بلوغ زودرس زمانی است که بدن کودکان خیلی زود به بدن یک بزرگسالان تبدیل می‌شود. این تغییر به عنوان بلوغ شناخته می‌شود. بیشتر اوقات بلوغ بعد ا۲ز ۸ سالگی در دختران و بعد از ۹ سالگی در پسران اتفاق می‌افتد. با این حال، کودکان سیاه پوست، اسپانیایی تبار و بومیان آمریکا به طور طبیعی ممکن است زودتر به بلوغ برسند. بلوغ زودرس زمانی است که بلوغ برای کودکی که هنوز در سنین پایین است، خیلی زود شروع می‌شود. در دوران بلوغ ماهیچه‌ها و استخوان‌ها به سرعت رشد می‌کنند. شکل و اندازه بدن تغییر می‌کند و بدن قادر به باروری و فرزندآوری می‌شود. علت بلوغ زودرس را اغلب نمی‌توان یافت. به ندرت، شرایط خاصی مانند عفونت، مشکلات هورمونی، تومورها، مشکلات مغزی یا صدمات ممکن است باعث بلوغ زودرس شود. درمان بلوغ زودرس معمولاً شامل داروهایی برای به تاخیر انداختن بلوغ است. پیشتر پینو بیبی در مقالاتی به بررسی بلوغ دیررس چیست؟، بلوغ زودرس چیست؟، بلوغ زودرس در پسران و غذاهایی که بر بلوغ زودرس تاثیر دارند پرداخته است در این مقاله قصد داریم تا به مسئله بلوغ زودرس در دختران بپردازیم.
علائم بلوغ زودرس
علائم بلوغ زودرس عبارت هستند از:
- رشد پستان قبل از ۷ یا ۸ سالگی
- شروع اولین قاعدگی (پریودی) قبل از ۱۰ سالگی
- رشد سریع قد (یک جهش رشد) قبل از ۷ یا ۸ سالگی
- رشد بیضه و آلت تناسلی، موهای صورت و صدای عمیق‌تر در پسران
- رشد موهای ناحیه تناسلی یا زیر بغل
- رشد سریع بدن
- آکنه و جوش
- تعمیق صدا
- بوی بدن بزرگسالان
اگر می‌پرسید چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد باید بگوییم در صورتی که کودک علائم بلوغ زودرس را دارد، با پزشک کودک خود قرار ملاقات بگذارید.
چه چیزی باعث بلوغ زودرس می‌شود؟
شروع بلوغ معمولاً توسط هیپوتالاموس آغاز می‌شود. این ناحیه از مغز به غده هیپوفیز (غده‌ای به اندازه نخود در نزدیکی قاعده مغز) سیگنال می‌دهد تا هورمون‌هایی ترشح کند که تخمدان‌ها (در دختران) یا بیضه‌ها (در پسران) را برای تولید هورمون‌های جنسی تحریک می‌کنند. مغز این فرآیند را با ساخت هورمونی به نام هورمون آزاد کننده گنادوتروپینGnRH آغاز می‌کند. هنگامی که این هورمون به غده کوچک و لوبیایی شکل در پایه مغز به نام غده هیپوفیز می‌رسد، منجر به افزایش استروژن در تخمدان‌ها و افزایش تستوسترون در بیضه‌ها می‌شود. استروژن باعث ایجاد صفات جنسی زنانه می‌شود و تستوسترون باعث ایجاد صفات جنسی مردانه می‌شود.
به طور معمول، به خصوص در دختران، بلوغ زودرس به این دلیل است که مغز سیگنال‌ها را زودتر از آن چه باید ارسال می‌کند. هیچ مشکل پزشکی یا محرک دیگری وجود ندارد. بلوغ زودرس نیز اغلب می‌تواند در خانواده‌ها معمول باشد. در موارد کمتر شایع، بلوغ زودرس ناشی از یک مشکل جدی‌تر، مانند تومور یا آسیب ناشی از اصابت ضربه است. مشکلات تیروئید یا تخمدان نیز می‌تواند باعث بلوغ زودرس شود. در این موارد، علائم دیگری معمولاً رخ می‌دهد که به مشکل جدی‌تری اشاره می‌کند. بلوغ زودرس در پسران کمتر شایع است و بیشتر به مشکل پزشکی دیگری مربوط می‌شود. برای حدود ۵ درصد از پسران، این بیماری ارثی است.
