بیایید پیش از صحبت در مورد تزریق ویتامین K به نوزاد این صحنه را مجسم کنیم: نوزاد شما به دنیا می‌آید، کمی بغل او را می‌کنید، وزن او اندازه گیری می‌شود، سپس این سؤال با شما مطرح می‌شود که “قصد داریم به کودکت داروهای لازم را بدهیم، باشه؟” سؤالی که واقعاً اغلب اوقات سؤال نیست و بیشتر حالت خبری دارد. اما ما می‌خواهیم که بدانید این داروها چیست و چه کاربردی دارند. از آنجایی که شما والدین نوزاد هستید، حق دارید از خطرات و مزایای هر چیزی که به فرزندتان داده می‌شود آگاه شوید. سه داروی عادی که معمولاً پس از تولد نوزاد در بیمارستان به نوزاد داده می‌شوند عبارتند از:
- پماد چشمی اریترومایسین
- واکسن هپاتیت B
- تزریق ویتامین K
ویتامین K تزریقی بحث برانگیزترین دارو در این گروه به شمار می‌رود. این واکسن فقط یک ویتامین است؟ قرن هاست که مردم بچه را به دنیا می‌آورند و او را تغذیه می‌کنند. پس چرا به نوزادان تازه متولد شده ویتامین بیش‌تری می‌دهیم؟
قبل از بچه دار شدن، بیشتر مادر و پدران در مورد تزریق ویتامین K به نوزاد خود فکر زیادی نمی‌کنند. این چیزی نیست که در طول معاینات پیش از تولد در مورد آن صحبت شود. حتی با این که از زمانی که این روش برای اولین بار توسط آکادمی اطفال آمریکا در سال ۱۹۶۱ توصیه شد، به طور معمول در هنگام تولد به نوزادان این واکسن مهم داده می‌شود. ویتامین K برای لخته شدن خون به طور طبیعی مورد نیاز است. از طرفی نوزادان با مقادیر بسیار کمی ویتامین K در بدن خود به دنیا می‌آیند که می تواند منجر به مشکلات جدی خونریزی در آن‌ها شود. تحقیقات نشان می‌دهند که تزریق ویتامین K در هنگام تولد نوزاد شما را از خونریزی خطرناکی که می‌تواند منجر به آسیب مغزی و حتی مرگ شود، محافظت می‌کند. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم قبل از زایمان از پزشک خود در مورد فواید ویتامین K برای نوزاد سوال بپرسید و با اطمینان از تزریق ویتامین کا پس از تولد، از نوزاد خود محافظت کنید.
ویتامین K چیست؟
ویتامین K یک ویتامین ضروری است و با کمک به لخته شدن خون، نقش مهمی در حفظ سلامتی بدن ایفا می‌کند. ویتامین K به جلوگیری از خونریزی جدی کمک می‌کند. ویتامین K یک ماده مغذی حیاتی است که بدن ما برای لخته شدن خون و توقف خونریزی به آن نیاز دارد. ما ویتامین K را از غذاهایی که می‌خوریم، دریافت می‌کنیم. مقداری ویتامین K نیز توسط باکتری های مفیدی که در روده ما زندگی می‌کنند، ساخته می‌شود.
چرا ویتامین K برای نوزاد من مهم است؟
ویتامین K به لخته شدن خون کودک شما کمک می‌کند و از خونریزی جدی در او جلوگیری می‌نماید. نوزادان در دوران بارداری ویتامین K کافی را به طور طبیعی از مادر دریافت نمی‌کنند. همچنین شیر مادر نیز سطوح کافی ویتامین K را برای نوزادان فراهم نمی‌کند. بنابراین نوزادان در بدو تولد به دلایل زیر ویتامین K بسیار کمی در بدن خود دارند:
- ویتامین K مادر در دوران بارداری به راحتی به جنین در حال رشد نمی‌رسد.
- روده نوزاد تازه متولد شده دارای باکتری‌های مفید بسیار کمی است. بنابراین روده‌های نوزاد به تنهایی ویتامین K کافی تولید نمی‌کنند.
