در این مقاله، به بررسی مباحث مختلف مربوط به عکس برداری در حاملگی پرداخته شده است. در ابتدا، انواع تصویربرداری های پزشکی از جمله رادیوگرافی، سونوگرافی، ماموگرافی و توموگرافی معرفی شدند و نحوه کارکرد و استفاده از هر کدام برای تشخیص بیماری های پزشکی در بارداری توضیح داده شد. سپس، تاثیرات رادیوگرافی بر روی جنین و عوارض آن بررسی شدند و روش های کاهش ریسک استفاده از رادیوگرافی در بارداری شرح داده شد. برای کسب آگاهی درباره‌ی این موضوع با ما تا انتهای مطلب همراه باشید.
تاریخچه عکس برداری در حاملگی
عکس برداری در حاملگی نسبتاً جدید است و با پیشرفت تکنولوژی در دهه ۱۹۷۰ میلادی به روش‌های عکاسی از جنین در داخل رحم و ثبت تصاویر آن پرداخته شده است. قبل از این، برای تشخیص برخی از مشکلات بارداری مانند جفت یا سه قلو، از ابزارهای ساده‌تری مانند سونوگرافی کلاسیک و یا روش‌هایی مثل اندازه‌گیری محیط شکم و اندازه جنین با استفاده از اندازه‌گیریهای بر روی بطن مادر استفاده می‌شد. اما با پیشرفت تکنولوژی، توانستیم برای تشخیص بیماری‌ها، تعیین سلامت جنین و ارزیابی رشد و تکامل آن، از عکس برداری در حاملگی استفاده کنیم. همچنین، امروزه با پیشرفت تکنولوژی سونوگرافی، می‌توان به صورت دقیق تر از سلامت جنین اطمینان حاصل کرد و مشکلات زودرس را شناسایی کرد.
در دهه ۱۹۹۰، تکنیک‌های جدیدی همچون مغناطیسی تصویربرداری هسته‌ای (MRI) و تصویربرداری کامپیوتری (CT scan) نیز در بررسی بارداری استفاده شدند. اما به دلیل تأثیر بالقوه‌ی اشعه ایکس و مغناطیسی بر روی جنین، استفاده از این دستگاه‌ها برای بارداران باید با احتیاط و توسط متخصصین تصویربرداری و پزشکان متخصص مورد بررسی قرار گیرد.
امروزه، اغلب بارداری‌ها با استفاده از سونوگرافی بررسی می‌شوند و در صورت نیاز به تصویربرداری‌های دیگر، متخصصین برای بررسی بهتر و دقیق‌تر و با حداقل خطر برای جنین اقدامات لازم را انجام می‌دهند.
انواع عکس برداری های پزشکی
عکس‌برداری پزشکی یکی از اصلی‌ترین ابزارها در تشخیص و درمان بیماری‌ها است. انواع عکس‌برداری پزشکی عبارتند از:
رادیوگرافی: همانطور که در پاسخ قبلی توضیح داده شد، از پرتوهای الکترومغناطیسی با طول موج بلندتر و انرژی کمتری استفاده می‌کند و برای تصویربرداری از استخوان‌ها و برخی اعضای داخلی بدن مانند ریه و دندان‌ها استفاده می‌شود.
سونوگرافی: از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تصویربرداری استفاده می‌کند. این روش به خاطر عدم استفاده از پرتوهای نوری و پرتو X، برای تصویربرداری از جنین در دوران بارداری، تصویربرداری سطح پوست و زیرپوست، تصویربرداری از عروق خونی، تصویربرداری گلودرد و مجاری صوتی استفاده می‌شود.
ماموگرافی: از پرتوهای X با انرژی پایین برای تصویربرداری از بافت‌های نرم سینه، به خصوص بافت‌های پستان استفاده می‌شود. این روش به عنوان یک ابزار پایش و زودتر تشخیص سرطان پستان در بانوان استفاده می‌شود.
تصویربرداری مغناطیسی: از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی برای تصویربرداری از بافت‌های نرم بدن استفاده می‌کند. این روش به عنوان یکی از بهترین ابزارها در تصویربرداری از مغز، اعصاب، مفاصل و بافت‌های نرم دیگر استفاده می‌شود.
