با بیماری انگلی توکسوپلاسموز آشنا شوید؟
بیماری توکسوپلاسموز یکی بیماری عفونی انگلی است که در اثر نفوذ یک عامل بیماری‌زا به نام توکسوپلاسما گوندی ایجاد می‌شود. این بیماری یک نوع بیماری مشترک بین انسان و حیوان است. توکسوپلاسموز می‌تواند هیچ علائمی نداشته باشد اما در برخی افراد ممکن است باعث بروز مشکلاتی شوند. به عنوان مثال اگر این انگل به بافت چشم فرد مبتلا راه پیدا کند ممکن است با ایجاد اسکار روی شبکیه منجر به کم‌بینایی و یا نابینایی فرد شود. ممکن است این انگل به بافت قلب یا مغز حمله کند و پیامدهای وخیمی برای زندگی فرد داشته باشد. اما توکسوپلاسموز می‌تواند طی فرایند بارداری نیز مشکلاتی را برای بانوان باردار ایجاد کند. معمولاً پزشک متخصص زنان طی چکاپ‌های روتین بارداری، آزمایش تشخیص توکسوپلاسما را نیز درخواست می‌کنند. توکسوپلاسمای که در طی دوران حاملگی کنترل نشود ممکن است باعث سقط جنین در بانوان باردار شود. جلوگیری از ابتلا به این عفونت انگلی ساده است و با رعایت نکات بهداشتی به راحتی می‌توان از ابتلا به این عفونت پیشگیری کرد. تیم پینو بیبی در این مقاله به معرفی این بیماری انگلی، شیوه‌های درمان توکسوپلاسموز و عوارض آن پرداخته است.
توکسوپلاسموز چیست؟
توکسوپلاسموز Toxoplasmosis عفونتی است که توسط یک پارازیت تک سلولی به نام توکسوپلاسما گوندی ایجاد می‌شود. در حالی که این انگل در سراسر جهان یافت می‌شود، بیش از ۴۰ میلیون نفر در ایالات متحده ممکن است به انگل توکسوپلاسما آلوده شوند. انگل توکسوپلاسما می‌تواند برای مدت طولانی در بدن انسان و حیوانات، احتمالاً برای تمام عمر باقی بماند. با این حال، از بین افرادی که آلوده هستند، تعداد بسیار کمی علائم دارند زیرا سیستم ایمنی یک فرد سالم معمولاً انگل را از ایجاد بیماری و بروز عفونت محافظت می‌کند. با این حال، زنان باردار و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند باید محتاط باشند. برای آن‌ها، عفونت توکسوپلاسما می‌تواند مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد کند.
چگونه افراد به توکسوپلاسموز مبتلا می‌شوند؟
ابتلا به عفونت توکسوپلاسما به دو دسته عفونت‌های اکتسابی توکسوپلاسما و عفونت مادرزادی توکسوپلاسما تقسیم می‌شود. عفونت توکسوپلاسما توسط یکی از موارد زیر رخ می‌دهد:
عفونت اکتسابی
- خوردن گوشت خام و یا آلوده (به ویژه گوشت خوک، بره و گوزن) یا صدف (مانند صدف دوکفه‌ای، صدف سیاه).
- بلع تصادفی گوشت یا صدف‌های نپخته و آلوده پس از دست زدن به آن‌ها و عدم شستشوی کامل دست‌ها (توکسوپلاسما نمی‌تواند از طریق پوست سالم جذب شود).
- خوردن غذاهای آلوده با چاقو، ظروف، تخته برش و سایر غذاهایی که با گوشت خام و یا صدف آلوده در تماس بوده‌اند.
- آب آشامیدنی آلوده به توکسوپلاسما گوندی
- بلعیدن تصادفی انگل از طریق تماس با مدفوع گربه حاوی توکسوپلاسما (موقع تمیز کردن جعبه خاک گربه هنگامی‌که گربه توکسوپلاسما را در مدفوع خود ریخته است).
- لمس یا بلع هر چیزی که با مدفوع گربه حاوی توکسوپلاسما در تماس بوده است. یا بلعیدن تصادفی خاک آلوده (مثلاً نشستن دست‌ها بعد از باغبانی یا خوردن میوه‌ها یا سبزیجات شسته نشده در باغ).
- دریافت پیوند عضو عفونی یا خون آلوده از طریق انتقال خون، اگرچه این امر نادر است.