این موضوع می‌تواند منجر به کمبود ویتامین K در نوزادان شود. بدون ویتامین K کافی، خون نمی تواند به خوبی لخته شود. کودک شما پس از تولد برای جلوگیری از یک اختلال خونریزی دهنده نادر به نام بیماری خونریزی دهنده نوزاد (HDN) به ویتامین K نیاز دارد. در نتیجه، خونریزی می‌تواند در هر نقطه از بدن نوزاد رخ دهد. این بدین معنی است که نه تنها خونریزی ناشی از بریدگی یا کبودی ممکن است برای مدت طولانی ادامه یابد، بلکه ممکن است خونریزی کنترل نشده به مغز و سایر اندام‌ها نیز رخ دهد. در حالی که کمبود ویتامین کا در نوزادان نادر است، اما این عارضه می‌تواند بسیار جدی باشد. زیرا ممکن است باعث خونریزی بیش از حد در نوزادان شود و در نهایت منجر به خونریزی مغزی آن‌ها گردد. این وضعیت ممکن است منجر به آسیب مغزی و حتی مرگ شود.
کمبود ویتامین کا چیست؟
خونریزی ناشی از کمبود ویتامین K یا VKDB، وضعیتی است که زمانی رخ می‌دهد که کودک ویتامین K کافی نداشته باشد.
بدون ویتامین K کافی، نوزاد شانس خونریزی در روده و مغز خود را دارد که می‌تواند منجر به آسیب مغزی و حتی مرگ شود. نوزادانی که در بدو تولد واکسن ویتامین K دریافت نمی‌کنند، می توانند تا ۶ ماهگی به خونریزی ناشی از کمبود ویتامین کا مبتلا شوند.
کمبود ویتامین K نوزاد چه علائمی دارد؟
در اکثر موارد کمبود ویتامین کا در نوزاد قبل از شروع خونریزی شدید که می‌تواند تهدید کننده زندگی او باشد، هیچ علامت هشدار دهنده ای ندارد. نوزادانی که در بدو تولد واکسن ویتامین K دریافت نمی‌کنند، ممکن است به یکی از علائم زیر مبتلا شوند:
- کبودی آسان به خصوص در اطراف سر و صورت کودک
- خونریزی از بینی یا بند ناف
- رنگ پوست نوزاد رنگ پریده‌تر از حد معمول است یا برای نوزادان با پوست تیره، لثه‌های او رنگ پریده به نظر می‌رسد.
- زرد شدن چشم ها بعد از ۳ هفتگی نوزاد
- وجود خون در مدفوع نوزاد، مدفوع قیری و سیاه رنگ یا استفراغ خون
- تحریک پذیری، تشنج، خواب آلودگی بیش از حد یا استفراغ زیاد ممکن است همه از نشانه‌های خونریزی در مغز باشند.
چگونه از کمبود ویتامین K در نوزاد خود جلوگیری کنم؟
خبر خوب این است که کمبود ویتامین کا در نوزادان به راحتی قابل پیش‌گیری است. ساده ترین و مطمئن ترین روش برای دادن ویتامین K به نوزاد، تزریق آن به عضله ساق پای او است. ویتامین کا پس از تولد از کودک شما در برابر VKDB محافظت می‌کند.
آیا کودک من ویتامین K را از شیر مادر دریافت می کند؟
بله، اما ویتامین کا موجود در شیر مادر برای جلوگیری از خونریزی ناشی از کمبود ویتامین k در نوزاد کافی نیست. فقط مقدار کمی ویتامین K در شیر مادر وجود دارد.
نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند تا چند هفته تا زمانی که شروع به خوردن غذاهای معمولی کنند، معمولاً در ۴ تا ۶ ماهگی نوزاد و تا زمانی که باکتری‌های معمولی روده او شروع به ساخت ویتامین K کنند، ویتامین K کمی دارند.
ویتامین K چگونه تجویز می‌شود؟
ویتامین K در نوزادان معمولاً به صورت یک بار تزریق در ماهیچه ساق پای نوزاد شما بلافاصله پس از تولد تجویز می‌شود. اگر ترجیح می‌دهید که نوزادتان به صورت تزریق ویتامین را دریافت نکند، می‌توانید قطره‌های مایع ویتامین K را در دهان او بریزید. مزیت اصلی تزریق ویتامین K به نوزاد از راه عضلانی در ران این است که کودک شما تنها به یک دوز نیاز دارد. همچنین برای جلوگیری از خونریزی ناشی از کمبود ویتامین کا در نوزاد موثرتر است. عیب اصلی این روش این است که تهاجمی است و می‌تواند باعث درد و کبودی کوچکی در محل تزریق نوزاد شما شود.
