عبارت “تیک عصبی” به معنای یک نوع اختلال عصبی است که با حرکات ناخواسته و ناکنترلی بدن همراه است. این حرکات عموماً به صورت تکراری و بی‌هدف انجام می‌شوند و ممکن است شامل تکان دادن سر، جست‌وخیز بدن، تکان دادن یا خم شدن دست و انگشتان و حرکات دیگر باشد. تیک عصبی ممکن است به صورت موقت و گذرا باشد یا به صورت مزمن و مستمر ظاهر شود. علت دقیق تیک عصبی هنوز مشخص نیست، اما فرضیاتی مبنی بر ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی وجود دارد. تیک عصبی می‌تواند بر روی کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد و در موارد شدید، نیاز به درمان و مراقبت‌های خاص داشته باشد. مشاوره و مراجعه به پزشک متخصص نورولوژی در صورت بروز تیک‌های عصبی به صورت مزمن توصیه می‌شود. تیک عصبی در کودکان نیز شایع است. در ادامه مقاله درباره این عارضه در کودکان صحبت خواهیم کرد.
منظور از تیک عصبی چیست؟
تیک عصبی در کودکان که به آن سندروم تورت (TS) یا تکانه نیز گفته می‌شود، یک اختلال پیچیده است که با ظاهر شدن حرکات و صداهای ناخودآگاه، تکراری و غیرارادی مشخص می‌شود. ریشه این بیماری ممکن است به عوامل ارثی برگردد.
در برخی موارد نیز، آسیبی که در دوران بارداری مادر به سیستم عصبی و پردازشی مغز جنین وارد شده است، باعث بروز تیک عصبی می‌شود. در برخی موارد، این بیماری قبل از ورود به دوره مدرسه، یعنی در سن ۵ سالگی، تشخیص داده می‌شود. البته این موضوع بسیار نادر است.
تیک عصبی در پسران رایج‌تر است. بیش‌فعالی (ADHD)، اضطراب و گاهی اوقات اوتیسم در کودکان ممکن است شدت تیک عصبی را افزایش دهند. علاوه بر این، تیک عصبی به عنوان یک اختلال حرکتی و صوتی شناخته می‌شود.
تشخیص تیک عصبی در کودکان باید در ابتدا توسط متخصص اطفال و کودکان صورت گیرد و در صورت نیاز، به پزشک و متخصص اعصاب ارجاع داده شود. علائم اولیه تیک عصبی به صورت حرکتی در منطقه سر و گردن ظاهر می‌شوند. تیک عصبی معمولاً در مواقع استرس زا و هیجان‌انگیز بدتر می‌شود.
نوع و تعداد تیک‌هایی که کودک تجربه می‌کند در طول زمان تغییر می‌کند. ممکن است علائم بعد از مدتی ناپدید شوند و سپس دوباره ظاهر شوند. تمام این موارد مزمن توسط پزشک معالج در نظر گرفته شوند. در بیشتر موارد، تیک‌ها در دوران نوجوانی و اوایل بزرگسالی کاهش می‌یابند و گاهی اوقات به طور کامل ناپدید می‌شوند.
با این حال، برخی افراد مبتلا به سندروم تورت، حتی در بزرگسالی نیز تیک را تجربه می‌کنند و در برخی موارد، تیک‌ها در بزرگسالی بدتر می‌شوند. به طور کلی، تیک عصبی به دو دسته حرکتی و صوتی تقسیم می‌شود. تشخیص و درمان تیک عصبی بستگی به شدت و تأثیر آن بر کیفیت زندگی فرد دارد. در صورت نیاز، پزشکان می‌توانند از روش‌های مختلف از جمله مشاوره روانشناختی، درمان دارویی و مداخلات رفتاری استفاده کنند تا به کاهش علائم و بهبود وضعیت فرد کمک کنند. همچنین، حمایت خانواده و فراهم کردن محیطی آرام و حمایت‌کننده نیز برای مدیریت و کاهش تأثیر تیک عصبی مهم است.
بررسی علل تیک عصبی کودک
علت دقیق تیک عصبی در کودکان هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند. در ادامه، چندین عامل معروف که ممکن است به بروز تیک عصبی در کودکان منجر شوند را بررسی خواهیم کرد:
- عوامل ژنتیکی: وجود سابقه خانوادگی از تیک عصبی می‌تواند یک عامل مؤثر در بروز این اختلال در کودکان باشد. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که برخی ژن‌ها ممکن است باعث افزایش آسیب‌پذیری کودکان نسبت به تیک عصبی شوند.
