زایمان در آب چگونه انجام می‌شود؟ مزایا و معایب آن چیست؟
اگر باردار هستید قطعاً درباره روش‌های مختلف زایمان تحقیقاتی انجام داده‌اید. زایمان می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود که یکی از آن‌ها زایمان در آب است. شنیدن کلمه آب به خودی‌خود انسان را ریلکس می‌کند و از استرس انسان کم می‌کند بنابراین اولین چیزی که در خصوص این نوع زایمان ممکن است به ذهن خطور کند، کاهش درد و تجربه یک وضع حمل خاطره‌انگیز است. در این مقاله قصد داریم تا شما را با فواید زایمان در آب آشنا کنیم و از خطرات احتمالی آن با شما گفتگو کنیم. این مقاله را تا انتها مطالعه کنید و نظرات یا تجربیات‌تان خود را با تیم پینو بیبی به اشتراک بگذارید.
اگر در مورد روش‌های زایمان از دیگران سوال بپرسید بدون شک اکثر افراد به دو روش زایمان طبیعی و سزارین اشاره می‌کنند اما وضع حمل با روش‌های دیگری نیز امکان‌پذیر است. یکی از روش‌هایی که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است و طرفداران زیادی دارد، روش زایمان در آب است. بانوان معمولاً بسته به وضعیت جسمانی، شرایط روحی و البته مسائل اقتصادی یکی از روش‌های زایمان را انتخاب می‌کنند و در این بین برخی مصرانه به دنبال روش زایمان در آب هستند. زایمان در آب در واقع وضع حمل در استخر یا حوضچه آب است. در فرایند زایمان در آب ممکن است بانوی باردار مراحل اولیه زایمان را در آب انجام دهد اما تولد نوزاد خارج از محیط آبی باشد و گاهی نیز کل روند زایمان در آب انجام می‌شود.
زایمان در آب چگونه انجام می‌شود؟
در واقع زایمان در آب همان وضع حمل طبیعی و فیزیولوژیک است با این تفاوت که مادر به جای قرار گرفتن روی تخت بیمارستان داخل یک حوض یا استخر آب قرار می‌گیرد. معمولاً استخر یا حوضچه مخصوص از آب ولرم پر می‌شود و مادر در آب غوطه‌ور می‌شود و کلیه مراحل زایمان یا بخشی از روند زایمان داخل آب انجام می‌شود. به طور معمول زایمان در آب به منظور آرامش بخشیدن به مادر و تسکین دردها و انقباضات زایمان انجام می‌شود. همچنین آب می‌تواند به مادر کمک کند تا وزنش را تحمل کند، حرکت به اطراف تسهیل می‌شود و مادر احساس کنترل بیشتری در هنگام زایمان خواهد داشت. در این شرایط پزشک متخصص و پرستاران مجرب در این حوزه با تهیه و تدارک امکانات و تجهیزات محیط استخر را به یک اتاق زایمان بدل می‌کنند.
زایمان در آب برای چه افرادی مناسب است؟
شاید تصور کنید این نوع زایمان فقط مخصوص گروه خاصی از بانوان است اما این نوع وضع حمل محدودیتی ندارد و تقریباً همه بانوانی که شرایط زایمان طبیعی را دارند می‌توانند روش زایمان در آب را برای تولد نوزاد خود انتخاب کنند. توصیه می‌شود تا قبل از روزهای پایانی حاملگی در مورد این نوع زایمان با پزشک متخصص خود مشورت کنید و تمام جوانب آن اعم از مزایا و معایب را در نظر بگیرید تا فرصت تصمیم‌گیری داشته باشید. بهتر است در این مورد حتماً نظر همسرتان را نیز جویا شوید و سپس برای وضع حمل در آب برنامه‌ریزی کنید. به طور کلی برای وضع حمل در آب لازم است تا شرایط زیر محقق شود:
- مادر ترس از آب (آب‌هراسی یا آکوافوبیا) را حتی در درجات پایین نداشته باشد.
- مادر قبل از اقدام به زایمان در آب کلیه آموزش‌های لازم را دیده باشد و برای وضع حمل در آب آمادگی کافی داشته باشد.
- مادر منعی برای زایمان طبیعی و فیزیولوژیک نداشته باشد.
- بانوی باردار در لیست بانوان با بارداری پرخطر قرار نگرفته باشد.
- مایع کیسه آمنیوتیک کدر نباشد و از شفافیت کافی برخوردار باشد.
- مادر چندقلو باردار نباشد. متاسفانه امکان زایمان در آب برای باردرای‌های چندقلویی میسر نیست.
