هایپرپرولاکتینمی یا پرولاکتین بالا به حالتی گفته می‌شود که سطح پرولاکتین در خون شما، بالاتر از میزان طبیعی باشد.
شایع‌ترین دلیل بالا بودن سطح پرولاکتین در بدن، وجود یک تومور خوش خیم (غیر سرطانی) به نام پرولاکتینوما در غده هیپوفیز شما می‌باشد. همچنین ابتلا به برخی از بیماری‌ها و وجود مشکلات در سلامتی و همینطور مصرف برخی از داروها نیز احتمال دارد که باعث ایجاد هایپرپرولاکتینمی شوند.
هایپرپرولاکتینمی چیست؟
هایپرپرولاکتینمی یک بیماری قابل درمان است که در آن، سطح هورمون پرولاکتین در خون شما بالاتر از حد طبیعی می‌رود.
با این که این بیماری مرگ بار و تهدید کننده زندگی نیست، اما بالا بودن پرولاکتین می‌تواند باعث ایجاد ناباروری و بروز سایر بیماری‌ها و مشکلات شود.
پرولاکتین چیست؟
پرولاکتین که همچنین با عنوان لاکتوتروپین شناخته می‌شود، یک هورمون است که به طور کلی وظیفه رشد غدد پستانی در بافت پستان، تولید شیر و شیردهی را بر عهده دارد. این هورمون همینطور به تعدادی از فرآیندها و عملکرد کلی بدن کمک می‌کند.
به طور اصلی، غده هیپوفیز شما مسئول تولید و ترشح پرولاکتین است؛ اما تعدادی از سیستم‌ها و بخش‌های بدن که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم نیز توانایی تولید هورمون پرولاکتین را دارند:
- سیستم عصبی مرکزی
- سیستم ایمنی
- رحم
- غدد پستانی
سطح هورمون پرولاکتین به طور معمول در بدن مردان و افرادی که شیردهی ندارند و باردار نیستند، پایین است. این هورمون معمولاً در بدن افرادی که باردار یا در حال شیردهی هستند (تولید شیر مادر) افزایش پیدا می‌کند.
به طور کلی، سطح طبیعی هورمون پرولاکتین در افراد مختلف شامل موارد زیر می‌باشند:
- سطح هورمون پرولاکتین در مردان: کم‌تر از ۲۰ ng/mL (نانوگرم بر میلی لیتر)
- سطح هورمون پرولاکتین در زنانی که باردار یا در دوران شیردهی نیستند: کم‌تر از ۲۵ ng/mL (نانوگرم بر میلی لیتر)
- سطح هورمون پرولاکتین در زنانی که باردار یا در دوران شیردهی هستند: ۸۰ تا ۴۰۰ ng/mL (نانوگرم بر میلی لیتر)
پرولاکتین بالا چه افرادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
هایپرپرولاکتینمی معمولاً افراد زیر ۴۰ سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
احتمال ابتلا به بالا بودن هورمون پرولاکتین در زنان در مقایسه با مردان بیش‌تر است. بروز هایپرپرولاکتینمی در کودکان نادر به شمار می‌رود.
هایپرپرولاکتینمی چقدر شایع است؟
هایپرپرولاکتینمی کم‌تر از ۱ درصد از کل جمعیت را تحت تاثیر قرار می‌دهد. شایع ترین دلیل ایجاد پرولاکتین بالا، وجود یک تومور خوش خیم (غیر سرطانی) به نام پرولاکتینوما است که آزاد کننده هورمون پرولاکتین است.
میزان وجود پرولاکتینوما در زنان، حدود ۳۰ نفر از هر ۱۰۰,۰۰۰ نفر و در مردان، ۱۰ نفر از هر ۱۰۰,۰۰۰ است.
تفاوت هایپرپرولاکتینمی و پرولاکتینوما چیست؟
پرولاکتینوما یک تومور خوش خیم (غیر سرطانی) است که در غده هیپوفیز شما تشکیل می‌شود و بیش از حد هورمون پرولاکتین تولید می‌کند.
هایپرپرولاکتینمی به یک بیماری گفته می‌شود که به طور کلی در آن، سطح هورمون پرولاکتین موجود در خون شما بالاتر از حد طبیعی می‌باشد.
با این که تومور پرولاکتینوما امکان دارد که باعث ایجاد بیماری هایپرپرولاکتینمی نیز بشود، اما تنها علت بروز آن نیست. شرایط و موقعیت‌های دیگر از جمله مصرف برخی از داروها نیز می‌تواند باعث ایجاد هایپرپرولاکتینمی و پرولاکتین بالا شود.
