کیست‌های تخمدان، کیسه‌هایی هستند که معمولاً در داخل یا روی تخمدان به وجود می‌آیند. دو تخمدان در هر طرف رحم قرار دارند، اندازه تخمدان حدوداً اندازه یک بادام است. تخمدانها، محل رشد تخمک است. تخمک، در دوره‌های ماهانه در سال‌های باروری آزاد می‌شود.
کیست‌های تخمدان، شایع و معمولاً بی‌خطر هستند، بنابراین، اگر پزشک شما در طول معاینه لگن یا سونوگرافی متوجه کیست تخمدان شد، اصلاً نگران نباشید. به احتمال زیاد، کیست شما به عنوان بخشی طبیعی از چرخه قاعدگی شما است و در طول یک یا دو ماه از بین می‌رود.
چنانچه، پزشک معالج شما گفت که کیست تخمدان خطرناکی دارید، معاینات منظم لگن را انجام دهید تا پزشک شما بتواند هر کیست را به موقع درمان کند.
تخمدانها
تخمدانها، ۲ اندام بادامی شکل هستند که بخشی از دستگاه تناسلی زنان را تشکیل می‌دهند و در هر طرف رحم (رحم) یک عدد تخمدان قرار دارند. تخمدانها، دو وظیفه اصلی دارند:
- وظیفه اول تخمدان این است که به عنوان بخشی از چرخه قاعدگی تقریباً هر بیست و هشت روز یک تخمک آزاد می‌کنند.
- دومین وظیفه تخمدان ترشح هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون است که نقش مهمی در تولید مثل دارد.
کیست تخمدان چیست؟
کیست تخمدان، یک کیسه پر از مایع، روی تخمدان یا داخل آن است. تخمدانها، دو اندام کوچک و بادامی شکل است که در قسمت پایین شکم قرار دارد. وظیفه این تخمدانها این است که ماهیانه، یک بار تخمک آزاد کنند. نقش دیگر تخمدان، تولید هورمون استروژن و پروژسترون است. کارکرد این هورمون‌ها در رشد سینه‌ها، دوره بارداری و دوره قاعدگی است.
مطلب دیگری که باید بدانید این است که کیست تخمدان در انواع مختلفی وجود دارد. هر کدام از انواع کیست‌های تخمدان به دلایل متعددی ایجاد می‌شوند و درمان هر کدام با هم متفاوت است. گاهی اوقات، کیست تخمدان میتواند برای شما مشکل‌ساز شود. شما می‌توانید با یک برنامه‌ریزی منظم و درست، معاینه لگن منظم و مراجعه به پزشک به جلوگیری از هر گونه مشکل حاد کمک کنید.
انواع کیست تخمدان چیست؟
اکثر کیست‌های تخمدان، از نوع کیست‌های عملکردی هستند. این نوع کیست‌ها، هنگام دوره قاعدگی ساخته می‌شوند. در ادامه مطلب شما را با کیست‌های عملکردی بیشتر آشنا می‌کنیم.
کیست‌های عملکردی
از رایج‌ترین نوع کیست تخمدان هست و در نتیجه تخمک‌گذاری (آزاد شدن تخمک از تخمدان) رخ می‌دهند.
این نوع کیست‌ها، در نتیجه عملکرد مناسب تخمدانها به وجود می‌آید. کیست‌های عملکردی معمولاً با گذشت زمان، در عرض دو یا سه ماه، بدون هیچ درمان خاصی برطرف می‌شود.
کیست‌های فولیکولی
کیست فولیکولی، که کیست خوش‌خیم نیز نامیده می‌شود در زمان تخمک‌گذاری ایجاد می‌شود. این کیست فقط در سن باروری ایجاد می‌شود و در دختران نابالغ و زنان یائسه سابقه این نوع کیست وجود ندارد. همان طور که اشاره شد این نوع کیست خوش‌خیم است و هیچ ضرری ندارد.
