ایجاد سیاهرگهای واریسی در دوران حاملگی
افزایش وزن، تغییرات هورمونی، افزایش حجم خون در بدن و بسیاری از عوامل دیگر باعث میشوند که سیاهرگهای بدن بانوی باردار در دوران حاملگی دچار واریس شود. رگهای وارسی عملکرد مطلوبی ندارند و ممکن است ظاهر ناخوشایندی نیز داشته باشند. در این مقاله به موضوع واریس در دوران حاملگی پرداختهایم و هر آنچه لازم است تا در این خصوص بدانید را تیم متخصص پینو بیبی گردآوری کرده است، با ما همراه باشید تا با یکی از عوارض شایع دوران بارداری و راهکارهای درمان آن آشنا شویم.
واریس در بارداری
واریس یا پدیدار شدن سیاهرگهای عنکبوتی اصطلاحی است برای تشریح گشاد شدن عروق، ظاهر شدن رگهای طنابی و سیاهرگهای متورم و بیرون زده به کار گرفته میشود. رگهای واریسی به شکل گرههای برآمده به رنگ کبود یا آبی دقیقاً در زیر سطح پوست ظاهر میشوند. واریس عمدتاً در سیاهرگهای ران و ساق پا اتفاق میافتد، اما احتمال بروز آن در سایر نقاط بدن نیز وجود دارد.
طی دوران حاملگی بدن بانوی باردار دچار یک سری تغییرات طبیعی و فیزیولوژیک میشود تا شرایط را برای رشد جنین فراهم سازد. برخی از این تغییرات ممکن است عوارض و مشکلاتی را برای خانم باردار به همراه داشته باشد که از آنها به عنوان مشکلات و یا عوارض شایع بارداری نام برده میشود. به این مفهوم که چنین عوارضی ممکن است در طیف قابل توجهی از بانوان باردار گزارش شود. یکی از این مشکلات شایع در بین زنان باردار واریس است. بسیاری از بانوان در طی دوران آبستنی برای اولین بار به واریس دچار میشوند و یا علائم واریس در آنها تشدید میشود. در حدود یکسوم از زنان واریس در دوران بارداری را تجربه میکنند.
در واقع همزمان با رشد جنین طی دوران حاملگی، فشار وارد بر سیاهرگهای سمت راست بدن بانوی باردار مرتباً بیشتر میشود و این به نوبه خود، فشار وارد بر سیاهرگهای پا را نیز افزایش میدهد. معمولاً علائم واریس در سیاهرگهای پا بعد از وضع حمل بهبود مییابد، به خصوص اگر بانوی باردار تا قبل از حاملگی سابقه ابتلا به واریس را نداشته است. در برخی موارد ممکن است واریس بعد از بارداری برطرف نشود که نیاز به درمان و پیگیری دارد. واریس معمولاً خطری برای سلامتی بانوان باردار به همراه ندارد، فقط ممکن است رگهای واریسی ظاهری ناخوشایندی داشته باشند و یا ناحیه درگیر با خارش همراه باشد.
چرا رگهای واریسی در دوران بارداری ظاهر میشوند؟
تغییرات فیزیولوژیک بدن بانوی باردار طی دوران حاملگی از علل اصلی بروز واریس هستند که مهمترین آنها عبارتند از:
- در دوران حاملگی حجم خون در بدن بانوی باردار افزایش پیدا میکند، اما سرعت جریان خون از پاها و اندامهای تحتانی به سمت لگن شما کمتر میشود. میزان خون در گردش در طی دوران حاملگی به منظور تأمین نیازهای روزافزون جنین در حال رشد تا ۵۰ درصد افزایش مییابد. این امر سبب میشود فشار وارد بر سیاهرگها بیشتر شود و علائم واریس در این سیاهرگها بروز پیدا کند. همانطور که اشاره کردیم رگهای واریسی، در واقع سیاهرگهای گشاد شده، متورم و بیرونزدهای هستند که بیشتر در ران و ساق پاها دیده میشوند، اما در دوران بارداری ممکن است رگهای واریسی در باسن و در ناحیه واژن نیز دیده شوند.