تصویربرداری CT (کامپیوتریزه توموگرافی): از پرتوهای X برای تصویربرداری از سطح افقی بدن و در نتیجه تشخیص بیماری‌های داخلی از جمله سرطان‌ها استفاده می‌شود. در این روش، بدن بر روی یک میز خوابیده یا نشسته و دستگاه CT با ایجاد تصاویر مقطعی از بدن، امکان تشخیص و مشاهده بیماری‌های داخلی بدن را فراهم می‌کند.
تصویربرداری MRI (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی): این روش همانند تصویربرداری مغناطیسی است و از میدان‌های مغناطیسی برای تصویربرداری از بافت‌های نرم بدن استفاده می‌کند، با این تفاوت که در این روش از امواج رادیویی با فرکانس بالاتر استفاده می‌شود. این روش برای تصویربرداری از مفاصل، بافت‌های نرم و مغز به کار می‌رود.
تصویربرداری PET (تصویربرداری پوزیترون انتشاری): در این روش از ماده‌ای با خاصیت تجزیه شدن نیوکلئوتیدهای بدن بعنوان ماده‌ی ردیاب استفاده می‌شود. بعد از تزریق این ماده، تصاویری از محل تجمع این ماده در بافت‌های بدن گرفته می‌شود. این روش برای تشخیص بیماری‌های قلبی، مغزی و سرطانی به کار می‌رود.
همچنین روش‌های دیگری نیز وجود دارد مانند تصویربرداری از اشعه فرابنفش، تصویربرداری سه‌بعدی، تصویربرداری نوری و … که در تشخیص و درمان بیماری‌های مختلف نقش مهمی دارند.
آیا عکس برداری در حاملگی خطر دارد
عکس برداری در حاملگی خطری ندارد، اگر که از روش‌های مناسب و با رعایت دقیق راهنمایی‌های پزشکی استفاده شود. در واقع، در بسیاری از موارد استفاده از تصویربرداری‌های پزشکی در طول دوران بارداری، می‌تواند به پزشکان کمک کند تا بیماری‌هایی که در اثر آن‌ها برای جنین خطری وجود دارد، شناسایی شوند. به عنوان مثال، از تصویربرداری‌های مثل اولتراسونوگرافی در طول بارداری برای بررسی رشد و سلامت جنین استفاده می‌شود.
استفاده از تصویربرداری‌های پزشکی در حاملگی در صورت استفاده نادرست و بیش از حد ممکن می‌تواند برای جنین و مادر مضر باشد. اما در حد استفاده مناسب و با رعایت دقیق راهنمایی‌های پزشکی، استفاده از تصویربرداری‌های پزشکی برای جنین و مادر ضرری ندارد. همچنین، برخی از تصویربرداری‌های پزشکی، مانند سونوگرافی، بدون استفاده از پرتوهایی مانند پرتو X انجام می‌شوند و برای بیشتر موارد در حاملگی مناسب هستند.
ایا به مادر جنین هم آسیبی وارد می شود
در طول عملیات تصویربرداری، اشعه‌های الکترومغناطیسی به بدن مادر و جنین انتقال می‌یابد. برای کاهش این اثرات بر روی جنین، از دز پایین تری از اشعه استفاده می‌شود. با این حال، هنگامی که نیاز به تصویربرداری دارید، باید با پزشک خود در مورد مزایا و معایب آن صحبت کرده و تصمیم مناسبی برای سلامتی خود و جنین خود بگیرید.
مزایا ومعایب عکس برداری در حاملگی
مزایای عکس برداری در حاملگی عبارتند از:
۱. تشخیص دقیق‌تر و بررسی مشکلات جنین: با استفاده از تصاویر برداری، مشکلات جنین مانند عدم رشد مناسب، نقص‌های خلقی و سایر مشکلات قابل تشخیص هستند.
۲. آسیب‌شناسی در حاملگی: عکس‌برداری باعث شناسایی دقیق‌تر و اطمینان بیشتر پزشک در مورد بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی، بیماری‌های کلیوی و مغزی و سایر بیماری‌ها می‌شود.
۳. بررسی سلامتی مادر: بعضی از آزمایش‌های تصویری مانند سونوگرافی می‌توانند برای تشخیص برخی از مشکلات سلامتی مادر مفید باشند.
۴. ردیابی پیشرفت بارداری: در صورت بررسی تصاویر برداری در طول زمان، می‌توان تغییراتی در برخی پارامترهای بارداری مانند وزن جنین، فشار خون، میزان سطح مایع آمنیوتیک و … را رصد کرد.
