بعد از عمل سزارین چه باید بکنم؟
سزارین نوعی زایمان با استفاده از عمل جراحی است. در این روش ناحیه زیر شکم بانوی باردار با تیغ جراحی بریده می‌شود و پزشک جنین را از ناحیه برش خورده بیرون می‌آورد. با توجه به ایجاد برش و بخیه خوردن ناحیه جراحت، لازم است تا مادر بعد از عمل، نکات مراقبتی را رعایت کند و مراقب سلامتی خود باشد. در این مقاله قصد داریم تا روش‌های مراقبتی بعد از عمل سزارین را با شما خواننده وفادار مجله اینترنتی پینو بیبی مطرح کنیم. با ما همراه باشید تا در مورد فعالیت‌ها و نکات مراقبتی بعد از سزارین بیشتر بدانید.
مراقبت‌های سزارین
زایمان در بانوان باردار به دو طریق طبیعی و سزارین انجام می‌شود. در زایمان طبیعی مادر به هنگام وضع حمل فشار و درد زیادی تحمل می‌کند اما معمولاً ساعاتی بعد از زایمان درد تسکین می‌یابد و مادر خیلی زود می‌تواند به زندگی روزمره خود برگردد. در سزارین مادر درد و فشار کمتری حس خواهد کرد اما عوارض عمل به همان نسبت بیشتر است. در واقع سزارین نوعی عمل جراحی است که با شکاف بخشی از بافت بدن همراه است بنابراین لازم است تا بانوانی که عمل سزارین انجام می‌دهند بعد از فارغ شدن و وضع حمل نکات مراقبتی را برای برگشت هر چه سریعتر به روال نرمال زندگی رعایت کنند و در نظر داشته باشند.
اغلب بانوانی که سزارین می‌کنند بعد از ۲ یا نهایت ۳ روز از بیمارستان مرخص می‌شوند و می‌توانند همراه نوزادشان به خانه برگردند. هنگام ترخیص پزشک نکات مهمی که باید رعایت شود را به این مادران توصیه و گوشزد می‌کنند تا عوارض جراحی به حداقل برسد. پزشک علائم هشدار دهنده را نیز به مادر گوشزد می‌کند تا اگر به هر دلیل این عوارض بروز پیدا کرد، مادر فوراً به پزشک مراجعه کند. در این مقاله قصد داریم تا هر آنچه بعد از عمل سزارین لازم است بدانید را با شما در میان بگذاریم؛ از مراقبت‌های داخل بیمارستان گرفته تا اقدامات لازم در منزل. اگر قصد دارید تا سزارین کنید و یا یکی از نزدیکان شما قرار است سزارین کند، خواندن این مقاله را به شما توصیه می‌کنیم. با تیم پینو بیبی همراه باشید تا با هم مراقبت‌های پس از سزراین را مرور کنیم.
دلایل انجام زایمان سزارین
بانوان ممکن است به دلایل مختلف عمل سزارین را به زایمان طبیعی ترجیح دهند و یا مجبور به انجام عمل سزارین باشند. برخی دلایل انجام سزارین عبارتند از:
- انتخاب مادر و ترس از زایمان طبیعی
- تولد نوزاد در یک تاریخ مشخص
- جفت سرراهی یا جفت پایین
- فشار خون بالای مادر
- در شرایطی که سلامت جنین در خطر باشد مثلاً اکسیژن یا مواد مغذی کافی به جنین نرسد
- در شرایطی که احتمال سقط جنین وجود داشته باشد
- قرار گرفتن جنین در وضعیت بریج در اواخر دوره بارداری
- عفونت‌های خاص در اواخر دوران حاملگی
مراقبت‌های پس از عمل سزارین در بیمارستان
از آنجا که سزارین یک عمل جراحی محسوب می‌شود تمامی شیوه‌های مراقبتی مانند کنترل هوشیاری مادر، تعداد تنفس و تعداد نبض باید به دقت مورد بررسی و ارزیابی تیم متخصص درمانی قرار گیرد. معمولاً علاوه بر کنترل علائم حیاتی اندازه‌گیری حجم ادرار، میزان خونریزی واژینال، جمع شدن رحم، کنترل استفراغ، کنترل محل بخیه از نظر هماتوم و همچنین کنترل درد مادر ضرورت دارد.
