.svg)
تغذیه در بارداری 
زالزالک میوهای خوشرنگ و ترش مزه است که رنگهای زرد یا قرمز دارد و در گویشهای محلی نامهایی همچون خفجه یا کیالک نیز دارد . این میوه از دیرباز در طب سنتی چین و ایران کاربرد داشته و برای مشکلات گوارشی، فشارخون و سلامت قلبی-عروقی توصیه میشده . اما وقتی نوبت به دوران بارداری میرسد، گُمانها و سوالات زیادی مطرح میشود: آیا زالزالک بیخطر است؟ میتواند خواصی برای مادر یا جنین داشته باشد؟ یا ممکن است عوارض جدی در پی داشته باشد؟ حقیقت این است که اطلاعات علمی کمی درباره مصرف زالزالک در بارداری وجود دارد و اکثر منابع توصیه میکنند تا زمان مشخص شدن دقیقتر اثرات، از خوردن آن پرهیز شود . در ادامه با نگاهی مفصل به زالزالک (از انواع و ارزش غذایی گرفته تا فواید و خطرات احتمالی آن) سعی میکنیم به این پرسش پاسخ دهیم.
زالزالک چیست و چه انواعی دارد؟
زالزالک یا Crataegus از خانواده گلسرخ (Rosaceae) است. بلورهای قرمز یا زرد رنگ زالزالک معمولا ترش مزهاند و به صورت تازه یا خشک شده در دسترساند . در ایران معمولاً دو نوع اصلی از زالزالک بیشتر شناخته شدهاند: زالزالک زرد و زالزالک قرمز. نوع وحشی آن که در مناطق کوهستانی رشد میکند (عموماً در گویش مازندرانی «ولیگ» یا «کوئیج» نامیده میشود) نیز محبوب است ولی به دلیل احتمال آلودگی و وجود انواع سمی، طبعا در بارداری توصیه نمیشود.
ارزش غذایی زالزالک
زالزالک میوهای کمکالری با ترکیب قابل توجهی از فیبر و مواد معدنی است. به عنوان مثال، هر ۱۰۰ گرم زالزالک حاوی حدود ۷۷ کیلوکالری انرژی است و تقریباً تمام آن از کربوهیدرات (حدود ۱۸ گرم) تأمین میشود؛ پروتئین و چربی آن تقریباً نزدیک به صفر هستند . این میوه همچنین آب زیادی دارد (حدود ۷۸ گرم در صد گرم) و منبع خوبی از فیبر (حدود ۲.۱۵ گرم در صد گرم) است . در کنار اینها، زالزالک حاوی مقدار قابل توجهی کلسیم (حدود ۷۲ میلیگرم) و آهن (حدود ۳.۳۸ میلیگرم) در هر ۱۰۰ گرم است . مقادیر ویتامینها در زالزالک چندان زیاد نیست (مثلا ویتامین C تنها ۰.۴ میلیگرم در ۱۰۰ گرم) اما ترکیب آنتیاکسیدانهای موجود، به ویژه فلاونوئیدها و پلیفنولها، آن را به میوهای مفید برای سلامت قلب و عروق تبدیل میکند .
به زبان سادهتر، زالزالک یک میوه کمکالری و غنی از فیبر بهشمار میآید که داشتن کلسیم و آهن نسبتا بالا در آن دیده میشود . این ویژگیها سبب میشود که چه در بارداری (از نظر تأمین بخشی از املاح ضروری) و چه در سایر زمانها، بهبود وضعیت گوارش و سلامت عمومی بدن تا حدودی فراهم شود. البته به یاد داشته باشید که مصرف میوه زالزالک به صورت متعادل اهمیت دارد و افراط در هر غذایی حتی مقوی هم میتواند مشکلاتی به همراه آورد.