کیست جسم زرد
کیست جسم زرد، بعد از آزاد شدن تخمک توسط تخمدانها ایجاد می‌شود. در واقع می‌توان گفت که کیست جسم زرد از تعدادی سلول تشکیل شده است که در زمان تخمک‌گذاری هورمون خاصی را ترشح می‌کنند.
اندومتریوم
اندومتریوم، به کیست‌هایی گفته می‌شود که از بافت آندومتر تشکیل شده باشند. پوشش داخلی رحم از بافت آندومتریوم است. این بافت در زمان دوره قاعدگی شما فرو می‌ریزد.
کیست درموئید
نام دیگر این کیست، تراتوم است که از انواع بافت شما تشکیل شده است. محل تشکیل این کیست‌ها، روی تخمدانها است و بافت مانند مو، دندان و پوست را ایجاد می‌کنند.
کیست تخمدان چقدر شایع است؟
تا اینجا فهمیدیم که کیست تخمدان امری طبیعی و بسیار شایع است، به خصوص اگر در سن باروری باشید. کیست‌های عملکردی بیشترین میزان در انواع کیست تخمدان هستند.
آیا کیست تخمدان خطرناک است؟
بیشتر کیست‌های تخمدان بی‌ضرر هستند و اغلب خود به خود از بین می‌روند. اما، برخی از انواع کیست‌های تخمدان ممکن است سرطانی باشند یا عوارض خفیفی ایجاد کنند، اما این اتفاق بسیار نادر است، خوشبختانه کمتر از یک درصد کیست‌های تخمدان سرطانی هستند. پزشک معالج شما میتواند هر کیست مربوطه را از نزدیک کنترل کند تا خطر ابتلا به عوارض را کاهش دهد.
چه چیزی باعث ایجاد کیست تخمدان می‌شود؟
می‌دانید که تخمک‌گذاری علت اصلی کیست تخمدان است. علل دیگر عبارتند از:
- تولید مثل غیر‌طبیعی سلولی:
یکی دیگر از علل ایجاد کیست در تخمدانها، تولید مثل غیرعادی سلولی است که منجر به ایجاد کیست‌های درموئید و سیستادنوما می‌شود.
- بیماری التهابی لگن (PID):
یک راه ایجاد کیست در تخمدان، عفونت‌های شدید لگن است که باعث می‌شود عفونت به تخمدانها سرایت کند و کیست به وجود می‌آید.
علائم و نشانه‌های کیست تخمدان چیست؟
معمولاً برخی از کیست‌های کوچک هیچ علامت و دردی ایجاد نمی‌کنند. در این نوع کیست، حتی ممکن است از وجود آن بی‌خبر باشید. اما کیست‌های بزرگ‌تر ممکن است باعث عوارضی شوند که در ادامه، چند مورد از آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
- درد لگن یا درد مبهم در قسمت پشت
- احساس نفخ در قسمت پایین شکم شما که ممکن است در یک طرف بدن شما بیشتر باشد.
- درد هنگام مقاربت
- دوره‌های دردناک و شدید
وقتی کیست تخمدان دارید چه حسی دارید؟
نشانه‌های کیست تخمدان در افراد مختلف متفاوت است. در بعضی از افراد ممکن است کیست تخمدان این نشانه‌ها را داشته باشد:
- بدون کوچک‌ترین درد و علامت
- ناراحتی یا درد ناگهانی
کیست‌های تخمدان، با ایجاد نفخ باعث افزایش وزن نیز می‌شوند. همچنین، ممکن است بعضی از کیست‌ها با ترشح هورمون خاصی باعث افزایش وزن شوند.
عوارض کیست تخمدان چیست؟
اغلب اوقات، کیست‌های تخمدان در دوره یائسگی سرطانی هستند. معمولاً کیست تخمدان پاره شده، بدون ایجاد علائم منفی می‌شوند. اما در بعضی موارد پارگی کیست میتواند خطرناک باشد و ایجاد درد شدید و تورم در ناحیه شکم باشد.
