واریکوسل شبیه به وریدهای واریسی است، اما در اطراف بیضه‌ها به جای پاها ایجاد می‌شود. آن‌ها معمولاً هیچ مشکل جدی ایجاد نمی‌کنند، اما می‌توانند بر باروری مردان تأثیر بگذارند. این عارضه زمانی اتفاق می‌افند که وریدهای خاصی در کیسه بیضه به دلیل نقص در برخی از دریچه‌های درگیر در پمپاژ خون، بزرگ می‌شوند.
واریکوسل حدود ۱۵ درصد از مردان را تحت تأثیر قرار می‌دهند و معمولاً بین سنین ۱۵ تا ۲۵ سالگی ایجاد می‌شوند. واریکوسل به طور معمول سمت چپ را درگیر می‌کند. این عارضه می‌تواند شانس بارداری زوجین را کاهش دهد، زیرا بر تولید اسپرم تأثیر می‌گذارد.
صرفاً به این دلیل که تعداد اسپرم‌ها کاهش می‌یابد و قابلیت حیات آن‌ها به خطر می‌افتد، به این معنی نیست که واریکوسل به هر طریقی بر بارداری تأثیر می‌گذارد. این مقاله به بررسی علل، علائم و درمان واریکوسل می‌پردازد.
حقایق سریع در مورد واریکوسل
واریکوسل شبیه به وریدهای واریسی است اما بر ناحیه بیضه در مردان تأثیر می‌گذارد. این عارضه ممکن است که ۱۵ درصد از مردان، معمولاً بین ۱۵ تا ۲۵ سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد. واریکوسل معمولاً عارضه‌ای دردناک نیست، اما عوارض آن ممکن است شامل مشکلات باروری شود. در صورتی که این عارضه را دارید و موجب درد و ناراحتی شما می‌شود می‌توانید به کمک پزشک متخصص با جراحی مشکل را حل کنید.
آیا واریکوسل باعث ناباروری می‌شود؟
داشتن واریکوسل به معنای ناباروری مردان نیست. اما تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که این عارضه را دارند نرخ باروری کمتری خواهند داشت. در واقع دلیل این مسئله به خاطر این است که واریکوسل در ساخت و ذخیره اسپرم مشکل ایجاد می‌کند.
مطالعات نشان می‌دهد مردانی که مشکل باروری داشتند به عارضه واریکوسل نیز مبتلا بودند. در واقع این مسئله می‌تواند عاملی برای ناباروری در مردان باشد. البته همواره نیز عامل تأثیرگذار در ناباروری نیست. تحقیقات در رابطه با تأثیر درمان این عارضه با درمان مشکل ناباروری نیز نتایج متفاوت دارد.
برآمدگی وریدهای ناشی از واریکوسل ممکن است به اسپرم آسیب برساند و باعث شود تعداد اسپرم کاهش یابد. تحقیقات دیگری نشان می‌دهد افرادی که تعداد اسپرم متوسطی دارند، ناباروری به خاطر واریکوسل در آن‌ها بسیار کمتر است.
اگر دچار واریکوسل هستید و باردار نمی‌شوید لزوماً داشتن این عارضه علت ناباروری نخواهد بود. به طور مثال تعداد اسپرم ممکن است بر روی این مسئله تأثیر بگذارد. در نتیجه نیاز به آزمایش‌های متعددی خواهید داشت.
هنگامی که بیمار با واریکوسل به کلینیک باروری مراجعه می‌کند، اولین کاری که کارکنان باید انجام دهند این است که نمونه مایع منی را بررسی کنند. اگر کیفیت کافی باشد (منظور ما از کافی سطحی از کیفیت است که امکان استفاده از یک درمان باروری با حداقل تضمین موفقیت را فراهم می‌کند.) می‌توان درمان را ادامه داد. اگر کیفیت خیلی ضعیف باشد یا اگر واریکوسل بسیار دردناک باشد، ممکن است جراحی لازم باشد.
علت ابتلا به واریکوسل و علائم اصلی آن
واریکوسل در ۱۵ درصد مردان بدون مشکل تولید مثل، در ۳۵ درصد مردانی که از عقیمی اولیه و در ۸۱ درصد از مردانی که از عقیمی ثانویه رنج می‌برند، دیده می‌شود. در اکثر موارد (حدود ۸۷%) بیضه چپ را درگیر می‌کند، در ۷% موارد یک طرفه و تنها در ۳% موارد در سمت راست رخ می‌دهد.
