بلوغ مردان معمولاً در حدود ۱۲ سالگی شروع می‌شود. بلوغ زنان در حدود ۱۰ سالگی است. اگر چه گاهی اوقات بلوغ می‌تواند زودتر و قبل از ظاهر شدن علائم شروع شود. هنگامی که بلوغ پسران قبل از ۹ سالگی و بلوغ دختران قبل از ۸ سالگی شروع می‌شود، به آن بلوغ زودرس (pre KOH shuss) یا بلوغ زود هنگام می‌گویند. علائم بلوغ زودرس در پسران شامل رشد بیضه و آلت تناسلی، رویش موهای ضخیم صورت، بم شدن صدا، رشد موهای ناحیه تناسلی یا زیر بغل و رشد سریع، بروز آکنه و جوش و بروز بوی بدن بزرگسالان هست. پینو بیبی در این مقاله به بررسی علل، علائم و راهکارهای مقابله با بلوغ زودرس پسران می‌پردازد.
بلوغ زودرس پسران چیست؟
بلوغ زودرس زمانی است که پسری قبل از ۹ سالگی اولین نشانه‌های بلوغ را نشان می‌دهد. این می‌تواند طبیعی باشد، اما ممکن است نیاز به ارزیابی توسط متخصص غدد اطفال (متخصص غدد و هورمون شناس) داشته باشد. علل بلوغ زودرس در پسران مشابه دختران است و شامل اختلالات تیروئید، ساختار غیرطبیعی مغز، قرار گرفتن در معرض پرتودرمانی و برخی عارضه‌های ژنتیکی است. همچنین بلوغ زودرس ممکن است ناشی از تومورهای مغز، بیضه، کبد و یا غدد فوق کلیوی باشد.
بلوغ طبیعی چیست؟
بلوغ طبیعی زمانی است که بدن کودکان شروع به رشد کرده و به بدن یک بزرگسالان جوان تبدیل می‌شود. پسرها معمولاً بین ۹ تا ۱۴ سالگی شروع به بلوغ می‌کنند. وقتی پسری شروع به بلوغ می‌کند، غدد جنسی (بیضه‌ها) و غدد فوق کلیوی (غده‌هایی که در بالای کلیه‌ها قرار دارند و به آن‌ها غده آدرنال هم می‌گویند) هورمون ترشح می‌کنند. این هورمون‌ها اولین علائم بلوغ را ایجاد می‌کنند که عبارت هستند از افزایش اندازه بیضه‌ها و طول آلت تناسلی، بوی بدن، موهای زیر بغل، موهای ناحیه تناسلی و آکنه (جوش). با گذشت زمان، پسران علائم بلوغ مانند افزایش توده عضلانی، استخوان‌های قوی‌تر، بم شدن تن صدا و جهش رشدی را نشان می‌دهند.
بلوع در واقع دو نوع است که کل فرآیند بلوغ را تشکیل می‌دهد. فرایند بلوغ شامل:
- بلوغ آدرنال: این زمانی است که غدد فوق کلیوی (غده آدرنال) هورمون‌هایی تولید می‌کنند که اولین علائم بلوغ را ایجاد می‌کنند. بوی بدن، موهای زیر بغل، موهای ناحیه تناسلی و آکنه (جوش).
- بلوغ غدد جنسی: این زمانی است که غده هیپوفیز (غده کوچکی در مغز که سایر غدد بدن را کنترل می‌کند) هورمون‌هایی (FSH و LH) را می‌سازد که به بیضه‌ها پیام ارسال می‌کنند، بیضه‌ها در پاسخ اندازه‌‌شان افزایش یافته و شروع به سنتز هورمون تستوسترون (هورمون مردانه) می‌کنند.
نقش هورمون تستوسترون در بدن پسران
تستوسترون یک هورمون جنسی است که نقش مهمی در بدن پسران و مردان دارد. در مردان تصور می‌شود که میل جنسی (لیبیدو)، توده استخوانی، توزیع چربی، توده عضلانی، تولید گلبول‌های قرمز خون و تولید و قدرت اسپرم را تنظیم می‌کند. مقدار کمی از تستوسترون در گردش به استرادیول، شکلی از استروژن، تبدیل می‌شود.