چک کردن علائم حیاتی
مهم‌ترین فعالیت تیم متخصص و کادر پزشکی چه در زایمان طبیعی و چه در عمل سزارین کنترل علائم حیاتی بدن مادر و جنین است. علائم حیاتی مادر حین عمل و بعد از آن به طور مرتب چک می‌شود. معمولاً تا حدود دو ساعت پس از زایمان سزارین علائم زیر تحت نظر گرفته می‌شوند:
- تنفس
- فشار خون
- نبض
- دمای بدن
- رنگ پوست
- خونریزی واژینال: باید توجه داشت که خونریزی از واژن معمولاً تا ۳ روز پس از سزارین ادامه دارد رنگ این خون قرمز است و ممکن است مقدار آن زیاد باشد اما به مرور کمرنگ می‌شود و به رنگ زرد مایل به سفید تغییر خواهد کرد. این خونریزی ممکن است تا ۱۰ روز پس از بعد از جراحی سزارین ادامه داشته باشد و معمولاً در روزهای آخر به شکل لکه‌بینی خواهد بود. در برخی بانوان ممکن است این خونریزی تا یک ماه و حتی بیشتر نیز ادامه داشته باشد. در صورتی که خونریزی بیش از ۱۰ روز طول بکشد لازم است تا با پزشک متخصص زنان مشورت شود.
رژیم غذایی مادر
بعد از سزارین بین ۸ تا ۱۲ ساعت خوردن غذا و نوشیدن آب ممنوع است و ممکن است مادر با خوردن و آشامیدن دچار تهوع و استفراغ شود. بعد از گذشت مدت زمانی که گفته شد مادر می‌تواند مقداری مایعات مانند آبمیوه طبیعی میل کند. چند ساعت بعد از مصرف مایعات سبک و رقیق با هماهنگی و اجازه پزشک در صورتی که مادر حالت تهوع نداشته باشد و تحمل خوردن و هضم غذا را داشته باشد می‌توان شیر، سوپ رقیق شده، فرنی و مواد غذایی کم حجم را به مادر داد. هر زمان مادر احساس کند که تحمل خوردن غذاهای معمولی را دارد می‌تواند غذای کم حجم که چربی و نمک کمی داشته باشد را میل نماید.
مصرف داروها
آنچه مسلم است مادر طی فرایند زایمان مقادیر زیادی خون از دست می‌دهد و لازم است تا آهن بدن مادر تأمین شود بنابراین پس از سزارین قرص آهن برای مادر تجویز می‌شود علاوه بر آن از آنجا که تیغ جراحی بخشی از بافت بدن مادر را مورد جراحت قرار داده است برای جلوگیری از بروز عفونت در محل جراحت نیاز است تا مادر آنتی بیوتیک مصرف کند. برای کاهش درد نیز از کپسول مسکن و شیاف استفاده می‌شود.
فعالیت‌های مادر پس از رفتن به خانه
همانطور که گفته شد مادر بعد از ۲ یا ۳ روز از بیمارستان مرخص می‌شود و به خانه برمی‌گردد. از این پس باید مراقبت‌ها در منزل انجام شود. مهم‌ترین مسئله جای زخم سزارین است. بهبودی محل زخم سزارین ممکن است ۴ هفته یا حتی بیشتر زمان ببرد. ممکن است محل زخم تا مدت‌ها تیر بکشد و درد مختصری داشته باشد که طبیعی است و جای نگرانی ندارد. لازم است تا مادر دستورات پزشک را در منزل به دقت انجام دهد. برای سریعتر شدن روند بهبودی رعایت نکات زیر می‌تواند بسیار موثر باشد:
- لازم است تا ۳ روز بعد از زایمان برای انجام معاینات به پزشک مراجعه کنید.
- بعد از ترخیص از بیمارستان استحمام کنید. حمام کردن منجر به تسکین درد و سبک شدن بدن می‌شود همچنین از لحاظ رعایت نکات بهداشتی و زدودن عوامل بیماری‌زای احتمالی که ممکن است در محیط بیمارستان روی پوست شما جای گرفته است نیز ضرورت دارد.
- بعد از استحمام محل زخم را خشک کنید. برای این کار می‌توانید یک گاز استریل را روی زخم بگذارید و بدون فشار دادن آن را از روی زخم بردارید، این عمل را چند بار تکرار کنید تا محل زخم خشک شود. برای خشک کردن محل زخم می‌توانید از باد ملایم سشوار استفاده کنید. سشوار را با فاصله از بدن خود نگه دارید و مراقب باشید که پوست بدن شما را نسوزاند.