گشاد شدن سیاهرگ‌ها عمدتاً به دلیل تغییر گردش خون سیاهرگ‌های بیضه، ایجاد می‌شود. تجمع خون در این سیاهرگ‌ها به دلیل برگشت خون از سیاهرگ کلیوی به سمت بیضه، تورم ورید کلیوی را ایجاد می‌کند که در عین حال بر عملکرد بیضه نیز تأثیر می‌گذارد.
همانطور که توضیح دادیم، تنها علامت قابل توجهی که از واریکوسل ناشی می‌شود، درد است، اما در همه موارد وجود ندارد. بسیاری از بیماران مبتلا به واریکوسل بدون هیچ علامتی هستند. همچنین ممکن است واریکوسل باعث آتروفی بیضه، یعنی کاهش اندازه بیضه شود.
نحوه تشخیص واریکوسل
برای تشخیص صحیح آن، پزشک یک معاینه فیزیکی دقیق از محتویات کیسه بیضه و اینگوینال، ترجیحاً در حالت خوابیده، انجام می‌دهد. سپس از بیمار خواسته می‌شود که بایستد و فشار را در شکم افزایش دهد. این به اورولوژیست اجازه می‌دهد تا جریان خون را از بالا به پایین بررسی کند و ببیند که چگونه کانال مغبنی و ورید بیضه را پر می‌کند.
بسته به پیچیدگی فرآیند تشخیصی، اورولوژیست آن را به یکی از درجات شدت زیر طبقه‌بندی می‌کند:
درجه ۱: تشخیص پیچیده است. لازم است به شکم فشار وارد شود. به طور کلی، متخصص از بیمار می‌خواهد که به شدت سرفه کند یا شکم خود را باد کند.
درجه ۲: با لمس بیضه می‌توان احساس کرد که رگ‌ها حجم بیشتری نسبت به حالت عادی دارند.
درجه ۳: اتساع ورید را می‌توان با یک نگاه ساده و بدون نیاز به لمس بیضه توسط متخصص تشخیص داد.
زمانی که تشخیص واریکوسل با معاینه فیزیکی امکان پذیر نباشد، ممکن است انجام سونوگرافی برای تشخیص اتساع عروق مفید باشد. سونوگرافی داپلر برای ارزیابی سرعت جریان خون استفاده خواهد شد.
عواقب واریکوسل
رگ‌های خونی که بیضه را تغذیه می‌کنند از شکم می‌آیند و با پایین آمدن، طناب اسپرمی را یکپارچه می‌کنند. جریان رگ‌های وریدی توسط مجموعه‌ای از دریچه‌ها کنترل می‌شود که از رفلاکس خون جلوگیری می‌کند. تغییر دومی مبنای پاتوفیزیولوژیک واریکوسل است.
در صورت واریکوسل، رفلاکس دمای داخل بیضه را افزایش می‌دهد. در نتیجه تأثیر مضری بر اسپرم زایی دارد که مربوط به فرآیند تشکیل و بلوغ اسپرم است. دلیل اصلی قرار گرفتن بیضه‌ها در خارج از بدن به خاطر دمای داخلی بدن است. زیرا اسپرم زایی در دمای ۲ درجه سانتی گراد، کمتر از بقیه بدن، اتفاق می‌افتد.
به دلیل این مشکلات، در بین ۵۰ تا ۷۰ درصد بیماران، پس از انجام اسپرموگرافی، تغییرات منی قابل تشخیص است، مانند:
- الیگواسپرمی: غلظت کم اسپرم
- آستنوسپرمی: مشکلات حرکتی اسپرم
- تراتوسپرمی: تغییرات در مورفولوژی اسپرم
در شدیدترین موارد، واریکوسل حتی می‌تواند به آزواسپرمی، یعنی عدم وجود اسپرم در حین انزال منجر شود. از سوی دیگر، واریکوسل همچنین می‌تواند با کاهش قابل توجه تولید تستسترون توسط بیضه، باعث تغییر در سیستم تنظیم هورمونی اسپرماتوژنز شود.
پیامد دیگری که می‌تواند از واریکوسل ناشی شود و بر باروری مرد تأثیر منفی بگذارد، افزایش استرس اکسیداتیو است که می‌تواند منجر به تکه تکه شدن DNA اسپرم شود. این تغییرات در عملکرد بیضه می‌تواند در هر بیضه رخ دهد.
زمان درمان چه موقع است؟
واریکوسل تنها زمانی نیاز به درمان دارد که درد غیر قابل تحمل باشد و با دارو قابل تسکین نباشد. همچنین زمانی که شخص بیمار مایل است صاحب فرزند شود، بهتر است طبق نظر پزشک درمان شود.