عفونت مادرزادی توکسوپلاسما
این عفونت از طریق خون مادر به جنین انتقال پیدا می‌کند. انتقال انگل از مادر به کودک (مادرزادی) است. احتمال آلوده شدن جنین به عفونت توکسوپلاسما با پیشرفت دوره‌های حاملگی افزایش می‌یابد. در صورت ابتلای زن حامله به این عفونت در سه ماهه اول بارداری، احتمال این که عفونت به جفت و جنین نیز سرایت کند در حدود ۱۵ درصد خواهد بود. با افزایش سن بارداری احتمال انتقال عفونت به جنین در صورت ابتلای مادر در سه ماهه دوم حاملگی به ۳۰ درصد و در سه ماهه سوم حاملگی به ۶۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. هر چند احتمال سرایت عفونت به جنین در ماه‌های آخر حاملگی بیشتر است، اما سرایت عفونت به جنین در ماه‌های اول بارداری می‌تواند خطرات بسیار زیادی برای جنین داشته باشد. عفونت در سه ماهه نخست بارداری اغلب منجر به سقط جنین و بندرت موجب بروز ناهنجاری‌ها در سلسله اعصاب مرکزی، طحال و کبد جنین خواهد شد. عفونت در سه ماهه دوم و سوم ممکن است که سبب تجمع مایع مغزی، آهکی شدن مراکز مختلف مغز و اختلال در عملکرد آن، بزرگ شدن طحال و کبد و التهاب چشم گردد . هم‌چنین اگر مادر چند ماه پیش از حاملگی به این عفونت دچار مبتلا بوده است، از احتمال سرایت عفونت به جنین کاسته می‌شود. با این حال بسیاری از متخصصان پیشنهاد می‌کنند که در صورتی مادر به عفونت انگلی توکسوپلاسموز مبتلا است و قصد بارداری دارد، حداقل شش ماه صبر کند. پزشک با تجویز یک آزمایش خون می‌تواند به وجود عفونت در بدن مادر تشخیص پی ببرد. برخی از پزشکان برای اطلاع از این عفونت، آزمایش توکسوپلاسموز را به عنوان آزمایش روتین در اولین معاینه‌های بارداری تجویز می‌کنند.
علائم و نشانه‌های توکسوپلاسموز چیست؟
علائم و نشانه‌های عفونت گوناگون است. اکثر افرادی که به توکسوپلاسما گوندی مبتلا می‌شوند از آن آگاه نیستند زیرا اصلاً علائمی ندارند. برخی از افراد مبتلا به توکسوپلاسموز ممکن است احساس کنند که به «آنفولانزا» مبتلا هستند و غدد لنفاوی متورم یا دردهای عضلانی ممکن است یک ماه یا بیشتر طول بکشد.
توکسوپلاسموز شدید که باعث آسیب به مغز، چشم یا سایر اندام‌ها می‌شود، می‌تواند از عفونت حاد توکسوپلاسما یا عفونتی که در اوایل زندگی رخ داده بود و اکنون دوباره فعال شده است، ایجاد شود. توکسوپلاسموز شدید در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر محتمل است، اگر چه گاهی اوقات، حتی افراد با سیستم ایمنی سالم ممکن است آسیب چشمی ناشی از توکسوپلاسموز را تجربه کنند.
علائم و نشانه‌های توکسوپلاسموز چشمی می‌تواند شامل کاهش دید، تاری دید، درد (اغلب با نور شدید)، قرمزی چشم و گاهی ریزش اشک باشد. گاهی اوقات چشم پزشکان برای درمان بیماری فعال دارو تجویز می‌کنند. توصیه یا عدم تجویز دارو به اندازه ضایعه چشمی، محل و ویژگی‌های ضایعه (فعال حاد، در مقابل مزمن بدون پیشرفت) بستگی دارد. یک چشم پزشک بهترین مراقبت را برای توکسوپلاسموز چشمی ارائه می‌دهد.
اکثر نوزادانی که هنوز در رحم مادر هستند، در هنگام تولد هیچ علامتی ندارند، اما ممکن است بعداً در زندگی علائمی را بروز دهند. درصد کمی از نوزادان مبتلا در بدو تولد آسیب جدی به چشم یا مغز دارند.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به توکسوپلاسموز شدید هستند؟
افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به توکسوپلاسموز شدید هستند عبارت هستند از:
- نوزادان متولد شده از مادرانی که به تازگی به توکسوپلاسما گوندی در دوران بارداری یا درست قبل از آن آلوده شده‌اند.
