هنگامی که به معاینه سونوگرافی فکر می‌کنید، به احتمال زیاد یک زن باردار و شکم در حال رشد او به ذهنتان خطور می‌کند. با این حال، معاینه سونوگرافی، برای تشخیص تعداد بی‌شماری از بیماری‌ها و شرایط پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در واقع سونوگرافی، علاوه بر نظارت بر سلامت جنین در حال رشد، برای ارزیابی سلامت قلب، کلیه‌ها، ریه‌ها، مثانه، اندام‌های تناسلی و طحال استفاده می‌شود. پزشک با توجه به وضعیت سلامت شما، ممکن است بخواهد یک معاینه سونوگرافی دو بعدی، سه بعدی یا چهار بعدی به شما توصیه کند. این تصاویر می‌‌توانند اطلاعات ارزشمندی را برای تشخیص و هدایت درمان برای انواع بیماری‌ها و شرایط ارائه دهند.
چرا به سونوگرافی نیاز دارم؟
هنگامی که باردار هستید حتماً نیاز به سونوگرافی دارید. خیالتان راحت باشد که هیچ تشعشعی در معاینه استفاده نمی‌شود. این یک راه مطمئن برای بررسی سلامت نوزاد متولد نشده شما ارائه می‌دهد.
همچنین، اگر مشکلی در اندام یا بافت‌های بدن خود شامل قلب، کلیه‌ها، تیروئید، کیسه صفرا و دستگاه تناسلی زنانه دارید ممکن است به سونوگرافی تشخیصی نیاز داشته باشید. سونوگرافی به پزشک شما کمک می‌کند تا تصویر واضحی از ناحیه‌ای که در حال آزمایش است به دست آورد.
انواع مختلف سونوگرافی
چند نوع سونوگرافی وجود دارد؛
- سونوگرافی بارداری (سونوگرافی قبل از تولد)
- سونوگرافی تشخیصی
- راهنمای سونوگرافی برای روش‌ها
سونوگرافی تشخیصی
پزشک شما، از سونوگرافی‌های تشخیصی برای مشاهده قسمت‌های داخلی بدن استفاده می‌کند تا مشکل را بررسی کند. پزشک با توجه به نتیجه معاینه سونوگرافی به بررسی علائم، مانند درد، توده می‌پردازد و اطلاعات بیشتری کسب می‌کند. در بیشتر معاینات سونوگرافی تشخیصی، تکنسین مبدل را روی پوست شما قرار می‌دهد و در برخی موارد، ممکن است لازم باشد مبدل را در داخل بدن مانند واژن قرار دهد. نوع سونوگرافی تشخیصی، به جزئیات وضعیت سلامت شما بستگی دارد. در ادامه مطلب چند نمونه از سونوگرافی‌های تشخیصی را معرفی می‌کنیم؛
- سونوگرافی شکم:
یک پروب، در سراسر پوست ناحیه شکم شما حرکت می‌کند. با سونوگرافی شکم می‌توان بسیاری از مشکلات درد شکم را تشخیص داد.
- سونوگرافی کلیه:
پزشک با کمک سونوگرافی کلیه اندازه، مکان و شکل کلیه‌ها و مثانه را ارزیابی می‌کند و کیست، تومور، انسداد یا عفونت را در داخل یا اطراف کلیه شما را تشخیص می‌دهد.
- سونوگرافی سینه:
سونوگرافی سینه یک آزمایش برای شناسایی توده و کیست‌های احتمالی در سینه است. پزشک شما ممکن است پس از ماموگرافی مشکوک، سونوگرافی را توصیه کند.
- سونوگرافی داپلر:
این روش، یک تکنیک سونوگرافی ویژه است که گردش خون را در بدن شما بررسی می‌کند و به پزشک شما اجازه می‌دهد تا جریان خون را از طریق شریان‌ها و وریدهای بدن شما مشاهده و بررسی کند. معمولاً سونوگرافی داپلر بخشی از سونوگرافی تشخیصی محسوب می‌شود و به عنوان بخشی از سونوگرافی عروقی کاربرد دارد.