- هر زمان احساس خستگی و ضعف داشتید استراحت کنید. از خودتان بیش از حد توقع نداشته باشید. شما به قوای بدنی خود آگاه هستید پس بیش از حد توان از خود کار نکشید.
- سعی کنید خواب کافی و باکیفیت داشته باشید. قطعاً تولد نوزاد ممکن است خواب شما را مختل کند اما برنامه خواب خود را تنظیم کنید تا در مواقعی که نوزاد در خواب به سر می‌برد شما نیز استراحت کنید.
- پیاده‌روی را فراموش نکنید. حداقل روزی ۲۰ تا ۳۰ دقیقه راه بروید. اگر این زمان برای شما زیاد است و احساس می‌کنید توان کافی را ندارید با ۱۰ دقیقه در روز شروع کنید و رفته‌رفته این زمان را به ۳۰ دقیقه برسانید. پیاده‌روی موجب پیشگیری از یبوست خواهد شد و مانع تشکیل لخته خون در بدن شما می‌شود.
- از پدهای بهداشتی برای مدیریت خونریزی واژینال استفاده کنید. از تامپون استفاده نکنید.
- هرگز از دوش واژینال استفاده نکنید.
- تا زمانی که جای زخم بهبود نیافته از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید. برای شروع فعالیت‌های سنگین حتماً با پزشک مشورت کنید. عموماً پزشک تا ۶ هفته انجام هر گونه فعالیت سنگین و دشوار را برای شما ممنوع خواهد کرد پس به توصیه پزشک حتماً دقت کنید و آن را به کار ببندید.
- هر گونه فعالیتی که منجر به دولا شدن و خم و راست شدن نیاز دارد را برای مدتی ترک کنید تا محل زخم بهبود پیدا کند. از انجام ورزش‌هایی که به ماهیچه‌های ناحیه شکم فشار وارد می‌کند مانند دراز و نشست جداً اجتناب کنید.
- اگر هنگام سرفه کردن، تنفس عمیق یا خندیدن، در محل زخم احساس درد داشتید روی شکم خود یک بالش یا کوسن سبک بگذارید این کار باعث می‌شود درد کمتری حس کنید.
- رانندگی نکنید مگر این که پزشک، مجوز این کار به شما داده باشد.
- حداقل ۶ هفته بعد از سزراین از انجام هر گونه رابطه جنسی خودداری کنید. اگر بعد از ۶ هفته هنوز محل زخم بهبود نیافته و خونریزی واژینال ادامه دارد بهتر است رابطه جنسی را ۲ هفته دیگر به تعویق بیاندازید.
- نگرانی خود در مورد مراقبت از نوزاد را با پزشک متخصص خود در میان بگذارید و اجازه ندهید چیزی باعث ایجاد اضطراب در شما شود. به طور معمول بین روزهای سوم و پنجم بعد از زایمان لازم است تا برای انجام معاینات نوزاد را نزد پزشک ببرید.
رژیم غذایی
پزشک در این خصوص راهنمایی‌های لازم را ارائه خواهد کرد. اگر در این زمینه وسواس فکری دارید می‌توانید از یک متخصص تغذیه نیز کمک بگیرید اما در ادامه نکات تغذیه‌ای و رژیم غذایی مناسب بعد از عمل سزارین خدمت‌تان ارائه می‌شود. رعایت این نکات می‌تواند متضمن سلامتی شما باشد:
- معمولاً افراد بعد از انجام عمل جراحی تحمل غذایی ندارند پس بهتر است چند روز بعد از عمل غذاهای کم حجم، نرم و رقیق بخورید. سوپ، آب گوشت و عصاره سبزیجات و مرغ می‌تواند غذای مناسبی برای روزهای اول پس از زایمان باشد.
- لازم نیست غذاهای عجیب و غریب بخورید فقط کافی است تا رژیم غذایی قبلی خود را ادامه دهید و همانطور که همواره توصیه کردیم از مصرف غذاهای مضر خودداری کنید. خودتان را وادار به خوردن مواد غذایی که دوست ندارید، نکنید. لزومی ندارد حتماً پای مرغ مصرف کنید و یا اگر شیر گرم باعث اسهال شما می‌شود به هر قیمتی شیر بنوشید. سعی کنید غذای مقوی اما باب میل‌تان مصرف کنید.