- چرخش جنین به موقع باشد و جنین آمادگی کامل برای تولد را داشته باشد.
- بانوی باردار مبتلا به اکلامپسی نباشد.
- لازم است تا مادر چند ساعت قبل از زایمان هیچ داروهای تسکین دهنده درد و یا مواد افیونی مصرف نکرده باشد.
- سن بانوی باردار نباید زیاد باشد.
- خونریزی واژینال و لکه‌بینی مادر مانع از وضع حمل در آب خواهد شد.
چه بانوانی نباید زایمان در آب انجام دهند؟
گرچه این روش زایمان مزایای زیادی دارد اما این روش برای همه افراد مناسب نیست. اگر لیست افرادی که زایمان در آب برای آن‌ها مناسب است را به دقت بررسی کنید به راحتی به لیست بانوانی که زایمان در آب برای آن‌ها مضر، خطرناک و نامناسب است خواهید رسید به طور کلی زایمان در آب در شرایط زیر توصیه نمی‌شود:
- مادر در زایمان قبلی خود سزارین کرده باشد.
- جنین در وضعیت بریج باشد (سر جنین در شکم مادر به سمت بالا قرار گرفته باشد)
- جنین نارس باشد. یعنی زایمان قبل از هفته سی و هفتم باشد.
- مادر دو قلو یا چند قلو باردار باشد
- جنین قبل یا هنگام زایمان از مکونیوم عبور کرده باشد. (اولین مدفوع نوزاد است. اگر کودک پیش از تولد مدفوع دفع کند، مایع آمنیوتیک حاوی مدفوع می‌تواند به ریه‌های او وارد شده و ممکن است سبب اشکال در تنفس و قرار دادن کودک در معرض خطر ابتلا به عفونت و التهاب در ریه‌ها و بدن شود)
- مادر تبخال فعال داشته باشد و مبتلا به ویروس هرپس باشد.
- مادر حین بارداری مبتلا به مسمویت بارداری شده باشد.
- از پاره شدن کیسه آب آمنیوتیک مادر بیش از ۲۴ ساعت گذشته باشد.
- مادر دچار عفونت باشد.
- مادر دچار خونریزی شود.
- مادر در زمان زایمان و روزهای پایانی بارداری تب و درجه دمای بدن بالا داشته باشد.
- مادر در معرض خطرات ابتلا به مشکلات زایمان باشد و بارداری پرخطر داشته است.
شرایط بالا ممکن است باعث شود که مادر نیاز به خدمات پزشکی اورژانسی و اضطراری داشته باشد و زایمان در آب ممکن است که سامت مادر و جنین را به خطر بیاندازد. به عنوان مثال اگر مادر خونریزی داشته باشد، قرار گرفتن در آب کنترل و اندازه‌گیری میزان خون از دست رفته را دشوار خواهد کرد یا در شرایطی که مادر دچار عفونت است قرار گرفتن در آب احتمال سرایت و انتقال عامل بیماری‌زا به جنین را افزایش خواهد داد.
اگر قصد انجام زایمان در آب را داشته باشید، پزشک متخصص تمام شرایط را بررسی خواهد کرد و راهنمایی‌های لازم را در این خصوص ارائه خواهد کرد. نگران نباشید پزشکان همواره برای انجام زایمان بیرون از آب و در محیط خارج از استخر آمادگی دارند و شما هر زمان که بخواهید می‌توانید تصمیم و نظر خود را برای وضع حمل در آب عوض کنید.
مزایای زایمان در آب چیست؟
زایمان در آب مزایایی بسیاری دارد. مزایای فراوان آن، این روش وضع حمل را طی چند دهه اخیر به یکی از پرطرفدارترین روش‌های زایمان بدل کرده است. اگر بخواهیم به طور خلاصه به برخی از مزایای آن اشاره کنیم می‌توان موارد زیر را نام برد:
- عدم نیاز به بیهوشی
- افزایش ترشح هورمون اندورفین (مسکن طبیعی بدن)
- کاهش دردها ( به ویژه درد کمر و لگن) و بالا رفتن تحمل انقباضات زایمان و احساس فشار حین زایمان
- احتمال پارگی کم‌تر واژن و پرینه
- کمک به اتساع کامل دهانه رحم
- کاهش استرس و اضطراب مادر
- کاهش فشار خون ناشی از استرس
- افزایش آرامش مادر
- امکان تحرک و آزادی عمل بیشتر
- ایستادن در آب باعث می‌شود نیروی جاذبه به حرکت نوزاد به سمت پایین و سمت کانال زایمان کمک می‌کند.