البته توجه به این نکته ضروری است که قطره‌های خوراکی ویتامین کا به اندازه ویتامین K تزریقی توسط بدن نوزاد جذب نمی‌شوند. بنابراین در صورتی که ویتامین کای خوراکی استفاده می‌کنید، ۳ دوز ویتامین K خوراکی برای نوزاد مورد نیاز است. اولین دوز در بدو تولد، دوز دوم در ۳ تا ۵ روزگی نوزاد و دوز سوم ویتامین K خوراکی در ۴ هفتگی نوزاد تجویز می‌شود. تزریق ویتامین K به نوزاد در مقایسه با استفاده از قطره های خوراکی ویتامین کا برای همه نوزادان ارجحیت دارد. زیرا برخی از نوزادان نمی‌توانند به دلایل مختلفی ویتامین K خوراکی دریافت کنند. برای مثال، اگر مادر در دوران بارداری از داروهای خاصی استفاده کرده باشد یا اگر نوزاد نارس است، حال عمومی او خوب نیست، آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کند یا اسهال دارد، استفاده از ویتامین کا خوراکی برای نوزاد امکان پذیر نمی‌باشد.
تجویز خوراکی ویتامین K آسان و غیر تهاجمی است و می تواند به سرعت و به راحتی توسط ماما تجویز شود، با دو دوز در هفته اول نوزاد و یک دوز در یک ماهگی. اگر نوزاد با شیر خشک تغذیه می‌شوند، می‌توان آن را در شیشه شیر به او داد. عیب اصلی این روش این است که وقتی نوزاد در این مرحله مستعد استفراغ است، تضمینی برای جذب مناسب ویتامین کا به بدن نوزاد وجود ندارد.
آیا همه نوزادان می‌توانند ویتامین K دریافت کنند؟
بله، همه نوزادان می‌توانند ویتامین K دریافت کنند. البته اگر نوزاد شما نارس یا بسیار کوچک است، ممکن است به دوز کم‌تری از ویتامین K نیاز داشته باشد. می‌توانید این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
آیا ویتامین K عوارضی دارد؟ مراقب چه چیزی باشم؟
ویتامین K در نوزادان با عوارض جانبی همراه نیست و سال‌هاست که به نوزادان تازه متولد شده داده می‌شود.
یک مطالعه علمی در اوایل دهه ۱۹۹۰ ارتباط احتمالی بین ویتامین K تزریقی و سرطان‌های دوران کودکی را بررسی کرده است. متخصصان اطفال در مورد این موضوع بسیار نگران شدند و از آن زمان به بعد مطالعات زیادی را به روش‌های مختلف انجام داده‌اند تا ببینند آیا این ارتباط درست است یا خیر. هیچ یک از مطالعات این ارتباط را دوباره پیدا نکرد، با این که پزشکان و دانشمندان به شدت به دنبال آن بودند. بنابراین پزشکان و دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که تزریق ویتامین K برای نوزادان بی خطر و مفید است و هیچ ارتباطی بین ویتامین K و سرطان در دوران کودکی وجود ندارد. در صورتی که کودک شما ویتامین K تزریق نکرده است یا یک دوره کامل از ۳ دوز قطره خوراکی ویتامین K دریافت نکرده، مهم است که مراقب موارد زیر باشید:
- خونریزی یا کبودی غیر قابل توضیح در بدن نوزاد
- نوزاد بعد از ۳ هفتگی علائم زردی را از خود نشان می‌دهد.
اگر نوزاد شما هر یک از این علائم فوق را از خود نشان داد، فورا به پزشک یا ماما مراجعه کنید. همچنین توجه داشته باشید که اگر کودک مشکلات کبدی دارد، حتی اگر دوز توصیه شده ویتامین K خود را مصرف کرده باشد، ممکن است در معرض خطر خون ریزی بیش‌تری باشد.
آیا نوزاد من نیاز به ویتامین K دارد؟
این انتخاب شماست که به کودکتان ویتامین K بدهید یا نه. با این حال، دادن ویتامین K به نوزاد یک راه آسان برای جلوگیری از یک بیماری بسیار جدی است. مقامات بهداشتی در سراسر جهان توصیه می‌کنند که ویتامین K به همه نوزادان تازه متولد شده، حتی نوزادانی که نارس به دنیا آمده اند یا بیمار هستند، ارائه شود.
