اطلاعات جامع در مورد داغ شدن کف دست و پا در دوران بارداری
در این مقاله قصد داریم تا شما را با علل بروز یکی از عارضه‌های شایع دوران بارداری آشنا کنیم. گرگرفتگی و گرم شدن بیش از حد دست و پا یکی از عوارض رایج در دوران حاملگی است. در این مقاله علاوه بر ذکر علل بروز آن، راهکارهای خانگی و درمان پزشکی مربوط به این عارضه را با شما در میان خواهیم گذاشت.
راهکارهای مقابله با داغی دست و پا در حاملگی
در دوران بارداری بدن شاهد تغییرات زیادی است. این تغییرات برای سازگار شدن بدن مادر و جهت رشد و نمو جنین بسیار لازم و حیاتی است. به عنوان مثال سطح ترشح برخی هورمون‌ها در دوران بارداری تغییرات زیادی می‌کند. افزایش ترشح برخی هورمون‌ها و تغییرات متابولیکی بدن سبب می‌شود تا خانم باردار طی دوران بارداری عوارضی را متحمل شود. این عوارض عموماً برای خانم حامله آزاردهنده است اما راه گریزی نیز از آن نیست و تنها می‌توان به بکار بستن برخی نکات درجات بروز و شدت آن‌ها را کاهش داد. یکی از این عوارض داغی دست و پا در دوران حاملگی است. در این مقاله به بررسی علل بروز این عارضه و ارائه راهکارهایی برای کاهش و تسکین آن خواهیم پرداخت.
علل داغی کف دست و پا در دوران بارداری
داغ شدن دست و پا در دوران بارداری یک عارضه شایع و بسیار رایج بین بانوان باردار است. به خصوص بانوانی که پیش از بارداری نیز گاهی از این مشکل رنج می‌برده‌اند. محققان چندین عامل را برای بروز این عارضه در نظر گرفته‌اند که در ادامه به تک‌تک آن‌ها خواهیم پرداخت. معمولاً داغ شدن دست و پا در سه ماهه اول بارداری بیشتر به علت تغییرات شدید هورمونی در بانوان باردار است. در ماه‌های بعدی بدن به نوعی با این تغییرات هورمونی تا حدودی سازگاری پیدا می‌کند اما عوامل دیگری باعث ایجاد احساس برافروختگی و گرگرفتگی در مادران باردار خواهد شد. به عنوان مثال در سه ماهه سوم بارداری، با افزایش حجم و ابعاد رحم، دمای بدن خانم حامله نیز افزایش پیدا می‌کند. این افزایش دما به این دلیل است که سیستم قلبی – عروقی سخت‌تر و بیشتر فعالیت می‌کند. بدین ترتیب احساس گرما و داغی دست و پا در هر ماهی از دوران بارداری ممکن است که اتفاق بیفتد.
گرچه این عارضه بسیار رایج و شایع است اما همه بانوان باردار این عارضه را تجربه نمی‌کنند. بانوانی که از عارضه تهوع صبحگاهی رنج می‌برند عموماً دچار احساس گرگرفتگی نیز می‌شوند. بروز این عارضه در هفته‌های ۱۱ و ۱۲ (سه‌ماهه اول حاملگی) و هفته ۲۷ و ۲۸ بارداری (سه‌ماهه سوم حاملگی) شایع‌تر است. گاهی احساس گرما و گرگرفتگی با تعریق شدید شبانه نیز همراه است که نوعی واکنش بدن به پدیده برافروختگی و گرگرفتگی است.
تغییرات شدید هورمونی در بدن خانم حامله
یکی از بارزترین تغییرات فیزیولوژیک بدن در دوران حاملگی، تغییرات شدید در سطح ترشح هورمون‌هاست. استروژن و پروژسترون دو هورمون مهم هستند که در بدن بانوان تولید می‌شوند. استروژن هورمونی است که در رشد جنسی و تولیدمثل نقش دارد و پروژسترون نیز علاوه بر به ثبات رساندن و تعادل سیکل قاعدگی، در مهیا کردن بدن برای بارداری نیز مؤثر است. همانطور که می‌دانید بدن برای رشد و نمو جنین و انجام فرایند زایمان سطح ترشح این هورمون‌ها را کم یا زیاد می‌کند. تغییرات ناگهای ترشح هورمون استروژن و پروژسترون در طی دوران حاملگی یکی از دلایل گرگرفتگی و داغی دست و پا در بانوان باردار است. در طول بارداری سطح ترشح این دو هورمون به طرز قابل توجهی افزایش می‌یابد و پس از زایمان این میزان ترشح به‌شدت کاهش پیدا می‌کند.
