نرمی استخوان، راشیتیسم یا ریکتز (Rickets) نام‌های یک عارضه هستند و اشاره به یک بیماری در دوران کودکی دارد که در آن استخوان‌های کودک خیلی نرم است و باعث می‌شود استخوان‌های او راحت‌تر تاب خورده، خم شوند و بشکنند. معمولاً این عارضه به دلیل کمبود ویتامین D ایجاد می‌شود، اما در موارد نادر به دلیل یک اختلال ژنتیکی زمینه‌ای بروز پیدا می‌کند. با پینو بیبی همراه باشید تا درباره نرمی استخوان کودکان اطلاعات بیشتری کسب کنید.
راشیتیسم یا نرمی استخوان در کودکان چیست؟
راشیتیسم یک بیماری دوران کودکی است که در آن استخوان‌های کودک خیلی نرم است و باعث می‌شود استخوان‌های او راحت‌تر تاب خورده، خم شوند و بشکنند.
راشیتیسم با استئومالاسی متفاوت است، استئومالاسی وضعیت مشابهی است که در بزرگسالان مشاهده می‌شود، استئومالاسی (Osteomalacia) به نوعی نرمی استخوان در بزرگسالی است. تفاوت بین این دو این است که راشیتیسم فقط در کودکان اتفاق می‌افتد زیرا استخوان‌های آنها هنوز در حال رشد است، که باعث ایجاد علامت کلاسیک استخوان‌های خمیده یا انحنادار می‌شود. رشد استخوان‌های بزرگسالان قبلاً به پایان رسیده است و این علامت را ندارند (مگر این که در کودکی راشیتیسم درمان نشده داشته باشند) در بزرگسالان احتمال شکستگی استخوان وجود دارد نه تاخوردگی و خمیدگی استخوان.
علائم و نشانه‌های راشیتیسم چیست؟
- خم شدن استخوان‌های پا (پا پرانتزی یا کمانی شکل) پاها از قسمت زانو به هم نزدیک شده‌اند و یا از هم دور شده‌اند.
- پهن شدن زانوها (در کودکانی که می‌توانند راه بروند) یا پهن شدن مچ دست (در نوزادانی که می‌توانند بخزند).
- درد و حساسیت در استخوان
- مشکلات دندان، مانند حفره‌ها و آبسه در لثه و دهان
- بد شکلی دندان‌ها، رشد دیرهنگام دندان‌ها، سوراخ روی مینای دندان
- تورم انتهای دنده‌ها که به تسبیح راشیتیک (Rachitic Rosary) معروف است، زیرا انتهای دنده‌ها شبیه دانه‌های تسبیح زیر پوست است.
- سینه کبوتری یا سینه کفتری (جایی که استخوان سینه به سمت بیرون یا بالا فشار می‌آورد).
- تاخیر در رشد، رشد کم و قد کوتاه
- انقباضات عضلانی
- انحنای غیرمعمول ستون فقرات و یا بد شکلی لگن
- شکل جمجمه، گاه نامتعارف هست
- تشنج (در موارد شدید که سطح کلسیم به شدت پایین است)
چه چیزی باعث راشیتیسم (نرمی استخوان) می‌شود؟
مشکلات تغذیه‌ای یا ژنتیکی معمولاً علت راشیتیسم یا نرمی استخوان هستند.
راشیتیسم تغذیه‌ای: این عارضه معمولاً به دلیل مصرف نکردن ویتامین D کافی است که بدن از آن برای جذب کلسیم استفاده می‌کند. برخی از علل این کمبود عبارت هستند از:
- قرار گرفتن ناکافی در معرض نور خورشید (که به بدن کمک می‌کند ویتامین D خود را بسازد).
- کمبود ویتامین D در رژیم غذایی کودک که می‌تواند با رژیم‌های گیاهخواری (وگان)، عدم تحمل لاکتوز یا شرایطی که میزان جذب ویتامین D را در بدن کودک محدود می‌کند اتفاق بیفتد (مانند بیماری کرون، بیماری سلیاک، فیبروز کیستیک یا کولیت اولسراتیو).