- افرادی که سیستم ایمنی آن‌ها به شدت ضعیف شده است، مانند افراد مبتلا به ایدز، افرادی که انواع خاصی از شیمی درمانی را دریافت می‌کنند و افرادی که اخیراً پیوند عضو دریافت کرده‌اند.
راهکار برای افرادی که در معرض خطر ابتلا به توکسوپلاسموز شدید هستند
اگر زنی قصد بارداری دارد، ممکن است پزشک، او را از لحاظ وجود انگل توکسوپلاسما گوندی آزمایش کند. اگر جواب آزمایش مثبت باشد به این معنی است که زن قبلاً در زندگی خود مبتلا شده است. معمولاً نیازی به نگرانی در مورد انتقال عفونت به جنین نیست. اگر آزمایش منفی بود، اقدامات احتیاطی لازم را برای جلوگیری از عفونت توصیه می‌شود.
اگر زن قبلا باردار بوده است، باید با پزشک خود در مورد خطر ابتلا به توکسوپلاسموز صحبت کند. پزشک ممکن است نمونه خون زن باردار را برای آزمایش به آزمایشگاه بفرستد.
اگر فرد سیستم ایمنی ضعیفی دارد، باید از پزشک خود در مورد آزمایش خون برای توکسوپلاسما سوال کند. اگر آزمایش فرد مثبت باشد، پزشک می‌تواند به بیمار بگوید که آیا دارو مصرف کند و چه زمانی برای جلوگیری از فعال شدن مجدد عفونت باید دارو مصرف کند. اگر آزمایش فرد منفی باشد، به این معنی است که باید اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از عفونت انجام شود.
اقدامات لازم در صورت مشکوک بودن به آلودگی توکسوپلاسموز
اگر فردی مشکوک به ابتلا به توکسوپلاسموز است، باید با پزشک خود مشورت کند. پزشک ممکن است یک یا چند نوع آزمایش خون مخصوص توکسوپلاسموز را تجویز می‌کند. نتایج آزمایش‌های مختلف می‌تواند به پزشک کمک کند تا تشخیص دهد که آیا عفونت توکسوپلاسما گوندی وجود دارد یا خیر و آیا این یک عفونت اخیر (حاد) است یا خیر.
درمان توکسوپلاسموز چیست؟
هنگامی که تشخیص توکسوپلاسموز تایید شد، بیمار و پزشک می‌توانند در مورد این که آیا درمان ضروری است یا خیر با یکدیگر صحبت کنند. در یک فرد سالم که باردار نیست، معمولاً نیازی به درمان وجود ندارد. در صورت بروز علائم، معمولاً این علائم طی چند هفته تا چند ماه از بین می‌روند. برای زنان باردار یا افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، داروهایی برای درمان توکسوپلاسموز در دسترس هستند.
چگونه می‌توان مانع ابتلا به توکسوپلاسموز شد؟
چندین مرحله وجود دارد که می‌توان برای کاهش احتمال ابتلا به توکسوپلاسما گوندی انجام داد:
- غذا باید آنقدر پخته شود تا دمای داخلی آن به حدی برسد که پاتوژن‌های مضر مانند توکسوپلاسما را از بین ببرد. تنها راه برای تشخیص درست پختن غذا، استفاده از دماسنج مواد غذایی است. با بررسی رنگ و بافت غذا (به جز غذاهای دریایی) می‌توان تشخیص داد که غذا به طور ایمن پخته شده است یا خیر.
- از دماسنج مواد غذایی برای اطمینان از پختن غذاها و ارزیابی دمای داخلی مواد غذایی استفاده کنید. یادگیری صحیح استفاده از دماسنج به درستی و نحوه قرار گیری صحیح آن در مواد غذایی مختلف می‌تواند به قرائت دقیق و درست از این دماسنج کمک کند و شما را در اندازه‌گیری دمای ایمن داخل مواد غذایی مطمئن کند.
- تکه‌های کامل گوشت گاو، گوساله، بره و خوک، از جمله ژامبون تازه، ۶۲ درجه سانتی‌گراد (سپس گوشت به مدت ۳ دقیقه قبل از خوردن، استراحت کند)
- ماهی با باله: ۶۲ درجه سانتی‌گراد پخته شود تا گوشت آن مات شود و به راحتی با چنگال جدا شود.
