لکنت زبان یک اختلال در تلفظ کلمات و بیان لغات است که در حین صحبت کردن رخ می‌دهد. این مشکل ممکن است به علت مشکلات فیزیولوژیکی، عصبی یا شناختی رخ دهد و می‌تواند در تلفظ صداها، کلمات یا حتی جملات اختلال به وجود آورد. این اختلال گفتاری بیشتر در کودکان بروز می‌کند و ممکن است باعث بروز مشکلات در صحبت کردن و ارتباط برقرار کردن با دیگران شود. این مشکل ممکن است در سنین مختلف ظاهر شود، اما بیشترین شیوع آن در دوره‌های پیش‌دبستانی و ابتدایی است. در این مقاله تیم متخصص پینو بیبی قصد دارد تا شما را با علل بروز لکنت زبان و راهکارهای درمانی آشنا کند. به یاد داشته باشید لکنت زبان می‌تواند بر کیفیت زندگی کودک تاثیر نامطلوب داشته باشد لذا والدین باید درمان به موقع و رسیدگی عاجل را در اولویت‌های برنامه سلامتی کودک قرار دهند.
لکنت زبان ممکن است به دو صورت ظاهر شود:
لکنت تکاملی (Developmental Stuttering): این نوع لکنت زبان بیشتر در کودکان دیده می‌شود و غالباً در سن حدود ۲ تا ۵ سالگی آغاز می‌شود. بسیاری از کودکان کوچک در ابتدا ممکن است به طور طبیعی لکنت کوچکی داشته باشند که با گذشت زمان بهبود می‌یابد. اما اگر این لکنت بیش از حد برای چند ماه ادامه داشته باشد یا شدت آن زیاد باشد، ممکن است نیاز به مشاوره و درمان تخصصی داشته باشند.
لکنت حاصل از عوامل مرتبط با مغز و سیستم عصبی: این نوع لکنت معمولاً ناگهانی و پس از یک حادثه، بیماری یا عوارض جراحی رخ می‌دهد. این نوع لکنت ممکن است نیازمند مداخله پزشکی و توجه ویژه والدین باشد.
علت دقیق لکنت زبان هنوز مشخص نشده است، اما می‌تواند تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی بروز کند. برخی از عوامل محیطی که ممکن است لکنت زبان را تشدید کنند، شامل استرس، فشارهای اجتماعی، مشکلات خانوادگی و اضطراب هستند. از جمله دلایل دیگری که می‌توان برای بروز این مشکل در نظر گرفت عبارت هستند از: وجود مشکلات مغزی، اختلالات نورولوژیکی، تروما، فشار روانی، نقص شنوایی یا بینایی و یا تأخیر در توسعه زبانی در کودکان.
اقدامات درمانی برای لکنت زبان می‌تواند به شدت و نوع مشکل بستگی داشته باشد. تمرینات تلفظ، درمان‌های شناختی – رفتاری، مشاوره توانبخشی و در برخی موارد مداخله‌های پزشکی می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. برای تشخیص و درمان لکنت زبان، معمولاً بهتر است با یک متخصص گفتار درمانی (تراپیست گفتاری) یا یک متخصص روان‌شناس یا پزشک مشورت شود که در ادامه توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه خواهیم داد.
نشانه‌های لکنت زبان در کودکان
برخی از علائم شایع لکنت زبان عبارت هستند از:
- تکرار یا عدم توانایی در تنظیم برخی از صداها، کلمات یا عبارات
- مکث یا قطع و وصل ناگهانی در حین صحبت کردن
- ناپایداری زمانی در گفتار
- استفاده از کلمات خاص به برای اجتناب از کلمات مشکل‌ساز (از کلمات ساده‌تر به جای کلمات پیچیده و سخت استفاده می‌کنند)
- تلاش برای اجتناب از موقعیت‌هایی که نیاز به صحبت کردن در جمع است.
در صورتی که به عنوان والدین یا پرستار کودک مشاهده کردید که کودک شما دچار لکنت زبان شده است، مراجعه به متخصصین زبان‌شناسی یا گفتاردرمانی می‌تواند به شناسایی مشکل و ارائه راه‌حل کمک زیادی کند.