- رژیم غذایی بسیار کم کلسیم
راشیتیسم ارثی: چندین بیماری ژنتیکی در نحوه جذب ویتامین D توسط بدن کودک اختلال ایجاد می‌کند. سایر شرایط ژنتیکی بر نحوه مدیریت بدن در جذب فسفر تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد راشیتیسم می‌شود. این نوع اختلالات نادر هستند. کمبود ویتامین D باعث هیپوکلسمی می‌شود که تولید هورمون پاراتیروئید (PTH) را تحریک می‌کند و باعث هیپرپاراتیروئیدیسم می‌شود. پرکاری پاراتیروئید جذب، تحرک استخوان و حفظ کلیوی کلسیم را افزایش می‌دهد اما دفع فسفات را افزایش می‌دهد. در نتیجه، سطح سرمی کلسیم ممکن است طبیعی باشد، اما به دلیل هیپوفسفاتمی، معدنی شدن استخوان مختل می‌شود.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستند؟
- سن: نوزادان ۶ تا ۳۶ ماهه که رشد سریعی دارند، در معرض بالاترین خطر هستند، به ویژه آن‌هایی که شیرخوار هستند (اگر مادر شیرده ویتامین D کافی دریافت نمی‌کند) و یا نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا آمده‌اند.
- سبک زندگی، عدم دریافت نور خورشید: کودکانی که به اندازه کافی نور خورشید در فضای باز دریافت نمی‌کنند (پنجره‌ها اشعه‌های خورشید را که بدن برای تولید ویتامین D استفاده می‌کند، مسدود می‌کنند) این امر به ویژه در فصل زمستان بیشتر صادق است.
- رنگ پوست: کودکانی که پوست تیره‌تری دارند (زمانی که پوست تیره‌تر است جذب مقدار کافی از اشعه‌های خورشید برای ایجاد مقدار مورد نیاز ویتامین D بیشتر طول می‌کشد).
- ژنتیک: برخی از اختلالات ژنتیکی که مانع جذب فسفات از کلیه شده در نتیجه با ورود کلسیم کافی باز هم استخوان قوام و سفتی ممکن را ندارد.
کمبود ویتامین D در سراسر جهان رایج است. این یک علت شایع راشیتیسم و استئومالاسی است، اما این اختلالات ممکن است ناشی از شرایط دیگری مانند بیماری مزمن کلیوی، اختلالات مختلف لوله‌های کلیوی، راشیتیسم هیپوفسفاتمیک خانوادگی (مقاومت بدن در برابر جذب ویتامین D)، اسیدوز متابولیک مزمن، هیپرپاراتیروئیدیسم، هیپوپاراتیروئیدیسم، ناکافی بودن رژیم غذایی یا اختلالات مواد معدنی در رژیم غذایی و اختلالات متابولیکی باشد.
نرمی استخوان (راشیتیسم) چگونه تشخیص داده می‌شود؟
راه‌های مختلفی برای تشخیص ریکتز (نرمی استخوان) وجود دارد. اگر پزشک اطفال بر اساس معاینه فیزیکی یا تظاهر علائم به راشیتیسم مشکوک باشد، ممکن است یک یا چند آزمایش زیر را تجویز کند:
- اشعه ایکس
- آزمایش خون
- آزمایش ادرار
- بیوپسی استخوان (بسیار به ندرت انجام می‌شود)
- آزمایش ژنتیک (برای راشیتیسم ارثی)
آیا نرمی استخوان (ریکتز) قابل درمان است؟
خوشبختانه جواب مثبت است. بله، اکثر موارد راشیتیسم (به ویژه راشیتیسم تغذیه‌ای) زمانی که زود تشخیص داده شود قابل درمان است. در بیشتر موارد، تغییر در رژیم غذایی، مکمل‌های ویتامینی اضافه شده و قرار گرفتن بیشتر در معرض نور خورشید برای درمان این بیماری کافی است.
بسته به شدت عارضه، پزشک اطفال ممکن است یک یا چند درمان زیر را برای راشیتیسم توصیه کند:
- تغییر رژیم غذایی: معمولاً تغییر رژیم غذایی شامل مصرف دوزهای بالای ویتامین D در رژیم غذایی و یا استفاده از مکمل‌ها است. این دوزها بسته به شدت مورد و عوامل دیگر ممکن است برای چندین ماه توسط پزشک تجویز شوند. پزشک اطفال همچنین ممکن است یک مکمل استاندارد روزانه ویتامین D را زمانی که به دوزهای بالاتر مورد نیاز نیست توصیه کند.