طبع زالزالک و مصلحات آن
از دیدگاه طب سنتی ایرانی، زالزالک دارای طبع سرد و خشک شناخته شده است . یعنی اگر کسی مزاج سردی داشته باشد، خوردن زیاد زالزالک ممکن است سبب ایجاد مشکلاتی مانند سردرد، دلدرد یا کرختی شود. به همین دلیل، کارشناسان طب سنتی توصیه میکنند در مصرف زالزالک احتیاط کنید و آن را با مصلحات مناسب میل کنید. مصرف همراه عسل و گیاهانی مثل گلناز یا رازیانه (انیسون) میتواند طبع آن را ملایمتر کند و از عوارض ناشی از سردی طبع کاسته شود .
فواید مصرف زالزالک در دوران بارداری
اگرچه اطلاعات دقیقی درباره مصرف زالزالک در دوران بارداری در دست نیست (و عمدتا به دلیل نبود مطالعات بالینی جامع، در این زمینه سکوت وجود دارد) ، اما میتوانیم به برخی خواص عمومی این میوه که ممکن است به طور غیرمستقیم به سلامت مادر کمک کند اشاره کنیم. نکته مهم این است که همه این «فواید» برای افرادی با شرایط طبیعی (غیر باردار) مشاهده شده و ممکن است در بارداری متفاوت باشد. با این حال، به صورت تئوری و با توجه به ترکیبات زالزالک، میتوانیم موارد زیر را مطرح کنیم:
- غنی از آنتیاکسیدان: زالزالک سرشار از ترکیبات پلیفنولی و فلاونوئید است که خاصیت آنتیاکسیدانی قوی دارند . این آنتیاکسیدانها با خنثی کردن رادیکالهای آزاد میتوانند از بروز التهاب و آسیب به سلولها پیشگیری کنند و به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کنند.
- خواص ضدالتهابی: مطالعات حیوانی و درونتنی نشان دادهاند که ترکیبات زالزالک میتوانند به کاهش سطح واسطههای التهابی کمک کنند . این اثر ضدالتهابی ممکن است به کاهش ورمهای خفیف و التهابهای بدن در برخی افراد کمک کند.
- کاهش فشار خون: در طب سنتی چین، از زالزالک برای کنترل فشارخون بالا استفاده میشد . تحقیقات آزمایشگاهی نشان دادهاند که عصاره زالزالک میتواند شلکننده عروق عمل کند و به کاهش فشارخون کمک کند . به همین دلیل، اگر مادری دچار فشارخون بالا باشد، برخی متخصصان بر این باورند که مصرف کنترلشده زالزالک (با مشورت پزشک) ممکن است مفید باشد.
- بهبود سطح کلسترول: مصرف عصاره زالزالک در بعضی مطالعات منجر به کاهش سطح لیپیدهای خون مانند کلسترول و تریگلیسرید شده است . اگر مادری در بارداری دچار چربی خون باشد، این خاصیت میتواند تا حدی مفید باشد (البته دادههای بالینی محدود است).
- حمایت از دستگاه گوارش: زالزالک حاوی مقدار قابل توجهی فیبر است . فیبر غذایی میتواند به بهبود حرکات روده کمک کند و در کاهش یبوست در حاملگی مؤثر باشد . بسیاری از بانوان باردار به دلیل تغییرات هورمونی و فشاری که جنین به شکم وارد میکند دچار یبوست میشوند؛ از این رو خوردن میوههای فیبردار مثل زالزالک (با احتیاط) ممکن است به روان شدن سیستم گوارش کمک کند.
- کاهش اضطراب و تسکین اعصاب: بعضی از تحقیقات نشان دادهاند که زالزالک میتواند اثرات آرامبخش و ضداضطراب خفیفی داشته باشد . این میوه در مقایسه با داروهای ضداضطراب معمول، عوارض کمتری دارد و ممکن است به مادرانی که دچار استرس خفیف یا بیخوابی هستند کمک کند (البته این موضوع هنوز در حال تحقیق است).