اما همانطور که بیان شد، عکس‌برداری در حاملگی نیز با معایبی همراه است که عبارتند از:
۱. افزایش ریسک برای جنین: استفاده از اشعه‌های X در طول بارداری ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی برای جنین شود.
۲. تزریق مواد شیمیایی: بعضی از آزمایش‌های تصویری نیازمند تزریق مواد شیمیایی به بدن مادر هستند که ممکن است به برخی از افراد آلرژی واکنش دهد.
۳. هزینه‌های بالا: برخی از تصاویر برداری مانند سونوگرافی، هزینه‌های بالایی دارند که برای بیماران
علاوه بر مزایا و معایب فناوری تصویربرداری در حاملگی، باید توجه داشت که برخی از موارد نیازمند تصویربرداری هستند. به عنوان مثال، در صورتی که پزشک مشکوک به وجود عفونت در رحم یا در صورتی که وجود یک جسم خارجی در رحم مشکوک باشد، تصویربرداری لازم است. همچنین در صورتی که جنین در موقعیت غلطی در رحم باشد، به عنوان مثال در موقعیت عرضی، تصویربرداری می‌تواند کمک کننده باشد تا پزشک بهترین راه حل برای زایمان مادر و جنین پیدا کند.
به طور کلی، استفاده از تصویربرداری در حاملگی باید با دقت و احتیاط انجام شود. قبل از هرگونه تصویربرداری، باید با پزشک مشورت شود و در صورت لزوم، روش های جایگزین مثل سونوگرافی ۳ بعدی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین پزشک باید در مورد هرگونه ریسک و ضرری که ممکن است برای مادر و جنین وجود داشته باشد، بطور صریح و با دقت توضیح دهد.
تاثیرات رادیو گرافی بر روی جنین
اگرچه رادیوگرافی برای تشخیص بیماری‌ها بسیار مفید است، اما استفاده از آن در زمان بارداری ممکن است برای جنین مضر باشد. یکی از اثرات رادیوگرافی بر روی جنین، افزایش احتمال بروز آسیب‌های جنینی است. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که میزان پرتو X در این روش تصویربرداری بسیار کم است و برای بسیاری از زنان باردار مشکلی ندارد.
اما، در صورت لزوم استفاده از رادیوگرافی در دوران بارداری، پزشک باید به خوبی به بیمار توضیح دهد که چگونه این روش تصویربرداری می‌تواند به درمان بیمار کمک کند و احتمال مضرات جنین را به حداقل برساند. همچنین، باید از تصویربرداری به جایی که می‌توان از روش‌های دیگر تصویربرداری مانند سونوگرافی استفاده کرد، پرهیز کرد. در مجموع، هرگونه استفاده از رادیوگرافی در دوران بارداری باید تحت نظارت دقیق پزشک باشد و باید فقط در صورت لزوم و در کمترین میزان ممکن استفاده شود.
بررسی‌های آماری نشان داده‌اند که احتمال بروز مشکلات در جنین در اثر رادیوگرافی بسیار کم است. به عنوان مثال، یک مطالعه در سال ۲۰۱۴ نشان داد که استفاده از رادیوگرافی در طول دوران بارداری در بیش از ۶۰۰۰ زن باردار، با احتمال ۰.۴ درصد باعث بروز نارسایی کلیه در جنین شده بود. همچنین، این مطالعه نشان داد که استفاده از رادیوگرافی در طول دوران بارداری باعث افزایش احتمال سقط نمی‌شود.
با این حال، باید توجه داشت که رادیوگرافی در صورت استفاده نادرست و بیش از حد ممکن است برای جنین مضر باشد. همچنین، اگر مادر در اثر بیماری‌هایی مانند بیماری‌های تنفسی، عفونی، یا دیابت قبل یا در حین بارداری با پرتو X در تماس باشد، این موضوع می‌تواند برای جنین مضر باشد. بنابراین، در هر صورت باید تلاش کرد که استفاده از رادیوگرافی در دوران بارداری به حداقل برسد و فقط در صورت ضرورت و با رعایت دقیق راهنمایی‌های پزشکی انجام شود.
