صرع در بارداری

هر آنچه باید در مورد بیماری صرع طی دوران بارداری بدانید!

بیماری صرع یک بیماری مزمن اختلال عصبی است که به علت اختلال موقتی در عملکرد نورون‌ها به وجود می‌آید. افراد مبتلا به بیماری با توجه به شدت بیماری ممکن است دچار حملات صرعی و تشنج شوند. بروز تشنج و حملات صرع برای بانوانی که قصد بارداری دارند یک موضوع نگران کننده است. در این مقاله قصد داریم تا در مورد این بیماری طی دوران حاملگی با هم گفتگو کنیم و در حد بضاعت مطالب کاربردی در این خصوص را در اختیار شما خواننده گرامی قرار دهیم. پس با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید و ما را از نظرات خود در خصوص این مقاله آگاه کنید.

صرع در بارداری

دوران بارداری دوران حساسی است که نیاز است هر نوع بیماری و عارضه‌ای قبلی به دقت مورد بررسی و کنترل قرار گیرد. مصرف هر گونه دارو باید تحت نظر پزشک باشد. لازم است تا خانم باردار سوابق بیماری خود را با پزشک متخصص زنان در میان بگذارد و همچنین لازم است تا پزشک متخصص مربوط به بیماری خاص خود را نیز از بارداری خود مطلع کند. حدود یک درصد از جمعیت ایران مبتلا به بیماری صرع هستند. در این مقاله قصد داریم تا چالش‌های مربوط به این بیماری را در دوران بارداری بررسی کنیم پس تا انتهای این مقاله با تیم پینو بی‌بی همراه باشید.

صرع چیست؟

در ابتدا لازم است تا با این بیماری بیشتر آشنا شوید. صرع یکی از بیماری‌های شایع و مزمن در جهان است. صرع مجموعه‌ای از اختلالات عصبی مزمن است که با تشنج‌های غیرقابل پیش‌بینی و مکرر همراه است. تشنج نیز یک عارضه عصبی است که در اثر اختلال موقتی در عملکرد فیزیولوژیک مغز به وقوع می‌پیوندد. در واقع عملکرد نورون‌ها یا همان سلول‌های مغزی مختل می‌شوند و این سلول‌ها تخلیه الکتریکی بیش از حدی دارند. حملات صرعی معمولاً به طور مکرر رخ می‌دهند و دلایل ثابت و مشخصی ندارند. همانطور که گفته شد بیماری صرع به دلیل فعالیت غیرطبیعی مغز ایجاد می‌شود لذا امکان دارد طی تشنج تمامی فرآیندهایی که مغز در آن‌ها دخیل است، مختل شود. تشنج عموماً با حرکات ناگهانی و غیرقابل کنترل در بازوها و پاها و علائم روانی مانند ترس و اضطراب، از دست دادن هوشیاری و گیجی موقت همراه است. دو نوع تشنج وجود دارد که هر کدام دسته‌بندی خاص خود را دارند:

• تشنج کانونی
• تشنج گسترده

تشنج کانونی

تشنج‌های کانونی، تشنج‌هایی هستند که تنها در یک قسمت از عملکرد مغز اختلال ایجاد می‌کنند. این نوع تشنج‌ها در نواحی محدودی از مغز شروع می‌شوند اما این قدرت را دارند که مناطق بزرگتری را نیز تحت‌تاثیر قرار دهند. تشنج کانونی به دو دسته تشنج کانونی ناآگاهانه و تشنج کانونی آگاهانه تقسیم می‌شوند.

تشنج گسترده

این نوع تشنج‌ها تمامی نواحی مغز را درگیر می‌کنند. اثرات این نوع تشنج‌ها شدیدتر است و تاثیر بیشتری روی مغز می‌گذارند. تشنج گسترده به ۳ دسته تشنج پنهان یا غایب، تشنج تونیک و تشنج‌های تونیک – کلونیک می‌شوند.

