالب ساده و صرفاً سرگرم کننده خارج شده‌اند و با اهداف مختلف آموزشی به بازار عرضه می‌شوند از طرفی گروه سنی مناسب برای استفاده از هر نوع اسباب بازی نیز روی بسته‌بندی درج شده است. اسباب بازی‌ها با به چالش کشیدن ذهن کودک در جهت تقویت بهره هوشی کودک موثر هستند. به عنوان مثال بازی‌های مونته‌سوری علاوه بر تقویت ماهیچه‌ها و آموزش مهارت زندگی می‌توانند برای ذهن کودک نیز یک ورزش تمرینی مناسب باشند. خوشبختانه والدین می‌توانند با کمی حوصله بسیاری از این اسباب بازی‌ها را در منزل تهیه کنند و در اختیار کودک خود قرار دهند.
رشد خلاقیت و افزایش شادی و نشاط در کودک
بخش مهمی از آن چه که باعث رشد و شکوفا شدن استعدادهای یک کودک می‌شود و باعث بروز خلاقیت در کودک می‌گردد؛ روحیه شاد و نشاط درونی کودک است. تحقیقات زیادی در خصوص اهمیت شادی و تاثیر آن بر توسعه فردی و اجتماعی کودک انجام گرفته است و یافته‌های این پژوهش‌های علمی همگی حاکی از آن است که کودکان شاد دارای ضریب هوشی بالاتر و بهره هوشی اجتماعی قویتری هستند. کودکان شاد راحت‌تر درونیات و استعدادهای خود را بروز می‌دهند و به طور کلی نسبت به همسالان خود عملکرد بهتری دارند. مهم‌ترین فاکتور شادی آفرین و نشاط بخش برای کودکان بازی کردن است. بازی کردن باعث آزاد شدن هورمون سروتونین یا هورمون شادی در بدن کودک می‌شود و سبب می‌شود پیام‌ها و سیگنال‌های مغزی مثبتی به سرتاسر بدن کودک مخابره شود. بیشتر کودکان به برخی از اسباب بازی‌های خود علقه خاصی دارند و برخی از اسباب بازی برای کودک تسکین دهنده و آرامش بخش است، لذا بازی کردن با اسباب بازی مورد علاقه کودک روشی مناسب برای شاد کردن کودک و افزایش نشاط کودک است.
رشد خلاقیت و کنترل احساسات
بازی با اسباب بازی روش مناسبی برای تخلیه هیجان و کنترل احساسات است. کودکان حین بازی با اسباب بازی‌های خود خشم، عصبانیت، غم، شادی، حسادت، پریشانی و غیره را بروز می‌دهد. حتماً شاهد این صحنه بودهاید که کودکی که مورد سرزنش و تنبیه والدین و یا مربی خود قرار گرفته است با کتک زدن یا پرتاب کردن اسباب بازی خشم و نفرت خود را بروز می‌دهد. روانشناسان معتقدند که تخلیه هیجانات و بازی با اسباب بازی‌ها روش مناسبی برای تمرین کنترل احساسات توسط کودکان است. اساساً کودکانی که در مهار منویات و احساسات خود مهارت بیشتری دارند، در آینده افراد موفق‌تری هستند و برای تعارضات و مشکلات پیش آمده راه‌حل‌های خلاقانه‌تری ارائه می‌کنند.
رشد خلاقیت و تقویت مهارت‌های حرکتی
باری با اسباب بازی‌ها ماهیچه‌ها و عضلات کودک را ورزیده می‌کند. خوشبختانه امروزه برخی شرکت‌های بزرگ اسباب بازی سازی، وسایل و لوازم بازی طراحی و تولید می‌کنند که هدف اصلی آن افزایش مهارت کودک در به کارگیری عضلات و ماهیچه‌هایش است. بسیاری از کودکان از بروز استعداد خود عاجز هستند چرا که توانایی بروز آن را به صورت فیزیکی ندارند. ممکن است کودک شما بتواند یک پیانیست عالی و توانمند باشد اما به کارگیری انگشتانی که ضعیف هستند و قدرت کافی ندارند ممکن است او را از ادامه مسیر منصرف کند و یا ممکن است کودک شما بتواند یک ژیمناست حرفه‌ای شود اما چون عضلات او ضعیف هستند و تمرین کافی ندارد از این کار باز بماند.
رشد خلاقیت و تقویت مهارت‌های گفتاری و شنیداری
برخی از اسباب بازی نیاز به مشارکت فعال کودک دارند به خصوص بازی‌های فکری و کارتی نیاز به مکالمه بازیکنان با یکدیگر دارند و لازم است تا کودک به دقت به گفته‌های طرفین بازی گوش کند تا بتواند مسیر خود را در بازی پیدا کند. بازی با اسباب بازی‌ها می‌تواند دایره لغات کودک را افزایش دهد و به کودک در مهارت سخنوری کمک کند. کودکی که مهارت شنیداری و گفتاری قوی دارد در بروز استعداد خود کارآمدتر عمل می‌کند. چنین کودکانی برای حلا مسئله به دنبال راه‌های خلاقانه و مبتکرانه هستند و زودتر از سایر همسالان خود به نقاط عطف رشد دست می‌یابند.
سخن آخر
انتخاب اسباب بازی مناسب و به طوری کلی بازی کردن کودک نقش مهمی در شکوفا شدن استعدادها و پروش خلاقیت و قوه تفکر او دارد. کودک با بازی کردن تجارب جدیدی کسب می‌کند که نه تنها برای او شیرین و جذاب است بلکه بسیار آموزنده نیز هست. لذا لازم است تا والدین با در نظر گرفتن روحیات و علاقه فرزند خود فارغ از مسائل جنسیتی برای کودکشان اسباب بازی مناسبی تهیه کنند و فرصت رشد و پرورش ذهن و جسم کودک را حین بازی و سرگرمی فراهم کنند.
مطلبتون در مورد کودکان انصافا عالیه.