سندرم Van Wyk و Grumbach با کم کاری تیروئید اولیه، کیست تخمدان و بلوغ زودرس مشخص می‌شود. محققان حدس می‌زنند که کم کاری تیروئید اولیه درمان نشده منجر به تحریک بیش از حد هیپوفیز و تولید هورمون‌های هیپوفیز متعدد و در نتیجه بلوغ زودرس می‌شود. برخی از دختران بسیار جوان (معمولاً از ۶ ماه تا ۳ سال) ممکن است رشد پستان را نشان دهند که بعداً ناپدید می‌شود یا ممکن است بدون سایر تغییرات فیزیکی، بلوغ ادامه یابد. به این حالت تلارش زودرس Theelarkee می‌گویند و معمولاً مشکلات پایداری ایجاد نمی‌کند. به طور مشابه، برخی از دختران و پسران ممکن است رشد اولیه موهای ناحیه تناسلی و یا زیر بغل یا بوی بدن داشته باشند که به سایر تغییرات در رشد جنسی مرتبط نیست. این آدرنارک زودرس Ahdruhnarkee نامیده می‌شود. این کودکان ممکن است برای رد کردن بلوغ زودرس واقعی به پزشک مراجعه کنند. اما اکثر آنها نیازی به درمان ندارند و سایر علائم مورد انتظار بلوغ را در سن معمول و نرمال نشان می‌دهند.
انواع بلوغ زودرس
دو نوع بلوغ زودرس وجود دارد: بلوغ زودرس مرکزی و بلوغ زودرس محیطی
بلوغ زودرس مرکزی
علت این نوع بلوغ زودرس اغلب مشخص نیست. با بلوغ زودرس مرکزی، بلوغ خیلی زود شروع می‌شود اما به طور معمول توسعه می‌یابد. درست مثل بلوغ طبیعی است، اما زود اتفاق می‌افتد. غده هیپوفیز شروع به ساخت هورمون‌هایی به نام گنادوتروپین می‌کند. این هورمون‌ها باعث می‌شوند که بیضه‌ها یا تخمدان‌ها هورمون‌های دیگری بسازند: تستوسترون یا استروژن. برای اکثر کودکان مبتلا به این عارضه، هیچ مشکل پزشکی یا دلیل شناخته شده دیگری برای بلوغ زودرس وجود ندارد. در موارد نادر، موارد زیر می‌توانند باعث بلوغ زودرس مرکزی شوند:
- تومور در مغز یا نخاع و سایر رشدهای غیرطبیعی که اغلب غیرسرطانی (خوش خیم) هستند.
- تغییری در مغز که در بدو تولد وجود دارد. این می‌تواند تجمع مایع، معروف به هیدروسفالی، یا توموری غیر سرطانی، معروف به هامارتوم باشد.
- تابش به مغز یا نخاع
- آسیب مغزی یا نخاعی، چه در اثر جراحی یا ضربه به سر، که بر تعادل هورمونی تأثیر می‌گذارد.
- سندرم مک کان – آلبرایت، یک بیماری ژنتیکی نادر است که استخوان‌ها و رنگ پوست را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث بروز مشکلات هورمونی در بدن می‌شود.
- گروهی از مسائل ژنتیکی، به نام هیپرپلازی مادرزادی آدرنال، که شامل تولید هورمون‌های غیر معمول از غده فوق کلیوی می‌شود.
- وضعیتی به نام کم کاری تیروئید که در آن غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند.