- تغییرات هورمونی در بانوان باردار نیز یکی دیگر از علل بروز واریس در دوران بارداری هستند. افزایش میزان ترشح هورمون پروژسترون در دوران حاملگی میتواند باعث شل شدن، اتساع، انبساط و گشاد شدن سیاهرگها و دریچههای لانهکبوتری شود.
- علاوه بر موارد ذکر شده طی دوران حاملگی، با رشد جنین فشار بیشتری بر بزرگ سیاهرگ زیرین (سیاهرگی که خون را از پا و اندامهای تحتانی به طرف قلب برمیگرداند) وارد میشود و موجب افزایش واریس در سیاهرگهای این اندامها میشود.
- بزرگشدن رحم یکی دیگر از علل بروز واریس در دوران بارداری است. همگام با رشد جنین و اتساع رحم، فشار بیشتری به رگهای حامل خون از قلب به سمت پاها و یا از پاها به سمت قلب وارد میشود که این فشار مانع سهولت جریان خون میشود و سبب انباشت خون در وریدها و در نتیجه ایجاد واریس بارداری میشود.
- منشا وراثتی و سابقه بروز واریس در دوران بارداری بین خویشاوندان نزدیک بانوی باردار نیز یکی از علل بروز واریس در دوران بارداری است.
- واریس دوران حاملگی میتواند به دلیل زیاد شدن وزن و افزایش مقدار مایعات بدن در این دوران نیز باشد.
- بارداریهای متعدد هم میتواند عاملی جهت بروز واریس باشد. سابقه بارداریهای متعدد منجر به بزرگتر شدن اندازه و شکل رگهای واریسی و تشدید علائم این عارضه در بانوان میشود.
واریس در بارداری بیشتر در کدام نواحی بدن اتفاق میافتد؟
سیاهرگهای واریسی در حالت عادی بیشتر در ران و ساق پا دیده میشوند، اما در دوران بارداری ممکن است واریس در نزدیکی واژن و باسن نیز دیده شود. گاهی واریس در دوران بارداری در نواحی شکم نیز دیده میشود. در ادامه توضیحات مربوط به واریس پا، واریس شکم و واریس در ناحیه تناسلی در دوران بارداری ارائه خواهد شد.
واریس پا در بارداری
یکی از شایعترین انواع واریس که ممکن است زنان باردار و همه افراد به آن مبتلا شوند واریس پا است. بروز واریس در ران و ساق پا ممکن است به علت انقباضات عضلات و اضافه وزن باشد. به طور کلی دو نوع واریس در دوران حاملگی روی پاها نمایان میشود: واریس طنابی و واریس مویرگی
واریس طنابی
واریس طنابی، رگهای پیچ خوردهای هستند که به صورت برآمدگی روی پوست دیده میشوند. معمولاً در دوران حاملگی اقدامات پزشکی برای درمان واریس طنابی صورت نمیگیرد اما لازم است تا پزشک در جریان این بیماری باشد و اقدامات پیشگیرانه انجام شود تا از وخیمتر شدن عارضه جلوگیری شود.
واریس مویرگی
رگهای عنکبوتی، رگهای رقیق و نازک با دیواره نازک هستند که نزدیک به سطح پوست یا درون خود دیواره پوست قرار دارند. رنگ آنها به طور معمول قرمز، آبی یا بنفش است و به راحتی دیده میشود. نمایان شدن رگهای عنکبوتی و واریس ریز را بیشتر بانوان باردار تجربه میکنند. این نوع واریس خطرناک نیست و فقط ممکن است از لحاظ ظاهری مشکلساز باشد. واریس مویرگی مشکل و عوارض بعدی لخته شدن خون را ندارد. برای درمان این نوع واریس نیاز به پوشیدن جوراب واریس نیست اما اگر ظاهر ناخوشایندی دارد بانوی باردار میتواند با نظر پزشک از روشهای درمانی که در ادامه توضیح داده میشود، استفاده کند.