اگر میزان ترشح هورمون استروژن در دوران بارداری کم شود، سبب می‌شود تا دمای بدن خانم حامله از دمای طبیعی بالاتر رود و دمای پایه بدن بیش از ۳۷ درجه سانتی‌گراد شود. تغییرات شدید سطح ترشح دو هورمون استروژن و پروژسترون باعث می‌شود تا خانم حامله عوارضی شبیه عوارض یائسگی را تجربه کند. گرگرفتگی یکی از عوارض شایع دوران یائسگی است که به دلیل تغییرات ترشح این هورمون‌ها پدید می‌آید. توجه داشته باشید که گاهی علائم گرگرفتگی تا یک یا دو هفته بعد از زایمان نیز ممکن است فرد را رنج دهد اما بعد از زایمان به تدریج سطح هورمون‌ها به روال قبل و سطح نرمال برمی‌گردد و در نتیجه گرگرفتگی نیز برطرف می‌شود. از این رو تعریق شبانه، عرق کردن کف دست و پا، گرگرفتگی و حالت برافروخته پوست و چهره در دوران بارداری تا حد زیادی طبیعی و قابل انتظار است.
افزایش متابولیسم بدن بانوی باردار
بروز تغییرات فیزیولوژیک در بدن خانم باردار بسیار طبیعی و مبرهن است. بزرگ شدن سینه‌ها و رحم از جمله این تغییرات فیزیولوژیک هستند. در شرایط عادی رحم به اندازه یک گلابی است اما طی دوران بارداری رحم برای پرورش جنین اتساع پیدا می‌کند و چندین برابر می‌شود و در سه‌ماهه اول بارداری تقریباً اندازه یک گریپ‌فروت خواهد شد. در سه‌ماهه سوم ابعاد رحم ۵ تا ۶ برابر افزایش خواهد یافت. جنین به هنگام رشد و طی انجام فعالیت‌های متابولیکی، گرمایی آزاد می‌کند که به بدن مادر سرایت می‌کند و باعث افزایش دمای بدن مادر می‌شود. این تغییرات باعث تغییر حجم خون و افزایش بیشتر فعالیت سیستم قلبی – عروقی و در نتیجه باعث افزایش متابولیسم بدن می‌شود. بدن یک خانم باردار حدود ۳۰۰ کالری بیشتر مصرف می‌کند، این یعنی سوخت و ساز بیشتر و سوخت و ساز بیشتر یعنی تولید حرارت و گرما. به طور کلی متابولیسم بانوان باردار در دوران حاملگی ۲۰ درصد افزایش می‌یابد که این باعث گرم شدن عمومی بدن خواهد شد. این افزایش متابولیسم حتی پس از زایمان و در دوران شیردهی نیز ادامه دارد و از همین روست که برخی بانوان حتی بعد از زایمان نیز همچنان از گرگرفتگی و داغ شدن دست و پا شکایت می‌کنند. در دوران شیردهی با تورم سینه‌ها و آماده کردن بدن مادر برای فرایند شیردهی، متابولیسم بدن مادر افزایش پیدا می‌کند و ۵۰۰ کالری در روز بیشتر مصرف خواهد کرد.
بالا رفتن وزن بدن بانوی باردار
از دیگر عوارض بارداری، افزایش وزن و چاقی خانم باردار است. بالا رفتن وزن در این دوران کاملاً طبیعی است. وزن گرفتن جنین در بدن مادر، کم تحرکی و تجمع آب و مایعات در بدن مادر از علل افزایش وزن خانم حامله محسوب می‌شود. بالا رفتن وزن در سه‌ماهه سوم بارداری به اوج خود می‌رسد چرا که جنین در مراحل پایانی رشد است و بدن مادر به خصوص پاهای او بیش از ماه‌های قبل متورم شده است. تورم پاها سبب گشاد شدن و اتساع رگ‌های پایین تنه می‌شود و باعث می‌شود خون بیشتری در پاها جمع شود. تجمع خون در پاها سبب احساس داغی کف پا می‌شود. باید توجه داشت که افزایش وزن در دوران بارداری طبیعی است اما افزایش شاخص توده بدنی یعنی همان BMI نه تنها نرمال نیست بلکه زنگ خطری برای مادر است و ممکن است چاقی دوران زایمان برای همیشه با مادر باقی بماند و حتی پس از زایمان نیز مادر به وزن نرمال قبلی خود بازنگردد.