بلوغ زودرس محیطی
به این بلوغ کاذب زودرس نیز گفته می‌شود و کمتر رایج است. هورمون استروژن و یا هورمون تستوسترون که خیلی زود ساخته می‌شود و باعث بلوغ زودرس محیطی می‌شوند. در این نوع بلوغ زودرس، هورمون موجود در مغزGnRH که به طور معمول باعث شروع بلوغ می‌شود، دخیل نیست. در عوض، علت ترشح هورمون استروژن و یا تستوسترون در بدن است. مشکل در تخمدان‌ها، بیضه‌ها، غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز باعث ترشح هورمون می‌شود.
موارد زیر می‌تواند منجر به بلوغ زودرس محیطی شود:
- تومور در غدد فوق کلیوی یا در غده هیپوفیز که استروژن یا تستوسترون آزاد می‌کند.
- یک بیماری ژنتیکی نادر که استخوان‌ها و رنگ پوست را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث مشکلات هورمونی می‌شود. این بیماری سندرم مک کان – آلبرایت نامیده می‌شود.
- قرار گرفتن در معرض کرم‌ها یا پمادهای حاوی استروژن یا تستوسترون.
در دختران، بلوغ زودرس محیطی نیز ممکن است با موارد زیر مرتبط باشد:
- کیست‌های تخمدان
- تومورهای تخمدان
در پسران، بلوغ زودرس محیطی نیز ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- تومور در سلول‌های سازنده اسپرم یا در سلول‌هایی که تستوسترون می‌سازند.
- یک بیماری ژنتیکی نادر به نام عارضه زودرس جنسی خانوادگی مستقل از گنادوتروپین باعث می‌شود پسران، معمولاً بین یک تا ۴ سالگی، تستوسترون را خیلی زود تولید کنند.
عواملی که بر ایجاد بلوغ زودرس زودرس اثر می‌گذارند
عواملی که ریسک یا خطر بلوغ زودرس را افزایش می‌دهند عبارت هستند از:
- جنسیت: دختران ۱۰ برابر پسران در معرض بلوغ زودرس مرکزی هستند.
- ژنتیک: اگر بلوغ زودرس ناشی از یک مشکل ژنتیکی باشد، ممکن است والدین یا خواهر و برادر کودک نیز به آن مبتلا باشند.
- نژاد: محققان نمی‌دانند چرا، اما به نظر می‌رسد به طور متوسط، دختران سیاه پوست حدود یک سال زودتر از دختران سفید پوست بلوغ را شروع می‌کنند.
- چاقی: تعدادی از مطالعات ارتباط بین چاقی در دختران جوان و افزایش خطر بلوغ زودرس را نشان داده‌اند. اما محققان نمی‌دانند که چقدر این ارتباط مستقیم است. به نظر نمی‌رسد چاقی با بلوغ زودرس در پسران نیز مرتبط باشد.
بلوغ زودرس چه تاثیری بر کودکان دارد؟
وقتی بلوغ به پایان می‌رسد، رشد قد متوقف می‌شود. از آن جایی که اسکلت فرد بالغ می‌شود و رشد استخوان‌ها در سنین پایین‌تر از حد طبیعی متوقف می‌شود، بچه‌های مبتلا به بلوغ زودرس که درمان نمی‌شوند معمولاً به پتانسیل کامل قد بزرگسالان خود نمی‌رسند. جهش رشد اولیه آنها ممکن است در مقایسه با همسالان خود در ابتدا آنها را قد بلند کند اما ممکن است رشد آنها خیلی زود متوقف شود و در نهایت در ارتفاع کوتاه‌تری نسبت به حالت قبلی قرار گیرند.
بلوغ زودرس نیز می‌تواند از نظر عاطفی و اجتماعی برای کودکان سخت باشد. برای مثال، دخترانی که دچار بلوغ زودرس هستند، ممکن است از پریود شدن یا بزرگ شدن پستان‌های خود قبل از هر یک از همسالان خود گیج شوند و یا احساس خجالت و شرم داشته باشند. ممکن است به دلیل این که مسن‌تر به نظر می‌رسند با آنها متفاوت رفتار شود.