گاهی اوقات، کیست‌های تخمدان به قدری بزرگ می‌شوند که حالت طبیعی تخمدان شما را تغییر می‌دهند، به قدری که احتمال پیچ خوردن آن وجود دارد. پیچ خوردن تخمدان میتواند از جریان خون به تخمدان شما جلوگیری کند و باعث مرگ تخمدان شود. درد شدید، حالت تهوع و استفراغ همگی از علائم پیچ خوردگی تخمدان هستند.
اگر علائم پارگی کیست تخمدان یا پیچ‌خوردگی تخمدان را تجربه کردید، خیلی سریع به دنبال کمک پزشکی باشید.
کیست تخمدان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک معالج، ابتدا بارداری را به عنوان علت علائم شما رد می‌کند. در مرحله بعد، ممکن است از آزمایش‌های زیر برای تشخیص کیست تخمدان استفاده کنند:
- معاینه لگن :
پزشک معالج شما، با معاینه لگن میتواند هر گونه توده یا کیست را بررسی کند.
- سونوگرافی:
این روش تصویربرداری، از امواج صوتی برای مشاهده اندام‌های داخلی بدن شما استفاده می‌کند. سونوگرافی میتواند کیست‌ها را روی تخمدانها تشخیص دهد و اندازه و محل کیست‌ها را بررسی کند.
- لاپاراسکوپی:
روش لاپاراسکوپی، روشی است که در حین انجام آن می‌توان به درمان کیست هم پرداخت. لاپاراسکوپی، حتما باید در اتاق عمل صورت بگیرد.
در این روش ابتدا، پزشک معالج شما یک برش در شکم شما ایجاد می‌کند و از طریق آن دوربین مخصوصی را وارد بدن می‌کند که از طریق آن اندام‌های تولید مثلی و حفره لگن قابل مشاهده است. در صورت وجود هر گونه کیست می‌توان آن را مشاهده کرد.
کیست تخمدان چگونه درمان می‌شود؟
درمان این عارضه، به عوامل مختلفی مانند سن، علائم و دلیل ایجاد کیست شما بستگی دارد. اگر کیست، از نوع کیست عملکردی باشد، نیازی به درمان نیست و خود به خود از بین می‌رود. شما می‌توانید مدتی بعد از تشخیص کیست تخمدان، از طریق سونوگرافی تشخیص دهید که کیست شما درمان شده است؟
انواع جراحی کیست تخمدان
در بعضی از انواع کیست، بعد از مدتی، علائم آن خود را نشان می‌‌دهد. برای درمان کیست‌های تخمدان، گاهی مجبور به انجام جراحی هستید. نوع جراحی بستگی به اندازه کیست دارد. قبل از جراحی با انجام سونوگرافی می‌توان به بررسی دقیق نوع کیست پرداخت. روش‌های مختلف مورد استفاده عبارتند از:
لاپاراسکوپی
این روشی است که در آن پزشک معالج از طریق یک برش کوچک روی شکم یک دوربین کوچک را وارد بدن می‌کند. در این روش جراحی کیست تخمدان را می‌توان از طریق برش‌های کوچک (سیستکتومی تخمدان) برداشت. این نوع جراحی برای کیست‌های کوچک مناسب است.
لاپاراتومی
اگر کیست خیلی بزرگ باشد یا نگرانی‌های دیگری وجود داشته باشد، ممکن است پزشک معالج شما این روش را انجام دهد.
در بعضی موارد، اگر پزشک شما مشکوک به سرطان باشد، ممکن است با یک متخصص سرطان یا انکولوژیست زنان در مورد بهترین گزینه‌های درمانی برای شما مشورت کند.
آیا می‌توان از کیست تخمدان پیشگیری کرد؟
طبق مطالعات، استفاده از داروهای حاوی هورمون (مانند قرص‌های ضد بارداری) میتواند تخمک‌گذاری را متوقف کند، همچنین، این قرص‌ها می‌توانند عود کیست‌های خاص را کاهش دهند.