- سونوگرافی لگن:
سونوگرافی لگن، اندام‌های ناحیه لگن شما بین پایین شکم و پاها را بررسی می‌کند. مثانه، پروستات، رکتوم، تخمدان‌ها، رحم و واژن بخش‌های ناحیه لگن هستند.
- سونوگرافی ترانس واژینال:
پزشک شما یک پروب را در کانال واژن شما قرار می‌دهد و بافت‌های تولید مثلی مانند رحم یا تخمدان شما را بررسی می‌کند. سونوگرافی ترانس واژینال معمولاً سونوگرافی لگن نامیده می‌شود زیرا بافت‌های داخل لگن شما را بررسی می‌کند.
- سونوگرافی تیروئید:
پزشک معالج شما این نوع سونوگرافی را برای بررسی تیروئید شما (یک غده درون ریز به شکل پروانه که در گردن قرار دارد) بررسی می‌کند. پزشک از روی نتیجه، اندازه تیروئید شما را اندازه‌گیری می‌کند و بررسی می‌کند ندول یا ضایعات در غده وجود دارد.
- سونوگرافی ترانس رکتال:
پزشک معالج یک مبدل پروب را در رکتوم شما قرار می‌دهد. رکتوم یا سایر بافت‌های مجاور مانند پروستات ارزیابی می‌شود.
- راهنمای سونوگرافی برای روش‌ها:
گاهی اوقات، پزشک سونوگرافی را برای ارزیابی دقیق برخی از روش‌ها توصیه می‌کند. یکی از کاربردهای رایج این روش، قرار دادن سوزن به نمونه مایع یا بافت موارد زیر است:
- تاندون‌ها
- مفاصل
- ماهیچه‌ها
- کیست یا تجمع مایعات
- توده‌های بافت نرم
- اندام‌ها (کبد، کلیه یا پروستات).
- پیوند اعضا (کبد، کلیه یا پانکراس).
چند نمونه از موارد دیگر که ممکن است به این روش نیاز داشته باشد عبارتند از؛
- انتقال جنین برای لقاح آزمایشگاهی
- بلوک‌های عصبی
- تائید قرار دادن IUD (دستگاه داخل رحمی) پس از جاگذاری
ارزیابی بین سونوگرافی سه بعدی و سونوگرافی چهار بعدی
ابتدا، به بررسی متداول‌ترین نوع سونوگرافی می‌پردازیم.
- سونوگرافی در دوران بارداری:
یک تصویر دو بعدی (۲ بعدی) از جنین است. سونوگرافی دوبعدی، خطوط کلی و تصاویری تار و غیر واضح تولید می‌کند که پزشک معالج از طریق آن می‌تواند تا اندام‌ها و ساختارهای داخلی جنین را مشاهده کند.
در سونوگرافی دو بعدی تصاویر متحرک سیاه و سفید مسطح از داخل بدن شما قابل مشاهده هستند. امواج صوتی از مبدل اولتراسوند در بدن حرکت می‌کند و یک تصویر کامل ایجاد می‌کند که اندام‌های داخل بدن شما را مشخص می‌کند.
از این روش برای تشخیص مواردی مانند تومور، پولیپ یا کیست در یک اندام اصلی استفاده می‌شود. در حالی که تصاویر واقعی نیستند، اما یک تصویر داخلی واضح تولید می‌شود تا به پزشکان در ارزیابی برخی مسائل پزشکی کمک کند.
سونوگرافی دو بعدی اغلب در دوران بارداری برای اطمینان از سلامت و رشد کودک کاربرد دارد. پزشکان برای اندازه‌گیری اندازه سر، معده و ساق پا و همچنین نظارت بر ضربان قلب و حرکت نوزاد به این روش تکیه می‌کنند.