تفاوت بلوغ زودرس با بلوغ تاخیری چیست؟
بلوغ زمانی است که بدن کودک به سمت بزرگسالی شروع به رشد و تغییر می‌کند. علائم بلوغ شامل رشد پستان‌های دختران و شروع قاعدگی و در پسران بزرگ‌تر شدن آلت تناسلی و بیضه‌ها، بم شدن صدا و ظاهری عضلانی‌تر است. متوسط سن شروع بلوغ برای دختران ۱۱ سالگی و برای پسران ۱۲ سالگی است. اما این کاملاً طبیعی است که روند بلوغ در هر مقطعی بین ۸ تا ۱۳ سالگی در دختران و ۹ تا ۱۴ سالگی در پسران شروع شود.
اگر بلوغ در حدود سن متوسط یاد شده شروع نشود، معمولاً نیازی به نگرانی نیست، اما اگر قبل از ۸ سالگی شروع شده یا در حدود ۱۴ سالگی شروع نشده است، بهتر است که با پزشک عمومی مشورت شود تا دختر و یا پسر را برای بررسی احتمالات و عوارض بلوغ زودرس و دیررس مورد بررسی قرار دهند. در برخی موارد، بلوغ زودرس یا بلوغ تاخیری می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای باشد که ممکن است نیاز به درمان داشته باشد. چه بلوغ زودرس باشد چه دیررس، چه در دختران باشد و چه در پسران باید حتماً مورد بررسی و تحت درمان قرار گیرد تا سلامت جسمی و روحی کودک کمتر مورد آسیب و خدشه قرار گیرد. به طور کلی دو نوع بلوغ زودرس وجود دارد که ناشی از منبع و جایی است که دچار اختلال است که شامل:
- بلوغ زودرس مرکزی Central Precocious Puberty (CPP)
- بلوغ زودرس محیطی Peripheral Precocious Puberty (PPP)
بلوغ زودرس مرکزی (CPP) چیست؟
همان طور که گفتیم، بلوغ برهه‌ای از زندگی است که بدن پسران و دختران شروع به رشد یا بلوغ می‌کند. بلوغ شامل تغییرات جنسی، جسمی و عاطفی است. اکثر کودکان در زمان مناسب، بلوغ خود را پشت سر می‌گذارند. معمولاً برای دختران بین ۸ تا ۱۳ سالگی شروع می‌شود و در پسران بین ۹ تا ۱۴ سالگی شروع می‌شود. اگر خصوصیات جنسی ثانویه قبل از ۹ سالگی ظاهر شود، بلوغ زودرس در پسران در نظر گرفته می‌شود فراوانی بلوغ زودرس مرکزی در پسران بسیار کمتر از دختران است، پسران بیشتر احتمال دارد که دچار اختلالات CNS باشند. بلوغ زودرس مرکزی (CPP) شایع‌ترین نوع بلوغ است. از نظر پزشکی به عنوان بلوغ زودرس وابسته به گنادوتروپین شناخته می‌شود.
بلوغ زودرس محیطی (PPP) چیست؟
بلوغ زودرس، خصوصیات جنسی ثانویه مستقل از ترشحات گنادوتروپین را تشکیل می‌دهد. PPP به دلیل تولید استروئیدهای جنسی از منابع درون‌زا یا اگزوژن است. در مقایسه با CPP کمتر است. برخی از علل مهم عبارت هستند از:
- هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (غده فوق کلیوی)
- سندرم مک کیون آلبرایت McCune-Albright Syndrome (CAH)
- تومورهای غدد جنسی مانند تومورهای طناب جنسی مانند تومورهای سلول لیدیگ و تومورهای سلول سرتولی، تومورهای سلول زاینده مانند دیسژرمینوما، تراتوم و تومورهای جنینی.
- تومورهای آدرنال
- بلوغ زودرس محدود مردانه خانوادگی (تست توکسیکوز (Testitoxicosis
- قرار گرفتن در معرض اگزوژن با استروئیدهای جنسی (منابع استروئید جنسی خارج از بدن)
- سندرم ون ویک و گرومباخ (Van Wyk and Grumbach Syndrome)
چه چیزی باعث بلوغ زودرس می‌شود؟
علل بلوغ زودرس آدرنال و بلوغ زودرس غدد جنسی متفاوت است.
- بلوغ زودرس آدرنال: گاهی اوقات بلوغ اولیه آدرنال (غده فوق کلیوی) طبیعی است. در موارد دیگر، مشکل در غدد فوق کلیوی می‌تواند باعث بلوغ زودرس آدرنال پسر شود.
- بلوغ زودرس گناد همان بلوغ زودرس مرکزی است: ۲ نوع بلوغ زودرس گناد وجود دارد که علل مختلفی دارند.