- معمولاً بعد از زایمان معده بانوان حساس و تحریک‌پذیر می‌شود در چنین شرایطی مصرف غذاهای کم چرب و غذاهای کبابی گزینه مناسبی هستند.
- مصرف مواد غذایی حاوی انواع ویتامین‌ها و پروتئین‌ها روند ترمیم و بهبود زخم را تسریع می‌کنند پس یک رژیم غذایی متنوع و سرشار از ویتامین و پروتئین برای خود تنظیم کنید.
- مواد غذایی که باعث ایجاد یبوست می‌شوند را محدود کنید و از غذاهای مسهل بیشتر استفاده کنید. غذاهای ملین و مسهل مانند: کفیر، انواع توت، روغن کرچک، روغن زیتون، آلو و کیوی.
- مایعات زیاد بنوشید. به خصوص مصرف روزانه حداقل ۸ لیوان آب را فراموش نکنید.
- تا یک هفته بعد از عمل از خوردن مواد خوراکی نفاخ مانند کلم و حبوبات خودداری کنید.
- موقع اجابت مزاج به خودتان زیاد فشار نیاورید این کار ممکن است باعث باز شدن بخیه‌های شما شود.
مراقبت از محل برش و زخم سزارین
شاید مهم‌ترین مسئله بعد از سزارین مراقبت از محل زخم و محل برش سزارین باشد. برش سزارین انواع مختلفی دارد اما روش‌های مراقبت از همه آن‌ها تقریباً به یک شکل است. برای مراقبت از محل زخم سزارین نکات زیر را مد نظر داشته باشید.
- محل زخم را همواره خشک و تمیز نگه دارید.
- از آنجا که امروزه از پانسمان‌های ضدآب برای پوشاندن محل زخم سزارین استفاده می‌شود بنابراین بعد از ترخیص می‌توانید بدون نگرانی استحمام کنید.
- سعی کنید هر روز دوش آب ولرم بگیرید.
- لازم نیست روی زخم را بشویید همین که آب و کف از روی زخم عبور کند، کفایت می‌کند.
- همانطور که گفته شد برای خشک کردن ناحیه زخم از باد ملایم سشوار استفاده کنید.
- محل زخم را خشک نگه دارید و اجازه دهید زخم در معرض جریان هوا باشد.
- پانسمان زخم را مطابق دستورالعملی که در بیمارستان به شما داده شده است بردارید.
- اگر پانسمان شما زودتر از موعد باز شد نگران نباشید مشکلی پیش نخواهد آمد و نیازی به پانسمان مجدد نیست.
- جوری شلوار بپوشید که کش شلوار و یا کمربند روی محل زخم نباشد.
- به جای شورت از سرجی‌فیکس استفاده کنید تا پد بهداشتی را در محل خود نگه دارید. سرجی فیکس را می‌توانید از داروخانه‌ها تهیه کنید.
- لباس نخی و گشاد بپوشید.
- تا وقتی زخم هنوز به طور کامل بهبود نیافته از شکم‌بند استفاده نکنید، شکم‌بند می‌تواند باعث ایجاد درد شود و همچنین از خشک شدن زخم جلوگیری می‌کند. بعد از بهبود اولیه زخم، بستن شکم‌بند مانعی ندارد و توصیه نیز می‌شود.
- از دستکاری کردن زخم سزارین پرهیز کنید.
- بدون مشورت با پزشک هیچ گونه پماد، لوسیون و کرمی به محل زخم نمالید.
