واکسیناسیون نقش بسیار مهمی در حفظ سلامتی انسان‌ها، به خصوص کودکان دارد. یکی از واکسن های مهم که در کودکان به صورت گسترده استفاده می‌شود، واکسن پنج‌گانه یا پنتاوالان است. این واکسن که به صورت ترکیبی از چند واکسن تهیه می‌شود، در برابر پنج بیماری مهم و خطرناک از جمله دیفتری، سیاه‌سرفه، هموفیلوس آنفلوانزا تیپ B، هپاتیت B و کزاز مقاومت ایجاد می‌کند.
واکسن پنج‌گانه از طریق فعال‌سازی سیستم ایمنی بدن به کودکان کمک می‌کند تا در برابر بیماری‌های ذکر شده مقاومت نشان دهند و باعث تقویت سیستم ایمنی بدن کودک می‌شود. بدن در پاسخ به واکسن، آنتی‌بادی‌ها و سلول‌های ایمنی تولید می‌کند که در مقابل عوامل بیماری مقاومت ایجاد می‌کنند و در صورت ابتلا به این بیماری‌ها، نسبت به بیماری ایمنی در بدن ایجاد می‌کنند. بنابراین استفاده از واکسن پنتاوالان برای کودکان توصیه می‌شود و تزریق آن در دوره‌های سنی مهم صورت می‌گیرد.
در این مقاله، به بررسی جزئیات و اطلاعاتی در مورد واکسن پنج‌گانه و کاربردهای آن می‌پردازیم. همچنین فواید واکسن پنتاوالان ، کاربرد آن در کاهش ریسک عفونت و ایمنی در برابر بیماری، و نقش آن در کاهش هزینه‌های درمانی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
اهمیت واکسیناسیون در کودکان
واکسن‌ها یکی از مهم ترین پیشرفت‌های علم پزشکی به شمار می‌روند که از طریق ایجاد ایمنی در بدن، از بیماری‌های قابل پیشگیری جدی و عوارض جانبی آن‌ها جلوگیری می‌کنند. واکسن‌ها حاوی مقدار بسیار کمی از پادتن در خود هستند که این پادتن‌ها سیستم ایمنی بدن کودک را تقویت می‌کنند و به بدن کودکان کمک می‌کنند تا در برابر عوامل بیماری‌زا مقاومت نشان دهند. پادتن‌ها بخشی از میکروب هستند که باعث فعال شدن و واکنش سیستم ایمنی بدن به بیماری می‌شوند. هر یک از واکسنهای مختلف کاربردهای متفاوتی نیز دارند. اما تمامی آن‌ها به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند تا قادر باشد با میکروب‌ها مبارزه کند. معمولاً چند هفته طول می‌کشد تا ایمنی پس از واکسیناسیون در بدن ایجاد شود، ولی ایمنی به صورت طولانی مدت (به استثنای چند واکسن که نیاز به تجدید دارند مثل واکسن آنفولانزا) در بدن باقی می‌ماند.
کودکان روزانه از طریق غذایی که می‌خورند، هوایی که تنفس می‌کنند و چیزهایی که در دهان خود قرار می‌دهند در معرض هزاران میکروب و بیماری هستند. در کودکان خردسال به دلیل این که سیستم ایمنی هنوز کامل رشد و تکامل پیدا نکرده است، خطر ابتلا به بیماری و عفونت بیشتر است. البته سیستم ایمنی کودکان قادر به مبارزه با بیشتر میکروب‌ها می‌باشد، ولی برخی از میکروب‌ها منجر به ایجاد بیماری‌های جدی و خطرناک می‌شوند که بدن کودک قادر به مقابله با آن نیست. واکسیناسیون به سیستم ایمنی بدن کودک کمک می‌کند تا یاد بگیرد در برابر میکروب‌ها از خود دفاع کند. بنابراین واکسیناسیون با کمک به بهبود دفاع بدن، از سلامتی کودک حمایت می‌کند.
واکسن‌ها نیز مشابه داروها دارای اثرات جانبی می‌باشند. ولی بیشتر کودکانی که واکسینه می‌شوند، فقط عوارض جانبی متوسط دارند یا عوارضی در خود مشاهده نمی‌کنند. رایج‌ترین عوارض جانبی واکسیناسیون شامل تب، خستگی، بدن درد و همینطور قرمزی، ورم کردن و حساس شدن محلی که تزریق در آن صورت گرفته است می‌باشند. عوارض جانبی واکسیناسیون معمولاً خود به خود پس از چند روز رفع می‌شوند.