واریس شکم در بارداری یا گرفتگی سیاهرگ شکم
واریس شکم نیز یکی از انواع واریس است که معمولاً به دنبال لخته شدن خون در رگهای عمقی لگن و سیاهرگ اصلی شکم به وجود میآید. علت بروز این نوع واریس بسته شدن راه اصلی سیاهرگی است در چنین شرایطی برخی از رگها عملکرد مضاعف دارند و به نحوی در واقع کمک به برگشت خون میکنند در نتیجه باعث ایجاد رگهای واریسی در شکم بانوی باردار میشوند. معمولاً پزشک برای معالجه از روش استنتگذاری و بالون جهت باز کردن رگ اصلی لخته شده استفاده میکند.
واریس دستگاه تناسلی، واریس واژن در بارداری
علت اصلی بروز واریس در ناحیه واژن در طول بارداری پرخونی لگن، رحم و دستگاه تناسلی، برگشت آهسته خون به قلب، افزایش وزن بدن بانوی باردار و مقدار مایعات بدن طی دوران بارداری است. در دوران حاملگی جنین نیز به قسمتهایی از لگن و پایین شکم فشار وارد میکند که باعث بزرگ شدن و اتساع سیاهرگهای ناحیه واژن میشود. معمولاً بانوان بارداری که دچار واریس سیاهرگهای واژن میشوند در ناحیه ساق پا، ران و حتی ناحیه معقد نیز ممکن است دچار سیاهرگهای واریسی شوند. خوشبختانه واریس واژن روی نحوه زایمان طبیعی یا سزارین تأثیری ندارد. معمولاً واریس ناحیه واژن که در اثر بارداری نمایان میشود، حدود ۶ هفته بعد از وضع حمل برطرف میشود. اگر واریس واژن به خودی خود از بین نرود نیاز به درمان است که معمولاً از روشهای ترکیبی درمان برای برطرف کردن سیاهرگهای واریسی واژن استفاده میشود.
راهکارهای مقابله با واریس واژن در حاملگی
- استفاده از جورابهای واریس و گنهای مخصوص حاملگی
- باقی نماندن در یک حالت و پوزیشن ثابت و تغییر مداوم پوزیشنهای نشستن و ایستادن
- استفاده از پدهای بهداشتی مخصوص بانوان
- استفاده کمپرس سرد جهت جلوگیری از ورم رگهای واریسی
- اگر ناحیه آسیبدیده دچار خارش شده است، استفاده از پماد اکسید روی میتواند کمک کند تا خارش کم شود.
- ممکن است پزشک برای پیشگیری از ترومبوز در بانوان بارداری که بیشتر در معرض خطر بروز ترومبوز هستند، تزریق هپارین را تجویز کند.
علائم واریس در دوران بارداری
رگهای واریسی علاوه بر آن که از نظر ظاهری خوشایند نیستند، ممکن است علائم زیر را نیز به همراه داشته باشند:
- توده یا سیاهرگهای برآمده
- سنگین و دردناک شدن اندامهای تحتانی
- ایجاد ورم در پاها، مچ پا و قوزکها مخصوصاً پس از ایستادن برای مدت طولانی
- گرفتگی عضلات در شب
- درد یا سنگینی در پاها که معمولاً با ایستادن برای مدت طولانی بدتر خواهد شد.
- گرفتگی در پاها به خصوص شبها
- سندروم پاهای بیقرار
- خارش یا سوزش روی سیاهرگهای واریسی که با ایستادن بدتر میشود.
- بثورات پوستی قهوهای، قرمز یا متمایل به بنفش روی قوزکها یا ساق پاها (واریس اگزما)
- در برخی موارد نادر ایجاد اسکار و زخم روی پا
در صورت شدت گرفتن علائم و یا دردناک شدن شدید ناحیه واریسی لازم است تا بانوی باردار به پزشک متخصص مراجعه کند.