افزایش حجم خون بدن بانوی باردار
همانطور که اشاره شد تغییرات متابولیسم در بدن مادر سبب می‌شود تا دستگاه گردش خون بدن بانوی باردار با شدت و حدت بیشتری فعالیت کند، همین امر سبب می‌شود تا حجم خون در بدن بانوی باردار افزایش یابد. افزایش حجم خون در رگ‌های سطحی که به پوست نزدیک‌تر هستند سبب احساس گرما و گرگرفتگی در این افراد می‌شود. توجه داشته باشید که حجم خون در یک خانم قبل از دوران حاملگی ۱۰۰ میلی‌لیتر در دقیقه است اما پس از بارداری و به ویژه در ماه‌های آخر حاملگی این مقدار به ۳۵۰ میلی‌لیتر در دقیقه افزایش می‌یابد. این افزایش حجم خون طبیعی است و برای رشد جنین ضروری می‌باشد. با رشد جنین نیاز او به مواد مغذی و اکسیژن بیشتر می‌شود بنابراین سیستم دستگاه گردش خون بدن مادر با شدت بیشتری فعالیت می‌کند تا این نیاز بدن جنین را مرتفع سازد. افزایش حجم خون در نواحی نزدیک به پوست باعث برافروختگی چهره و احساس گرگرفتگی در بانوان باردار می‌شود.
ابتلای خانم حامله به دیابت
برخی مادران باردار ضمن تغییرات هورمونی که در بدن‌شان به وقوع می‌پیوندد، افزایش وزن را نیز تجربه می‌کنند. بدن برای سازگاری با شرایط جدید، تغییر میزان هورمون انسولین را در دستور کار قرار می‌دهد. وظیفه هورمون انسولین تنظیم میزان قند خون است. انسولین قندهای پیچیده بدن را به گلوکز تبدیل می‌کند و انرژی مورد نیاز بدن را فراهم می‌کند. کاهش ترشح انسولین یا متوقف شدن آن سبب بالا رفتن میزان قند خون می‌شود. در دوران حاملگی به این پدیده دیابت بارداری می‌گویند. از عوارض شایع دیابت بارداری، سوزش و داغ شدن کف پای بانوی باردار است. متأسفانه عدم رعایت رژیم غذایی مناسب و عدم داشتن تحرک کافی و سبک زندگی نامناسب گاهی سبب می‌شود تا دیابت بارداری بعد از زایمان به دیابت نوع دوم بدل شود. از همین رو پزشکان به مادران باردار توصیه می‌کنند تا اگر در دوران حاملگی عوارضی مانند داغ شدن کف پا و یا احساس گرگرفتگی را تجربه کردند در اسرع وقت میزان قند خون خود را با انجام آزمایش خون ارزیابی کنند تا اگر نیاز به مداخله پزشکی است، متخصص مربوطه زودتر وارد عمل شود.
کمبود مواد معدنی و ویتامین‌ها
با توجه به رشد و نمو جنین در بسیاری از موارد اگر مادر تغذیه مطلوب و سالمی نداشته باشد ممکن است در دوران بارداری با کمبود ویتامین‌ها و ریزمغذی‌ها مواجه شود. در دوران حاملگی نیازهای تغذیه‌ای مادر تغییر می‌کند و بیش از قبل به ویتامین‌ها به خصوص ویتامین گروه B نیازمند است. کمبود ویتامین‌های خانواده B موجب بی‌حسی و گزگز کردن دست و پا و داغ شدن کف پاها می‌شود. بنابراین اگر در دوران باردای احساس گرگرفتگی داشتید شاید علت آن کمبود ویتامین‌های خانواده B باشد.
علاوه بر ویتامین‌ها، بدن مادر باید املاح معدنی را نیز به بدن جنین برساند. کلسیم یکی از مهم‌ترین این مواد است و در صورتی که نیاز به کلسیم از طریق مواد خوراکی تأمین نشود، بدن برای تأمین نیاز کلسیم جنین ممکن است کلسیم را از ذخایر کلسیم استخوان و دندان‌های مادر باردار تأمین نماید. بنابراین اگر مادران باردار سطح کلسیم دریافتی و سایر ویتامین‌های بدن را در حد نرمال نگه دارند ممکن است به عارضه داغ شدن کف پا و احساس گرگرفتگی دچار نشوند.
علاوه بر کلسیم، کمبود روی و منیزیم نیز می‌تواند عاملی برای داغ شدن کف پای بانوان باردار باشد. از این‌رو داشتن یک رژیم غذایی متناسب و متنوع تا حدود زیادی می‌تواند از ابتلا به این عارضه جلوگیری کند.