واکسن پنتاوالان چیست؟
واکسن پنتاوالان یا واکسن پنج‌گانه یک واکسن ترکیبی است که در برابر پنج بیماری مهم بسیار موثر است. این واکسن شامل پادتن‌هایی است که بدن کودک را در مقابل بیماری‌های دیفتری، سیاه سرفه، هموفیلوس آنفلوآنزا تیپ B، هپاتیت B و کزاز محافظت می‌کند. هر چند دیفتری، کزاز و سیاه سرفه (DTP) و هپاتیت B قبلاً جزو برنامه ایمن سازی کودکان به شمار می‌رفته‌اند، اما واکسن هموفیلوس آنفلوانزا نوع ب، جدیدترین واکسن اضافه شده در فرآیند واکسیناسیون کودکان است. به ترکیب این پنج نوع واکسن با یکدیگر، واکسن پنج گانه (پنتاوالان) گفته می‌شود. واکسن پنج گانه تعداد تزریق به کودک را کاهش می‌دهد و بر علیه پنج بیماری مذکور ایمنی ایجاد می کند.
واکسن پنج‌گانه ترکیبی از واکسنهای مختلف است که هر کدام در مقابل یک بیماری خاص اثربخشی دارند. درون این واکسن، واکسنهای سه گانه یا DPT (تشکیل شده از واکسنهای دیفتری، سیافه سرفه و کزاز)، واکسن هموفیلوس آنفلوآنزا تیپ ب و واکسن هپاتیت B ترکیب شده‌اند. این ترکیبات باعث تحریک سیستم ایمنی بدن می‌شوند و باعث می‌شوند که بدن کودک در برابر بیماری‌های ذکر شده مصونیت پیدا کند.
از بین ترکیبات واکسن پنتاوالان، واکسن سه گانه (DPT) دارای سه بخش است: دیفتری، سیاه سرفه و کزاز. این سه واکسن، مخلوطی از سم تغییر شکل یافته (توکسوئید) دیفتری، کزاز و میکروب کشته شده‌ی سیاه سرفه است که در یک آمپول تهیه شده و در قسمت جلو و طرف ران در عضله ی کودک تزریق می‌گردد. دیفتری یک بیماری حاد باکتریایی دستگاه تنفسی است که منجر به عفونت در گلو، ریه‌ها و در صورت وخامت منجر به فلج شدن می‌شود. سیافه سرفه نیز یک عفونت باکتریایی است که معمولاً در کودکان خردسال مشاهده می‌شود و شامل سرفه‌های بسیار شدید است که صورت کبود می‌شود. کزاز نیز یک عفونت باکتریایی است که می‌تواند اعصاب و عضلات را تحت تأثیر قرار داده و منجر به اعمال تشنج شدید و در صورت وخامت منجر به مرگ شود.
میکروب هموفیلوس آنفولانزا عامل عفونت خونی (سپسیس) و مننژیت می‌باشد. واکسن هموفیلوس انفلوانزا (Hib) از بیماری های خطرناک و کشنده ای که بوسیله هموفیلوس آنفلوانزای نوع ب حاصل می شود شامل عفونت‌های تنفسی مثل پنومونی، مننژیت، باکتریمی، تورم اپی گلوت و آرتریت سپتیک (عفونت چرکی مفصل) پیشگیری می‌کند. همچنین، واکسن هپاتیت B نیز از نوعی ویروس است که می‌تواند باعث عفونت، التهاب و آسیب دائمی به کبد شود و از طریق خون و مایعات بدنی به افراد دیگر منتقل شود. واکسن هپاتیت B کودک را در برابر این بیماری محافظت می‌کند و از انتقال ویروس به سایر افراد جلوگیری می‌کند.
به‌طور کلی، واکسن پنج‌گانه با ترکیبی از واکسنهای سه گانه، هموفیلوس آنفلوآنزا تیپ B و هپاتیت B، به کودکان کمک می‌کند تا در مقابل بیماری‌های مذکور مقاومت نشان دهند و در برابر آن‌ها مصون باشند.
واکسن پنج‌گانه در چه سنینی به کودکان تزریق می‌شود؟
واکسن پنج گانه جایگزین واکسنهای فعلی ثلاث (DTP) و هپاتیت B در سنین ۲، ۴ و ۶ ماهگی در برنامه واکسیناسیون شده است. لازم به ذکر است که دریافت واکسن هپاتیت B در بدو تولد باید طبق برنامه قبل ادامه داشته باشد و زمان دریافت یادآور واکسن سه گانه (DTP) نیز در ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی همانند برنامه سابق ادامه خواهد یافت.