معمولاً کیست‌های تخمدان به اندازه کافی بی‌ضرر هستند که پیشگیری از آن نباید باعث نگرانی شما شود. در عوض، علائمی که ممکن است نشان دهنده کیست باشد را یادداشت کنید و به پزشک خود در مورد آن‌ها بگویید.
چه زمانی باید نگران کیست تخمدان باشم؟
کیست‌هایی که این علائم نگران کننده را ایجاد می‌کنند و بزرگ‌تر می‌شوند نیاز به نظارت دقیق‌تری نسبت به کیست‌های بی‌خطر دارند. بنابراین توصیه می‌شود که علائمی را که تجربه می‌کنید پیگیری کنید تا بتوانید آن‌ها را به پزشک معالج خود بگویید.
حتما، توصیه‌های آن‌ها را در مورد اینکه چند وقت یک‌بار باید برای نظارت بر کیست‌های مربوطه برنامه‌ریزی کنید، دنبال کنید. در صورت دیدن هر یک از موارد زیر به پزشک معالج خود مراجعه کنید؛
- قاعدگی شما دیر، نامنظم یا دردناک است.
- درد شکم مداوم و شدیدی دارید.
- شکم شما بزرگ و متورم شده است.
- در ادرار کردن و تخلیه مثانه مشکل دارید.
- هنگام مقاربت درد دارید.
- درد شدید شکم که به طور ناگهانی همراه با استفراغ یا تب است.
- احساس ضعف بدن و نفس نفس زدن سریع.
- پوست سرد و لطیف.
- بدون هیچ دلیل مشخصی با کاهش وزن مواجه می‌شوید.
- مشاهده علائم پیچ خوردگی تخمدان
- علائم کیست تخمدان را دارید.
- خونریزی بی‌سابقه دارید.
همچنین اگر حداقل به مدت دو هفته در اکثر روزها موارد زیر را تجربه کرده‌اید با پزشک خود تماس بگیرید:
- سریع سیر شدن هنگام غذا خوردن.
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن بدون تلاش
این علائم ممکن است نشان دهنده سرطان تخمدان باشد. البته این نکته را به خاطر داشته باشید که متأسفانه ما هیچ وسیله اثبات شده‌ای برای غربالگری سرطان تخمدان نداریم.
کیست تخمدان و باروری
- کیست تخمدان، معمولاً مانع بارداری شما نمی‌شود، فقط گاهی اوقات میتواند بارداری را مختل کند.
- اگر برای از بین بردن کیست خود نیاز به عمل جراحی دارید، جراح شما در صورت امکان سعی می‌کند باروری شما را حفظ کند.
- این جراحی ممکن است فقط به معنای برداشتن کیست و دست نخورده ماندن تخمدانها باشد.
- در مواردی، جراحی برای برداشتن هر دو تخمدان ممکن است، در این صورت هیچ تخمکی تولید نمی‌شود.
- اطمینان حاصل کنید که قبل از عمل جراحی کیست تخمدان با جراح خود در مورد تأثیر کیست بر باروری صحبت کنید.
سخن پایانی
هیچ راهی برای پیشگیری از بروز کیست‌های تخمدان وجود ندارد. اما، معاینه منظم لگن میتواند کمک کند تا مطمئن شوید که تغییرات در تخمدان‌های شما در اسرع وقت تشخیص داده می‌شود. همچنین، مراقب تغییرات در چرخه ماهانه خود باشید.
علائم غیرعادی قاعدگی را یادداشت کنید، به علائمی که بیش از چند دوره ادامه دارند، توجه کنید و درباره این تغییرات با پزشک خود صحبت کنید. خوشبختانه اکثر کیست‌های تخمدان، عملکردی هستند و احتمال در عرض چند ماه از بین می‌روند.