وقتی کودک شما بی‌قرار است و مداوم گریه می‌کند واکنش شما چیست؟ وقتی با هیجان کودک خود را به هوا پرت می‌کنید و سپس او را در آغوش می‌گیرید چه اتفاقی در درون کودک می‌افتد؟ آیا خواباندن نوزاد وقتی روی زانو شما در حال تکان خوردن است روش مناسبی برای آرام کردن کودک است. آیا رانندگی در جاده‌ها و مسیرهای پُر از دست‌انداز برای کودک این است؟ وقتی نوزاد کولیک دارد و شما از ساکت کردن او عاجز هستید آیا شروع به تکان دادن نوزاد خود می‌کنید؟ اگر پاسخ شما به سوالات ارائه شده مثبت است متاسفانه باید بگوییم شما ناخواسته در حال کودک آزاری و آسیب رساندن به کودک خود هستید. در علوم پزشکی اصطلاحی به نام سندروم کودک تکان خورده وجود دارد. این سندرم اشاره به شرایطی دارد که طی آن نوزاد به هر دلیلی به طور مداوم در حال تکان خوردن است. در واقع سندرم کودک تکان داده شده نوعی کودک آزاری شدید است که زمانی رخ می‌دهد که مراقبین کودک، او را به شدت تکان می‌دهند. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد تورم، کبودی و خونریزی در مغز نوزاد شود و می‌تواند منجر به آسیب مغزی، ناتوانی‌های مادام العمر و حتی مرگ نوزاد شود. سندرم کودک تکان خورده اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که کودک از گریه کردنش دست نمی‌کشد و یک مراقب (والدین یا پرستار کودک) از آرام کردن ناامید می‌شود لذا برای تسکین کودک او را به شدت تکان می‌دهند.
شاید برای شما این اصطلاح عجیب باشد چرا که از دیربزا برای آرام کردن کودک آو را تکان می‌دادند اما امروزه علم این روش تسکین نوزاد را غیرعلمی، ناایمن و آسیب‌زا ارزیابی کرده است تا جایی که متخصصین این اقدام را در زمره اقدامات کودک آزاری دسته‌بندی می‌کنند با پینو بیبی همراه باشید تا در خصوص این سندرم نسبتاً رایج بیشتر بدانید.
سندرم کودک تکان خورده چیست؟
سندرم کودک تکان دیده یا سندرم نوزاد تکان خورده Shaken Baby Syndrome (SBS) نوعی آسیب مغزی است و زمانی رخ می‌دهد که نوزاد یا کودک نوپا به شدت تکان می‌خورد. تکان شدید می‌تواند باعث ایجاد تورم، کبودی و خونریزی در داخل و اطراف مغز کودک شود. سندرم کودک تکان خورده ممکن است به چشم، گردن و ستون فقرات کودک نیز آسیب برساند. نام دیگر این بیماری ضربه به سر یا ترومای سر ناشی از ضربه و تکان است.
سر نوزادان به نسبت بقیه بدن آن‌ها بسیار بزرگ و سنگین است. هنگامی که کودک تکان داده می‌شود، مغز او به طرفین جمجمه و به جلو و عقب می‌پرد. این تکان و لرزش می‌تواند باعث خونریزی در مغز یا پشت چشم کودک شود. سندرم کودک تکان خورده اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که والدین یا سایر مراقبین به دلیل گریه نوزاد ناامید یا عصبانی می‌شوند و برای آرام کردن کودک او را تکان می‌دهند. سندرم نوزاد تکان خورده ممکن است حتی پس از ۵ ثانیه تکان دادن رخ دهد. صدمات ناشی از آن می‌تواند منجر به آسیب مغزی، ناتوانی دائمی و حتی مرگ شود.