علائم و نشانه‌های بیماری صرع چیست؟

متأسفانه بعضی از علائم بیماری صرع مشابه عوارض بارداری است و این امکان تشخیص به موقع حملات و جلوگیری از آسیب‌های احتمالی را سخت می‌کند. اما به طور کلی نشانه‌ها و علائم این بیماری عبارتند از:

• سردرد شدید
• ضعف و کاهش انرژی
• سرگیجه
• تغییر خلق و خو
• غش کردن و از حال رفتن
• از دست دادن حافظه کوتاه مدت
• سردرگمی موقت
• خیره شدن به یک نقطه
• حرکات غیرقابل کنترل دست و پا
• ترس و اضطراب

شرایط مبتلایان به صرع در دوران بارداری

بین ۲ تا ۳ درصد بانوان باردار مبتلا به صرع طی دوران حاملگی به طور مکرر دچار حملات صرعی و تشنج می‌شوند. یکی از نظریه‌ها در این خصوص این است که داروهای ضد تشنج در دوران حاملگی تغییر عملکرد می‌دهند و به همین دلیل تشنج در دوران بارداری بیشتر می‌شود. از همین رو پزشکان نوع داروهای مصرفی بانوان باردار مبتلا به صرع را در طی این دوران تغییر می‌دهند. نظریه دیگر مربوط به تهوع در دوران بارداری است برخی متخصصان معتقدند بانوان بارداری که تهوع دارند و استفراغ می‌کنند ممکن است داروی مصرفی را طی تهوع بالا بیاورند و دارو به میزان کافی جذب بدن نشود. اما نظریه سوم که بیشتر روانشناسان به آن معتقد هستند این است که اضطراب از آسیب رسیدن به جنین و ترس از تشنج در این دوران خود عاملی مضاعف برای ایجاد احساس نگرانی و اضطراب در بانوان باردار می‌شود و فکر کردن مداوم به این مسئله باعث می‌شود شخص دچار حمله صرع شود. دلیل این حملات هر چه که باشد باید بیماری تحت کنترل قرار گیرد تا به مادر و جنین آسیب نرسد.

آیا بیماری صرع در بارداری به جنین آسیب می‌رساند؟

آنچه در این دوران نگران کننده است حملات صرع و تشنج مادر است. اگر مادر باردار تشنج نکند، احتمال آسیب به جنین کم است اما متاسفانه بیشتر بانوان مبتلا به صرع در دوران بارداری تشنج می‌کنند. برخی از انواع صرع که در آن‌ها میزان تشنج و اثرات آن زیاد است احتمال آسیب به مادر و جنین را افزایش می‌دهد. تشنج تونیک – کلونیک نوع شدیدی از تشنج است که می‌تواند برای سلامت مادر و جنین بسیار خطرناک باشد. این نوع تشنج شدیدترین و شایع‌ترین نوع تشنج‌های صرعی هستند. این نوع حملات باعث از دست دادن ناگهانی هوشیاری، اسپاسم عضلات، لرزش بدن، از دست دادن کنترل مثانه یا گاز گرفتن زبان می‌شوند. طی این حمله ممکن است تنفس به طور موقت قطع شود و این کمبود اکسیژن ممکن است به جنین آسیب برساند. در طی این حمله بدن مادر برای مقابله با اثرات تشنج تا نیم ساعت بعد از بروز حمله، ضربان قلب جنین را پایین می‌آورد. این حملات به ویژه در ماه‌های آخر بارداری که مغز جنین بزرگ شده است و نیاز به اکسیژن بیشتری دارد، خطرناک‌تر و عواقب آن وخیم‌تر است.

خطرات احتمالی بیماری صرع در دوران حاملگی

این بیماری از جهات مختلف ممکن است هم برای مادر و هم برای جنین خطرناک باشد. عوارضی که این بیماری می‌تواند برای جنین داشته باشد عبارتند از:

• پایین آمدن ریتم و سرعت ضربان قلب جنین
• تولد نوزاد نارس
• آسیب به جنین
• کند شدن زودرس جفت از دیواره رحم
• زایمان زودرس
• سقط جنین