حتی ممکن است احساسات و رفتار در کودکان با بلوغ زودرس تغییر کند. دختران ممکن است بدخلق و تحریک‌پذیر شوند. پسرها می‌توانند تهاجمی‌تر شوند و همچنین میل جنسی نامناسب برای سن خود ایجاد می‌کنند. این ممکن است بر عزت نفس این کودکان تأثیر بگذارد و خطر افسردگی و یا استفاده از مواد مخدر یا الکل غیرقانونی را افزایش دهد. سایر خطرات برخی از مطالعات ارتباط بین بلوغ زودرس در دختران و افزایش اندکی خطر ابتلا به سرطان پستان در مراحل بعدی زندگی را نشان می‌دهد. اما شواهد و دلایل برای اثبات آن کافی و روشن نیست.
تشخیص بلوغ زودرس
برای این که مشخص شود آیا کودک بلوغ زودرس دارد یا خیر، پزشک ممکن است:
- سوابق پزشکی کودک را مرور کند.
- یک معاینه فیزیکی انجام دهد و به دنبال علائمی نظیر رشد پستان‌ها، رشد موها و … باشد.
- یک آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون انجام دهد.
- عکسبرداری با اشعه ایکس برای بررسی سن استخوانی دست و مچ کودک. این عکس به پزشکان می‌گوید که آیا استخوان‌ها خیلی سریع رشد می‌کنند یا خیر؟!
اگر پزشک علائم بلوغ زودرس را در کودک مشاهده کرد، آزمایشی اضافی را برای علت بلوغ زودرس انجام می‌دهد. از جمله:
- تست تحریک هورمون آزاد کننده گنادوتروپین GnRH : پزشک به کودک یک شات از این هورمون‌ها می‌دهد، سپس یک سری نمونه خون در یک دوره می‌گیرد تا پاسخ هورمونی کودک را بررسی کند. اگر هورمون‌های دیگر افزایش یابد، این نشانه بلوغ زودرس مرکزی است. اگر سطح سایر هورمون‌ها ثابت بماند، این نشانه بلوغ زودرس محیطی است.
- MRI برای بررسی مشکلات مغزی
- آزمایش خون برای عملکرد تیروئید
- مطالعات اولتراسوند برای رد علل غیر معمول بلوغ زودرس مانند تومور در مغز، تخمدان یا بیضه انجام می‌شود.
درمان بلوغ زودرس
ممکن است کودک برای درمان به یک متخصص به نام متخصص غدد اطفال ارجاع داده شود. رویکرد درمانی بستگی به این دارد که چه چیزی باعث بلوغ زودرس در کودک شده است. اهداف درمان شامل متوقف کردن و یا حتی معکوس کردن رشد جنسی، توقف رشد سریع و بلوغ استخوانی که می‌تواند منجر به کوتاهی قد بزرگسالان و یا شروع زودرس پریود شود. بسته به علت، دو روش ممکن برای درمان وجود دارد:
- درمان علت یا بیماری زمینه‌ای
- کاهش سطح بالای هورمون‌های جنسی با دارو برای جلوگیری از رشد جنسی
در هر صورت درمان‌ها می‌تواند موارد زیر را شامل شود:
- انتظار مراقب: در بسیاری از موارد، پزشک نمی‌تواند علتی را پیدا کند. پزشک ممکن است به والدین پیشنهاد کنند که چند ماه کودک خود را به دقت مورد بررسی قرار دهند.