لکنت زبان می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد و ممکن است باعث مشکلاتی در ارتباطات اجتماعی، تحصیلی و حرفه‌ای شود. بسته به نوع و شدت آن، افراد ممکن است موانعی در ارتباط با دیگران داشته باشند و ممکن است خود را با دیگران مقایسه کنند که این می‌تواند از نظر روانی نیز تأثیرگذار باشد.
علل لکنت زبان در کودکان
همان طور که پیش از این به آن اشاره شد لکنت زبان یک نقص یا اختلال در صحبت کردن است که ممکن است در برخی از کودکان رخ دهد. این موضوع ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
۱.عوامل ژنتیکی: برخی از موارد لکنت زبان به عوامل ژنتیکی و ارثی برمی‌گردد و ممکن است از نسلی به نسل دیگر منتقل شود. برخی مطالعات نشان داده‌اند که لکنت زبان می‌تواند به طور وراثتی منتقل شود و در خانواده‌هایی که اعضای بیشتری از آن‌ها مبتلا به لکنت زبان هستند، احتمال این موضوع بیشتر است.
همچنین نتایج بررسی‌های علمی انجام شده نشان داده است که بین وجود برخی ژن‌ها و لکنت زبان ارتباط مستقیمی وجود دارد. مطالعات ژنتیکی نشان داده‌اند که برخی از ژن‌ها ممکن است با طیف وسیعی از مشکلات زبانی، از جمله لکنت زبان در ارتباط باشند. با این حال، دقت و تاثیر این ارتباط‌ها هنوز نیازمند بررسی‌های بیشتر است.
البته باید به این موضوع توجه داشت که ژنتیک ممکن است به تنهایی عامل لکنت زبان نباشد و عوامل محیطی تاثیر زیادی به فعال شدن این ژن‌ها داشته باشد و به عبارت دیگر مشکلات ژنتیکی با ترکیب برخی از عوامل محیطی موجود باعث بروز این مشکل در کودکان شود. محیط زندگی کودکان، تربیت و رفتارهای اطرافیان نیز می‌توانند در ایجاد این مشکل تأثیرگذار باشند.
مهم است بدانید که لکنت زبان یک مشکل پیچیده است که علت آن به تنهایی به یک عامل برنمی‌گردد و اغلب در نتیجه ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی بروز می‌کند. اطلاعات بیشتر و تحقیقات علمی بیشتری نیاز است تا به طور دقیق‌تر به نقش عوامل ژنتیکی در بروز لکنت زبان پی ببریم و راه‌های مناسب‌تری برای پیشگیری و درمان این مشکل پیدا کنیم.
۲.تاخیر در توسعه زبانی: برخی از کودکان به دلیل تاخیر در توسعه زبانی ممکن است دچار لکنت شوند. این مسئله ممکن است به علت مشکلات شنوایی، عدم تحریک مکرر و مناسب مغزی یا موارد دیگر باشد.
تاخیر در توسعه زبانی به این معناست که کودک در مقایسه با همسالان خود نمی‌تواند به اندازه معمول مهارت‌های زبانی را بدست آورد. این مسئله ممکن است منجر به بروز لکنت زبانی در کودک شود. علل تاخیر در توسعه زبانی ممکن است متنوع باشند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- علل ژنتیکی: برخی از کودکان به دلایل ژنتیکی، ممکن است به توانایی زبانی طبیعی که بقیه دارند، دسترسی نداشته باشند.
- ارتباط کمتر با سایر کودکان: ارتباط و تعامل غیرکافی با کودک می‌تواند تأخیر در توسعه زبانی را تسریع کند. برای توسعه زبان، کودک نیاز به تعامل و گفتگو با افراد دیگر دارند.محیط بی‌ثبات: محیط زندگی کودک، اهمیت بالقوه‌ای در توسعه زبانی او دارد. مثلاً تغییر مکرر محیط، تغییر مدرسه، یا تغییر محیط زندگی می‌تواند توسعه زبانی را مختل کند.مشکلات شنوایی: مشکلات شنوایی ممکن است باعث کاهش درک صحیح کلمات و جملات توسط کودک شود.