- بلوغ وابسته به گنادوتروپین: این نوع بلوغ به دلیل تولید هورمون‌های FSH و LH توسط غده هیپوفیز ایجاد می‌شود که به بیضه‌ها این پیام را می‌دهد که تستوسترون بسازند. این نوع بلوغ زودرس می‌تواند ناشی از ایجاد تومورها، تشعشع یا ضربه در سیستم عصبی مرکزی باشد یا می‌تواند ایدیوپاتیک (این بدان معناست که متخصصین دلیلی برای بلوغ زودرس گناد پیدا نکرده‌اند) باشد.
- بلوغ مستقل از گنادوتروپین: این نوع بلوغ به دلیل عملکرد خود بیضه‌ها است و یا قرار گرفتن در معرض دارو یا محصولات حاوی هورمون ایجاد می‌شود.
بلوغ زودرس در پسران: تشخیص و درمان
مهم‌ترین راه درمان این است که علت اصلی بلوغ زودرس شناسایی شود. بنابراین پزشکان به دنبال نشانه‌ها و علائم بالینی و سپس تشخیص آزمایشگاهی می‌روند.
یافته‌های بالینی بلوغ زودرس
- افزایش سرعت رشد خطی و رشد موهای ناحیه تناسلی شایع‌ترین نشانه‌های بروز هستند.
- اندازه بیضه: بلوغ زودرس مرکزی که در آن بیضه‌ها بزرگ می‌شوند، را از علل مستقل از گنادوتروپین (بلوغ زودرس محیطی)، که در آن بیضه‌ها معمولاً کوچک می‌مانند (کمتر از ۲ سانتی‌متر در محور طولی) متمایز می‌کند.
- در بلوغ زودرس خانوادگی مردانه و بلوغ زودرس با واسطه HCG، ممکن است مقداری بزرگی بیضه وجود داشته باشد.
- تومورهای بیضه با بزرگ شدن بیضه نامتقارن یا یک طرفه همراه است.
یافته‌های تشخیصی بلوغ زودرس
- افزایش سطح تستوسترون وضعیت بلوغ اولیه را تأیید می‌کند اما منبع ایجاد بلوغ زودرس را مشخص و متمایز نمی‌کند.
- غلظت هورمون لوتئینیزه کننده سرم با حساسیت بالا (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) در پسران دارای بلوغ زودرس مرکزی در محدوده بلوغ خواهد بود و پاسخ LH به آزمایش تحریک هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) بلوغ است.
- بلوغ زودرس جنسی ناشی از هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (غده فوق کلیه) معمولاً با آندروژن‌های غیرطبیعی آدرنال پلاسما همراه است.
- غلظت سرمی β-HCG نشان دهنده وجود یک تومور تولید کننده گنادوتروپین جفتی HCG (به عنوان مثال، دیسژرمینوم CNS یا هپاتوم) در پسران با بلوغ زودرس و بزرگ شدن بیضه است اما گنادوتروپین‌ها را به دنبال آزمایش GnRH سرکوب کرده است.
- در تمام پسران مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی، MRI جمجمه باید برای ارزیابی اختلال دستگاه عصبی مرکزی (CNS) بررسی شود.
- اگر آزمایش نشان دهد که بلوغ زودرس محیطی و مطالعات آزمایشگاهی با هیپرپلازی مادرزادی آدرنال سازگار نیست، تصویربرداری ممکن است در تشخیص تومورهای کبدی، آدرنال و بیضه مفید باشد.
چگونه پزشکان بلوغ زودرس در پسران را ارزیابی می‌کنند؟
ارزیابی متخصصین از بلوغ زودرس پسران با بحث در مورد علائم بلوغ بیمار (پسر) و معاینه فیزیکی آغاز می‌شود. اگر پسری علائم بلوغ زودرس داشته باشد، معمولاً از او می‌خواهند که از دست و مچ دست چپ او عکس‌برداری اشعه ایکس کنند که سن استخوانی نامیده می‌شود. سن استخوانی به متخصصین می‌گوید که استخوان‌های بیمار (پسر) چقدر بالغ شده‌اند. همچنین می‌تواند به پزشکان کمک کند تا بفهمند که آیا آن پسر باید با آزمایش خون مورد ارزیابی بیشتری قرار گیرد یا خیر. ممکن است بیمار (پسر) آزمایش خون بدهد تا به متخصصین کمک کند سطح هورمون بیمار را اندازه‌گیری کنند. این آزمایش به متخصصین کمک می‌کند تا متوجه بشوند که آیا بیمار بلوغ وابسته به گنادوتروپین یا مستقل از گنادوتروپین دارد. همچنین به متخصصین کمک می‌کند بفهمند که آیا نگرانی در مورد غدد فوق کلیوی وجود دارد یا خیر. بسته به نتایج آزمایشات آزمایشگاهی، آزمایش رادیولوژی بیشتر ممکن است شامل MRI سر نیز باشد.
