زمان تزریق واکسن فلج اطفال: مهلت دریافت واکسن را چگونه تنظیم کنیم؟

واکسن‌ها یکی از مهم‌ترین ابزارهای پیشگیری از بیماری‌های جدی و خطرناک با هدف بهبود سلامت جامعه به شمار می‌روند. آن‌ها نقشی حیاتی در کاهش انتشار بیماری‌های واگیر دار قابل پیشگیری و حفظ سلامت عمومی افراد را ایفا می‌کنند. یکی از واکسن‌هایی که در سراسر جهان به طور گسترده تزریق می‌شود، واکسن فلج اطفال است. این ابزار موفقیت‌های چشم‌گیری در کنترل بیماری فلج اطفال داشته است و تزریق آن برای کودکان از اهمیت بسیاری برخوردار است. در این مقاله، به بررسی زمان تزریق واکسن فلج اطفال و اهمیت آن در حفظ سلامت جامعه پرداخته خواهد شد.

به دلیل اهمیت جلوگیری از بیماری فلج اطفال در کودکان، توصیه می‌شود که تمامی کودکان در برنامه واکسیناسیون کودکی خود، در برابر فلج اطفال نیز واکسینه شوند. واکسن فلج اطفال تزریقی (IPV) بسته به سن کودک به ران پا یا بازوی او تزریق می‌شود. در کشور ما هر دو نوع قطره فلج اطفال خوراکی (OPV) و هم واکسن فلج اطفال تزریقی (IPV) موجود است و هر دو مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

فلج اطفال چیست و چگونه منتقل می‌شود؟ 

فلج اطفال یک بیماری عفونی و واگیر دار است که از ویروس پولیومیلیت ناشی می‌شود. این ویروس در اغلب موارد از طریق مواد خوراکی یا تماس مستقیم با مایعات بدنی به افراد دیگر انتقال می‌یابد. عفونت ناشی از این ویروس باعث تخریب شدن اعصاب حرکتی در مغز و نخاع می‌شود، که می‌تواند به عدم توانایی حرکتی و فلج در بیماران منجر شود. در بعضی از موارد، فلج اطفال می‌تواند عوارض جانبی جدی و حتی مرگباری داشته باشد.

همانطور که اشاره شد فلج اطفال به وسیله ویروس و از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. ویروس پولیومیلیت معمولاً از طریق تماس با مدفوع فرد مبتلا انتقال می‌یابد. برای مثال، افراد با نشستن صحیح دست‌ها و قرار دادن دست‌های نشسته در دهان یا از طریق خوردن غذا یا آب آلوده به ویروس در معرض خطر ابتلا به این ویروس قرار می‌گیرند. این ویروس همچنین می‌تواند از طریق سرفه یا عطسه منتقل شود ولی انتقال از این راه کم‌تر شایع است.

احتمال ابتلا به فلج اطفال در حال حاضر زیاد نیست. زیرا بیش‌تر مردم در برابر آن واکسینه شده‌اند. اما همچنان ریسک ابتلا در هنگام مسافرت به کشورهای دیگر که هنوز فلج اطفال در آن‌ها وجود دارد مثل افغانستان و پاکستان وجود دارد و در صورتی که واکسیناسیون صورت نگرفته است، لازم است پیش از سفر واکسینه شوید. بنابراین واکسیناسیون کودکان در پیشگیری از شیوع فلج اطفال از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. 

فلج اطفال چه علائم و نشانه‌هایی دارد؟

بیش‌تر افرادی که به فلج اطفال مبتلا می‌شوند علائم و نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهند. اما برخی از افراد مبتلا به فلج اطفال علائمی مانند آنفولانزا را تجربه می‌کنند و از سر می‌گذرانند. این علائم عبارتند از:

• دمای بدن فرد بالا می‌رود.
• احساس خستگی شدید به فرد دست می‌دهد.
• فرد احساس سردرد می‌کند.
• حالت تهوع و استفراغ به او دست می‌دهد.
• فرد مبتلا دچار گرفتگی گردن می‌شود.
• فرد دچار درد ماهیچه‌ای می‌شود.

این علائم و نشانه‌ها معمولاً تا ۱۰ روز به طول می‌انجامند.