نکات مهم درباره‌ی عوارض اشعه ایکس در حاملگی
عوامل مؤثر در عوارض اشعه ایکس در بارداری عبارتند از:
مقدار دوز اشعه: مقدار دوز اشعه که برای تصویربرداری استفاده می‌شود، بسیار مهم است. مقدار دوز اشعه باید به گونه‌ای باشد که کافی برای تصویربرداری باشد، اما به حداقل رسانده شود تا احتمال عوارض رادیولوژیکی کمتر شود. در مواردی که نیاز به تصویربرداری دقیق و بالاست، ممکن است دوز اشعه بیشتری به کار رود.
نوع تصویربرداری: برخی از تصویربرداری‌ها، مانند CTها، برای تصویربرداری جنین از مقادیر بسیار بالایی از اشعه استفاده می‌کنند. در نتیجه، این نوع تصویربرداری‌ها با افزایش میزان اشعه، می‌توانند به جنین آسیب برسانند.
دوره بارداری: در طول دوران بارداری، بعضی از بافت‌های جنین به اشعه ایکس حساس‌تر هستند، به خصوص در اوایل بارداری، که سلول‌های جنین در حال تقسیم و تکثیر هستند. در این دوره، برخی از بافت‌های جنین به خصوص مغز و اعصاب، بسیار حساس به اشعه هستند.
جنسیت جنین: آزمایش‌های جنینی نشان داده است که جنین‌های دختر، بیشتر به اشعه‌های ایکس حساس هستند.
دستگاه تصویربرداری: دستگاه تصویربرداری نیز می‌تواند بر احتمال بروز عوارض اشعه‌ای در بارداری تأثیر بگذارد. به طور کلی، استفاده از دستگاه‌های با کیفیت بالا و با تکنولوژی روز، می‌تواند به کاهش خطرات مربوط به تصویربرداری‌های پزشکی کمک کند.
اقدامات لازم برای رادیولوژی در بارداری
برای رادیولوژی در بارداری و جلوگیری از احتمال تأثیرات جانبی اشعه ایکس بر جنین، باید مراقبت‌هایی را رعایت کرد:
مشورت با پزشک: همیشه قبل از هر گونه تصویربرداری باید با پزشک مربوطه در مورد نیاز به عکس برداری در حاملگی، نوع اشعه، دز اشعه و هرگونه خطرات جانبی صحبت کرد.
حفظ مسافت: در صورتی که عکس برداری در حاملگی با استفاده از اشعه ایکس لازم است، باید جنین را در حالت دور از محل عکس برداری نگه داشت. به همین دلیل، پزشک باید دستورات دقیقی را برای حرکت بدن مادر به منظور حفظ مسافت بین جنین و منبع اشعه، بدهد.
استفاده از شیلد محافظ: در صورتی که عکس برداری در حاملگی با استفاده از اشعه ایکس از قسمت‌هایی از بدن و مادر صورت گرفته است که نیاز به حفاظت از ناحیه‌هایی از بدن مادر دارند که به جنین مجاور هستند، باید از شیلد محافظ استفاده کرد. این شیلد می‌تواند از جنس فلزی یا لاستیکی باشد و به منظور جلوگیری از ورود اشعه به ناحیه موردنظر استفاده می‌شود.
محدود کردن تعداد تصاویر: باید فقط تعداد لازم از تصاویر برداشته شود و همچنین باید بین هر تصویر یک زمان مناسبی را برای بدن مادر رعایت کرد تا بتواند از اشعه خارج شده و جنین زمان کافی برای بازیابی داشته باشد.
جستجو برای جایگزینی تصویربرداری: در برخی موارد، می‌توان از روش‌های دیگری مثل سونوگرافی، MRI و یا رادیوگرافی دندان استفاده کرد که خطر کمتری برای جنین دارند.
به طور کلی، در صورتی که نیاز به عکس برداری با استفاده از اشعه ایکس در بارداری وجود دارد، باید با حداقل نشان دادن اشعه به جنین، از جانب مادر و جنین مراقبت شود.