شروع بلوغ جنسی قبل از سن متوسط است. تشخیص با مقایسه با استانداردهای جمعیت آغاز می‌شود:
- عکس‌برداری با اشعه ایکس از دست چپ و مچ دست برای ارزیابی بلوغ اسکلتی و بررسی رشد سریع استخوان.
- آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح سرمی گنادوتروپین‌ها و استروئیدهای غدد جنسی و آدرنال.
پزشکان چگونه بلوغ زودرس در پسران را درمان می‌کنند؟
نوع درمان وابسته به علت ایجاد کننده بلوغ زودرس در بیمار (پسر) وابسته به نوع بلوغ اولیه او دارد. اگر پسری، بلوغ آدرنال (غده فوق کلیه) زودرس داشته باشد، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد. اگر بیمار (پسر) اضافه وزن دارد و بلوغ آدرنال زودرس دارد، کاهش وزن می‌تواند به کند کردن بلوغ کمک کند. اگر بلوغ ناشی از افزایش هورمون‌ها باشد، می‌توان به فرد دارو داد تا سطح هورمون‌ها را کاهش دهد. در این نوع بلوغ زودرس ناشی از افزایش فعالیت آدرنال که با افزایش وزن همراه است، کاهش مصرف غذاهای فست فود، نوشابه‌های انرژی‌زا و بسیار شیرین تا حد زیادی کمک کننده است.
اگر پسری بلوغ زودرس غدد جنسی داشته باشد ولی به کندی و بدون علت جدی اتفاق می‌افتد، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد. اگر بلوغ غدد جنسی به دلیل سطوح هورمونی بالا باشد، می‌توان برای کاهش سطح هورمون به فرد دارو داد. او این دارو را تا رسیدن به سن مناسب برای شروع بلوغ مصرف خواهد کرد. این می‌تواند به بیمار (پسر) کمک کند تا به قد طبیعی بزرگسالان برسد و به او کمک کند که بیشتر شبیه سن واقعی خود باشد.
برای درمان باید موارد زیر را در نظر گرفت:
- علت زمینه‌ای باید درمان شود.
- ممکن است از آنالوگ‌های GnRH استفاده شود. شناخته شده‌ترین و پرمصرف‌ترین آنالوگ‌های GnRH لوپرورلین (با نام تجاری Lupron) و تریپتورلین (با نام تجاری Decapeptyl) هستند. آنالوگ‌های GnRH به عنوان داروهای ژنریک در دسترس هستند.
- پسران مبتلا به سندرم مک کیون آلبرایت یا تستوتوکسیکوز خانوادگی را می‌توان با آن درمان کرد:
- عواملی که سنتز استروئید را مسدود می‌کنند (کتوکونازول)
- ترکیبی از آنتی آندروژن‌ها (اسپیرونولاکتون) و مهارکننده‌های آروماتاز (آناستروزول یا لتروزول) که از تبدیل تستوسترون به استروژن جلوگیری می‌کند.
آسیب‌های روانی بلوغ زودرس جنسی در پسران
مهم‌ترین تاثیر بلوغ جنسی زودرس در میان پسران تاثیر بر ازدواج آن‌ها است. افرادی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند فاصله نیاز جنسی تا ازدواجشان بسیار زیاد می‌شود و این مسئله می‌تواند تمام جوانب زندگی آن‌ها را متاثر سازد. وقتی سخن از بلوغ جنسی است مسئله تنها تغییرات فیزیولوژیک نیست بلکه تغییرات روانشناختی نیز باید مد نظر قرار گرفته شود. وقتی بلوغ جنسی زودرس رخ می‌دهد، نوجوان رفتارهایی را بروز می‌دهد که مخصوص دنیای بزرگسالان است. محققان معتقدند یکی از دلایل زودرس شدن بلوغ جنسی در کودکان امروزی مسائل زیستی و تغییر رژیم غذایی است. غذاهای ناسالم و مملو از چربی‌های اشباع نشده: مانند فست‌فودها بر سطح ترشح هورمون‌ها اثر می‌گذارند و باعث می‌شوند هورمون‌های جنسی زودتر از موعد ترشح شوند. در ضمن برخی فیلم‌ها و تصاویر جنسی هورمون‌های جنسی کودکان را برانگیخته می‌کند و سبب ترشح هرومون‌های جنسی می‌شود این تصاویر باعث می‌شوند بلوغِ جنسی کودک زود هنگام و زودتر از موعد رخ دهد. تماشای روابط جنسی به سنین پایین راه پیدا کرده است و به راحتی حتی در انیمیشن‌های کودکانه به نمایش گذاشته می‌شوند.