- مشکلات شخصیتی یا اجتماعی: مسائل شخصیتی، اضطراب یا محدودیت‌های اجتماعی می‌توانند بر توانایی کودک در ارتباط و انتقال اطلاعات تأثیر بگذارند.
وقتی کودک با تاخیر در توسعه زبانی روبرو است، احتمال بروز لکنت زبانی افزایش می‌یابد. اتصالات عصبی و نحوه عملکرد مغز در کودکان در دوران توسعه زبانی بسیار حساس هستند و همه تجربیات و تعامل‌های زبانی که در این دوران تجربه می‌شود، بر روی توانمندی‌های زبانی آینده کودک تأثیر می‌گذارد. بعضی از کودکان با تأخیر در توسعه زبانی ممکن است مشکلات خاصی در تولید صداها یا آواها داشته باشند. این مشکلات می‌توانند به علت ضعف عضلات دهان و زبان یا نامشخص بودن نحوه تولید صداها اتفاق بیافتند. به عنوان مثال، کودک ممکن است بعضی از صداها را به درستی تولید نکند یا با مشکلات تلفظی مواجه شود. همچنین، لکنت زبانی می‌تواند ناشی از مشکلات در فهم و استفاده از کلمات و جملات باشد. کودک ممکن است مشکلات در درک مفاهیم زبانی داشته باشد و نتواند به درستی کلمات و جملات را به کار بگیرد.
تاخیر در توسعه زبانی می‌تواند نقش مهمی در بروز لکنت زبانی ایفا کند، اما مهم است بدانید که همه کودکان با تاخیر در توسعه زبانی لکنت زبانی ندارند و برخی از آن‌ها به طور طبیعی و بدون مشکل در زبان پیش می‌روند.
۳.مشکلات شنوایی: مشکلات شنوایی می‌توانند عاملی باشند که باعث می‌شوند کودکان به درستی صداها و کلمات را نشنوند و از طریق تقلید آن‌ها را تلفظ کنند. اگر کودکان مشکلات شنوایی داشته باشند یا ناشنوا باشند، قادر به صحبت کردن به درستی نخواهند بود. زبان و مفاهیم زبانی، با شنیدن محیط اطراف و تکرار آن‌ها تا حد زیادی انتقال می‌یابد. اگر کودکان نتوانند صداها را به خوبی بشنوند، ممکن است کلمات را اشتباه تلفظ کنند و در نتیجه لکنت زبان بروز کند.
۴.فشارهای روانی و اجتماعی: ممکن است فشارهای روانی و اجتماعی، همچون استرس خانوادگی، مهاجرت، تغییرات مدرسه، تحلیل‌های منفی از سوی افراد اطراف، نیاز به رقابت و یا مشکلات ارتباطی باعث لکنت زبان در کودکان شوند.
- اضطراب: فشارهای زیاد، استرس خانوادگی، مشکلات مدرسه، مسائل اجتماعی و غیره می‌توانند باعث اضطراب در کودکان شوند. اضطراب می‌تواند تأثیر مستقیمی بر روی روان و رفتار کودک داشته باشد و باعث بروز لکنت زبان در آنان شود.
- تنش و فشار خانوادگی: مشکلات خانوادگی مانند جدال‌ها و نزاع‌ها، مشکلات مالی، جدایی و طلاق و… می‌توانند باعث فشار ناخواسته بر روی کودک شوند که ممکن است باعث لکنت زبان شود.
- فشار مدرسه: مشکلات مربوط به محیط مدرسه مانند مسائل مربوط به اجتماعی شدن، عدم توانایی در پیشرفت تحصیلی، مواجهه با معلمان سختگیر و … می‌توانند به عوامل فشارزا برای کودک تبدیل شوند و لکنت زبانی را تحت تأثیر قرار دهند.
- نگرانی‌ها و فوبیاها: تجربه نگرانی‌ها و فوبیاها می‌تواند باعث تنش در کودک شود و باعث لکنت زبانی شود. به عنوان مثال، تجربه یک حادثه ناگوار، ترس از سخنرانی در جمع و … می‌تواند باعث شود که کودک به ارتباط و صحبت کردن با دیگران بی‌اعتماد شود.