چه چیزی باعث بروز سندرم کودک تکان خورده می‌شود؟
ممکن است والدین یا مراقبان کودک را تکان دهند زیرا برای مدت طولانی گریه می‌کند. آن‌ها ممکن است فکر کنند که تکان دادن نوزاد باعث می‌شود گریه او متوقف شود. برخی از والدین یا مراقبان ممکن است به دلایل مختلف تحت استرس باشند. آن‌ها ممکن است ناامید شوند و نتوانند از عهده مسئولیت‌های مراقبت از کودک برآیند. سایر مراقبان ممکن است ندانند که تکان دادن نوزاد می‌تواند بسیار خطرناک باشد. گریه کردن یک رفتار طبیعی در نوزادان است. نوزاد شما ممکن است گاهی اوقات بدون وقفه گریه کند. تکان دادن، ضربه زدن یا پرتاب کردن نوزاد هرگز مشکلی را حل نمی‌کند و حتی به سر و مغز کودک آسیب می‌رساند. گریه بی‌وقفه و مکرر کودک می‌تواند علل مختلفی داشته باشد شما می‌توانید با رمزگشایی از گریه کودک علت اصلی ناراحتی او را پیدا و رفع کنید. در همین زمینه توصیه می‌کنیم مقالات «صدای گریه نوزاد به چه معناست؟» و «کولیک یا قولنج نوزاد چیست؟ روش‌های درمان و علل آن» را مطالعه بفرمایید. این مقالات حاوی نکات مهم و استراتژی‌های کاربردی جهت مقابله با این شرایط ناامیدکننده و استرس‌زا هستند.
سندرم کودک تکان خورده چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
سندرم کودک تکان خورده می‌تواند هر نوزادی را تحت تاثیر قرار دهد. افرادی که به احتمال زیاد کودک را تکان می‌دهند، افرادی هستند که ارتباط مستقیمی با نوزاد دارند مانند والدین کودک یا ارتباط غیرمستقیمی با کودک دارند مانند پرستار و مراقبین کودک، خویشاوندان و اعضای ثانویه خانواده. سندرم کودک تکان خورده می‌تواند در میان خانواده‌ها از هر قومیت، هر محدوده درآمدی و با هر نوع ترکیب خانواده رخ دهد. سندرم کودک تکان خورده اغلب نوزادان کمتر از یک سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد. نوزادان بین ۲ تا ۸ ماهگی بیشتر در معرض خطر هستند. این عارضه معمولاً در کودکان بالای ۲ سال رخ نمی‌دهد، اما آمار نشان می‌دهد که کودکان بالای ۶ سال قربانی این نوع آزار و اذیت شده‌اند.
سندرم کودک تکان خورده چقدر شایع است؟
بر اساس گزارش مرکز ملی سندرم نوزاد تکان خورده، سالانه بین ۶۰۰ تا ۱۴۰۰ مورد سندرم نوزاد تکان خورده در ایالات متحده وجود دارد. این عارضه شایع‌ترین علت مرگ و کودک آزاری در کودکان زیر ۵ سال در ایالات متحده است چرا که تکان دادن نوزاد می‌تواند باعث خونریزی شدید در مغز او شود.
چگونه سندرم کودک تکان خورده بر کودک من تأثیر می‌گذارد؟
سندرم نوزاد تکان خورده می‌تواند باعث مشکلات پزشکی شدید شود، از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- هماتوم ساب دورال: مجموعه‌ای از خون بین سطح مغز کودک شما و سختی غشاء مغز (غشای بیرونی سخت اطراف مغز) او وجود دارد. هماتوم ساب دورال می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که وریدهایی که مغز کودک شما را به غشای سخت متصل می‌کنند، بیش از حد کشیده شوند که باعث پارگی و خونریزی می‌شود.
- خونریزی زیر عنکبوتیه: خونریزی بین مغز کودک و عنکبوتیه (غشای تار مانند اطراف مغز کودک شما).
- ضربه مستقیم مغزی: این می‌تواند زمانی رخ دهد که مغز کودک شما به سطوح داخلی جمجمه او برخورد کند.
- آسیب مغزی: اگر کودک شما هنگام تکان خوردن نفس خود را متوقف کند، آسیب مغزی می‌تواند ناشی از کمبود اکسیژن باشد.
- آسیب سلول‌های مغزی: این می‌تواند زمانی رخ دهد که سلول‌های عصبی آسیب دیده مواد شیمیایی آزاد کنند که منجر به کمبود اکسیژن در مغز کودک شما خواهد شد.
- خونریزی‌های شبکیه: خونریزی در پشت شبکیه چشم کودک شما.
- آسیب به گردن و نخاع: آسیب به اعصاب نخاعی و گردنی کودک شما.
- شکستگی‌های استخوان: این ممکن است شامل شکستگی جمجمه و همچنین شکستگی دنده‌ها، استخوان ترقوه، بازوها و پاهای کودک شما باشد.