بلوغ زودرسِ جنسی برای همه فرهنگ‌ها آسیب‌زا و مخرب است و همانطور که همه علوم و فنون و حکمت‌های قدیمی به آن اشاره دارند هر چیزی باید در موقع مناسب خود اتفاق بیفتد. بلوغ زودرس خسارت‌های جبران‌ناپذیری برای جامعه خواهد داشت. سطح آموزش مسائل جنسی در کشور ما بسیار نامطلوب است و تابوهای موجود باعث می‌شود بسیاری از کودکان در مورد مسائل جنسی و سوال‌هایی که در ذهن دارند به سراغ شبکه‌های اجتماعی بروند که در نتیجه آن با فیلم‌ها و صحنه‌های مواجه می‌شوند که از لحاظ روانی تاثیرات نامطلوبی بر آن‌ها خواهد داشت. بنابراین علاوه بر بررسی دلایل پزشکی باید سبک زندگی کودک را نیز تغییر داد. یافتن برنامه‌های تفریحی و ورزشی متناسب با سن کودک، اصلاح رژیم غذایی، داشتن ارتباط موثر و دوستانه با کودک، اصلاح نظام آموزشی در مدارس، محدود کردن استفاده کودک از شبکه‌های اجتماعی و به طور کلی از اینترنت می‌تواند در این زمینه کمک کننده باشد.
چشم انداز زندگی در بلوغ زودرس پسران چیست؟
اگر پسری مبتلا به بلوغ زودرس است و نیاز به درمان برای بلوغ اولیه خود داشته باشد، باید سریع عمل کرد و درمان زودهنگام به کاهش بخش قابل ملاحظه علائم و نشانه‌ها کمک می‌کند.
چگونه می‌توان به پسران با بلوغ زودرس کمک کرد؟
در دوران بلوغ اولیه، در نظر گرفتن نیازهای عاطفی کودک بسیار مهم‌تر از همیشه است. اگر چه مطالعات افزایش خطر افسردگی و استرس را در کودکان مبتلا به CPP نشان نداده است. ولی میزان فوق العاده‌ای از «اضطراب، عدم اطمینان و نگرانی در این بچه‌ها وجود دارد. گاهی اوقات والدین حتی نمی‌دانند در ذهن فرزندشان چه می‌گذرد، فقط احساس می‌کنند چیزی درست نیست.» بنابراین چگونه می‌توان به این کودکان اطمینان داد که درک‌شان کرده‌ایم؟!
می‌توان به این کودکان و نوجوانان اطمینان داد که این تغییرات باعث نمی‌شود آن‌ها با سایر کودکان تفاوت داشته باشند، فقط برخی تغییرات برای آن‌ها زودتر اتفاق افتاده است. پسران ممکن است نسبت به این تغییرات اولیه خود آگاهی داشته باشد. این دوره، زمان مهمی برای گوش دادن و پاسخ به سوالات و نگرانی‌هایی آن‌ها است که ممکن است ذهن آن‌ها را درگیر کند. والدین و اطرافیان باید رفتار مناسب و متناسب با سن او از خود نشان بدهند و همچنان به او در کسب اعتماد به نفس کمک کنند.
سخن آخر
آنچه بیشتر در بلوغ زودرس برای والدین باید نگران کننده باشد احساس کودک است، باید والدین با کمک مشاور نوع برخورد با کودک دچار بلوغ زودرس را یاد بگیرند و بتوانند به سوالات او پاسخ دهند. گاه بلوغ زودرس در کودکان باعث اضطراب و پریشانی و گاه باعث قلدری می‌شود و نوع برخورد والدین باید با هر یک از این موارد متفاوت باشد. گام دوم تشخیص علل بلوغ زودرس و شروع درمان مناسب است. بهتر است والدین بر تغذیه و فعالیت بدنی کودکان نظارت کافی و درست را داشته باشند. پسرانی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند ممکن است دچار افسردگی شوند و یا نمرات درسی و عملکردشان در مدرسه ناگهان به طرز قابل توجهی ضعیف‌تر از قبل شود و یا نسبت به انجام فعالیت‌های روزمره علاقه خود را از دست دهند، روابط صمیمی با نوجوانان می‌تواند به آن‌ها در ابراز مشکلات و دغدغه‌های ذهنی‌شان کمک کند.