توبکتومی (بستن لوله‌ها): جراحی، روش، انواع و ریکاوری
تغییر سبک زندگی در جوامع امروزی سبب شده است که افراد عموماً تمایلی به داشتن بیش از یک فرزند نداشته باشند، این در حالی است که برخی افراد ممکن است حتی تمایلی به داشتن فرزند نداشته باشند. از این رو استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری در جوامع امروزی به ویژه جوامع پیشرفته بسیار وراج پیدا کرده است. پیشتر در مقاله‌ای به بررسی روش وازکتومی (بستن لوله در مردان) پرداختیم در این مقاله قصد داریم تا بستن لوله در زنان یا همان توبکتومی یا عقیم‌سازی لوله‌ای را بررسی کنیم. تیم متخصص پینو بیبی در این مقاله علاوه بر بررسی تفاوت میان این دو روش به نحوه انجام این عمل جراحی و عوارض و خطرات آن پرداخته است.
روش پیشگیری از بارداری: توبکتومی و بستن لوله‌ها در زنان
امروزه برخلاف گذشته بسیاری از زوجین تمایلی به بچه‌دار شدن و یا افزایش تعداد فرزند ندارند لذا به دنبال راه‌های پیشگیری از بارداری هستند. البته راه‌های جلوگیری از بارداری همیشه ایمن نیستند و گاه باعث بارداری ناخواسته می‌شوند. پیش از اقدام برای بهره بردن از راه‌های جلوگیری از بارداری، زوجین باید هدف خود را از منع بارداری مشخص کنند. یعنی مشخص کنند که بارداری را برای همیشه می‌خواهند کنار بگذارند و یا به طور موقت نمی‌خواهند بچه‌دار شوند زیرا برخی راه‌های جلوگیری از بارداری دائمی است و دیگر زوجین نمی‌تواند اقدام به بارداری کنند. راه‌های جلوگیری از بارداری موقت و دائمی بسیار متنوع است. برخی از راه‌های جلوگیری از بارداری مختصص آقایان است (مانند وازکتومی) و برخی یا بیشتر راه‌های جلوگیری مختص بانوان (مانند توبکتومی) است. برخی از روش‌های پیشگیری از بارداری خطراتی جسمی نیز به دنبال دارند که بهتر است هر یک از زوجین پیش از اقدام به جلوگیری از بارداری به خوبی از خطرات، معایب و مضررات روش پیشگیری آگاهی پیدا کند، تمامی جوانب را سنجیده و سپس اقدام به پیشگیری از بارداری نمایند.
مرحله باروری در زن به طور خلاصه به این صورت است که تخمک‌های بالغ از فولیکول‌های تخمدان آزاد می‌شود به اصطلاح تخمک‌گذاری می‌شود. سپس این تخمک پس از خروج از تخمدان به درون لوله فالوپ وارد می‌شود و به سمت رحم حرکت می‌کند. در صورت ملاقات این تخمک با اسپرم، لقاح صورت می‌گیرد و سلول تخم حاصله (زیگوت) سپس در دیواره رحم جای می‌گیرد و لانه گزینی صورت می‌گیرد که در صورت لانه گزینی موفق، بارداری رخ می‌دهد. بنابراین روش‌های جلوگیری از بارداری باید یکی از این روندها را مختل کند تا از بارداری جلوگیری شود.
توبکتومی چیست؟
توبکتومی، که معمولاً عقیم‌سازی لوله نامیده می‌شود، یک روش دائمی پیشگیری از بارداری برای زنان است. توبکتومی یک فرآیند جراحی است که لوله‌های فالوپ را مسدود می‌کند و در نتیجه از رسیدن تخمک آزاد شده توسط تخمدان به رحم جلوگیری می‌کند.
اندیکاسیون توبکتومی
شاخص انجام عمل توبوکتومی در دو بُعد اصلی بررسی می‌شود. بُعد اول بانویی که اقدام به توبکتومی می‌کند و بُعد دوم پزشکی که قرار است عمل جراحی توبکتومی را اعمال کند.
توبکتومی زمانی توصیه می‌شود که خانمی نمی‌خواهد در آینده بچه‌دار شود و داوطلبانه این روش دائمی عقیم‌سازی را درخواست می‌کند.