- سونوگرافی سه بعدی:
امکان مشاهده برخی از خصوصیات صورت جنین و دیگر اعضای بدن مانند انگشتان دست و پا فراهم می‌کند. معمولاً پزشک از تصویربرداری سونوگرافی سه بعدی یا چهار بعدی جنین، برای اهداف پزشکی استفاده نمی‌کند. می‌توان از سونوگرافی سه بعدی برای موارد پزشکی دیگر مانند پولیپ و فیبروم رحم استفاده کرد.
پزشک در سونوگرافی سه بعدی تصاویر ثابت سه بعدی از داخل بدن شما را مشاهده می‌کند. این معاینات ممکن است برای یافتن تومورهای سخت یا تشخیص سریع سرطان استفاده شود. سونوگرافی‌های سه بعدی داده‌هایی را جمع‌آوری می‌کنند که می‌توان آن‌ها را تقسیم کرد و از زوایای مختلف ارزیابی کرد. این نتایج به پزشکان قبل از حضور در اتاق عمل، شناخت بهتری از تومور غیرطبیعی می‌دهد.
در حالی که سونوگرافی خطر بسیار کمی برای سلامتی دارد، اما ممکن است با قرار گرفتن مدت غیرضروری در معرض انرژی یا استفاده نادرست، این خطر افزایش یابد؛ بنابراین، توصیه می‌شود در موارد غیرضروری از سونوگرافی سه بعدی استفاده نکنید.
- سونوگرافی ۴ بعدی:
معاینات سونوگرافی ۴ بعدی دقیقاً مانند سونوگرافی سه بعدی است. این روش این به پزشکان کمک می‌کند تا آنچه را که در بدن شما اتفاق می‌افتد در زمان واقعی مشاهده کنند. برای مثال، امکان دیدن نحوه جریان یافتن خون از طریق آئورت و رگ‌های خونی اطراف، یا نحوه حرکت مواد زائد در کلیه‌ها است.
همچنین ممکن است در اواسط یا انتهای بارداری خود سونوگرافی انجام دهید تا ناهنجاری‌ها را بررسی کنید. در این زمان، پزشک شما هرگونه ناهنجاری در جریان خون و عملکرد کلیه را بررسی می‌کند.
دلایل انجام سونوگرافی
سونوگرافی به دلایل زیادی کاربرد دارد. در ادامه با چند مورد از موارد اشاره می‌کنیم؛
- پزشک می‌تواند رحم و تخمدان‌ها را در دوران بارداری مشاهده کند و سلامت کودک در حال رشد را ارزیابی کند.
- می‌توانید بیماری کیسه صفرا را تشخیص دهید.
- گردش خون را بررسی کنید.
- توده سینه را معاینه کنید.
- غده تیروئید را بررسی کنید.
- مشکلات دستگاه تناسلی و پروستات را شناسایی کنید.
- التهاب مفصل (سینوویت) کنید.
آیا سونوگرافی خطری دارد؟
به طور کلی سونوگرافی، یک روش بی‌خطر است که از امواج صوتی کم توان استفاده می‌کند.
سونوگرافی ابزار ارزشمندی است، اما باید گفت محدودیت‌هایی دارد. به طور مثال: امواج صوتی به خوبی در هوا یا استخوان حرکت نمی‌کنند، بنابراین اولتراسوند در تصویربرداری از قسمت‌هایی از بدن که توسط استخوان پوشانده شده‌اند، مانند ریه‌ها، مفید نیست. سونوگرافی همچنین ممکن است قادر به ثبت تصاویر بافت یا قسمتی از بدن انسان نباشد.
برای مشاهده و بررسی این قسمت‌ها، پزشک شما ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری دیگری مانند CT یا MRI یا عکس‌برداری با اشعه ایکس را سفارش دهد. با این حال، تمام سونوگرافی‌ها باید توسط متخصصی انجام شود که آموزش استفاده از این فناوری تخصصی را به صورت ایمن دارد. شما باید بتوانید بلافاصله پس از سونوگرافی به فعالیت‌های عادی بازگردید.