- کوتاه شدن مدت وضع حمل
- بهبود گردش خون و افزایش اکسیژن‌رسانی به جنین
- با خروج سر کودک از کانال زایمان، آب می‌تواند به کشیدگی پرینه کمک کند و خطر آسیب به این ناحیه را کاهش می‌دهد.
- راحتی و پشتیبانی در آب: مادر قادر است تا پوزیشن‌های مختلف را امتحان کند.
معایب زایمان در آب چیست؟
قطعاً هر روشی در کنار مزایایی که دارد ممکن است معایبی نیز داشته باشد. از اصلی‌ترین معایب زایمان در آب می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- انقباضات مادر در آب ممکن است کند یا ضعیف شود، به خصوص اگر خیلی زود به استخر برود
- امکان ایجاد عفونت در مادر
- امکان ایجاد مشکل در تنظیم دمای بدن نوزاد
- احتمال بروز مشکلات بند ناف
- امکان اختلال در تنفس نوزاد
- احتمال خفگی نوزاد
- اگر آب استخر هنگام زایمان متعادل نباشد (خنک باشد)، نوزاد در معرض خطر هیپوترمی قرار می‌گیرد. (هیپوترمی: عارضه‌ای است که به دنبال کاهش دمای بدن باعث آسیب به همه اندام‌ها و اختلال کارکرد آن‌ها می‌شود) هرچند که معمولاً پرستاران دمای آب را لحظه به لحظه کنترل می‌کنند.
- احتمال تشنج
باید توجه داشت که احتمال بروز برخی از این موارد مانند احتمال خفگی نوزاد و یا تنشج بسیار پایین است اما بهر حال با درصد کم باید چنین احتمالی را نیز مد نظر داشت.
چه زمانی لازم است تا مادر استخر را ترک کند؟
همانطور که گفتیم زایمان در آب باید زیر نظر تیم متخصص و مجرب انجام شود و پزشک باید از تصمیم بانوی باردار برای زایمان در آب از مدت‌ها پیش از زایمان مطلع باشد تا شرایط مادر را به درستی و به طور کامل ارزیابی کند. در صورتی که مادر برای انجام این زایمان با مخاطراتی روبه‌رو باشد، پزشک قطعاً او را از انجام این نوع وضع حمل منع خواهد کرد. اما ممکن است در شرایطی که همه چیز مناسب زایمان در آب است ناگهان به دلایلی شرایط تغییر کند و نیاز باشد مادر روند زایمان را خارج از آب ادامه دهد. این شرایط عبارتند از:
- اگر پزشک پیش از تولد نوزاد مکونیوم (مامیزه یا مدفوع نوزاد) ببیند.
- اگر مادر ناگهان دچار خونریزی شدید واژینال شود.
- اگر ضربان قلب نوزاد تغییر کند.
- ناگهان درجه حرارت بدن و یا فشار خون مادر تغییر کند.
- مادر نیاز به رفتن توالت داشته باشد.
- اگر روند زایمان کند شود یا انقباضات شکمی شما ضعیف شوند.
آیا احتمال دارد حین زایمان در آب نوزاد غرق یا خفه شود؟
همانطور که گفتیم زایمان در آب نیاز به شرایط کنترل شده و حفاظت شده دارد و تیم مجرب و آموزش دیده معمولاً این فرایند را نظارت و کنترل می‌کنند. بنابراین خطر غرق شدن نوزاد بسیار بسیار کم است اما بهر حال چنین خطری با درصد کم محتمل است.
نوزاد به محض تولد نیاز دارد تا از طریق ریه‌هاش تنفس کند. وقتی نوزاد در رحم به سر می‌برد اکسیژن مورد نیاز خود را از طریق جفت از خون مادر دریافت می‌کند بنابراین نیازی به تنفس ندارد. وقتی نوزاد در آب متولد می‌شود، بدن او به گونه‌ای رفتار می‌کند که گویی هنوز در رحم هستند تا این که نوازد اولین دم و بازدم حیاتی خود را انجام دهد. در این هنگام است که ریه‌های نوزاد باز می‌شود. پس وقتی نوزاد از آب آمنیوتیک وارد آب معمولی می‌شود، ریه‌هایش باز نیستند و هیچ آبی نمی‌تواند وارد آن‌ها شود. پس از تولد در آب، مادر با کمک پزشک نوزاد را روی سطح زمین می‌گذارند و وقتی از آب خارج می‌شود شروع به تنفس می‌کند بنابراین تا زمانی که در آب است، نفس نمی‌کشد و آبی وارد ریه‌اش نمی‌شود. اما شرایط زیر می‌تواند نوزاد را در معرض خطر قرار دهد:
- اگر دمای بدن نوزاد به طور ناگهانی تغییر کند.