- حفظ سلامت پوست و مو: به دلیل وجود آنتیاکسیدانهای فراوان، زالزالک به جوانی پوست کمک میکند و حتی گفته شده میتواند جلوی ریزش مو را بگیرد . این خاصیت، اگرچه برای همه یکسان نیست، میتواند برای مادری که نگران تغییرات پوست یا ریزش موی دوران بارداری است امیدبخش باشد.
به طور خلاصه، زالزالک با وجود معایب احتمالی، حاوی ترکیبات مفید آنتیاکسیدانی، فیبر و مواد معدنی است که در شرایط عادی به سلامت قلب، عروق، دستگاه گوارش و سیستم عصبی کمک میکند . اما باید تاکید کرد که مصرف این فواید (که عمدتا بر پایه مطالعات بیرون از دوران بارداری است)، در زمان حاملگی بدون نظر پزشک توصیه نمیشود. همیشه پیش از اضافه کردن هر خوراکی جدیدی به رژیم بارداری، به ویژه گیاهان دارویی، با متخصص تغذیه یا پزشک خود مشورت کنید.
مضرات مصرف زالزالک در دوران بارداری
با وجود فواید بالقوه یادشده، برای بانوان باردار مهمترین نگرانی، عوارض جانبی احتمالی زالزالک است. همانطور که اشاره شد، شواهد مستقیم کمی درباره مصرف زالزالک در بارداری در دست است، اما تجربیات و منابع موجود نکات زیر را درباره عوارض احتمالی مطرح کردهاند:
- تحریک رحم: یکی از نگرانیهای اصلی، احتمال تحریک عضلات رحم و در نتیجه انقباض زودرس است. برخی منابع علمی هشدار دادهاند که استفاده از زالزالک میتواند رحم را تحریک کند . بنابراین بیخطر بودن آن در بارداری تأیید نشده است و بهتر است از هر داروی گیاهی یا میوهای که این خاصیت را دارد پرهیز شود.
- مشکلات گوارشی و سرگیجه: بسیاری از زنان حتی غیر باردار نیز پس از خوردن زالزالک دچار شکم درد ملایم، تهوع یا سردرد میشوند . در دوران بارداری که بسیاری از این عوارض به طور طبیعی شایعتر است، مصرف زالزالک ممکن است تهوع را تشدید کند یا احساس سردرد و سرگیجه را بدتر کند.
- افزایش تعریق و خستگی: گزارش شده که خوردن زالزالک ممکن است تعریق و احساس خستگی را افزایش دهد . اگر مادر بارداری قبلا با کمخونی (یا خستگیزایی) دست و پنجه نرم میکند، تعریق زیاد میتواند وضعیت او را دشوارتر کند.
- خوابآلودگی و بیقراری: برخی افراد بعد از مصرف زالزالک دچار خوابآلودگی یا بالعکس اضطراب خفیفی میشوند . این تغییرات خلقی و عصبی ممکن است برای برخی مادران باردار ناخوشایند باشد.
- تپش قلب و خارش پوستی: از عوارض دیگری که ممکن است رخ دهد، افزایش ضربان قلب (تپش قلب) و بروز راشهای پوستی ملایم است . چون برخی عوارض قلبی یا حساسیتی مثل اینها میتواند نشانه حالت غیرعادی در حاملگی باشد، بهتر است در صورت بروز سریعاً پیگیری شود.
به طور کلی، مصرف زالزالک ممکن است عوارضی نظیر تعریق، سردرد، خوابآلودگی، تپش قلب، خارش پوستی و بیقراری را در پی داشته باشد . از آنجا که برخی از این علائم (مثلاً خستگی یا کم شدن فشار خون) در حاملگی میتواند زمینهساز خطر باشد، هر علامتی غیرعادی را باید جدی گرفت.