در موارد نادرتر، فلج اطفال ممکن است منجر به علائم شدیدتری شود که بر روی مغز و اعصاب تاثیر می‌گذارد. مثل ضعف در ماهیچه‌ها یا همان فلج شدن که معمولاً در پاها اتفاق می‌افتد. این اتفاق ممکن است در طی چند ساعت یا چند روز رخ دهد. در صورتی که فلج، ماهیچه‌هایی که برای تنفس به کار می‌روند را تحت تاثیر قرار دهد ممکن است فلج اطفال مرگ بار باشد. البته بسیاری از افراد از این بیماری بهبود می‌یابند و کم کم طی هفته‌های بعد به حالت طبیعی خود برمی‌گردند. اما به هر صورت فلج اطفال ممکن است منجر به فلج مادام العمر نیز بشود. 

عوارض بیماری فلج اطفال 

فلج اطفال می‌تواند باعث ایجاد مشکلات مادام العمر یا بلند مدت شود. 

برخی از افراد مبتلا برای همیشه فلج می‌شوند و برخی دیگر دچار مشکلاتی می‌شوند که نیاز به درمان و مراقبت طولانی مدت دارند. عوارض فلج اطفال عبارتند از:

• ضعف ماهیچه‌ای
• مشکلات مفصلی
• مشکلات بلع

در صورتی که فردی یک بار مبتلا به فلج اطفال شده باشد و از آن بهبود یافته باشد، ممکن است علائم و نشانه‌های آن سال‌ها بعد دوباره بازگردند. به این حالت سندروم پس از فلج اطفال می‌گویند. 

واکسن فلج اطفال چیست؟

همانطور که گفته شد، فلج اطفال یا پولیو نوعی بیماری است که باعث از کار افتادن حرکتی می‌شود و می‌تواند حتی مرگ آور باشد. این بیماری از طریق ویروس پولیو ایجاد می‌شود. ویروس فلج اطفال مسری است و از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و می‌تواند نخاع کودک را تحت تاثیر قرار دهد و در نهایت باعث فلج شدن او بشود. 

درمان مشخصی برای فلج اطفال وجود ندارد. ولی می‌توان با استفاده از واکسیناسیون امن و موثر از آن پیشگیری کرد.  واکسن فلج اطفال در دو نوع خوراکی و تزریقی در دسترس ارائه می‌شود. واکسن فلج اطفال به صورت تزریقی با ویروس غیرفعال (IPV) و به صورت قطره خوراکی (OPV) به کودکان داده می‌شود. این واکسن موجب مقاومت بدن کودک و در نتیجه مصونیت او در برابر بیماری فلج اطفال می‌شود. 

واکسن فلج اطفال، یکی از ابزارهای اصلی در برنامه‌های کنترل عارضه فلج به شمار می‌رود. این دارو حاوی ویروس ضعیف شده‌ای است که به خودی خود توانایی ایجاد بیماری را ندارد، اما واکنش سیستم ایمنی بدن را برمی‌انگیزد و ایمنی آن را در برابر بیماری فلج اطفال تقویت می‌کند.

در مورد واکسن فلج اطفال، توصیه می‌کنیم به راهکارهای زیر توجه کنید:

• قبل از تزریق واکسن فلج اطفال چنانچه در مورد آن سؤالی دارید، از پزشک، داروساز یا کادر درمان بپرسید.
• برنامه واکسیناسیون ارائه شده توسط پزشک را دنبال کنید و در زمان‌های تعیین شده برای تزریق واکسن مراجعه کنید. پزشک بسته به شرایط فردی که قرار است واکسن برایش تزریق شود، دوز مناسب را تعیین می‌کند.
• مهم است که واکسیناسیون طبق برنامه انجام شود، بنابراین در صورتی که این زمان را فراموش کردید و در زمان مقرر مراجعه نکردید، با پزشک مشورت نمایید.
• واکسن فلج اطفال توسط یک متخصص و معمولاً به عضله ران تزریق می‌شود. همچنین ممکن است به عضله بالای بازو یا زیر پوست تزریق شود. این واکسن نباید به رگ تزریق گردد.