- عوامل محیطی: برخی عوامل محیطی نیز می‌توانند در بروز تیک عصبی در کودکان تأثیرگذار باشند. مصرف مواد محرک مانند کافئین، استرس، خواب ناکافی، بیماری‌های عفونی و برخی داروها ممکن است این اختلال را تشدید کنند.
- عوامل عصبی و شیمیایی: نقص‌ها در عملکرد سیستم عصبی مرکزی و تنظیم مواد شیمیایی مغزی مثل دوپامین و سروتونین نیز به بروز تیک عصبی در کودکان مرتبط است.
- عوامل روانی: استرس، اضطراب و تنش روانی نیز می‌توانند به ظاهر تیک‌های عصبی در کودکان کمک کنند.
مهم است که در صورت بروز تیک عصبی مزمن یا مشکلات مربوطه در کودکان، به پزشک متخصص مراجعه کرده و مشاوره حرفه‌ای دریافت کنید. پزشک می‌تواند بر اساس سابقه پزشکی و ارتباط آن با تیک عصبی روش‌های درمانی مناسبی را ارائه دهد.
انواع تیک عصبی
تیک عصبی در کودکان در انواع مختلفی مشاهده می‌شود. این تیک‌ها ممکن است به صورت ساده و موقت باشند یا به صورت مزمن و پیشرفت کننده ظاهر شوند. برخی از انواع تیک‌های عصبی در کودکان عبارتند از:
تیک عصبی ساده eye blinking: شامل باز و بسته کردن سریع چشمان است.
تیک عصبی ساده shoulder shrugging: شامل بالا بردن و پایین کردن شانه است.
تیک عصبی ساده head jerking: شامل حرکت سر به سمت جلو یا عقب است.
تیک عصبی صداهای ناگهانی (vocal tics): شامل تولید صداهای ناگهانی مانند صدای فریاد، صدای کوتاه، تکان دادن سر به صورت ناگهانی است.
تیک عصبی حرکات پیچیده (complex motor tics): شامل حرکات پیچیده‌تری مانند انجام حرکات تکراری و پیچیده است.
تیک عصبی ضربانی (rhythmic tics): شامل حرکات تکراری و ضربانی مانند خم شدن و دراز کردن پاها، رقصیدن و پرش می‌شود.
مهم است بدانید که این فقط برخی از انواع رایج تیک عصبی هستند و هر کودک ممکن است تیک عصبی خاص خود را داشته باشد.
علائم تیک عصبی در کودکان چیست؟
تیک عصبی در کودکان می‌تواند به صورت موقت یا مزمن ظاهر شود و باعث حرکات و صداهای ناخواسته می‌شود. برخی از علائم و نشانه‌های معمول تیک عصبی در کودکان عبارتند از:
تیک‌های حرکتی:
- جلو و عقب کردن سر
- جابجایی صورت و ابروها
- چرخش یا تکان دادن شانه‌ها
- تکان دادن پاها یا دست‌ها
- جنباندن انگشتان
تیک‌های صوتی:
- تولید صداهای نامفهوم
- سرفه کردن
- صاف کردن گلو
- بالا کشیدن بینی
تیک‌های عصبی ممکن است در برخی شرایط بیشتر شدت یابند، مانند استرس، هیجان، خستگی یا در دمای بالا. مهم است بدانید که تیک‌ها در عموم موارد غیرضروری هستند و معمولاً به صورت خودبخود برطرف می‌شوند.
با این حال، اگر تیک‌ها شدید بوده و زندگی روزمره کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بهتر است با پزشک متخصص یا روانشناس مشورت کنید تا درمان مناسب برای کنترل و مدیریت تیک عصبی تعیین شود.
تشخیص تیک عصبی کودک
روش‌های خاص و قطعی مانند آزمایش خون برای تشخیص تیک عصبی در کودکان وجود ندارد. متخصصان بهداشت برای تشخیص این اختلالات، بر علائم مشاهده شده در کودکان تمرکز می‌کنند.
اختلالات تیک عصبی به تفاوت نوع تیک (حرکتی، صوتی یا ترکیبی) و مدت زمانی که علائم به همراه یکدیگر ادامه می‌یابند، تفاوت دارند. تیک عصبی ساده یا پیچیده ممکن است به صورت دوره‌ای ظاهر شود، به این معنی که کودک در دوره‌ای تیک عصبی داشته باشد و علائم آن را در شرایط خاص و یا متفاوت مشاهده کند.