خانمی که قصد عقیم سازی دائمی از طریق توبکتومی را دارد باید نکات زیر را در نظر بگیرد:
- دلایل تمایل به انتخاب عقیم‌سازی دائمی
- آیا بستن لوله‌ها بهترین گزینه برای او است یا خیر
- عوارض جانبی، خطرات و عوارض مرتبط با این روش
- آیا روش‌های دیگر پیشگیری از بارداری ممکن است مناسب‌تر باشد یا خیر
پزشک موارد زیر را با دقت بررسی می‌کند:
- لزوم انتخاب توبکتومی به عنوان یک گزینه
- دانستن این که آیا این بهترین گزینه است که برای فرد مناسب است یا خیر
- عوارض، عوارض و خطرات این روش
- دانستن این که آیا گزینه‌های دیگری برای برآوردن نیاز فرد وجود دارد یا خیر.
رویه و تکنیک عمل جراحی توبکتومی
توبکتومی یک روش جراحی بزرگ است که در آن لوله‌های فالوپ باز می‌شوند، بریده و یا بسته می‌شوند تا عبور تخمک به داخل رحم مسدود شود.
جراح، چند برش کوچک در اطراف ناف فرد متقاضی ایجاد می‌کند. دستگاه تلسکوپی معروف به لاپاراسکوپ از طریق یکی از برش‌ها وارد می‌شود. یک دوربین کوچک در نوک لاپاراسکوپ وجود دارد که تصاویر را به یک صفحه نمایش (مانیتور) منتقل می‌کند و جراح را قادر می‌سازد تا دیدی از اندامها و ساختارهای داخلی متقاضی (خانمی که قصد پیشگیری از بارداری دارد) را داشته باشد. با هدایت دروبین و با آنالیز تصاویر مخابره شده، جراح شروع به ایجاد برش‌های کوچک بر روی لوله فالوپ می‌نماید. سپس با ابزار خاصی لوله‌های بریده شده را مهر و موم می‌کند و یا با استفاده از گیره اقدام به مسدود کردن لوله‌های بریده شده می‌کند.
انواع توبکتومی چیست؟
توبکتومی عمدتاً با استفاده از روش‌های لاپاراسکوپی انجام می‌شود زیرا کمترین جای زخم را بر جای می‌گذارد و به بیمار اجازه می‌دهد در همان روز عمل از بیمارستان خارج شود. انواع روش‌های انجام توبکتومی عبارت هستند از:
- لاپاراسکوپی: این یک روش کم تهاجمی برای تشخیص یا درمان بیماری‌های مختلف در ناحیه لگن است.
- لاپاراتومی: به انجام توبکتومی در حین انجام سزارین اشاره دارد.
- لاپاراسکوپی میکرو: این همان لاپاراسکوپی است اما از ابزارهایی استفاده می‌کند که اندازه کوچک‌تری دارند.
- مینی لاپاراتومی: این یک روش بستن لوله‌ها مشابه لاپاراتومی است اما نسبت به لاپاراتومی معمولی کمتر تهاجمی است.
- هیستروسکوپی: یک روش واژینال برای انجام تشخیص یا درمان مشکلات اندام های لگنی است.
روش‌های آب‌بندی لوله‌ها در توبکتومی
لوله‌های فالوپ به یکی از سه روش کلی زیر آب‌بندی می‌شوند:
- الکتروکواگولاسیون: جریان الکتریکی که باعث لخته شدن لوله می‌شود.
- انعقاد دو قطبی: جریان الکتریکی برای جدا کردن قسمت‌هایی از لوله‌های فالوپ استفاده می‌شود.
- انعقاد تک قطبی: لوله‌ها با استفاده از جریان الکتریکی پخته می‌شوند. یک جریان تابشی نیز برای آسیب بیشتر به لوله‌ها استفاده می‌شود.
- با یک گیره یا نوار که روی لوله‌ها قرار می‌گیرد.
- گیره لوله‌ای: لوله‌های فالوپ با بریدن دائمی آن‌ها یا گره زدن آن‌ها به یکدیگر مسدود می‌شوند.