سابقه کم کاری تیروئید در خانم باردار
تیروئید یک غده کوچک و بسیار مهم بدن است. نقش اصلی تیروئید در تنظیم دمای بدن، عملکرد قلب و تنظیم متابولیسم بدن است. در برخی مواقع در فعالیت این غده اختلال ایجاد می‌شود و فعالیت این غده کاهش می‌یابد و لذا ترشح تیروکسین (هورمون مترشحه از این غده) نیز به میزان قابل توجهی کم می‌شود. با کاهش سوخت و ساز و تجمع مواد در بدن ممکن است فرد احساس داغی در کف پا و یا احساس گرگرفتگی داشته باشد. بنابراین بانوانی که کم کاری تیروئید دارند ممکن است در دوارن بارداری بیش از قبل احساس برافروختگی و داغی دست و پا را تجربه کنند.
ابتلا به چربی خون خانم باردار
بالا بودن میزان چربی خون نیز یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند منجر به داغ شدن دست و پا شود. معمولاً مادران بارداری که اضافه وزن دارند و به مصرف غذاهای چرب و فست‌فودها علاقه زیادی دارند ممکن است با این عارضه مواجه شوند. همانطور که گفته شد رژیم غذایی مناسب و سبک زندگی سالم می‌تواند تا حدود زیادی از ابتلای بانوان باردار به این عارضه جلوگیری کند. از این رو به بانوان حامله توصیه می‌شود تا از مصرف غذاهای چرب و غذاهایی مانند فست‌فودها اجتناب کنند.
آیا داغی کف پا و سدت به جنسیت جنین مربوط است؟
متأسفانه باروهای غلط و خرافات زیادی در مورد دوران حاملگی وجود دارد. گمانه‌زنی در خصوص جنسیت فرزند یکی از موضوعات جذاب برای نفوذ باورهای غلط بوده و هست. برخی از زنان مسن فامیل با شنیدن خبر بارداری بانوان دفترچه خرافات ذهنی خود را باز می‌کنند و شروع به حدس تعیین جنسیت نوازد می‌کنند. این افراد عموماً با شنیدن این که بانوی باردار از داغی دست و پا شکایت می‌کند، جنسیت نوزاد را پسر تشخیص می‌دهند و می‌گویند پسرها طبعشان گرم است و باعث می‌شوند حرارت بیشتری در بدن مادر تولید شود.
برخی دیگر نیز مخالف این عقیده را دارند و داغی دست و پا را به جنین دختر نسبت می‌دهند. اما واقعیت این است که پژوهش‌های علمی هیچ رابطه مستقیم و موجهی بین جنسیت جنین و داغی دست و پا ارائه نکرده‌اند و از منظر علمی این باور تأیید نشده است. تعیین جنسیت جنین فقط و فقط با انجام سونوگرافی امکان‌پذیر است.
راه‌های درمان برای داغ شدن کف دست و پا در دوران بارداری
در اولین قدم لازم است تا علت بروز این عارضه به طور صحیح تشخیص داده شود. تشخیص درست منجر به انتخاب روش درمانی مناسب خواهد شد. با توجه به این که چنین عارضه‌ای یک واکنش طبیعی بدن محسوب می‌شود بهتر است در گام نخست نکات مربوط به رژیم غذایی و سبک زندگی اصلاح شود و اگر با رعایت نکاتی که در ادامه ذکر خواهد شد، مشکل همچنان باقی است لازم است تا به پزشک متخصص مراجعه شود.
درمان خانگی
عارضه گرگرفتگی و داغ شدن دست و پا معمولاً بعد از اتمام دوره حاملگی برطرف می‌شود مگر این که منشا بروز آن مربوط به یک بیماری خاص باشد. با در نظر گرفتن طبیعی بودن این عارضه در دوران بارداری بهتر است در گام نخست با رعایت نکاتی که در ذیل آمده است، از شدت عارضه کم کنید:
- دمای خانه را کمی پایین‌تر از دمای معمول نگه دارید.
- از لباس‌های گشاد، نخی و دارای الیاف طبیعی استفاده کنید.
- در ساعاتی که هوا گرم است مانند ظهرها و یا زمانی که تابش نور خورشید مستقیم است از خانه بیرون نروید و طوری برنامه‌ریزی کنید که در ساعات خنک روز از منزل خارج شوید.
- پیاده‌روی کنید. اگر روزانه بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پیاده‌روی کنید، متابولیسم بدن‌تان تنظیم می‌شود. حتماً برای جلوگیری از تعریق زیاد و داغ شدن کف پا از کفش‌های مناسب پیاده‌روی استفاده کنید. برای جلوگیری از گرم شدن بدن هنگام ورزش از یک مه‌پاش برای مرطوب کردن پوست صورت‌تان استفاده کنید.