علائم سندرم کودک تکان خورده چه وقت ظاهر می‌شود؟
علائم سندرم کودک تکان خورده ممکن است بلافاصله پس از تکان دادن کودک ظاهر شود. علائم معمولاً در عرض چهار تا شش ساعت به اوج خود می‌رسند. برخی از علائم بلافاصله ظاهر می‌شوند، اما علائم سندرم کودک تکان خورده ممکن است تا اواخر زندگی ظاهر نشود. برخی از کودکان ممکن است در مراحل بعدی زندگی به دلیل تکان خوردن در دوران نوزادی دچار مشکلات کمبود توجه و اختلالات رفتاری شوند.
علائم سندرم کودک تکان خورده چیست؟
کودک یا نوزادی که تکان خورده ممکن است آسیبی به مغزش وارد شود. علائم فوری و شدید سندرم کودک تکان خورده ممکن است شامل بیهوشی، تشنج و شوک باشد. سایر علائم سندرم کودک تکان خورده ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- عدم لبخند زدن، غرغر کردن و حرف زدن
- تحریک پذیری شدید
- استفراغ
- اشتهای ضعیف یا مشکلات تغذیه‌ای
- مشکلات تنفسی
- بی حالی (خستگی شدید، عدم تحرک و / یا ناتوانی در بیدار ماندن)
- پوست رنگ پریده یا آبی
- کبودی روی بازوها یا سینه کودک
- سر یا پیشانی بزرگ
- یک نقطه نرم برآمده در بالای سر کودک
- ناتوانی در بلند کردن سر
- مردمک‌های گشاد شده
- ناتوانی در تمرکز یا دنبال کردن حرکت با چشم
- لرزش
- کما
آیا سندرم کودک تکان خورده می‌تواند مورد توجه قرار نگیرد؟
گاهی اوقات هیچ نشانه بیرونی آشکاری از خشونت یا آسیب فیزیکی وجود ندارد. مراقبین و ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی نیز از تکان خوردن نوزاد و آسیب‌های وارده به او آگاه نیستند چرا که ممکن است نوزاد تکان خورده بلافاصله آسیب‌های داخلی پیدا نکنند. در چنین شرایطی ممکن است مراقبین پزشکی و یا متخصص اطفال علائم کودک را به علت دیگری مانند ابتلا به ویروس نسبت دهند.
چه چیزی باعث سندرم کودک تکان خورده می‌شود؟
هنگامی که شخصی نوزاد یا کودک خردسال را به شدت تکان می‌دهد، سندرم کودک تکان خورده می‌تواند رخ دهد. ضربه زدن به سر کودک، پرتاب کردن و انداختن عمدی کودک نیز می‌تواند باعث بروز این عارضه شود. تکان دادن یا ضربه زدن به کودک می‌تواند باعث شود مغز او در داخل جمجمه به جلو و عقب تکان بخورد.
مغز کودکان نرم‌تر و رباط‌های آن‌ها ضعیف‌تر است. عضلات گردن کودک هنوز به طور کامل رشد نکرده است. علاوه بر این سر او به نسبت بقیه بدن بزرگ و سنگین است. لرزش شدید رگ‌های خونی، اعصاب و بافت‌های کودک را پاره می‌کند و باعث تورم، کبودی و خونریزی مغز او می‌شود.
سندرم کودک تکان خورده اغلب در دستان یک مراقب غمگین و ناامید رخ می‌دهد که نمی‌تواند با گریه‌های تسلی‌ناپذیر نوزاد کنار بیاید. مراقب عصبانی یا مضطرب می‌شود و کنترل خود را از دست می‌دهد. اغلب اوقات، مراقب، پرستار و والدین نوزاد مطلع نیست که به نوزاد آسیب می‌رساند، اما به هر صورت این اقدام نوعی کودک آزاری محسوب می‌شود.
آیا پریدن نوزاد می‌تواند باعث سندرم کودک تکان بخورد؟
سندرم نوزاد تکان خورده نوعی کودک آزاری است. زمانی اتفاق می‌افتد که شخصی، نوزاد یا کودک کوچکی را به شدت تکان دهد. بروز این سندرم ناشی از:
- تکان دادن کودک روی زانو
- پرت کردن نوزاد به هوا
- با کودک خود دوچرخه سواری کنید.