- حلقه لوله‌ای: لوله با استفاده از نوار سیلاستیک بسته می‌شود.
- فیمبرکتومی: در این روش، بخشی از لوله فالوپ از تخمدان جدا می‌شود. در این عمل یک شکاف ایجاد می‌کنند و ظرفیت لوله را برای دریافت تخمک و انتقال آن‌ها به رحم مختل می‌کنند.
دوران نقاهت بعد از توبکتومی
بیماران ممکن است در همان روز پس از انجام عمل توبکتومی مرخص می‌شوند مگر این که پزشک عوارض دیگری را تشخیص دهد. با این حال، پس از انجام عمل جراحی، ممکن است این موارد اتفاق بیفتد:
- درد و حالت تهوع در ۴ تا ۸ ساعت اول (ممکن است نیاز به داروهای مسکن کوتاه مدت باشد)
- احساس ناراحتی و گرفتگی شکم برای چند روز
- خستگی و خواب آلودگی
- سرگیجه
بخیه‌ها معمولاً بعد از یک هفته یا ده روز کشیده می‌شوند. هم‌چنین مراجعه به جراح برای معاینه بعدی در حدود ۶ هفته پس از جراحی حائز اهیمت است.
مراقبت‌های بعد از عمل جراحی توبکتومی
معاینه مکرر با جراح تا زمان بهبودی کامل ضروری است. پیروی از توصیه‌های جراح در مورد مراقبت‌های بعد از جراحی بسیار مهم است. دستورالعمل‌های زیر بعد از عمل معمولاً برای بیمارانی که در حال ترخیص هستند توصیه می‌شوند:
- به مدت یک هفته از ورزش‌ها و فعالیت‌های سنگین خودداری کنید
- تا یک هفته بعد از عمل از رابطه جنسی اجتناب کنید
- مصرف مسکن‌ها و داروهای ضد درد به مدیریت درد کمک می‌کند، تا رفع کامل ناراحتی و درد بخیه‌ها به مصرف مسکن‌ها باید ادامه داد.
علائمی که بعد از ترخیص از بیمارستان باید مجدد به پزشک مراجعه کرد.
- وجود درد شدید
- خارش روی برش‌ها
- بروز تب بالا و بالا رفتن درجه حرارت بدن
- خونریزی در نواحی بخیه شده برش‌ها
- غش کردن و خواب آلودگی همراه با درجه حرارت بالا
چه کسانی واجد شرایط توبکتومی هستند و چه کسانی واجد شرایط نیستند؟
همه زنانی که نیاز به کنترل بارداری دائمی دارند منعی برای بهره‌گیری از این روش ندارند را می‌توان واجد شرایط تلقی کرد. پزشکان آزمایش‌های خاصی را روی بیماران انجام می‌دهند تا تأیید کنند که ممکن است هیچ عارضه‌ای به دنبال این روش وجود نداشته باشد. کسانی که سابقه جراحی شکم، مشکلات ریوی، حساسیت به بیهوشی یا مشکلات قلبی دارند، ممکن است کاندیدای مناسبی برای توبکتومی نباشند.
عوارض توبکتومی
مانند هر روش پزشکی دیگر، توبکتومی نیز دارای عوارض متعددی است، از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آلرژی: برخی از افراد ممکن است به بیهوشی یا سایر داروهای تجویز شده در طول عمل حساسیت داشته باشند و باعث واکنش‌های آلرژیک شوند.
- خونریزی: گاهی اوقات ابزار جراحی باعث صدماتی می‌شود که ممکن است منجر به خونریزی بیش از حد شود.
- عفونت: محل برش در صورت عدم مراقبت صحیح ممکن است عفونی شود.
- بارداری خارج از رحم: توبکتومی یک گزینه دائمی کنترل بارداری است. اما نمی‌توان از احتمال حاملگی خارج از رحم جلوگیری کرد. طی حاملگی خارج از رحم، لقاح تخمک و اسپرم در خارج از رحم است. بارداری خارج از رحم اگر در مراحل اولیه تشخیص داده نشود، می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
آیا توبکتومی معکوس دارد؟
توبکتومی یک گزینه تقریباً غیرقابل برگشت کنترل بارداری است. جراحی‌ها در نقاط مختلف جهان انجام شده‌اند که برگشت موفقیت‌آمیز را گزارش می‌کنند. اما مطالعات نشان می‌دهد که میزان برگشت بارداری پس از برگشت بسیار کم است و معمولاً هیچ بازگشت تضمینی برای توبکتومی وجود ندارد.