چه زمانی لازم است تا به پزشک مراجعه کنید؟
توصیه می‌شود در روزهای نخست پس از ترخیص یکی از نزدیکان شما را همراهی و مشایعت کند. اگر مواردی که گفته شد را رعایت کند احتمال این که اتفاق خاصی رخ دهد بسیار کم است اما اگر هر کدام از موارد زیر برای شما اتفاق افتاد سریعاً به پزشک مراجعه فرمایید:
- از دست دادن هوشیاری و غش کردن
- اشکال در تنفس و سخت نفس کشیدن
- درد شدید و ناگهانی در ناحیه قفسه سینه
- سرفه شدید که با غلط خونی همراه باشد
- احساس تهوع و استفراغ مایعات
- درد شدید و غیرقابل تحمل در ناحیه شکم
- شل شدن بخیه‌ها و یا باز شدن محل جراحت
- حساس شدن شکم نسبت به لمس
- سفت شدن بافت ناحیه شکم
- مشکل در دفع ادرار و مدفوع
- درد شدید در قسمت تحتانی شکم به هنگام اجابت مزاج
- احساس اضطراب شدید، ناامیدی و غم و تاثر شدید و خطور کردن افکار خودکشی به ذهن
- سفت شدن پستان‌ها
- ترشحات غیرطبیعی واژینال
- خونریزی واژینال که بعد از ۴ روز پس از سزارین شدیدتر شود و هنوز به رنگ قرمز روشن باشد
- بوی بد ترشحات واژن
بروز علائم زیر ممکن است حاکی از عفونت کردن محل جراحت باشد بنابراین لازم است تا با مشاهده علائم زیر فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- تب و بالا رفتن درجه حرارت بدن
- خارج شدن ترشحات چرک مانند از محل زخم
- تورم، التهاب، قرمز شدن و احساس گرمی در محل جراحت
- افزایش درد در محل برش
- خونریزی محل بخیه‌ها
- متورم شدن غدد لنفاوی گردن، زیر بغل و یا کشاله ران
- درد یک طرف در ناحیه ساق پا، پشت زانو، ران و یا کشاله ران
- متورم شدن و قرمزی پا و کشاله ران
این علائم علاوه بر این که می‌توانند نشانه عفونی شدن محل زخم باشند ممکن است نشانه لخته شدن خون نیز باشند که می‌تواند آمبولی ریه و یا مشکلات وخیم قلبی – عروقی را به همراه داشته باشد.
شیوه صحیح خوابیدن پس از عمل سزارین
از آنجایی که محل زخم سزارین بخیه خورده است ممکن است محل زخم هنگام خوابیدن و یا بغل کردن نوزاد و شیردهی دردناک باشد. با رعایت نکات زیر خواب آرام‌تری را پس از عمل سزراین تجربه کنید:
خوابیدن به پشت: بهترین حالت خوابیدن بعد از سزارین خوابیدن به پشت است چرا که هیچ فشاری به محل بخیه‌ها وارد نمی‌شود. بدین ترتیب مادر می‌تواند خواب راحتی را تجربه کند اما مکشل اینجاست که بلند شدن در چنین وضعیتی سخت است و فشار زیادی به ناحیه شکم وارد می‌شود. بهتر است برای بلند شدن، ابتدا به پهلو بچرخید و سپس با کم دستان خود بنشینید.
خوابیدن به پهلو: بیشتر افراد عادت دارند که به پهلو بخوابند. خوابیدن به پهلو نیز فشار چندانی به محل بخیه‌ها وارد نمی‌کند و بلند شدن در این وضعیت برای مادر راحت‌تر است. اگر جزو آن دسته از بانوانی هستید که فشار خون دارید این شیوه خوابیدن برای شما مناسب‌تر است.
خوابیدن به حالت نیمه نشسته: در این حالت قسمت فوقانی بدن بالاتر قرار می‌گیرد. می‌توانید سطح قسمت فوقانی بدن را با چند بالش بالا بیاورید. در چنین شرایطی تنفس شما بهتر خواهد بود و خواب آرام‌تری خواهید داشت. اگر این وضعیت برای شما سخت بود یک بالش زیر زانوی خود بگذارید تا احساس راحتی بیشتری داشته باشید.
خوابیدن در حالت عمودی: اگر هیچ کدام از روش‌های گفته شده برای شما مقدور نبود، می‌توانید به حالت نشسته روی مبل یا صندلی بخوابید. این شیوه خوابیدن برای چند ساعت بلامانع است اما در دراز مدت باعث گردن درد و کمر درد خواهد شد. اگر موقع شیر دادن به نوزاد استراحت می‌کنید این شیوه خوابیدن برای شما مناسب است.
می‌توانید از بالش بارداری هم استفاده کنید. با توجه به شرایط فیزیکی و عادات خوابیدن، بهترین شیوه را برای خود انتخاب کنید و سعی کنید در شرایطی قرار بگیرد که کمترین فشار ممکن به ناحیه جراحت وارد شود.