آیا ویتامین K یک واکسن است؟
خیر، تزریق ویتامین K به نوزاد باعث واکنش سیستم ایمنی بدن نوزاد نمی‌شود. بنابراین ویتامین کا یک واکسن نیست.
چگونه ویتامین کا را برای نوزاد خود بزنیم؟
در طول بارداری، پزشک یا ماما در مورد ویتامین K از جمله مزایا و معایب تزریق ویتامین K به نوزاد یا استفاده از ویتامین کا خوراکی با شما صحبت خواهد کرد. سپس پزشک یا مامای شما این را در پرونده شما یادداشت می‌کند. بر اساس تصمیم شما، کودک شما بلافاصله پس از تولد توسط پزشک یا ماما ویتامین K دریافت می‌کند. اگر انتخاب کرده‌اید که به نوزاد خود ویتامین K خوراکی بدهید، در این صورت پس از دریافت دوز اول در بدو تولد، نوزاد شما باید ۲ دوز دیگر نیز دریافت کند.
دوز دوم را می‌توانید در بیمارستان هم زمان با انجام آزمایش غربالگری نوزاد یا توسط پزشک عمومی برای کودک خود دریافت کنید. مهم است که به یاد داشته باشید که نوبت سوم کودک خود را در ۴ هفتگی ترتیب دهید. این دوز نهایی و مهم را می‌توان توسط پزشک یا پرستاران کودک نیز دریافت کرد. اگر در خانه زایمان می‌کنید، حتما در مورد دادن ویتامین K به کودک خود با ماما صحبت کنید. زیرا ماماهای زایمان در خانه لازم است تمام تجهیزات ضروری برای زایمان برنامه ریزی شده در خانه از جمله تزریق ویتامین K به نوزاد را در دسترس داشته باشند.
آیا جایگزینی برای تزریق ویتامین K به نوزاد وجود دارد؟
بله و خیر. در اینجا دو گزینه وجود دارد که والدین بتوانند از بین آن‌ها یکی را انتخاب کنند:
- استفاده از ویتامین K خوراکی: ویتامین کا خوراکی تجویز شده برای نوزادان در سه دوز انجام می‌شود.
- مصرف ویتامین کا توسط مادر: مادر شیرده خودش مکمل ویتامین K را بعد از تولد نوزاد خود مصرف کند. (مشاهدات نشان داده است که این کار سطح ویتامین K در شیر مادر را افزایش می‌دهد و ممکن است سطح ویتامین K را در نوزاد شیرخواره نیز بهبود بخشد، اما شواهد کافی برای نشان دادن این که مصرف مکمل توسط مادر می‌تواند جایگزینی ایمن برای مکمل‌های دوران نوزادی باشد یا خیر، وجود ندارد.
همچنین نسخه بدون مواد نگهدارنده ویتامین K تزریقی نیز موجود است که اجزای متشکل آن به شکل زیر است:
- ۱ میلی گرم ویتامین K1، یک ویتامین محلول در چربی که از گیاهان به دست می‌آید.
- ۱۰ میلی گرم پلی سوربات ۸۰، که به حل شدن ویتامین K1 (ویتامین محلول در چربی) در مایع برای تزریق کمک می‌کند. پلی سوربات ۸۰ از سوربیتول طبیعی و اسید اولئیک گیاهی ساخته شده است و در طیف گسترده ای از غذاها، داروها و مکمل های ویتامین استفاده می‌شود.
- ۱۰.۴ میلی گرم پروپیلن گلیکول، که به جذب آب اضافی و حفظ رطوبت در برخی داروها کمک می‌کند. پروپیلن گلیکول برای استفاده در محصولات غذایی ایمن شناخته شده است.
- ۰.۱۷ میلی گرم سدیم استات بی آب، مخلوطی از نمک و بی کربنات که برای تنظیم pH تزریق استفاده می‌شود.
- ۰.۰۰۰۰۲ میلی لیتر اسید استیک گلاسیال، که به عنوان سرکه نیز شناخته می‌شود و برای تنظیم pH تزریق مورد استفاده قرار می‌گیرد.