- سقوط تصادفی از مبلمان
- توقف ناگهانی یا عبور از دست اندازها در حین رانندگی
این فعالیت‌ها می‌توانند خطرناک باشند و بنابراین توصیه نمی‌شوند، اما انواع آسیب‌هایی که در سندرم کودک تکان خورده می‌شود را ایجاد نمی‌کنند.
چگونه سندرم کودک تکان خورده تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص سندرم کودک تکان خورده ممکن است به چند دلیل دشوار باشد:
ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی همیشه حقیقت را در مورد این که آیا تکان دادن در آسیب نوزاد نقش داشته است یا خیر، دریافت نمی‌کنند.
نوزادان و کودکان بسیار کوچک نمی‌توانند به ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی بگویند که چه اتفاقی افتاده یا چه چیزی برای آن‌ها دردناک بوده است.
بسیاری از علائم سندرم کودک تکان خورده (مانند تحریک پذیری، استفراغ یا بی‌حالی) در سایر بیماری‌های مانند عفونت‌های ویروسی نیز رایج است.
بنابراین، یک ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی از سرنخ‌های و آزمایش‌های بصری برای تشخیص بیماری و تعیین شدت آن استفاده می‌کند. آن‌ها چشم‌های کودک شما را از نظر خونریزی بررسی می‌کنند، به دنبال علائم روی جمجمه، دست‌ها یا پاهای او می‌گردند و کبودی‌های اطراف گردن و قفسه سینه‌اش را بررسی می‌کنند.
چه آزمایشاتی برای تشخیص سندرم کودک تکان خورده می‌شود؟
ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی ممکن است از آزمایش‌های تصویربرداری خاصی برای تشخیص سندرم کودک تکان خورده استفاده کنند. این آزمایشات می‌تواند نشانه‌هایی از تورم یا خونریزی در مغز کودک شما و همچنین شکستگی جمجمه یا دنده را نشان دهد. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اشعه ایکس
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)
- اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
پزشک کودک شما همچنین ممکن است معاینه چشمی را برای یافتن شواهدی از خونریزی شبکیه (خونریزی در پشت چشم) انجام دهد. خونریزی ممکن است در بالا، داخل یا زیر شبکیه کودک باشد. لایه‌های شبکیه چشم کودک شما نیز ممکن است در نتیجه آسیب (رتینوسکیزیس) از هم جدا شوند. پر شدن بخش ژله مانند داخل چشم (زجاجیه) نیز ممکن است پر از خون شود.
سندرم کودک تکان خورده چگونه درمان می‌شود؟
اگر کودک شما علائمی از سندرم کودک تکان خورده دارد، به درمان فوری پزشکی نیاز دارد. برای موارد خفیف‌تر، ممکن است کودک شما به دارو و مراقبت در بیمارستان نیاز داشته باشد.
در موارد شدیدتر، درمان ممکن است شامل اقدامات نجات دهنده باشد. یک ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی ممکن است یک لوله تنفسی را در گلوی کودک شما قرار دهد تا حمایت تنفسی اور را فراهم کند. یک جراح ممکن است مجبور باشد برای توقف خونریزی یا کاهش تورم در مغز کودک شما جراحی انجام دهد.
چگونه می‌توان از سندرم نوزاد تکان خورده پیشگیری کرد؟
والدین یا مراقبانی که نوزادان را تکان می‌دهند، معمولاً می‌گویند که این لرزش زمانی رخ می‌دهد که نوزادشان به طرز بی‌وقفه و ناراحت کننده‌ای گریه می‌کند. گریه کردن برای نوزادان طبیعی است و ممکن است استرس‌زا باشد. درک خطرات تکان دادن کودک و یافتن حمایت می‌تواند به پیشگیری از سندرم کودک تکان خورده بسیار مهم است. برخی از کارهایی که می‌توانید برای جلوگیری از سندرم کودک تکان خورده انجام دهید عبارت هستند از:
- ابتدا مطمئن شوید که مشکل واضحی در مورد کودک شما وجود ندارد. باید بررسی کنید که پوشک او تمیز است و مطمئن شوید که کودک شما گرسنه یا سرد نیست. مطمئن شوید که هیچ نشانه‌ای از بیماری مانند تب یا تورم وجود ندارد و هیچ چیزی باعث درد نمی‌شود.