سوالات متداول در خصوص توبکتومی
- کدام قسمت در توبکتومی برداشته می‌شود؟ در توبکتومی، بخشی از لوله فالوپ زن بریده، بسته یا بریده می‌شود تا از رسیدن تخمک به رحم جلوگیری شود.
- آیا بعد از توبکتومی پریودی رخ می‌دهد؟ بله، توبکتومی فقط بارور شدن تخمک را متوقف می‌کند و فرآیند تخمک‌گذاری را تغییر نمی‌دهد. بنابراین، تخمک‌گذاری به طور طبیعی ادامه می‌یابد و آندومتر آماده دریافت تخمک بارور شده خواهد بود. از آنجایی که تخمک نمی‌تواند به رحم برسد، آندومتر شکسته شده و از واژن می‌افتد و خونروش دوران قاعدگی رخ می‌دهد.
- در چه سنی می‌توان لوله‌های فالوپ را بست؟ هیچ محدودیت سنی برای انجام توبکتومی وجود ندارد. هر زن بالغی که سابقه جراحی شکم، مشکلات قلبی ندارد و نیاز به کنترل بارداری دائمی دارد، ممکن است توبکتومی را انتخاب کند.
- آیا توبکتومی درد دارد؟ توبکتومی، اگر چه یک روش کم تهاجمی است، اما شامل ایجاد برش روی پوست بدن است. برش‌ها و بخیه‌ها قطعاً آسیب‌رسان هستند اما این آسیب به اندازه جراحی باز نیست. هم‌چنین درد در عرض یکی دو هفته کاهش می‌یابد.
- آیا توبکتومی باعث افزایش وزن می‌شود؟ خیر. هیچ دلیل علمی وجود ندارد که توبکتومی منجر به افزایش وزن شود زیرا هیچ تغییر هورمونی یا اشتهایی در این روش وجود ندارد.
تفاوت بین توبکتومی و وازکتومی چیست؟
توبکتومی
- تعریف: فرآیند عقیم کردن زنان با بریدن و یا بستن لوله‌های فالوپ برای جلوگیری از رسیدن تخمک به رحم.
- مدت زمان جراحی: معمولاً حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد.
- در صد پیشگیری: تقریباً ۱۰۰ درصد موفقیت دارد.
- خطرات: عفونت، خونریزی و آسیب به سایر اندامها زیاد است.
- فرآیندی نسبتاً پیچیده با خطرات زیاد
- این یک فرآیند غیرقابل برگشت است
وازکتومی
- تعریف: فرآیند عقیم کردن مردان با بریدن و بستن لوله‌های وابران (وازا دفرانس) مردان برای جلوگیری از رسیدن اسپرم به مایع منی را وازکتومی می‌گویند. وازا دفرانس یا واس دفرانس همان مجرای دفران است که یک لوله نیمه پیچ‌خورده می‌باشد که از طریق کانال مغبنی از حفره شکمی خارج می‌شود.
- مدت زمان جراحی: معمولاً حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد.
- درصد پیشگیری: تقریباً ۹۹ درصد موفقیت دارد.
- خطرات: خطر عفونت و خونریزی بسیار کم است.
- روشی ساده و ایمن با خطرات کم
- این یک فرآیند نسبتاً برگشت‌پذیر است
سخن آخر
توبکتومی یا بستن لوله یک گزینه دائمی کنترل بارداری با نتایج بسیار موثر است. به طور معمول، این یک روش بی‌خطر است، اما احتمال عوارض از جمله عفونت، خونریزی و آسیب اندام را نمی‌توان نادیده گرفت. این یک گزینه خوب برای زنانی است که به دنبال گزینه‌های کنترل بارداری دائمی هستند. اما در اخذ این تصمیم به دلیل ماهیت برگشت‌ناپذیری آن باید دقت شود.