چه افرادی لازم است واکسن فلج اطفال دریافت کنند؟

نوزادان و کودکان نیاز به دریافت واکسن فلج اطفال دارند. برنامه‌ریزی صحیح زمان تزریق واکسن فلج اطفال بسیار حائز اهمیت است. زیرا جهان به منظور کاهش ابتلای افراد به بیماری فلج اطفال و انتشار ویروس پولیومیلیت از روش تزریق ترکیبی با چهار دز واکسن استفاده می‌کند. بسیاری از واکسیناسیون‌ها در طول کودکی و نوزادی بر اساس زمان‌بندی ایمن سازی انجام می شوند. واکسیناسیون برای نوزادان در طول سال اول زندگی آن‌ها و هنگامی که خطر بیماری های مسری (عفونی) بسیار جدی می‌باشد، ارائه می‌گردد .

نوزاد یک سری آنتی بادی های طبیعی که از طریق جفت در طول حاملگی به بدن او وارد می شود را داراست اما این ایمنی بعد از حدود ۶ ماهگی از بین می رود. نوزادان زود رس باید به طور مرتب بعد از تولد واکسینه شوند، چون اگر به عفونت مبتلا گردند در معرض خطر بیماری جدی قرار می گیرند

کودکان در واکسیناسیون دوره کودکی خود، یکی از انواع واکسن فلج اطفال را به صورت قطره فلج اطفال تزریقی (IPV) یا خوراکی (OPV) دریافت می‌کنند. در برخی کشورها کودکان در کل ۴ دوز واکسن فلج اطفال تزریقی در سنین دریافت می‌کنند. اما در ایران واکسن خوراکی و ترکیبی به صورت زیر دریافت می‌شود:

زمان دریافت قطره خوراکی فلج اطفال (OPV):

• بدو تولد
• دو ماهگی
• چهار ماهگی
• شش ماهگی
• ۱۸ ماهگی
• شش سالگی

زمان تزریق واکسن فلج اطفال (IPV):

• چهار ماهگی
• شش ماهگی

سازمان بهداشت جهانی سه یا چهار دوز را از سن دو ماهگی به بعد توصیه می‌کند. البته امکان این که تزریق آن را در سنین پایین‌تر انجام داد وجود دارد، اما پس از آن دوز اضافی مورد نیاز است.

گاهی اوقات واکسن فلج اطفال به صورت ترکیبی با واکسن‌های دیگر نیز ارائه می‌شود. در این صورت، ممکن است کودک شما علاوه بر ۴ دوزی که دریافت می‌کند، یک دوز اضافه نیز دریافت کرده باشد. در صورت وقوع این اتفاق جایی برای نگرانی وجود ندارد. زیرا این موضوع مشکلی برای کودک شما ایجاد نمی‌کند و کاملاً امن است. 

زمان تزریق واکسن فلج اطفال بسیار حائز اهمیت است، زیرا برنامه‌ریزی صحیح این واکسن می‌تواند بیماری را در جامعه به طور قابل توجهی مدیریت کند و از ابتلا به این بیماری واگیر دار جلوگیری کند. با تزریق واکسن در زمان مناسب، سیستم ایمنی بدن بهبود یافته و امکان مبارزه با ویروس پولیومیلیت افزایش می‌یابد. کودکانی که واکسیناسیون فلج اطفال خود را هنوز شروع نکرده‌اند یا در دریافت دوزهای آن تاخیر داشته‌اند، لازم است به پزشک مراجعه نمایند و هر چه سریع‌تر آن را دریافت کنند.  همچنین افرادی که قصد دارند به کشورهای دیگر سفر کنند و برای فلج اطفال واکسینه نشده‌اند، لازم است پیش از سفر از این که کودک آنها برای فلج اطفال واکسینه شده باشد اطمینان حاصل کنند. 

واکسن فلج اطفال چه انواعی دارد؟

دو نوع واکسن برای فلج اطفال (پولیو) وجود دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد:

• واکسن فلج اطفال با ویروس غیرفعال (IPV) که بسته به سن کودک به ران پا یا بازوی او تزریق می‌شود. 
• قطره فلج اطفال خوراکی (OPV) که به صورت قطره خوراکی به کودک داده می‌شود. 