علائم و نشانه‌های پرولاکتین بالا در زنان چیست؟
زنان بیش‌تر از مردان تحت تاثیر عوارض هایپرپرولاکتینمی قرار می‌گیرند. مطالعات نشان می‌دهند که از هر پنج زن مبتلا به ناباروری و مشکل در تولید مثل، سه نفر دارای پرولاکتین بالایی در بدن خود هستند.
علائم هایپرپرولاکتینمی در زنان شامل موارد زیر می‌باشند:
- نامنظم بودن عادت ماهانه‌ها
- از دست دادن برخی از دوره‌های قاعدگی یا به کلی پریود نشدن
- از دست دادن میل جنسی (لیبیدو)
- گالاکتوره (تولید شیر مادر زمانی که باردار یا در دوران شیردهی نیستید)
- ناباروری (به دلیل عدم تخمک گذاری)
- گرگرفتگی
- خشکی واژن
- افزایش وزن
- حساس شدن سینه‌ها
- آکنه
- هیرسوتیسم (رشد موهای زائد بر روی بدن و صورت)
علائم و نشانه‌های پرولاکتین بالا در مردان چیست؟
علائم و نشانه‌های هایپرپرولاکتینمی در مردان اغلب به سختی قابل تشخیص است. زیرا این علائم در مقایسه با علائمی که توسط زنان تجربه می‌شود، خفیف‌تر و غیر اختصاصی تر هستند.
علائم و نشانه‌های پرولاکتین بالا در مردان شامل موارد زیر می‌باشند:
- از دست دادن میل جنسی
- اختلال در نعوظ
- ناباروری (به دلیل کاهش تولید اسپرم)
- ژنیکوماستی (بزرگ شدن غیر طبیعی سینه در مردان)
- گالاکتوره (در مردان شایع نیست، اما امکان بروز آن وجود دارد)
علائم و نشانه‌های هایپرپرولاکتینمی در زمینه خلق و خو
خلق و خوی ما تا حد زیادی تحت تاثیر هورمون‌ها، از جمله هورمون‌های جنسی مانند استروژن و تستوسترون قرار دارد. هایپرپرولاکتینمی با این دو هورمون و سایر هورمون‌ها، رابطه علت و معلولی دارد.
در برخی موارد، هایپرپرولاکتینمی ممکن است در نتیجه بیماری‌های تخمدان یا بیضه‌ها به وجود بیاید. چرا که هر دوی این اندام‌ها استروژن و تستوسترون تولید می‌کنند. در سایر موارد، اختلال در عملکرد هیپوتالاموس، غده هیپوفیز یا غدد فوق کلیوی (محور HPA یا محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-فوق کلیه) امکان دارد که باعث عدم تعادل هورمون‌های جنسی و سایر هورمون‌ها از جمله دوپامین شود که بر خلق و خوی فرد مبتلا به پرولاکتین بالا تاثیر می‌گذارند.
این تغییرات امکان دارد که به طور قابل توجهی خلق و خوی افراد مبتلا به پرولاکتین بالا را تغییر دهد. شدت علائم این بیماری، با افزایش سطح و مدت هورمون پرولاکتین بالا می‌روند.
علائم خلقی مربوط به هایپرپرولاکتینمی شامل موارد زیر می‌باشند:
- اضطراب
- افسردگی
- تحریک پذیری و احساس خشم
- علائم فیزیکی (علائم جسمانی ناشی از پریشانی روانی مانند سردرد، درد قفسه سینه، کمر درد، حالت تهوع و خستگی)
- روان پریشی (از دست دادن حس درک از واقعیت)
علت ایجاد هایپرپرولاکتینمی چیست؟
عوامل و بیماری‌های متعددی ممکن است باعث بالا رفتن سطح هورمون پرولاکتین در خون شوند، از جمله این بیماری‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- تومور پرولاکتینوما (شایع ترین علت پرولاکتین بالا به شمار می‌رود)
- مصرف برخی از داروهای خاص
- ابتلا به برخی از بیماری‌ها و وجود مشکلات در سلامت
- وجود دیگر تومورهای غده هیپوفیز
گاهی اوقات، هیچ دلیلی برای بروز هایپرپرولاکتینمی پیدا نمی‌شود. این حالت به عنوان هایپرپرولاکتینمی ایدیوپاتیک شناخته می‌شود و معمولاً پس از چند ماه بدون نیاز به درمان، خود به خود از بین می‌رود.