- اگر سر نوزاد بالای آب آورده شود و دوباره پایین و به زیر آب برود.
- اگر اکسیژن‌رسانی نوزاد از ناحیه جفت تحت تأثیر قرار گیرد.
همانطور که اشاره کردیم پزشک و کادر پزشکی تمامی این شرایط را تحت کنترل دارند تا از بروز چنین خطراتی پیشگیری کنند.
درد در زایمان در آب چقدر است؟
آب خاصیت آرامش‌بخشی دارد، آب باعث می‌شود فشار اضافی از بدن برداشته شود و بدن بتواند وزن اضافه را به راحتی تحمل کند. در واقع آب نوعی اپیدورال طبیعی است. درد در زایمان در آب همان درد زایمان فیزیولوژیک است با این تفاوت که غوطه‌ور شدن در آب شدت آن را کاهش می‌دهد و تحمل آن را آسان‌تر خواهد کرد. اگر شما حین زایمان نیاز به دریافت اکسیژن یا داروی خاصی داشته باشید تیم پزشکی می‌تواند با در نظر گرفتن موقیعت شما به راحتی به شما اکسیژن وصل کند و روند تنفس شما را بهبود ببخشد و هر زمان که نیاز باشد می‌توان روند فرایند زایمان را روی زمین و خارج از آب ادامه داد.
آیا در زایمان در آب می‌توان با تزریق داروی فشار به خارج شدن سریع‌تر جفت کمک کرد؟
بله این امر شذنی و میسر است پزشک می‌تواند برای تسریع در تحویل جفت در استخر، هورمون اکسی توسین یا فشار به بانوی باردار تزریق کند. برای تزریق فقط کافی است تا قسمتی از ران مادر از آب خارج شود سپس تزریق انجام می‌شود و مادر باید برای چند دقیقه بعد از تزریق برای تحویل جفت از آب خارج شود.
کلمپ بند ناف در این نوع زایمان چگونه انجام می‌شود؟
بستن با تاخیر بند ناف یا کلمپ بند ناف روشی است که چندی در بیمارستان‌ها و زایشگاه‌های مختلف رواج پیدا کرده است. در واقع این روش به منظور جلوگیری از قطع بند ناف و رسیدن میزان بیشتر آهن و سلول‌های بنیادی به نوزاد صورت می‌گیرد که منجر به رشد و تقویت سیستم ایمنی بدن نوزاد می‌شود. در خصوص این موضع باید با تیم پزشکی قبل از زایمان صحبت کنید و اگر این کار سلامت مادر و جنین را به خطر نیاندازد انجام آن بلامانع است. معمولاً اگر خونریزی مادر زیاد باشد و یا تنفس نوزاد کند و ضعیف باشد پزشک ممکن است بند ناف را زودتر از حد نرمال قطع کند.
کجا می‌توان زایمان در آب را انجام داد؟
به طور معمول هر مکانی که بتوان شرایط زایمان در آب را ایجاد نمود برای وضع حمل مناسب است.
- در استخر یا وان خانه با حضور کادر پزشکی مجرب
- داخل استخر تولد اجاره‌ای که معمولاً امکانات و تجهیزات کامل دارند
- در مراکز و بیمارستان‌های زایمان مجهز به سیستم زایمان در آب
- مطب‌های خصوصی پزشکان که مجهز به استخر تولد هستند
برای زایمان در آب چه لباسی باید پوشید؟
هر لباسی که در آن احساس راحتی می‌کنید را می‌توانید استفاده کنید. لازم است تا لباس تمیز و استریل باشد. با توجه به این که زایمان در آب و در محیط استخرگونه انجام می‌شود برخی بانوان ترجیح می‌دهند تا از مایو و یا بیکینی استفاده کنند. ممکن است برخی بانوان فقط از سینه‌بند استفاده کنند و فقط نیمه تنه بالا را بپوشانند.
فراموش نکنید که راحتی و احساس آرامش شما در حین زایمان از هر چیزی مهم‌تر است پس اگر با پوشیدن بیکینی یا سوتین معذب هستید، می‌توانید یک لباس پوشیده‌تر انتخاب کنید مثلاً یک تی‌شرت یا تاپ بپوشید. برخی دیگر از بانوان ممکن است ترجیح دهند کاملاً برهنه باشند. مهم این است که قسمت پایین تنه عریان باشد تا پزشک بتواند معاینات لحظه‌ای خود را انجام دهد و شرایط را کنترل کند.