- اگر نیازهای کودک‌تان برآورده شد، سعی کنید از نویز استفاده کنید. می‌توانید یک رادیو بگذارید یا با کودک‌تان آواز بخوانید و صحبت کنید. گاهی اوقات، نوزادان صداهایی مانند صدای جارو برقی، سشوار، ماشین لباسشویی یا پنکه را دوست دارند.
- به کودک خود یک اسباب بازی یا پستانک بدهید.
- شیر دادن را امتحان کنید، یا یک شیشه شیر به کودک خود بدهید.
- نوزادتان را قنداق کنید یا سعی کنید او را تکان دهید.
- کودک خود را برای سوار شدن به ماشین ببرید (به طور مناسب روی صندلی ماشین کودک محکم شده است).
- کودک خود را در کالسکه قرار دهید و به پیاده روی بروید.
- کودک خود را برای سوار شدن بر روی یک تاب در فضای باز ببرید.
- از شخص دیگری (یک دوست، یک همکار، یک همسایه یا یکی از اعضای خانواده) بخواهید که برای مدتی مسئولیت شما را بر عهده بگیرد تا بتوانید استراحت کنید، درخواست کمک بسیار منطقی است.
- اگر هیچ کس دیگری برای شما در دسترس نیست، کودک خود را با خیال راحت در گهواره خود قرار دهید و در حالی که آرام هستید اتاق را برای چند دقیقه ترک کنید. به یاد داشته باشید، گریه کردن به نوزاد آسیب نمی‌رساند، اما تکان دادن به نوزاد آسیب می‌رساند.
- اطمینان حاصل کنید که همه پرستاران و سایر مراقبان کودک شما از خطرات تکان دادن نوزاد مطلع هستند. اطمینان حاصل کنید که آن‌ها می‌دانند اگر در حین مراقبت از کودک شما احساس استرس کردند، چه کاری انجام دهند و چه کاری انجام ندهند. همیشه مراقبین و پرستار کودک خود را با دقت انتخاب کنید. هرگز کودک خود را نزد مراقبی که کاملاً به او اعتماد ندارید رها نکنید.
چشم‌انداز و پیش‌آگهی در مورد سندرم کودک تکان خورده چیست؟
سندرم کودک تکان خورده یک بیماری بسیار جدی است. پیش آگهی بر اساس شدت جراحات کودک شما متفاوت است، اما عموماً ضعیف است. حدود ۲۵ درصد از نوزادان به دلیل جراحات جان خود را از دست می‌دهند. مرگ معمولاً ناشی از موارد زیر است:
- تورم و فشار در جمجمه و مغز کودک شما
- خونریزی در مغز کودک شما
- پارگی در بافت مغز کودک شما
تا ۸۰ درصد از کودکانی که زنده می‌مانند، مشکلات جدی پزشکی، نقایص شدید عصبی و ناتوانی‌های مادام العمر را تجربه خواهند کرد. حتی نوزادانی که به نظر می‌رسد فقط آسیب‌های خفیف سندرم تکان خوردگی نوزاد دارند، ممکن است نشانه‌هایی از مشکلات رشدی را نشان دهند. سندرم نوزاد تکان خورده ممکن است باعث ناتوانی‌هایی شود از جمله موارد زیر شود:
- تاخیر در گفتار و رشد
- بروز ناتوانی‌ها و اختلالات یادگیری
- از دست دادن بینایی یا کم‌بینایی
- کم شنوایی دائمی
- فلج مغزی (CP)
- صرع و تشنج
- فلج
سخن آخر
سندرم نوزاد تکان خورده نوعی کودک آزاری شدید فیزیکی است و زمانی رخ می‌دهد که والدین یا پرستار و مراقب کودک، او را به شدت تکان می‌دهند. این وضعیت اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که کودک گریه‌اش را متوقف نمی‌کند و مراقب از ین وضعیت عصبانی یا ناامید می‌شود. سندرم کودک تکان خورده کاملاً قابل پیشگیری است. اگر کودک شما گریه‌اش را متوقف نمی‌کند، برخی از نکات موجود در بخش پیشگیری در متن بالا را امتحان کنید یا از یک مراقب مورد اعتماد کمک بخواهید.