- نور خورشید: از آنجایی که بدن به طور طبیعی می‌تواند ویتامین D را زمانی که در معرض نور خورشید قرار گرفته‌اید بسازد (برای همین به ویتامین D ویتامین آفتاب می‌گویند)، توصیه و تشویق به بیرون رفتن و آفتاب گرفتن، توسط پزشک محتمل است.
- عمل جراحی: معمولاً استخوان‌های کودک خود به خود و به مرور شروع به صاف شدن می‌کنند. برای موارد شدید، کودکان ممکن است نیاز به استفاده از بریس داشته باشند تا به اصلاح خمیدگی استخوان‌های‌شان کمک کند. در برخی موارد، جراحی نیز ممکن است یک گزینه باشد.
- برای موارد ارثی راشیتیسم کودکان، بسته به اختلال ژنتیکی مورد نظر، چندین گزینه درمانی وجود دارد. ممکن است پزشک، طفل را به یک متخصص ارجاع دهد تا در یافتن راه حل درمانی به والدین کودک کمک کند.
عوارض احتمالی راشیتیسم چیست؟
در حالی که نرمی استخوان یا ریکتز در کودکان اغلب یک بیماری قابل درمان محسوب می‌شود، درمان به موقع ریکتز در اسرع وقت بسیار مهم است. در صورت عدم درمان، موارد خفیف‌تر راشیتیسم می‌تواند منجر به مشکلات استخوانی طولانی مدت شود که می‌تواند از رشد صحیح استخوان‌ها جلوگیری کند. موارد شدیدی که درمان نمی‌شوند می‌توانند منجر به تشنج، آسیب قلبی و مرگ شوند. در نوزادان و کودکان دختر که درمان با تاخیر صورت گرفته گاه این بدشکلی لگن ماندگار می‌شود و فرد در سن باروی و زایمان، مجبور به عمل سزارین برای تولد کودک خود خواهد بود.
آیا می‌توان از راشیتیسم پیشگیری کرد؟
خوشبختانه جواب بله است، راشیتیسم تغذیه‌ای قابل پیشگیری است. اگر میزان مصرف منابع کافی کلسیم، ویتامین D و فسفر کافی باشد، از راشیتیسم (نرمی استخوان) به راحتی پیشگیری می‌شود. مقادیر توصیه شده برای مصرف ویتامین D بستگی به شرایط ذیل دارد:
- برای افراد باردار و نوزادان:
- افرادی که باردار هستند: باید طبق دستور پزشک از مکمل ویتامین D استفاده کنند. توصیه استاندارد حداقل ۶۰۰ واحد بین المللی ویتامین D در روز است. با این حال، ممکن است پزشک میزان بیشتری تجویز کند. حد مجاز روزانه تا ۲۰۰۰ واحد بین المللی است. پزشک همچنین ممکن است استفاده از مکمل کلسیم برای جلوگیری از تحلیل استخوان در آینده را توصیه کند.
- نوزادان: قطره‌های مکمل ویتامین D در اکثر داروخانه ها موجود است. همه نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند باید روزانه ۴۰۰ واحد بین المللی ویتامین D دریافت کنند.
- برای کودکان بزرگتر:
- نور خورشید: بدن وقتی در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد ویتامین D تولید می‌کند، بنابراین برای افرادی که پوست تیره‌تری دارند، اگر زمان زیادی را در خانه بگذرانند (یا برای افرادی که فقط با ضد آفتاب بیرون می‌روند) این جذب کمتر است.
- غذاهای غنی از ویتامین D: منابع ویتامین D شامل انواع مختلفی از ماهی‌ها (به ویژه ماهی آزاد و قزل آلای رنگین کمان) به ویژه غنی از ویتامین D هستند. چندین غذا نیز با ویتامین D «غنی» شده‌اند، به این معنی که ویتامین به آنها اضافه می‌شود. شیر، آب پرتقال و غلات اغلب از این طریق غنی می‌شوند.
در مورد بیماری‌های ارثی که باعث راشیتیسم می‌شوند، خودِ بیماری قابل پیشگیری نیست. با این حال، اگر والدین آگاه هستند که خودشان یک بیماری ارثی دارند و یا کودک یک اختلال ژنتیکی را به ارث برده است، آزمایش‌های ژنتیکی زودهنگام ممکن است جلوگیری از ایجاد راشیتیسم (ریکتز) را آسان‌تر کند.