تشخیص واریس بارداری
به طور معمول واریس توسط یک پزشک متخصص به راحتی تشخیص داده میشود و نیازی به انجام معاینات و آزمایشات خاص و پیچیدهای نیست. در برخی موارد به ویژه وقتی واریس در پاها باشد، ممکن است از سونوگرافی داپلر برای تعیین وجود لختههای خون استفاده شود. سونوگرافی داپلر در واقع یک نوع تصویربرداری است که برای ارزیابی عملکرد دریچههای سیاهرگی (دریچههای لانه کبوتری) در کشاله ران انجام میشود و نتایج آن میتواند نشان دهد که چه مقدار خون به پاهای بیمار جریان پیدا میکند. تصاویر حاصل از سونوگرافی داپلر همچنین میتواند وجود لختههای خون در سیاهرگها را نیز نشان دهد.
درمان واریس دوران بارداری
از آنجا که واریس معمولاً پس از ازیمان به خودی خود بهبود پیدا میکند و برطرف میشود نیاز به درمان خاصی نیست. اگر علائم واریس ۳ تا ۶ ماه بعد از زایمان، بهبود پیدا نکرد، باید نسبت به درمان آن اقدام شود. روشهای مختلفی برای درمان واریس وجود دارد که عبارتند از:
پوشیدن جوراب واریس
یکی از متداولتری روشهای درمانی برای معالجه واریس در پاها استفاده از جورابهای مخصوص است که به آنها جورابهای واریس گفته میشود. جورابهای واریس با فشردن پاها و ایجاد یک نیروی ثابت باعث بهبود گردش خون در پا میشوند. اندازه این جورابها در قسمت قوزک پا تنگتر میباشند و به طرف ساق پا به تدریج گشادتر میشوند. استفاده از این جورابها باعث میشود که خون در پاها بیشتر به طرف بالا و به سمت قلب جریان پیدا کند.
لیزر درمانی
لیزر تراپی یک روش درمانی است که در آن با استفاده از گرمای لیزر علائم واریس در سیاهرگها را کاهش میدهند. در این روش درمانی با استفاده از دستگاههای مخصوصی یک پرتو خفیف از اشعه لیزر را به شکل امواج نور به موضع آسیبدیده میتاباند. تاباندن لیزر سبب مسدود شدن یا تنگتر شدن سیاهرگهای واریسی، بند آمدن خونریزی از این سیاهرگها و ترمیم بافتهای آسیبدیده در این رگها میشود.
اسکلروتراپی
در روش درمانی اسکلروتراپی محلول مخصوصی مستقیماً به درون سیاهرگ آسیبدیده تزریق میشود. طرز عمل این محلول به این شکل است که سبب زخم شدن و تشکیل بافت جای زخم در درون سیاهرگ میشود و در نتیجه خون را وادار میکند که به طرف سیاهرگهای سالمتر تغییر مسیر بدهد. بقایای سیاهرگ تخریب شده نیز جذب بافت موضع شده و نهایتاً محو خواهد شد. معمولاً برای بهره بردن از این شیوه درمانی نیاز است تا بیمار بیش از یک جلسه به پزشک مراجعه کند. بعد از اسکلروتراپی علائم واریس در عرض یک الی دو هفته به طور کامل محو میشوند؛ گاهی اوقات ممکن است مشاهده نتایج کامل این درمان یک ماه طول بکشد.
آر اف (رادیوفرکوئنسی)
در روش RFیا رادیوفرکوئنسی، با استفاده از انرژی امواج رادیوفرکوئنس دیواره سیاهرگ واریسی گرم میشود. با کمک جریان الکتریکی دیوارههای رگ گرم شده، سوزانده میشود و در نهایت رگ بسته میشود. جهت دسترسی به سیاهرگها یک بریدگی کوچک در بالا یا زیر زانو ایجاد میشود. روش رادیو فرکوئنسی تنها برای درمان رگهای واریسی بزرگ به کار میرود و برای درمان رگهای مویرگی و عنکبوتی مناسب نیست. روش سوزاندن رگ با امواج رادیوفرکوئنسی تنها برای افرادی باید به کار رود که رگهای واریسی بزرگ در ناحیه ران پا دارند.
لیزر داخل عروق (EVLT)
لیزر داخل عروق به این نحوه است که ابتدا اشعه توسط فیبر بسیار نازک داخلی به سیاهرگ واریسی وارد میشود و سپس در آن نقطه انرژی تابشی لیزر جذب شده و به انرژی گرمایی تبدیل میشود. در نهایت گرما و حرارتی که از این تبدیل انرژی به وجود میآید باعث از بین رفتن ورید واریسی میشود.