علاوه بر این، زالزالک مانند هر گیاه دارویی دیگری میتواند با داروهای مختلف تداخل داشته باشد. به عنوان مثال، اگر داروهای فشارخون (نیتراتها، کاهنده فشار)، داروهای قلبی مثل دیگوکسین یا داروهای ضدانعقاد خون مصرف میکنید، ترکیب آنها با زالزالک میتواند اثرات نامطلوبی مثل افت شدید فشارخون یا افزایش خطر خونریزی ایجاد کند . بنابراین حتی اگر در دوران بارداری از این داروها استفاده نمیکنید، بهتر است همیشه قبل از مصرف هر گیاه یا میوهای با پزشک مشورت نمایید.
مصرف زالزالک وحشی در بارداری
زالزالک وحشی (کوهی)، همانی است که بدون دخالت کشاورزی رشد میکند. خوردن هر نوع میوه وحشی در دوران بارداری با احتیاط همراه است، زیرا ممکن است آلودگی میکروبی، علفهای هرز سمی یا سموم محیطی داشته باشد. درباره زالزالک وحشی نیز توصیه شده است که به کلی از مصرف آن در بارداری خودداری شود . برخی گونههای وحشی زالزالک ممکن است سمی باشند و تماس حیوانات با میوههای درخت نیز میتواند خطر آلودگی فراهم کند . همچنین، هیچگاه نمیتوان اطمینان داشت که کنار درخت چیدن و خوردن سریع میوهای که به عنوان وحشی رشد کرده، سالم است. پس به یاد داشته باشید: اگر زالزالک وحشی چیدهاید، بهتر است دست به دهان نشوید!
سخن پایانی و توصیهها
در یک کلام، علم هنوز در مورد خوردن زالزالک در بارداری به قطعیت نرسیده است. با توجه به اطلاعات اندک موجود، بیشتر متخصصان پیشنهاد میکنند که زنان باردار از مصرف آن دوری کنند تا زمانیکه مطالعات بیشتری انجام شود . البته زالزالک از نظر تاریخی فواید متعددی داشته و حاوی ترکیبات مفیدی است، اما دوره بارداری دورهای بسیار حساس است و اولویت با سلامت مادر و جنین است.
اگر شما هم از طرفداران زالزالک هستید و مایلید در این دوران از آن بهره ببرید، چند نکته را فراموش نکنید: اول اینکه سعی کنید میوههای زرد یا قرمزی که از منابع مطمئن خریداری شده، استفاده کنید و انواع وحشی را کنار بگذارید. دوم، به هیچ وجه بیش از حد مصرف نکنید و در صورت هرگونه احساس ناخوشایند (سردرد، تپش قلب، سرگیجه و…) فوراً مصرف را متوقف و با پزشک مشورت نمایید. سوم، اگر داروی خاصی مصرف میکنید حتما پیش از خوردن زالزالک نظر پزشک را جویا شوید. در نهایت، بهتر است روی خوردن طیفی از میوهها و سبزیجات امنتر تمرکز کنید تا مواد مغذی دوران بارداری را تأمین کنید تا اینکه روی یک خوراکی خاص ریسک کنید.
در پایان، اگر هنوز در مورد خوردن زالزالک در بارداری مردد هستید، پیشنهاد ما این است که با پزشک یا مشاور تغذیه خود مشورت کنید و اطلاعات بیشتری کسب نمایید. یادتان باشد که هر تغییری در رژیم بارداری باید با آگاهی کامل و احتیاط همراه باشد. در ضمن، میتوانید نظرات یا تجربیات سایر مادران باردار را نیز بشنوید تا تصمیم مطمئنتری بگیرید. به هر حال، سالم ماندن شما و جنینتان اولویت ماست؛ پس در مصرف زالزالک احتیاط کنید و سلامتتان را دوست بدارید!
در صورت مفید بودن این مقاله برای شما لطفا امتیاز دهید.
مقالات بعدی
همه چیز درباره فواید و عوارض پستانک نوزاد؛ نکات مهمی که هر مادری باید بداند
۱۴۰۴/۰۷/۱۹
مشاهده بعدی.svg)
فهرست عناوین