- گوشت چرخ کرده، مانند گوشت گاو و خوک: ۷۲ درجه سانتی‌گراد
- تمام طیور، از جمله مرغ چرخ کرده و بوقلمون: ۷۴ درجه سانتی‌گراد
- غذاهای باقیمانده در قابلمه: ۷۳ درجه سانتی‌گراد
- قبل از پختن گوشت: گوشت برای چند روز در دمای زیر صفر درجه فارنهایت منجمد شود تا احتمال عفونت تا حد زیادی کاهش یابد. انجماد به طور قابل اعتمادی انگل‌های دیگری را که ممکن است در گوشت (مانند گونه‌های خاصی از تریچینلا) یا باکتری‌های مضر یافت می‌شود، را نیز از بین خواهد برد. پختن گوشت در دمای داخلی ایمن و توصیه شده USDA ایمن‌ترین روش برای از بین بردن تمام انگل‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا است.
- میوه‌ها و سبزیجات تازه زیر آب جاری شسته شود.
- ظروف، تخته‌های برش و میزهای آشپزی پس از تهیه هر ماده غذایی با آب گرم و صابون شسته شود.
- صدف‌ها از هر نوعی که هستند، کامل پخته شوند. عدم مصرف صدف خام یا نیم پز (این صدف‌ها ممکن است آلوده به توکسوپلاسما باشند که امکان دارد در آب دریا موجود باشند).
- مصرف شیر بز، گاو … غیر پاستوریزه ممنوع است.
- هنگام باغبانی و در هنگام تماس با خاک یا ماسه از دستکش استفاده شود زیرا ممکن است با مدفوع گربه حاوی توکسوپلاسما آلوده باشد. پس از باغبانی یا تماس با خاک یا شن دست‌ها با آب و صابون کامل شسته شود.
- اطمینان از این که جعبه خاک گربه روزانه تعویض شود. انگل توکسوپلاسما ۱ تا ۵ روز پس از ورود به مدفوع گربه عفونی نمی‌شود.
- پس از تمیز کردن جعبه خاک گربه، دست‌ها کامل با آب و صابون شسته شود.
- اهمیت شستن دست‌ها برای جلوگیری از انتقال انگل توکسوپلاسموز به کودکان آموزش داده شود.
- اگر فردی سیستم ایمنی ضعیفی دارد، حتماً دستورالعمل‌های مربوط به افراد دچار نقص ایمنی را مطالعه کند.
امکان نگهداری گربه برای افرادی که در معرض خطر ابتلا به توکسوپلاسموز هستند
اگر فردی در معرض خطر ابتلا به عفونت شدید می‌باشد (به عنوان مثال، سیستم ایمنی ضعیفی دارد یا یک زن باردار است و یا از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده می‌کند) می‌تواند گربه خانگی خود را نگه دارد با این حال، چندین احتیاط ایمنی وجود دارد که برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض توکسوپلاسما گوندی باید انجام دهد، از جمله موارد زیر:
- جعبه خاک گربه باید روزانه تعویض شود. انگل توکسوپلاسما ۱ تا ۵ روز پس از ورود به در مدفوع گربه، تکثیر نمی‌شود (عفونی نمی‌شود).
- اگر فردی باردار است یا نقص ایمنی دارد:
- در صورت امکان از تعویض بستر گربه خودداری کند. اگر هیچ شخص دیگری نمی‌تواند این کار را انجام دهد، دستکش یکبار مصرف برای تعویض بستر گربه استفاده شود و پس از آن دست‌ها با آب و صابون به طور کامل شسته شود.
- گربه در داخل خانه نگهداری شود. به این دلیل که گربه‌ها از طریق شکار و خوردن جوندگان، پرندگان یا سایر حیوانات کوچک آلوده به انگل توکسوپلاسما می‌شوند.
- از تماس و یا نگهداری گربه‌های ولگرد، به ویژه بچه گربه‌ها جداً پرهیز شود. در دوران بارداری یا نقص ایمنی، هرگز گربه جدیدی وارد زندگی فرد نشود.
- به گربه‌ها فقط به غذای تجاری کنسرو شده، خشک شده و یا غذای سفره که خوب پخته شده است؛ داده شود، نه گوشت خام یا نیم پز.
- ماسه باکس‌های بیرونی گربه‌ها را باید پوشیده نگه داشت.
- دامپزشکان می‌تواند به هر سوال دیگری که ممکن است در مورد گربه و خطر ابتلا به توکسوپلاسموز وجود داشته باشد پاسخ دهند.