جراحی واریس
حراجی نیز یکی دیگر از روشهای درمان سیاهرگهای واریسی است که به روشهای مختلفی انجام میشود.
جراحی شکافتن و بستن (Surgical Ligation and Stripping): اگراندازه سیاهرگهای واریسی خیلی بزرگ و ظاهر آنها خیلی ناخوشایند باشد برای برطرف کردن آنها عمل جراحی انجام میشود. برای این عمل شخص بیمار نیاز بیهوشی عمومی دارد. معمولاً بهبودی و دوره نقاهت بیماری نزدیک به یک هفته طول میکشد. امروزه با توجه به شیوههای نوینی مانند استفاه از لیزر پزشکان کمتر به سراغ این نوع روش میآیند چرا که این شیوه درمانی عوارض جانبی بیشتری در مقایسه با روشهای جدیدتر، دارد.
سوارخ کردن و بستن (Ligation and Stabs): این نوع روش جراحی برای برطرف کردن سیاهرگهای پا مورد استفاده قرار میگیرد. در این روش جراحی، فقط سیاهرگهای واریسی خیلی بزرگ و برجسته در ساق و ران پا برداشته میشوند و سیاهرگ سطحی در کشاله ران در شرایط بیهوشی عمومی به طور کامل بسته میشود. در این روش با بیحسی موضعی، زخمهای کوچکی به اندازه یک سانتیمتر بر روی پوست ایجاد میشود و سیاهرگهای سطحی از طریق این زخمها برداشته میشوند. دوره نقاهت این نوع عمل کوتاه است و معمولاً بین ۲ تا ۳ روز بیمار نیاز به استراحت دارد و ممکن است در ناحیه تحت درمان کبودی و خونمردگی، مشاهده شود.
روشهای پیشگیری از واریس در دوران بارداری
پیشگیری همواره بهتر از درمان است. بانوان باردار میتوانند با رعایت نکاتی از بروز واریس در دوران بارداری جلوگیری کنند. یکی از شاخصههای اصلی پیشگیری از واریس بارداری تقویت گردش خون و اصلاح سبک زندگی است. در ادامه راهکارهای کاربردی جهت پیشگیری از واریس بارداری را ارائه میشود:
- انجام ورزش روزانه: ورزش کردن موجب بهبود گردش خون و کمک به تقویت جریان خون در اندامها میشود. همچنین ورزش کردن از ایجاد لخته خون در رگها نیز جلوگیری میکند. ورزش در دوران بارداری فواید بسیاری دارد و توصیه میشود بانوان باردار روزانه ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ورزش کنند. ورزشهایی مانند پیادهروی و شنا از ایجاد سیاهرگهای واریسی جلوگیری میکند.
- قراردادن پاها بالاتر از سطح بدن: روشی ساده برای تسهیل جریان خون از پاها به سمت قلب است و از ایجاد تورم در پاها جلوگیری میکند. اگر بانوان باردار در طول روز۱۰ دقیقه پاهای خود را بالاتر از سطح بدن قرار دهند احتمال ابتلا به واریس در آنها تا حدود زیادی کاهش مییابد.
- درازکشیدن به پهلوی چپ هنگام خواب:در این حالت فشار کمتری به محیط شکمی و بر روی رگها ایجاد میشود و جریان و گردش خون به سمت قلب تسهیل میشود. علاوه بر خوابیدن به سمت چپ، گذاشتن یک بالش کوچک بین پاها نیز از فشار آوردن به رگهای پا جلوگیری میکند و میتواند یک روش پیشگیرانه برای مقابله با واریسی شدن رگها باشد.
- استفاده از مواد غذایی حاوی ویتامین C، E و A نیز برای کمک به گردش خون بسیار مفید هستند و قرار دادن این منابع ویتامین در برنامه غذایی روزانه میتواند برای حفظ سلامت عروق مفید باشد. سیبزمینی شیرین، هویج و سبزیجات دارای برگ، ماهی، پرتقال، فلفل قرمز و کلم پیچ منابع خوبی برای دریافت این ویتامینها هستند.