- برای تسهیل جریان خون و عدم تجمع خون در پاها، بهتر است پاها را بالاتر از بدن خود قرار دهید. یک بالش زیر پای خود بگذارید و دراز بکشید، اجازه دهید تا بدن نیم ساعت در این وضعیت بماند. اگر برای‌تان مقدور این کار را شب‌ها موقع خواب نیز ادامه دهید.
- بدن خود را با پوشاندن لباس اضافه یا استفاده از روانداز ضخیم، گرم‌تر نکنید. اگر داغی پاهای شما برای‌تان خیلی آزاردهنده است، با یک پارچه مرطوب پاهای خود را خنک کنید. اگر این احساس داغی خیلی زیاد بود پاشویه کنید. مقداری آب را داخل یک لگن بریزید و کمی نمک یا الکل به آن اضافه کنید و برای دقایقی پاهای خود را داخل این آب قرار دهید.
- قبل از خواب دوش با آب ملایم بگیرید.
- رژیم غذایی خود را بازنگری کنید و سعی کنید مواد غذایی سالم را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
- مصرف نمک را به حداقل برسانید.
- مصرف آب و مایعات مفید مانند آبمیوه‌های طبیعی را افزایش دهید. سعی کنید روزانه حداقل ۸ لیوان آب مصرف کنید.
- مصرف قند و شکر و شیرینی‌جات را محدود کنید.
- از مصرف غذاهای حجیم و چرب خودداری کنید و به جای آن از غذاهای سبک و مقوی استفاده نمایید.
- وعده‌های غذایی را افزایش دهید و در هر وعده مقدار کمی غذا میل کنید. سعی کنید غذاها و مواد خوراکی متنوعی را در رژیم غذایی خود جای دهید و از تمام گروه‌های غذایی در رژیم غذایی روزانه خود استفاده کنید.
- از مصرف نوشیدنی‌ها و غذاهای داغ پرهیز کنید و سعی کنید خوراکی‌های با طبع خنک را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
- با مصرف سبزیجات و میوه‌های تازه، ویتامین و پروتئین خود را تأمین کنید و اگر پیش از این نیز با کمبود برخی ویتامین‌ها و املاح معدنی مواجه بوده‌اید با مشورت با پزشک از مکمل‌های مناسب استفاده کنید.
- مصرف سیگار و دخانیات را به طور کامل قطع کنید.
- نوشیدن مشروبات الکلی دمای بدن را افزایش می‌دهد، پس در دوران حاملگی نوشیدن الکل را ترک کنید.
درمان پزشکی
گاهی حتی با رعایت تمامی این نکات، داغی دست و پا بانوان باردار را رنج می‌دهد در چنین شرایطی مراجعه به پزشک می‌تواند تنها راه چاره باشد. پزشک ممکن است با انجام آزمایش خون کمبود مواد معدنی و ویتامین‌های بدن شما را تشخیص دهد و با تجویز مکمل‌های دارویی این کمبود را جبران کند. همچنین پزشک با بررسی احتمال ابتلا به دیابت بارداری ممکن است شیوه درمانی مناسب برای کنترل میزان قند خون را پیشنهاد کند. اگر علت گرگرفتگی در دوران بارداری بیماری‌های مختلف باشد، پزشک متخصص با در نظر گرفتن سوابق بیماری مادر و ماه بارداری و عوامل موثر دیگر، درمان مناسب را ارائه خواهد نمود.
آیا نیاز است برای داغی دست و پا به پزشک مراجعه کرد؟
مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم زیر باید در اسرع وقت صورت بگیرد.
- اگر داغ شدن دست و پا و بدن به صورت ناگهانی بروز پیدا کند. این عارضه ممکن است نشانه ورود یک سم و یا ابتلا به یک باکتری خاص باشد.
- اگر داغی پا با ایجاد زخم همراه باشد. در این صورت احتمال ابتلا به دیابت بسیار بالا خواهد بود.
- اگر علاوه بر احساس گرگرفتگی، ناحیه مورد نظر دردناک نیز باشد.
- اگر به هنگام داغ شدن دست و پا احساس مور مور شدن، گزگز کردن و سوزن سوزن شدن دست و پا داشتید مسئله را با پزشک متخصص درمیان بگذارید.
- اگر گرم شدن با تورم غیرعادی و ناگهانی همراه بود لازم است تا سریعاً با پزشک مشورت کنید.