بنابراین برنامه واکسیناسیون کودک از بدو تولد تا ۶ سالگی به شکل زیر می‌باشد:
- تزریق واکسن ب ث ژ ، هپاتیت B، فلج اطفال خوراکی در بدو تولد
- تزریق واکسن پنج گانه (سه گانه + هپاتیت B + هموفیلوس انفلوانزا) و فلج اطفال خوراکی در ۲، ۴ و ۶ ماهگی
- تزریق واکسن MMR در ۱۲ ماهگی
- تزریق واکسن یادآوراول سه گانه ، یادآور فلج اطفال خوراکی ، MMR در ۱۸ ماهگی
- تزریق یادآور دوم سه گانه، یادآور فلج اطفال خوراکی در ۶ سالگی
این واکسن بصورت مایع در یک ویال توزیع می‌شود. در مراکز شهر ویال ۱۰ دزی و در مراکز روستایی ویال تک دزی مورد پخش صورت می‌گیرد. ویال‌های ۱۰ دزی را می‌توان در صورت نگذشتن تاریخ انقضا، نگهداری در دمای مناسب و رعایت شرایط استریل تا مدت یک ماه پس از باز کردن، مورد استفاده قرار داد. لازم است تا سرنگ، سر سوزن و سایر ضایعات طبق دستورالعمل تزریقات ایمن داخل سیفتی باکس انداخته شود. این واکسن مانند واکسنهای سه گانه و هپاتیت B به یخ زدگی حساس است، بنابراین باید در درجه حرارت ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد در یخچال، کلد باکس و واکسن کریر قرار گرفته و حمل شود
مطالعات نشان داده است که استفاده از واکسن پنتاوالان در زمان‌های مناسب، سطح ایمنی بهتری را برای کودکان ایجاد می‌کند. برنامه‌ریزی صحیح زمان واکسیناسیون با استفاده از واکسن پنج‌گانه می‌تواند به کاهش بیماری‌های قابل واکسینه در جامعه کمک کند و به والدین اطمینان بیشتری از سلامتی فرزندانشان بدهد.
فواید استفاده از واکسن پنتاوالان در کودکان
استفاده از واکسن پنج‌گانه برای کودکان مزایای فراوانی دارد، به خصوص در پیشگیری از بیماری‌های عفونی. در ادامه این فواید را بررسی می‌کنیم:
پیشگیری از بیماری‌های عفونی:
واکسن پنتاوالان به کودکان کمک می‌کند تا در مقابل بیماری‌های دیفتری، سیاه سرفه، هموفیلوس آنفلوآنزا تیپ B، هپاتیت B و کزاز مقاومت نشان دهند. این واکسن از طریق تقویت سیستم ایمنی بدن، کودکان را در مقابل این بیماری‌ها محافظت می‌کند.
واکسن پنج‌گانه با فعال‌سازی سیستم ایمنی بدن به ایجاد واکنش‌های ایمنی و تولید آنتی‌بادی‌ها کمک می‌کند. در نتیجه، بدن کودکان نسبت به بیماری‌های مذکور مقاومت به دست می‌آورد. وقتی واکسن به بدن تزریق می‌شود، عوامل بیماری‌زا با واکسینه شدن وارد بدن می‌شوند. بدن کودک به این عوامل پاسخ می‌دهد و سپس ایمنی در آن ایجاد می‌شود. این فرآیند منجر به تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود و به کودکان کمک می‌کند تا در برابر بیماری‌های پنج‌گانه مقاومت پیدا کنند. این واکسن باعث ایجاد ایمنی قابل توجهی در بدن کودکان می‌شوند و از ابتلا به بیماری‌های عفونی در آن‌ها جلوگیری می‌کند. در واقع، واکسنهای پنتاوالان یکی از روش‌های مهم و موثر در جلوگیری از بیماری‌های عفونی در جامعه هستند. با تقویت سیستم ایمنی بدن، این واکسن‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا در مقابل بیماری‌ها مقاومت نشان دهند و از عوارض جدی و نامطلوب آن‌ها جلوگیری کنند.