پرولاکتینوما
پرولاکتینوما شایع ترین علت ایجاد هایپرپرولاکتینمی به شمار می‌رود. پرولاکتینوما یک تومور خوش خیم (غیر سرطانی) است که در غده هیپوفیز شما تشکیل می‌شود و باعث تولید بیش از حد پرولاکتین می‌گردد.
در صورت داشتن پرولاکتینوما، علاوه بر علائم و نشانه‌های پرولاکتین بالا، ممکن است علائم زیر را نیز تجربه کنید:
- سردرد
- حالت تهوع و یا استفراغ کردن
- تغییرات در بینایی، مانند دوبینی یا کاهش دید محیطی
- درد یا فشار سینوسی
- مشکل در حس بویایی شما
مصرف داروها
دوپامین که یک ماده شیمیایی در مغز است، تولید پرولاکتین در بدن شما را سرکوب می‌کند. هر دارویی که بر تولید یا استفاده از دوپامین در بدن شما تاثیر بگذارد، امکان دارد که سطح هورمون پرولاکتین در بدن شما را افزایش دهد.
داروهایی که ممکن است سطح پرولاکتین را در خون افزایش دهند، شامل موارد زیر می‌باشند:
- داروهای کاهش دهنده فشار خون بالا، مانند داروهای مسدود کننده کانال کلسیم و متیل دوپا
- برخی از داروهای ضد روان پریشی مانند ریسپریدون و هالوپریدول
- داروهایی که حالت تهوع و استفراغ را درمان می‌کنند.
- داروهایی که سوزش سر دل و بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) را درمان می‌کنند.
- قرص‌های ضد بارداری
- مسکن‌هایی که حاوی مواد افیونی هستند.
- داروهایی که علائم یائسگی را درمان می‌کنند، برای مثال درمان با استروژن
در صورتی که سطح هورمون پرولاکتین موجود در خون شما به دلیل مصرف دارو بالا باشد، سطح این هورمون معمولاً سه تا چهار روز پس از قطع مصرف دارو به حالت عادی باز می‌گردد. البته لطفا توجه داشته باشید که هرگز نباید مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک را به طور سرخود متوقف کنید، مگر این که پزشک به شما گفته باشد که این کار را انجام دهید.
بیماری‌ها و مشکل در سلامت
به جز تومور پرولاکتینوما، بیماری‌ها و مشکلات در سلامت شما که احتمال دارد سطح پرولاکتین را در خون شما افزایش دهند، شامل موارد زیر می‌باشند:
- کم کاری تیروئید (تیروئید کم کار)
- بیماری کلیوی
- زونا، به خصوص اگر به شکل راش یا تاول روی سینه شما باشد.
- آسیب به دیواره قفسه سینه مانند شکستگی دنده‌ها، شکستگی جناغ سینه (استخوان سینه) و وجود کبودی بر روی ریه‌ها
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- سندرم کوشینگ
- سندرم نلسون
سایر تومورهای غده هیپوفیز
تومورهای بزرگ (به غیر از تومور پرولاکتینوما) که در غده هیپوفیز یا نزدیک آن قرار داشته باشند، احتمال دارد که باعث ایجاد هایپرپرولاکتینمی شوند. این اتفاق معمولاً به این دلیل است که تومور از رسیدن دوپامین که هورمون پرولاکتین را سرکوب می‌کند، به غده هیپوفیز شما جلوگیری می‌کند.
همچنین امکان دارد که پرتو درمانی برای درمان تومورهای روی غده هیپوفیز یا نزدیک آن، باعث ایجاد هایپرپرولاکتینمی شود.
پرولاکتین بالا چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در صورتی که علائم و نشانه‌های هایپرپرولاکتینمی را تجربه می‌کنید، پزشک شما به احتمال زیاد آزمایش خون پرولاکتین (PRL) را برای شما تجویز خواهد کرد.
اگر نتایج آزمایش شما نشان دهد که پرولاکتین بالا دارید، گام بعدی تعیین علت ایجاد آن خواهد بود. پزشک شما ممکن است از شما درخواست کند که آزمایش‌های دیگری مانند سایر انواع آزمایش خون و تست‌های تصویربرداری پزشکی را انجام دهید.
هایپرپرولاکتینمی چگونه درمان می‌شود؟
درمان هایپرپرولاکتینمی به علت آن بستگی دارد. برخی از افراد وجود دارند که سطح هورمون پرولاکتین در بدن آن‌ها بالا می‌باشد. اما علائم کم و خفیفی دارند یا به کل علائمی ندارند و نیازی به درمان پیدا نمی‌کنند.