- پرهیز از نداختن پاها روی هم
- اجتناب از ایستادن و نشستن طولانی مدت بدون هیچ حرکت و تغییر حالت بدن
- تغییر حالت بدن: لازم است تا بانوی باردار هر ۲۰ الی ۳۰ دقیقه وضعیت بدنی خودش را تغییر دهد تا خون گردش مناسبتری در بدن داشته باشد.
- پیشگیری از ابتلا به یبوست: یبوست باعث افزایش فشار به عروق و بروز واریس میشود.
- انجام دادن تمرینات تنفسی: تنفس عمیق و صحیح رابطه مستقیم و مثبتی با روند گردش خون در بدن دارد. روشها و تکنیکهای تنفس عمیق در مقالات مختلف مجله اینترنتی پینو بیبی ذکر شده است با یه کارگیری این روشها به تسهیل جریان خون در بدن کمک کنید.
- از پوشیدن کفشهای پاشنه بلند اجتناب کنید. پوشیدن کفشهای پاشنه بلند میتواند فشار وارده بر سیاهرگها و خطر ابتلا به واریس را افزایش دهد. به جای آنها از کفشهای تخت یا با پاشنه کوتاه و طبی استفاده کنید این گونه کفشها به خون اجازه میدهند تا راحتتر در بدن بچرخد و سیاهرگها را سالمتر نگاه میدارند.
- پوشیدن ساپورت بارداری در دوران حاملگی: این ساپورتها نوعی پوشش طبی میباشند که نسبتاً ضخیم هستند و به گونهای طراحی شدهاند که در اطراف ران پا شلتر و در اطراف قوزکها سفتتر باشند. پوشیدن این نوع ساپورتها میتواند فشار وارده به شکم را کاهش دهد و چرخش خون در بدن کمک کند.
- حفظ تناسب اندام و جلوگیری از افزایش وزن غیرطبیعی: افزایش وزن در دوران بارداری اجتنابناپذیر است و هر بانوی بارداری در دوران آبستنی وزن اضافه میکند، این وزن اضافه فشار زیادی را بر سیاهرگهای بانوی باردار وارد میآورد. بنابراین لازم است تا بانوی باردار مراقب افزایش وزن خود باشد و با ورزش و رژیم غذایی سالم وزن خود را در حد متعادل نگه دارد.
- پیشگیری از هموروئید با مصرف مقدار زیاد فیبر: هموروئید نیز در واقع نوعی واریس است که در اثر ابتلای بانوی باردار به یبوست ایجاد میشود. گنجاندن مقادیر کافی فیبر به برنامه غذایی میتواند از بروز یبوست و هموروئید جلوگیری کند. در کنار مصرف فیبر، نوشیدن آب و مایعات کافی نیز از ابتلا به یبوست جلوگیری میکند. مصرف غلات، میوه و سبزیجات تازه برای تامین فیبر بدن ضروری هستند.
- استفاده از غذاهای کم نمک و محدود کردن مصرف نمک: کاهش مصرف نمک باعث میشود که تورم و ادم در نواحی مختلف بدن کم شود و در نتیجه فشار کمتری به سیاهرگها وارد شود. بهتر است تا به جای استفاده از نمک معمولی از نمک دریا استفاده شود که خواص بیشتری دارد و برای بدن مضر نیست.
رگهای واریسی دوران بارداری چه زمانی از بین میروند؟
خوشبختانه رگهای واریسی خطری برای جنین ندارند و معمولاً این نوع سیاهرگهای واریسی بین ۳ تا ۶ ماه پس از زایمان خود به خود برطرف میشوند و ظاهر ناخوشایند آنها به مرور از بین میرود. اگر بعد از گذشت ۶ ماه از وضع حمل هنوز سیاهرگهای واریسی محو نشده باشند و روند بهبودی در آنها قابل مشاهده نباشد، لازم است تا مادر برای درمان و معالجه به پزشک متخصص مراجعه کند.