نقش واکسن پنتاوالان در کاهش نگرانی و مراقبت خانواده:
با تزریق واکسن پنتاوالان، نگرانی والدین در مورد خطر بروز بیماری‌های جدی و خطرناک ولی قابل پیشگیری در کودکان کاهش می‌یابد. با واکسینه کردن کودکان و ایمنی کودک در برابر بیماری‌های دیفتری، سیاه سرفه، هموفیلوس آنفلوآنزا نوع B، هپاتیت B و کزاز، دیگر نیازی نیست تا پدر و مادر به طور مداوم نگران ابتلای کودکان خود به بیماری باشند و همینطور در صورت ابتلای کودک به یکی از این بیماری‌ها، شدت بروز بیماری کاهش می‌یابد و نیاز به مراقبت‌های کم‌تری توسط والدین وجود خواهد داشت. واکسن پنج‌گانه با تقویت سیستم ایمنی بدن کودکان، به آن‌ها کمک می‌کند تا در مقابل بیماری‌های مذکور مقاومت نشان دهند و از ابتلا به آن‌ها جلوگیری کنند. بنابراین واکسیناسیون به والدین این اطمینان را می‌دهد که فرزندانشان در برابر بیماری‌های قابل پیشگیری محافظت شوند و دیگر نیازی به مراقبت‌های بیشتر نداشته باشند.
با کاهش نگرانی، پدر و مادر می‌توانند زمان بیشتری را به رشد و تربیت سالم فرزندان خود اختصاص دهند و آرامش بیشتری را در خانه خود فراهم کنند. همچنین این مزیت به پدر و مادر امکان این را می‌دهد تا وقت بیشتری را برای فعالیت‌های دیگر کنار بگذارند و بهبود کیفیت زندگی خانواده خود را تجربه کنند.
نقش واکسن پنتاوالان در کاهش هزینه‌های درمانی:
استفاده از واکسن پنج‌گانه در کاهش هزینه‌های درمانی برای بیماری‌های قابل پیشگیری بسیار مهم و اساسی است. با اجرای برنامه‌های واکسیناسیون منظم، احتمال ابتلا به بیماری‌های پنج گانه در کودکان به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. در صورت ابتلای کودک به بیماری‌های قابل پیشگیری که توسط واکسن پنتاوالان پوشش داده می‌شوند، روند درمان می‌تواند نیازمند راهکارهای طولانی مدت و هزینه بر باشد. بدین ترتیب با استفاده از واکسیناسیون منظم، احتمال ابتلا به این بیماری‌ها در کودکان به شدت کاهش می‌یابد و به دنبال آن هزینه‌های درمانی که برای این بیماری‌ها در نظر گرفته می‌شود نیز به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
علاوه بر هزینه‌های مربوط به درمان بیماری‌های جدی، بار مسئولیت مراقبت از کودک بیمار و هزینه‌های مربوط به نیازهای مراقبتی و مشاوره درمانی نیز ممکن است افزایش یابد.ولی با واکسینه کردن کودکان و جلوگیری از ابتلای آن‌ها به بیماری‌های قابل پیشگیری، نیاز به مراقبت‌های بیشتر و معاینات پزشکی کاهش می‌یابند و هزینه‌های مربوط به این بخش‌ها نیز چه برای خانواده و چه برای جامعه به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد. به طور کلی، استفاده از واکسن پنتاوالان به جامعه کمک فراوانی می‌کند تا هزینه‌های درمانی شدید کاهش یابد و منجر به ایجاد جامعه اقتصادی‌تر و سالم‌تری می‌شود.
سخن آخر
واکسن پنج‌گانه (پنتاوالان) یکی از واکسنهای مهم به خصوص برای کودکان به شمار می‌رود که در پیشگیری از بیماری‌های دیفتری، سیاه سرفه، هموفیلوس آنفلوآنزا تیپ B، هپاتیت B و هموفیلوس آنفلوآنزا نوع ب بسیار مؤثر است. با تزریق این واکسن به کودکان، میزان ابتلای آن‌ها به این بیماری‌ها به شدت کاهش می‌یابد و سیستم ایمنی بدن توانایی مقاومت در برابر این عفونت‌ها را به دست می‌آورد. استفاده از این واکسن به والدین اطمینان خاطر می‌دهد که کودکانشان در برابر بیماری‌های جدی و خطرناک محافظت شده‌اند و در ریسک ابتلای شدید به آن قرار ندارند. بنابراین، واکسن پنج‌گانه برای سلامتی و بهبود سطح بهداشت جامعه، به ویژه کودکان، از اهمیت بسیاری برخوردار است.