روش‌های درمان تومور پرولاکتینوما (شایع ترین علت هایپرپرولاکتینمی) شامل موارد زیر می‌باشند:
- دارو: داروهایی به نام داروهای آگونیست دوپامین سطح هورمون پرولاکتین در خون شما را تنظیم می‌کنند و در کوچک کردن تومور پرولاکتینوما بسیار موثر هستند. تجویز این داروها، رایج ترین شکل درمان پرولاکتینوما به شمار می‌رود.
- جراحی: در صورتی که مصرف دارو برای کوچک کردن تومور پرولاکتینوما موثر واقع نشود، ممکن است برای برداشتن آن نیاز به جراحی داشته باشید.
- پرتودرمانی: در صورتی که مصرف دارو و یا جراحی برای کاهش سطح هورمون پرولاکتین شما اثر نداشته باشد، پرتودرمانی سومین گزینه درمانی نادر برای درمان تومور پرولاکتینوما محسوب می‌شود.
کم کاری تیروئید، که می‌تواند باعث ایجاد هایپرپرولاکتینمی شود، با هورمون تیروئید مصنوعی درمان می‌شود. این هورمون نیز باید سطح پرولاکتین را به حالت عادی برگرداند.
اگر داروهای تجویزی باعث ایجاد هایپرپرولاکتینمی در بدن شما می‌شوند، پزشک شما ممکن است انواع دیگری از داروهای مشابه را برای شما تجویز کند که سطح هورمون پرولاکتین در خون شما را افزایش نمی‌دهند یا آن‌ها را زیاد افزایش نمی‌دهند.
آیا می‌توان از هایپرپرولاکتینمی پیشگیری کرد؟
متاسفانه، نمی‌توانید هیچ کاری برای پیشگیری از هایپرپرولاکتینمی انجام دهید.
تنها عامل خطر شناخته شده برای ایجاد تومور پرولاکتینوما، شایع ترین علت هیپرپرولاکتینمی، داشتن یک بیماری ارثی (منتقل شده از طریق خانواده) به نام سندروم نئوپلازی متعدد اندوکرین نوع ۱ است.
اگر یکی از بستگان درجه یک شما (خواهر یا خواهر یا والدین) مبتلا به این بیماری هستند، ممکن است تمایل داشته باشید که آزمایش ژنتیکی انجام دهید تا بررسی شود که آیا شما نیز به این بیماری مبتلا هستید یا خیر. دادن این آزمایش به احتمال زیاد به غربالگری و تشخیص پرولاکتینوما در مراحل اولیه آن کمک کند.
زندگی با پرولاکتین بالا چگونه است؟
زندگی و چشم انداز درمان پرولاکتین بالا به طور کلی خوب به نظر می‌رسد. درمان پرولاکتینوما، شایع ترین علت هیپرپرولاکتینمی، معمولاً در درمان هایپرپرولاکتینمی نیز موثر است.
اگرچه بالا بودن هورمون پرولاکتین خطرناک و تهدید کننده زندگی نیست، اما می‌تواند باعث ایجاد مشکلات خاصی مانند ناباروری و نامنظم شدن عادت ماهانه‌ها شود. به همین دلیل، دریافت درمان در صورت ابتلا به هایپرپرولاکتینمی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
چه زمانی لازم است برای هایپرپرولاکتینمی به پزشک مراجعه کنم؟
در صورتی که علائم و نشانه‌های پرولاکتین بالا مانند ناباروری و از دست دادن علاقه به رابطه جنسی را تجربه می‌کنید، با پزشک خود در این رابطه صحبت کنید. پزشک می‌تواند یک آزمایش خون ساده انجام دهد تا ببیند که آیا سطح پرولاکتین در بدن شما افزایش پیدا کرده است یا خیر.
چه سوالاتی از پزشک خود بپرسم؟
در صورتی که مبتلا به هایپرپرولاکتینمی هستید، بهتر است سوالات زیر را از پزشک خود بپرسید:
- چه چیزی باعث هایپرپرولاکتینمی من شده است؟
- به چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
- انتخاب‌های من برای درمان چیست؟
- فواید و خطرات هر روش درمانی چیست؟
- آیا ناباروری من پس از درمان پرولاکتین بالا از بین می‌رود؟
سخن آخر
هایپرپرولاکتینمی می‌تواند کیفیت زندگی شما را کاهش دهد و باعث ناباروری شود. خبر خوب این است که این بیماری کاملا قابل درمان است. در صورتی که علائم و نشانه‌های بالا بودن پرولاکتین را تجربه می‌کنید، توصیه می‌کنیم با پزشک خود در این رابطه صحبت کنید. او برای کمک به شما در دسترس خواهد بود.