چه نوع عکس برداری در حاملگی مجاز است
در دوران بارداری، برخی از تصاویر برداری با استفاده از فناوری‌های پزشکی مجاز و بهره‌ور هستند که به کمک آن‌ها می‌توان به تشخیص برخی مشکلات جنینی و یا مادری کمک کرد. در زیر به برخی از این تصاویر برداری اشاره می‌کنیم:
سونوگرافی: این تصویربرداری با استفاده از موج‌های صوتی، تصاویری از داخل رحم و جنین را به تصویر می‌کشد. این روش ایمن برای بارداری است و معمولا در طول دوران بارداری برای بررسی رشد و سلامت جنین، تعیین سن جنین و بررسی مشکلاتی مثل نارسایی مادری و تشخیص بیماری‌های جنینی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
MRI: این تصویربرداری با استفاده از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی تصاویر بسیار دقیقی از داخل بدن تولید می‌کند. این روش ایمن برای بارداری است و معمولا برای تشخیص مشکلاتی مانند عیوب بدنی جنین و یا تشخیص بیماری‌های مادری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
CT Scan: در برخی موارد ممکن است برای تشخیص و بررسی بیماری‌هایی که با سایر روش‌های تصویربرداری قابل تشخیص نیستند از CT اسکن استفاده شود.
ماموگرافی: این نوع تصویربرداری برای بررسی سلامت پستان در دوران بارداری استفاده می شود.
رادیوگرافی دندان: در برخی موارد، این تصویربرداری برای تشخیص مشکلات دندانی مادران باردار انجام می‌شود. این روش در دوران بارداری معمولا مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما اگر دز اشعه بیش از حد باشد ممکن است به جنین آسیب برساند.
همچنین، در برخی موارد ممکن است از رادیولوژی مورد استفاده قرار گیرد، اما با توجه به موقعیت بارداری باید با متخصصین مربوطه مشورت شود. به طور کلی، در صورت نیاز به هرگونه تصویربرداری در دوران بارداری باید با پزشک خود مشورت کرده و تصمیم گیری صحیح را در این زمینه با او انجام دهید.
عکس برداری در حاملگی از چند ماهگی شروع می‌شود
عکس برداری در حاملگی از ابتدای بارداری آغاز می شود و به مرور زمان در این دوره انجام می‌شود. در واقع، با توجه به مراحل بارداری، عکس‌برداری در هر مرحله از بارداری با استفاده از تکنیک‌های مختلف و بسته به نیازهای پزشکی و بیمار، صورت می‌گیرد.
در مراحل ابتدایی بارداری، معمولا از تصاویر سونوگرافی استفاده می‌شود تا بیماری‌ها و عوارضی مثل خارش و خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند نارسایی تخمدان و عفونت‌ها را از بین ببریم. در مراحل بعدی، تصاویر MRI ممکن است برای بررسی دقیق تر وضعیت جنین و جراحی‌های لازم در این زمینه استفاده شود.
همچنین در مراحل پایانی بارداری، ممکن است از تصاویر رادیوگرافی، مثل عکس‌برداری از شکم و سینه برای ارزیابی علائم زایمان، یا از تصاویر سونوگرافی برای ارزیابی وضعیت جنین و مانیتورینگ وضعیت جنین و حرکات قلبی جنین در حین زایمان استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که هرگونه عکس‌برداری در دوران بارداری باید با رعایت دقیق موارد ایمنی و مشاوره با پزشک متخصص انجام شود.
چه مواردی باعث ایجاد خطا در نتیجه آزمایش می‌شود
در اینجا چند مثال از عواملی که ممکن است منجر به خطا در نتایج آزمایش ها شوند آورده شده است:
خطا در برچسب زدن نمونه: در برخی موارد، نمونه‌ها به طور نادرست برچسب‌گذاری می‌شوند یا اشتباه با نمونه‌های دیگر مخلوط می‌شوند که باعث تغییرات در نتایج آزمایش می‌شود.
خطا در تهیه نمونه: در صورتی که نمونه به طریقی نادرست تهیه شود، ممکن است خطا در نتایج ایجاد شود. مثلاً در آزمایش خون، اگر نمونه خون از طریق رگ‌هایی گرفته شود که به درستی مواد ضدتخثر ندارند، ممکن است در نتایج آزمایش تغییراتی رخ دهد.
تجهیزات آزمایشگاهی نامناسب: تجهیزات آزمایشگاهی باید به درستی تنظیم شده و حفظ شده باشند. چنانچه تجهیزات آزمایشگاهی نامناسب باشند، ممکن است نتایج آزمایش تحت تأثیر قرار گیرند.
خطا در تفسیر نتایج: در برخی موارد، نتایج آزمایش درست است، اما تفسیر آن‌ها نادرست است. برای مثال، اگر در آزمایش خون سطح هموگلوبین بالا باشد، ممکن است نتیجه درست باشد، اما تفسیر آن به عنوان بیماری خاصی نادرست باشد.