- مهاجرت: یکی از نکاتی که در بروز لکنت در بین کودکان کمتر به آن توجه می‌شود، مسئله مهاجرت است. در ایران پهناور و عزیز گویش‌ها و لهجه‌های متفاوتی وجود دارد. عموماً فرد در شهرستان و یا روستای خود با گویش سنتی منطقه تکلم می‌کند، مهاجرت به شهرهای دیگر ممکن است کودک را در بیان و گفتار خود دچار مشکل کند و کودک نتواند به راحتی با همسالان خود ارتباط برقرار کند و یا حتی به دلیل لهجه خود مورد تمسخر نیز قرارگیرد لذا با کناره‌گیری و تحمل فشار زیاد ممکن است مهارت زبانی کودک مختل شود.
- فشارهای اجتماعی: فشارهای مرتبط با اجتماع مانند کوچک شمردن کودک و استانداردهای جامعه نیز ممکن است باعث ایجاد لکنت زبانی در کودکان شود. به عنوان مثال، اگر یک کودک احساس کند که باید در اجتماع خاصی خوب صحبت کند، این فشار می‌تواند باعث ایجاد لکنت زبانی او شود.
به طور کلی، اگر یک کودک با فشارهای روانی مواجه است و همچنین لکنت زبانی را تجربه می‌کند، مشاوره و کمک حرفه‌ای برای او بسیار مهم است. مشاوره و پشتیبانی می‌تواند به کودک کمک کند تا با فشارهای روانی بهتر کنار بیاید و روش‌های موثری برای مدیریت لکنت زبانی یاد بگیرد.
۵.وجود دایره لغات کم: کودکانی که در دوره‌های اولیه توسعه زبان خود تعداد کلمات کمی به کار می‌برند، ممکن است نتوانند کلمات را به خوبی ادا کنند. تعداد کم لغات در کودکان می‌تواند باعث بروز لکنت زبانی یا مشکلات در گفتار و زبان شود. وقتی کودکان به ناچار با تعداد کمی از لغات روبرو هستند، نمی‌توانند به طرز صحیحی ارتباط برقرار کنند یا احساسات و نیازهای خود را به درستی بیان کنند، که این مسئله خود باعث بروز مشکلات در زبان‌آموزی کودک می‌شود.
۶.سیستم عصبی: در برخی موارد، علل لکنت زبان ممکن است به خطاهای سیستم عصبی یا تأخیر در کنترل حرکات زبان مربوط باشد. که برای حل این مشکل باید با پزشکان متخصص در این زمینه مشاوره‌های لازم صورت بگیرد.
۷.نقص ساختاری زبانی: برخی از کودکان ممکن است با مشکلات در فهم ساختار زبانی روبه‌رو شوند و این موضوع باعث لکنت زبان در آن‌ها شود. اگر کودک به طور مداوم با افراد دیگری که مشکلات گفتاری دارند، در تماس باشد، ممکن است الگوها و رفتارهای غلط را تقلید کند و دچار لکنت زبان شود.
۸.محیط خانوادگی: والدین و اطرافیان کودک می‌توانند الگوهای غلط صحبت کردن را به وی القا کنند یا به گفتار نادرست و ناقص کودک پاسخ‌های بدی دهند. محیط خانواده می‌تواند اثرات بسیاری بر روی یادگیری زبان کودک داشته باشد. اگر کودک در یک محیط بیش از حد متنوع و پر از استرس زندگی کند، احتمال لکنت زبان او بیشتر می‌شود. علاقه‌مندی خانواده به ارتقاء مهارت‌های زبانی کودک نقش مهمی در مسیر درمان لکنت زبان دارد.
۹.فشارهای اجتماعی: ممکن است که کودک بخواهد با دیگران رقابت کند و با سرعت زیادی صحبت کند، که این مسئله باعث بروز لکنت زبان در او شود. اطرافیان کودک ممکن است نظرات منفی در مورد رفتارهای گفتاری او داشته باشند و این مسائل را به طور مستقیم با کودک و با لحن بد در میان بگذارند، این فشارها ممکن است تاثیر زیادی در بروز لکنت زبان در کودکان داشته باشد.