طریقه مصرف داروهای ضد تشنج در دوران حاملگی

آن چه بیش از همه مادران مبتلا به صرع را نگران می‌کند مصرف داروهای مربوط به این بیماری و عوارضی که ممکن است برای جنین داشته باشند، خواهد بود. واقعیت این است که این نگرانی بی‌مورد نیست و بین ۳ تا ۴ درصد بانوان مبتلا به صرع ممکن است صاحب فرزندانی با اختلالات مادرزادی شوند. متاسفانه این نقایص مادرزادی گاهی بسیار وخیم هستند. نقایص خفیف مادرزادی ممکن است در حد ناهنجاری در ناخن یا انگشتان دست و پا باشد اما نقایص بزرگ‌تر ممکن است عوارض وخیم‌تری داشته باشند که از جمله آن‌ها می‌توان به ناهنجاری‌های قلبی، نقص لوله عصبی، شکاف کام و اسپاینابیفیدا (کمر باز یا بیرون‌زدگی نخاع) اشاره نمود.

اقدامات لازم قبل از بارداری در مبتلایان به صرع

مهم‌ترین کار قبل از اقدام به بارداری مشورت با پزشک متخصص است. پزشک می‌تواند قبل از اقدام به بارداری داروهای مصرفی شما را تغییر دهد و زمان کافی برای ارزیابی واکنش بدن شما به داروهای جدید خواهد داشت و اگر بدن شما با داروی جدید سازگار نباشد می‌تواند دارو را تغییر دهد یا دوز مصرفی را کم یا زیاد کند. پزشک متخصص می‌تواند برای ورود به دوران بارداری برای شما برنامه‌ریزی کند و شما را از لحاظ روحی و جسمی برای ورود به این مرحله حساس آماده کند.

تمهیدات پیشگیرانه در ارتباط با بیماری صرع در دوران حاملگی

اولین نکته مهم مشورت با پزشک متخصص است. باید پزشک خود را از مسئله بارداری مطلع نماید. پزشک ممکن است مصرف برخی داروها را قطع کند و یا داروی جایگزینی را به شما توصیه نماید. همچنین در مورد مکمل‌ها و داروهایی که پزشک متخصص زنان برای دوران بارداری شما تجویز نموده است نیز با پزشک خود مشورت کنید.

در مورد مصرف مکمل اسید فولیک حتماً با پزشک خود مشورت کنید. متخصص زنان معمولاً پیش از بارداری و در دوران حاملگی برای حفظ سلامت جنین قرص اسید فولیک تجویز می‌کند. مصرف همزمان داروهای ضد صرع و اسید فولیک ممکن است با هم تداخل داشته باشند و همین امر باعث شود که سطح این ویتامین در بدن مادر کاهش یابد. کمبود اسید فولیک باعث نقص لوله عصبی در جنین خواهد شد. همچنین پژوهش‌ها حاکی از آن است که مصرف ویتامین B9 طی سه ماهه اول دوران حاملگی خطر ابتلای جنین به بیماری اسپاینابیفیدا را نیز کاهش می‌دهد بنابراین لازم است تا در مورد مصرف کافی این ویتامین با پزشک خود مشورت کنید.

فراموش نکنید که خودسرانه مصرف داروهای صرع را نباید قطع کنید و همچنین بدون مشورت با پزشک نباید اقدام به مصرف اسید فولیک نمایید. توجه داشته باشید که مصرف بیشتر دوز اسید فولیک ممکن است احتمال ابتلای جنین به برخی بیماری‌ها را کاهش دهد اما از طرفی ممکن است با داروهای ضد صرع تداخل ایجاد کند و اثرات این داروها را کم کند در نتیجه احتمال حمله صرع و تشنج زیادتر می‌شود. تشنج خود می‌تواند عاملی برای آسیب رسیدن به مادر و جنین باشد. 