چه زمانی باید به پزشک در رابطه با ریکتز مراجعه کرد؟
اگر کودک از هر یک از علائم ذکر شده در بالا شکایت دارد یا آنها را نشان می‌دهد، به ویژه پهن شدن مچ دست در کودکانی که می‌توانند بخزند، یا خم شدن پاهای در کودکانی که به اندازه کافی برای راه رفتن، بزرگ شده‌اندف باید به پزشک متخصص مراجعه شود. اگر والدین بیماری دارند که در نحوه استفاده بدن از ویتامین D اختلال ایجاد می‌کند، پزشک یا متخصص اطفال کودک ممکن است آزمایش ژنتیک را در صورت ابتلا به یکی از بیماری‌های ارثی مرتبط توصیه کند.
کودک تا چه زمانی علائم و شرایط نرمی استخوان را خواهد داشت؟
راشیتیسم تغذیه‌ای بسته به شدت آن طی هفته‌ها یا ماه‌ها قابل درمان است. بیشتر علائم مانند ضعف یا درد باید در عرض چند هفته بهبود یابد. کمبود ویتامین D نیز باید طی شش تا هشت هفته بهبود یابد. اگر کودک دارای هر گونه بدفرمی یا خمیدگی استخوان باشد، ممکن است ماه‌ها طول بکشد تا بهبود یابد (این بهبودی ممکن است خود به خود اتفاق بیفتد، اما ممکن است به جراحی یا بریس نیاز داشته باشد).
در راشیتیسم ارثی، کمبود ویتامین D یک علامت قابل درمان است، اما بیماری که باعث آن می‌شود یک بیماری مادام العمر است. پزشک اطفال (و متخصصان دیگر در صورت نیاز) می‌توانند به والدین و کودک کمک کنند تا مدیریت بیماری خود را یاد بگیرند.
چشم انداز کودکان مبتلا به راشیتیسم چیست؟
برای کودکان مبتلا به راشیتیسم تغذیه‌ای، چشم انداز پیش رو در صورت درمان به موقع معمولاً مطلوب است. با درمان، وضعیت آنها باید در عرض چند هفته یا چند ماه برطرف شود. اکثر کودکانی که برای راشیتیسم تغذیه‌ای درمان می‌شوند، به طور کامل بهبود می‌یابند و به بزرگسالان سالم تبدیل می‌شوند.
برای کودکان مبتلا به راشیتیسم ارثی، پیش آگهی به اختلال ژنتیکی خاصی که دارند، بستگی دارد. با این حال، در بسیاری از موارد، کودکان مبتلا به این نوع راشیتیسم می‌توانند به بزرگسالانی تبدیل شوند که زندگی کامل و سالمی دارند.
سخن آخر
راشیتیسم یک بیماری دوران کودکی است که در آن استخوان‌های کودک خیلی نرم است و باعث می‌شود استخوان‌های او راحت‌تر تاب خورده، خم شوند و بشکنند. اکثر موارد راشیتیسم قابل درمان هستند. در طول این فرآیند، مهم است که والدین با فرزند خود در مورد آن چه برای او اتفاق می‌افتد صحبت کنند و به او کمک کنند یاد بگیرد که در مدیریت سلامت خود نقش داشته باشد. چه نوع بیماری، راشیتیسم تغذیه‌ای باشد و چه نرمی استخوان ارثی باشد، مهم است که کودک را توانمند کرده و ابزار و دانش را در اختیار او قرار داد تا بتواند به خوبی از خودش نیز مراقبت کند.
درمان علائم بیماری مانند راشیتیسم (ریکتز) تنها بخشی از بهبودی است. ممکن است پزشک اطفال کودک را به یک متخصص سلامت روان نیز ارجاع دهد تا به کمک این متخصص با این وضعیت و نحوه رفتار دیگران با کودک آگاهی رسانی شود (به خصوص اگر کودک علائم قابل مشاهده‌ای از بیماری را داشته باشد).
اگر علت زمینه‌ای بیماری یک بیماری ارثی باشد، پزشک یا متخصص اطفال ممکن است به کودک کمک کند با سازمان‌های حمایتی یا گروه‌هایی از خانواده‌ها و افرادی که با همان بیماری (یا بیماری بسیار مشابه) زندگی می‌کنند، ارتباط برقرار کنند. برقراری ارتباط با دیگرانی که تجربه مشابهی دارند می‌تواند به والدین و کودکانشان از نظر عاطفی یاری برساند و همچنین می‌تواند به کشف راه‌های جدید و بهتری برای مدیریت وضعیت کودک به والدین کمک کند.