تشخیص و درمان لکنت زبانی مسئله‌ای است که نیازمند تخصص و تجربه کارشناسان گفتار درمانی (زبان‌شناسان) است. درمان‌هایی مانند تمرین‌های گفتاری، تراپی شنوایی و مشاوره خانواده می‌تواند به کودک کمک کند تا مشکل لکنت زبانی خود را بهبود بخشد.
روش‌های درمان لکنت زبان در کودکان
لکنت زبان باعث دشواری در ارتباط و ارائه افکار به شکل صحیح در کودکان می‌شود. درمان لکنت زبان بهتر است توسط متخصصین گفتار درمانی (گفتار درمان‌گر) انجام شود. گفتار درمان‌گران با استفاده از تمرینات و روش‌های مختلف کودک را در بهبود مهارت‌های گفتاری و زبانی خود یاری می‌دهند. در زیر به چند روش معمول در درمان لکنت زبان کودکان اشاره شده است:
تمرین‌های تنفسی: این تمرین‌ها کمک می‌کنند تا کودک با روش صحیح تنفس آشنایی پیدا کند. یک تنفس صحیح و منظم می‌تواند به بهبود گفتار در کودک کمک فراوانی کند.
تمرین‌های تکنیکی گفتاری: این تمرین‌ها شامل تکنیک‌های مختلفی مانند تنظیم سرعت گفتار، تمرکز بر نواحی خاص دهان و زبان و کنترل عضلات گفتاری است.
تمرین‌های تندخوانی و نوشتن: این تمرین‌ها می‌توانند کمک کنند تا کودک با سرعت بیشتری گفتار خود را بیان کند و همچنین تمرکز بر اصطلاحات و واژگان مختلف داشته باشد.
بازخورد و تمرین‌های مکرر: کار با گفتار درمان‌گر نیازمند تمرین و تکرار مکرر است. بازخورد مناسب از گفتار درمان‌گر و تمرین‌های مکرر به کودک کمک می‌کند تا بهبود یابد.
بازی‌ها و فعالیت‌های تعاملی: بازی‌ها و فعالیت‌های تعاملی می‌توانند فرصت‌های خوبی برای تمرین و توسعه مهارت‌های گفتاری و زبانی فراهم کنند.
روش‌های مختلف انگیزشی: انگیزه و اعتماد به نفس برای کودکان بسیار مهم است. تشویق و تمجید از پیشرفت‌های کوچک می‌تواند به کودک کمک کند تا در فرآیند درمان تمرکز بیشتری داشته باشد.
همکاری خانواده: خانواده می‌توانند در فرآیند درمان نقش مهمی ایفا کنند. همکاری خانواده به کودک اعتماد به نفس و حس حمایت را القا می‌کند.
سخن آخر
لازم به ذکر است که هر کودک ممکن است به روش‌های درمانی مختلف به طور متفاوتی پاسخ دهد. بهتر است گفتار درمان‌گر، روش‌های درمانی متناسب با نیازهای کودک را تعیین کند و برنامه درمانی مناسب را اجرا کند. همچنین، صبوری و پیوستگی در فرآیند درمان بسیار مهم است، زیرا بهبود کودک ممکن است زمان‌بَر باشد.
فراموش نکنید که کودکان با یکدیگر تفاوت‌های فردی بسیاری دارند ممکن است کودک شما دیرتر از سایرین به نقاط عطف رشد و مهارت‌های زبانی دست پیدا کند. چنانچه کودک شما در رسیدن به نقاط عطف تعیین شده بر اساس محدوده سنی خود مشکلاتی دارد با صبوری و مهربانی سعی کنید تا نقاط ضعف کودک خود را برطرف کنید. در مقالات مربوط به فعالیت‌های مونتسوری (فعالیت متناسب با رده سنی کودک خود پیدا کنید: فعالیت‌های زبانی مونتسوری کودکان ۲ تا ۳ سال، کودکان ۳ تا ۴ سال، کودکان ۴ تا ۵ سال، کودکان ۵ تا ۶ سال و کودکان ۶ تا ۷ سال) بسیاری از فعالیت‌های مختلف زبانی جهت توسعه مهارت‌های گفتاری کودکان ارائه شده است، این راهکارها بسیار ساده هستند و به راحتی در خانه قابل اجرا هستند.