آمادگی برای سونوگرافی
آمادگی شما به نوع سونوگرافی بستگی دارد. برخی از انواع سونوگرافی کوچکترین نیازی به آمادگی ندارند.
- برای سونوگرافی لگن، از جمله سونوگرافی در دوران بارداری، تناسلی زنان و دستگاه‌های دستگاهی، ممکن است لازم باشد مثانه خود را با آب پر کنید.
- برای سونوگرافی شکم، ممکن است لازم باشد چند ساعت قبل از آزمایش، رژیم غذایی خود را تنظیم کنید یا روزه بگیرید (چیزی نخورید یا ننوشید).
به هر حال پزشک معالج به شما اطلاع می‌دهد که آیا برای تهیه سونوگرافی خود نیاز به انجام کار خاصی دارید. در صورت نیاز دستورالعمل‌هایی را برای آمادگی قبل از سونوگرافی در اختیار شما قرار می‌دهد.
مزایای سونوگرافی
- تشخیص ناهنجاری‌های جنینی:
سونوگرافی هر گونه مشکل در جنین مانند جفت سرراهی یا چند جنین را تشخیص می‌دهد. این اطلاعات برای مراقبت عالی از مادر و کودک راهنمایی لازم است. همچنین می‌توان جنسیت و اندازه نوزاد قبل از تولد را تشخیص داد.
- روش ایمن و بدون خطر:
بیماران در معرض تشعشعات یونیزان نیستند و این باعث می‌شود که گفت سونوگرافی روش سالم‌تری در مقایسه با اشعه ایکس و سی تی اسکن است. اگر به درستی طبق دستور مصرف شود، هیچ ضرری در پی ندارد.
- استفاده کلی و گسترده:
سونوگرافی، در بسیاری از زمینه‌های متنوع مانند پزشکی، تصویربرداری، ارتباطات، ردیابی استفاده می‌شود.
- گرفتن تصاویر واضح:
سونوگرافی می‌تواند تصاویر واضحی از بافت عمیق که به وضوح توسط اشعه ایکس قابل ثبت نیست، می‌گیرد.
- دسترسی گسترده:
در مقایسه با سایر روش‌های ثبت تصاویر، سونوگرافی به طور گسترده قابل دسترسی است و هزینه کمتری دارد.
- روش بدون درد:
انجام این روش بسیار آسان است و معمولاً بدون درد است زیرا برای انجام آن نیازی به سوزن، تزریق یا برش نیست.
- صدای غیرقابل شنیدن:
صدای فرکانسی که توسط مبدل منتشر می‌شود برای گوش انسان غیرقابل شنیدن است.
- نتیجه کوتاه مدت:
نتایج معاینه بلافاصله برای تجزیه و تحلیل و گزارش بیشتر در دسترس پزشک قرار می‌گیرد.
معایب سونوگرافی
- ناهمسانگردی:
پرتو سونوگرافی ممکن است پرتوهای متفاوتی در جهات مختلف ایجاد کند. برای اینکه تصویر با موفقیت ایجاد شود، باید عمود بر ساختار پرتو باشد.
- نفوذ کم از طریق استخوان جمجمه:
این فرآیند از طریق استخوان‌ها یا قسمت‌هایی از بدن که هوا و گاز را در خود نگه می‌دارد غیر قابل نفوذ است. به طور مثال اگر در روده خود مشکل دارید، باید به دنبال روش جایگزین باشید.
- وضوح تصویر پایین:
وقتی سونوگرافی منجر به افزایش عمق می‌شود، در نهایت بر فرکانس مورد نیاز برای تصویربرداری بهینه تأثیر می‌گذارد. این وضعیت منجر به وضوح کمتر تصویر تولید شده می‌شود.
- افزایش دمای بافت:
افزایش جزئی در دمای بافت به دلیل قرار گرفتن در معرض روش اولتراسوند وجود دارد. افزایش دما هیچ تأثیری روی بدن شما ندارد.