- درمان آنالوگ GnRH: اگر کودک دارای بلوغ زودرس مرکزی باشد و هیچ شرایط دیگری نداشته باشد، پزشک ممکن است درمان با داروهایی به نام آنالوگ‌های LHRH را پیشنهاد کند. این دارویی است که کودک یک بار در ماه آن را مصرف می‌کند تا زمانی که به سن طبیعی بلوغ برسد. این هورمون‌های مصنوعی (ساخت انسان) تولید هورمون‌های جنسی در بدن را که باعث بلوغ زودرس می‌شوند، مسدود می‌کنند. نتایج مثبت معمولاً در عرض یک سال پس از شروع درمان مشاهده می‌شود. آنالوگ‌های LHRH به طور کلی بی‌خطر هستند و معمولاً هیچ عارضه جانبی در کودکان ایجاد نمی‌کنند.
- ایمپلنت هیسترلین (وانتاس): کودک برای کاشت این ایمپلنت به یک جراحی جزئی نیاز دارد. دکتر آن را زیر پوست قسمت داخلی بالای بازوی کودک قرار می‌دهد. این ایمپلنت توسعه و رشد را به تاخیر می‌اندازد اما نیازی به عکس‌های ماهانه ندارد. ماندگاری ایمپلنت یک سال است.
- درمان یک بیماری دیگر: اگر کودک شرایطی دارد که باعث بلوغ زودرس می‌شود، درمان آن بیماری معمولاً روند بلوغ زودرس را متوقف می‌کند.
جلوگیری از بلوغ زودرس در دختران
هیچ کس نمی‌تواند از برخی از عوامل خطر بلوغ زودرس مانند جنسیت و نژاد اجتناب کند. اما مواردی وجود دارد که می‌توان احتمال بلوغ زودرس کودکان را کاهش داد، از جمله: هر چیزی که حاوی هورمون استروژن یا تستوسترون است را از کودکان دور نگه داشت. اینها ممکن است شامل داروهای تجویزی برای بزرگسالان یا مکمل‌های رژیمی باشد. کودکان را تشویق کرد که وزن مناسبی داشته باشند. زیرا چاقی در کودکان معضلات بسیاری را با خود به همراه دارد که یکی از ان‌ها بلوغ زودرس است.
شرایط مشابه با بلوغ زودرس
شرایط دیگری وجود دارد که ممکن است برای والدین و حتی گاهی اوقات برای پزشکان اطفال، شبیه بلوغ زودرس باشد، اما این طور نیست: تلارش زودرس زمانی است که پستان‌های دختر در سنین پایین شروع به رشد می‌کند و اغلب دخترانی را که فقط چند سال دارند مبتلا می‌کند. اگر چه برای والدین درد سرساز است، اما به خودی خود بهتر می‌شود و بلوغ زودرس نیست. نیازی به درمان ندارد، اما هم‌چنان باید کودکان را نزد پزشک برد تا نظر پزشک را دریافت کرد.
پوبارک زودرس زمانی است که موهای ناحیه تناسلی یا زیر بغل در سنین پایین شروع به رشد می‌کنند. این می‌تواند ناشی از آدرنارک زودرس باشد، زمانی که غدد فوق کلیوی شروع به ترشح هورمون‌های زودرس می‌کنند. باز هم، اگر چه ممکن است هشدار دهنده به نظر برسد، اما به طور کلی مشکلی نیست. همچنین نشانه اولیه بلوغ نیست. اما از آن جایی که ممکن است اولین علامت ترشح غیرعادی و شدید هورمون‌های آدرنال (فوق کلیوی) باشد، باید کودک را نزد پزشک برد.
چگونه والدین می‌توانند به کودک با بلوغ زودرس کمک کنند؟
به کودک توضیحی ساده و واقعی در مورد آن چه اتفاق می‌افتد باید داد که این تغییرات برای بچه‌های بزرگتر و نوجوانان طبیعی است، اما بدن او کمی خیلی زود شروع به رشد کرده است. باید کودک را در مورد درمان و آن چه در طول مسیر انتظار دارد، آگاه کرد. همچنین والدین باید مراقب علائمی باشند که ممکن است از نظر روحی و عاطفی بر کودک تأثیر بگذارد. علائم هشدار دهنده رایجی که باید با پزشک کودک در میان بگذارند عبارت هستند از:
- نمرات ضعیف
- مشکلات در مدرسه
- از دست دادن علاقه به فعالیتهای روزانه و اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی
- از دست دادن علاقه به چیزهایی که معمولاً از آنها لذت می‌برند.