به گفته متخصصان، برای بیمارانی که واریکوسل دارند، حتی اگر نمی‌خواهند باروری داشته باشند، باید تحت درمان قرار گیرند. در مورد مردان جوانی که واریکوسل داشته و اسپرموگرافی طبیعی دارند، باید هر یک یا دو سال یک‌بار آنالیز مایع منی انجام شود. جراحی مؤثرترین راه درمان واریکوسل است. واریکوسلکتومی نامیده می‌شود.
عمل جراحی واریکوسل
واریکوسل را می‌توان به روش‌های مختلف جراحی کرد. امروزه پرکاربردترین روش جراحی میکروسکوپی است. بسته به اندازه واریکوسل، از طریق اینگوینال یا زیرینگوینال انجام خواهد شد. خطرات ناشی در این روش کم است.
روش انتخابی به درجه واریکوسل و تجربه و مهارت متخصص انجام دهنده آن بستگی دارد. همچنین می‌توان به لاپاراسکوپی متوسل شد. در هر صورت، عملی است که بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و تحت بیهوشی اپیدورال انجام می‌گیرد. گاهی اوقات از بیهوشی عمومی استفاده می‌شود.
پس از عمل، استراحت یک یا دو روزه، گذاشتن یخ بر روی ناحیه تناسلی و در برخی موارد استفاده از تکیه گاه کیسه بیضه توصیه می‌شود. طی یک هفته تا ۱۰ روز نیاز به استراحت خواهید داشت. در نتیجه، بهبودی جراحی این عارضه سریع است.
آمبولیزاسیون از راه پوست یکی دیگر از درمان‌های ممکن است که می‌تواند واریکوسل را در رگ‌های خونی که رفلاکس نشان می‌دهند ترمیم کند. این روش شامل قرار دادن یک کاتتر(catheter) کوچک در یک سیاهرگ بزرگ در ناحیه اینگوینال است. کاتتر(catheter) به واریکوسل منتقل شده و سپس با وسایل خاصی مسدود می‌شود. آمبولیزاسیون یک درمان مؤثر برای واریکوسل‌هایی است که قبلاً تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند،
نتایج درمان و خطرات احتمالی
به لطف این درمان‌ها بیضه دمای طبیعی خود را بازیابی کرده و در نتیجه از زوال عملکرد بیضه جلوگیری می‌کند. در نهایت این عارضه بهبود یافته و اسپرم زایی می‌تواند از سر گرفته شود. در ۹۰ درصد موارد، درمان واریکوسل موفقیت آمیز بوده و اکثر مطالعات حاکی از بهبود کیفیت اسپرم بین ۴۰ تا ۶۰ درصد و افزایش ۲۰ تا ۶۰ درصدی میزان بارداری است. بنابراین، می‌بینیم که درمان واریکوسل باعث بهبود باروری می‌شود.
پیگیری بعد از عمل
پس از جراحی‌ای که واریکوسل را درمان می‌کند، باید چندین معاینه انجام شود تا بهترین نتایج ممکن را تضمین کند. معمولاً از ونوگرافی اسپرم برای شناسایی مناطق بالقوه‌ای که رفلاکس خون ادامه دارد، استفاده می‌شود. اگر چنین است، باید دوباره درمان شود. تجزیه و تحلیل مایع منی بعد از عمل باید هر سه ماه یک‌بار به مدت یک سال یا تا زمان بارداری، انجام گیرد.
به گفته برخی از متخصصان، جراحی در رفع ناباروری ناشی از واریکوسل بی‌تاثیر است. اگر بارداری به طور طبیعی پس از جراحی واریکوسل حاصل نشود، فناوری کمک باروری (ART) طیف وسیعی از گزینه‌ها را برای دستیابی به این هدف از جمله اهدای اسپرم، ارائه می‌کند.
سخن آخر
واریکوسل گشاد شدن وریدهای طناب اسپرماتیک است که بیضه‌ها را تخلیه می‌کند. در بیشتر موارد یک طرفه است، یعنی فقط مربوط به یک بیضه است، اما مواردی وجود دارد که بیضه چپ و بیضه راست درگیر می‌شوند. به طور کلی، علائم جدی نیستند، اگرچه می‌تواند دردناک باشد و باعث ناباروری مردان شود. به همین دلیل است که زمانی که بیمار تمایل به فرزند دارد، باید درمان کافی را اعمال کرد. در جدی‌ترین موارد، ممکن است برای درمان آن و کاهش عواقب آن بر باروری مردان، نیاز به جراحی باشد.