چگونه می‌توان احتمال بروز تشنج را کم کرد؟

تشنج می‌تواند به جنین آسیب برساند. ممکن است مادر حین تشنج زمین بخورد، یا ممکن است حین تشنج ضرباتی به شکم او وارد شود، علاوه بر این همانطور که اشاره شد تشنج ممکن است با قطع موقتی تنفس مادر همراه باشد که اکسیژن‌رسانی به جنین را مختل خواهد کرد از این رو کنترل تشنج در دوران حاملگی از اهمیت بسزایی برخوردار است. با رعایت نکات زیر می‌توان احتمال بروز تشنج را کاهش داد:

• هرگز نباید خودسرانه مصرف داروها قطع شود و یا دوز مصرفی آن‌ها بدون تجویز پزشک تغییر کند.
• اگر بلافاصله بعد از مصرف داروهای ضد تشنج یا مدت کمی بعد از مصرف دارو دچار استفراغ شدید لازم است تا با پزشک خود مشورت کنید ممکن است پزشک دوز دارو را تکرار کند.
• از مصرف هر گونه دارو اعم از گیاهی یا شیمیایی (حتی داروهایی که بدون نسخه فروخته می‌شوند) بدون اجازه پزشک جداً اجتناب کنید.
• خواب کافی و مناسب داشته باشید و سعی کنید کیفیت خواب خود را بالا ببرید.
• تغذیه خود را سالم کنید و از مواد مغذی استفاده کنید تا انرژی کافی داشته باشید.

آیا مبتلایان به صرع می‌توانند بارداری موفقی داشته باشند؟

این سوال پرتکراری است که ذهن همه مبتلایان به صرع را درگیر می‌کند. واقعیت این است که بانوان مبتلا به صرع می‌توانند با رعایت نکاتی که پزشک به آن‌ها گوشزد می‌کند و مصرف درست و به موقع داروها بارداری سالم و طبیعی داشته باشند. مشاوره با پزشک زنان و متخصص مغز و اعصاب و هماهنگی آن‌ها در تجویز دارو و مراقبت مادر از خود و مراقبت اطرافیان از مادر می‌تواند باعث شود که مادر پروسه بارداری را با موفقیت پشت سر بگذارد و کودک سالم و بدون نقصی داشته باشد.

زایمان مادران مبتلا به بیماری صرع

معمولاً مادران مبتلا به بیماری صرع بدون مشکل خاصی می‌توانند وضع حمل کنند. زایمان طبیعی برای مادران مبتلا به صرع نیز امکان‌پذیر است. عموماً هنگام وضع حمل اتفاقی خاصی برای مادر و جنین رخ نمی‌دهد و احتمال حمله صرع و تشنج مادر بسیار کم است. اما اگر به هر دلیل مادر حین زایمان دچار حمله و تشنج شود، پزشک با تزریق داروهای وریدی زایمان را متوقف می‌کند. اگر مدت زمان تشنج طولانی باشد، متخصص با عمل سزارین جنین را از بدن مادر خارج خواهد کرد. معمولاً یک الی دو هفته مانده به زمان تقریبی زایمان پزشک زنان با مادر مبتلا به صرع جلسه‌ای را ترتیب خواهد داد و با توجه به شدت و ضعف بیماری طی چند ماه گذشته و تعداد حملات صرعی، بهترین روش زایمان برای مادر انتخاب می‌شود تا احتمال خطر حین وضع حمل تا حد امکان کاهش یابد.

اقدامات لازم پس از زایمان در مادران مبتلا به صرع

از آنجا که زایمان و وضع حمل یک فعالیت سخت و استرس‌زا است معمولاً‌ مادران مبتلا به این بیماری ممکن است طی یکی دو روز پس از وضع حمل دچار حمله صرع و تشنج شوند. این تشنج می‌تواند به خاطر عوامل زیر باشد:

• استرس زیاد
• خواب کم
• تنفس شدید و سخت
• درد زیاد
• ناتوانی در مصرف داروهای صرع

لازم است تا بعد از زایمان، مادر استراحت کند. باید مادر را از هر گونه استرس دور نگاه داشت. داروها طبق نظر و صلاحدید پزشک باید در موعد مقرر مصرف شوند. بهتر است در این موارد از یکی از خویشاوندان نزدیک برای مدیریت امور و کارهای روزمره مادر و کودک کمک گرفته شود تا فشار جسمی و روحی از مادر برداشته شود.

معمولاً شیردهی مانعی ندارد اما با توجه به مصرف داروهای ضد صرع بهتر است تا در این مورد با پزشک متخصص مشورت شود.