قطره فلج اطفال خوراکی (OPV) از ویروس فلج اطفال تضعیف شده ساخته می‌شود. این واکسن به مقدار زیادی امن است ولی به دلیل این که ویروس فعال وارد بدن کودک می‌شود، در موارد نادر ریسک بسیار کمی برای ابتلا به فلج اطفال وجود خواهد داشت. اما در واکسن تزریقی (IPV) ویروس غیرفعال وارد بدن کودک می‌شود و به همین دلیل ریسک ابتلا حتی در موارد نادر در این روش وجود ندارد. در کشور ما هر دو نوع واکسن وجود دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چه افرادی نباید واکسن فلج اطفال دریافت کنند؟

پیش از دریافت واکسن فلج اطفال با فرد ارائه دهنده صحبت کنید. در صورتی که کودک شما شامل یکی از موارد زیر باشد، ممکن است بهتر باشد واکسن را دریافت نکند:

در صورتی که کودک آلرژی شدید داشته باشد:

در صورتی که کودک شما پس از دریافت یک دوز از واکسن فلج اطفال دچار واکنش‌های آلرژیک خطرناک و شدید شده باشد یا در گذشته به هر بخش از این واکسن از جمله آنتی بیوتیک نئومایسین، استرپتومایسین یا پلی‌میکسین B حساسیت شدید نشان داده باشد، لازم است در مورد دریافت واکسن با متخصص مشورت کنید. زیرا ممکن است بهتر باشد این واکسن را دریافت نکند. شما می‌توانید پیش از دریافت واکسن با یک متخصص صحبت کنید تا در مورد بخش‌های تشکیل دهنده آن و احتمال حساسیت کودک اطلاعات بیش‌تری جمع‌آوری کنید. 

در صورتی که حال عمومی کودک مساعد نباشد:

در صورتی که کودک شما در هنگام دریافت واکسن فلج اطفال بیماری خفیفی مانند سرماخوردگی داشته باشد، مشکلی برای دریافت واکسن در همان روز وجود ندارد. ولی اگر بیماری او شدید باشد، بهتر است صبر کنید تا ابتدا حال عمومی او بهبود پیدا کند و پس از آن اقدام به تزریق واکسن کنید. دکتر می‌تواند شما را در این رابطه راهنمایی نماید. 

عوارض جانبی واکسن فلج اطفال تزریقی (IPV) چیست؟ 

معمول‌ترین عوارض جانبی واکسن فلج اطفال شامل قرمزی یا دردناک شدن محل تزریق می‌باشند. احتمال بسیار کمی نیز وجود دارد که کودک نسبت به خود واکسن حساسیت نشان بدهد. 

واکسن تزریقی فلج اطفال حاوی ویروس غیرفعال پولیو می‌باشد. بنابراین نمی‌تواند باعث ابتلا به فلج اطفال شود و کاملاً امن است. 

چگونه پس از واکسیناسیون از کودک خود مراقبت کنیم؟

ممکن است واکسن فلج اطفال به مدت چند روز باعث تب خفیف، دردناکی و قرمزی محل تزریق در کودک شود. در این رابطه توصیه می‌شود با پزشک برای دادن پروفن یا استامینوفن به کودک خود مشورت کنید تا به کاهش علائم او کمک شود. 

چه زمانی با پزشک مشورت کنیم؟

در صورتی که با یکی از شرایط زیر روبرو شدید، بهتر است به پزشک مراجعه و با او مشورت کنید:

• به هر دلیل مطمئن نیستید که آیا واکسیناسیون کودک شما باید به تاخیر انداخته شود یا در کل انجام نشود. 
• کودک شما پس از دریافت واکسن با مشکلاتی روبرو شده است. 

سخن آخر

واکسن فلج اطفال با تزریق در زمان مناسب، به بهبود سلامت جامعه و کاهش بیماری پولیو کمک می‌کند. برنامه‌ریزی صحیح زمان تزریق این واکسن، از اهمیت بسیاری برخوردار است. از آنجایی که فلج اطفال یک بیماری عفونی جدی به شمار می‌رود، تزریق واکسن یا قطره آن در بازه‌های زمانی مناسب جامعه را از ابتلا و انتشار این ویروس محافظت می‌کند.