- زایمان زودرس:
اعتقاد بر این است که باعث سقط جنین یا زایمان زودرس می‌شود، اگرچه هیچ تحقیق مناسبی برای مستندسازی آن وجود ندارد.
- افزایش ناتوانی:
سونوگرافی مکرر می‌تواند بر رشد کودک تأثیر بگذارد و منجر به برخی ناتوانی‌ها در کودک شود.
- نتایج کیفی:
کیفیت نتایج تولید شده به مهارت اپراتور و تجربه او بستگی دارد.
- تفسیر دشوار:
تفسیر نتایج آن دشوار است و نیاز به رادیولوژیست مجرب دارد.
- نیاز به دانش تشریحی:
برای دریافت تصاویر سونوگرافی مناسب، رادیولوژیست باید بادانش آناتومی آشنا باشد.
آیا معاینه سونوگرافی درد دارد؟
وقتی سونوگرافی در سطح روی پوست شما انجام می‌شود، معمولاً دردناک هستند. همچنین اگر باردار هستید، دراز کشیدن روی میز معاینه می‌تواند ناراحت کننده باشد. سونوگرافی‌هایی که در داخل حفره‌های بدن مانند واژن یا راست روده شما قرار می‌گیرد، ممکن است ناراحت کننده باشند.
زمان نتیجه سونوگرافی
مدت زمانی که طول می‌کشد تا نتایج معاینه به دست آید به نوع سونوگرافی شما بستگی دارد. در برخی موارد، مانند سونوگرافی جنین، ارائه دهنده شما ممکن است تصاویر را تجزیه و تحلیل کند و نتایج را در طول آزمایش ارائه دهد.
در موارد دیگر، یک رادیولوژیست که برای نظارت و تفسیر معاینات رادیولوژی آموزش دیده، تصاویر را تجزیه و تحلیل می‌کند.
نحوه انجام سونوگرافی
در زمان انجام سونوگرافی، مقداری ژل روی پوست شما در ناحیه مورد بررسی اعمال می‌شود. این کار به جلوگیری از حفره‌های هوا کمک می‌کند این ژل ضرری ندارد و به راحتی از روی پوست و در صورت نیاز از لباس جدا می‌شود.
یک تکنسین آموزش‌دیده (سونوگرافیست) یک دستگاه کوچک و دستی (مبدل) را روی ناحیه مورد مطالعه فشار می‌دهد و آن را در صورت نیاز برای گرفتن تصاویر حرکت می‌دهد. مبدل امواج صوتی را به بدن شما می‌فرستد.
گاهی اوقات، سونوگرافی در داخل بدن شما انجام می‌شود. در این مورد، مبدل به یک کاوشگر متصل می‌شود که در یک سوراخ طبیعی در بدن شما قرار می‌گیرد. یک معاینه سونوگرافی معمولی از ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد.
هزینه سونوگرافی
هزینه هر کدام از روش‌های سونوگرافی با هم یکسان نیست و قیمت آن در مراکز پزشکی مختلف متفاوت است. همچنین، پزشکی که امور مربوط به سونوگرافی را انجام می‌دهند از دستمزد متفاوتی برخوردار هست و بر اساس تجربه و مهارت پزشک متفاوت است.
سخن پایانی
در این مطلب به طور کامل انواع سونوگرافی و معایب و مزایای آن را بررسی کردیم. گفتیم که سونوگرافی یک آزمایش تصویربرداری است که از امواج صوتی برای ایجاد تصویری (همچنین به عنوان سونوگرافی) از اندام‌ها، بافت‌ها و سایر ساختارهای داخل بدن استفاده می‌کند. خیالتان راحت باشد که در سونوگرافی از هیچ تشعشع مضری استفاده نمی‌شود. سونوگرافی همچنین می‌تواند قسمت‌هایی از بدن را مانند ضربان قلب یا جریان خون در رگ‌های خونی را نشان دهد. بسیار مهم است که همیشه سونوگرافی توسط یک متخصص پزشکی و در یک مرکز پزشکی انجام شود.