- افسردگی
نحوه واکنش والدین می‌تواند بر میزان رفتار کودکان تأثیر بگذارد. برای ترویج تصویر بدنی سالم و عزت نفس قوی در کودکان با بلوغ زودرس:
- خودداری از اظهار نظر در مورد ظاهر کودک
- ستایش و تمجید از کودک برای موفقیت در مدرسه یا ورزش
- حمایت از علایق کودک حمایت
- باز نگه داشتن خط‌های ارتباطی: کودک را تشویق کنند تا آزادانه در مورد احساسات خود صحبت کنند.
- متناسب با سن کودک با آنها رفتار شود.
- با طعنه و کنایه با کودک صحبت نشود.
- هر کاری که می‌توان برای افزایش عزت نفس کودک انجام داد.
بیشتر بچه‌ها می‌خواهند دیگران با تغییرات آنها سازگار شوند. رشد زودهنگام می‌تواند باعث شود که کودک احساس خودآگاهی کند. دیگران ممکن است انتظار بلوغ بیشتری داشته باشند زیرا فکر می‌کنند کودک بزرگتر است پس باید رفتاری بزرگسالانه از خود نشان دهند. نکته مهم این است که پزشکان می‌توانند بلوغ زودرس را درمان کنند. آنها می‌توانند به بچه‌ها کمک کنند تا پتانسیل رشد بزرگسالی خود را حفظ کنند و استرس عاطفی و اجتماعی را که ممکن است بچه‌ها از بلوغ زودرس با آن مواجه شوند، محدود کنند.
سوالاتی که از پزشک در مورد بلوغ زودرس کودک می‌توان پرسید؟
برای تصمیم‌گیری در مورد اقدامات درمانی و کمکی باید با پزشک کودک کار کرد و هماهنگ بود. این سوالات می‌تواند به شروع گفتگو با پزشک کودک کمک کند.
- برای تعیین این که آیا کودک بلوغ زودرس دارد از چه آزمایشاتی لازم است؟
- آیا پزشک علائمی را مشاهده کرده است که نشان دهد بلوغ زودرس به دلیل یک تومور یا برخی شرایط پزشکی دیگر ایجاد شده است؟
- چه گزینه‌هایی برای درمان عارضه بلوغ زودرس وجود دارد؟
- عوارض درمان بلوغ زودرس چیست؟
- پزشک توصیه می‌کند کودک چه مدت این نوع درمان را دریافت کند؟
- چگونه می‌توان فهمید که آیا درمان موثر بوده است یا خیر؟
- چه خدمات محلی برای کمک به کودک در حمایت از رفاه عاطفی در دسترس است؟
- اگر بلوغ زودرس درمان نشود، آیا خطری برای کودک دارد؟
- آیا کودک نیاز به مشاور و روانشناس دارد؟
سخن آخر
به یاد داشته باشید که فرایند بلوغ نیز مانند هر فرایندی رشدی و فیزیکی در بدن هر انسانی ممکن است با اختلال یا بیماری همراه باشد. قدم اول درک درست از شرایط ایجاد شده است و قدم بعدی دنبال راهکار و درمان بودن است. چه کودک فارغ از جنسیت دچار بلوغ زودرس و یا دیررس شود اولین مرحله درک شرایط عاطفی و رفتاری کودک است و سپس دنبال علت و راه درمان بودن، پس به جای نگرانی و استرس بهتر است والدین هوشمندانه و خرمندانه در کنار کودک باشند و از او حمایت کنند و البته مراقب باشند تا کودک را لوس و خودخواه نیز نکنند.