این دوره معمولاً در ۶ ماه تا یک سال به صورت علنی ظاهر می‌شود. با مراجعه به روانشناس یا متخصص کودکان، می‌توانید درباره حضور صد در صد تیک عصبی در کودکتان آگاه شوید. گاهی اوقات شدت تیک به حدی است که در جلسات اولیه می‌توان به راحتی تشخیص داده شود.
با ارزیابی حرکات تکراری غیرارادی و تکانه‌های خاص صوتی و حرکتی، امکان تشخیص تیک عصبی وجود دارد. باید توجه داشت که علاوه بر عوامل ژنتیکی، تیک عصبی ممکن است به وقایع و اتفاقات خاصی مانند آسیب و یا ترس نیز مرتبط باشد.
این تیک‌ها بر اساس واکنش کودک به وقوع یا رویداد خاصی که در ذهنش مانده است، شکل می‌گیرند. بسیاری از تیک‌های عصبی در دوران کودکی قابل درمان هستند و گاهی کاملاً برطرف می‌شوند.
روش‌های تشخیصی
تشخیص تیک عصبی یا سندرم تورت معمولاً توسط پزشک انجام می‌شود. پزشک ممکن است از روش‌های زیر برای تشخیص تیک عصبی استفاده کند:
- مصاحبه پزشکی: پزشک شروع به مصاحبه با والدین و کودک می‌کند تا اطلاعات جامعی درباره تیک‌های کودک و سابقه عصبی خانواده را به دست آورد. این شامل نوع و شدت تیک‌ها، زمان شروع، عوامل تحریک‌کننده و تأثیر روی زندگی روزمره کودک است.
- بررسی جسمی: پزشک بررسی جسمی کودک را انجام می‌دهد تا علائم فیزیکی دیگری که ممکن است با تیک عصبی همراه باشند را بررسی کند. این شامل بررسی سیستم عصبی، عضلات و سایر علائم فیزیکی است.
- بررسی تاریخچه: پزشک ممکن است از والدین بخواهد تاریخچه پزشکی کودک را ارائه دهند، از جمله سابقه بیماری‌ها، داروهای مصرفی و سایر عوامل مرتبط.
- تست‌های تکمیلی: در برخی موارد، پزشک ممکن است تست‌های تکمیلی مانند تست‌های تصویربرداری مغز، تست‌های آزمایشگاهی و سایر تست‌های تخصصی را برای تشخیص دقیق‌تر تیک عصبی انجام دهد.
با توجه به اینکه تیک عصبی یک اختلال عصبی است، تشخیص و درمان آن توسط پزشکان تخصصی مانند نورولوژیست یا روانپزشک صورت می‌گیرد. در صورتی که مشکوک به تیک عصبی در کودک خود هستید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا ارزیابی کامل صورت گیرد.
روش‌های درمان تیک عصبی
درمان تیک عصبی در کودکان بستگی به شدت و نوع تیک دارد. در برخی موارد، تیک‌ها به صورت خودبخود برطرف می‌شوند و نیاز به درمان خاصی ندارند. اما در مواردی که تیک‌ها شدیدتر و تأثیرگذار بر زندگی روزمره کودک هستند، روش‌های درمانی زیر ممکن است مورد استفاده قرار بگیرند:
- روش‌های آموزشی و رفتاری:
آموزش رفتاری شناختی (CBIT): در این روش، کودکان با یادگیری تکنیک‌هایی مانند رفتار معکوس، تأمل در تیک و کاهش استرس، سعی می‌کنند تیک‌های خود را مدیریت کنند.
تقویت رفتارهای جایگزین: کودکان با تقویت رفتارهایی که تیک را جایگزین می‌کند، کنترل بیشتری بر روی تیک‌ها پیدا می‌کنند.
- درمان دارویی:
مصرف داروهای آنتی‌پسیکوتیک: برخی داروها می‌توانند علائم تیک عصبی را کاهش دهند. این داروها معمولاً توسط یک پزشک تخصصی تجویز می‌شوند و نیاز به نظارت دقیق دارند.
- مشاوره روانشناختی:
مشاوره فردی یا خانوادگی: مشاوره با یک روانشناس می‌تواند به کودک و خانواده‌اش کمک کند تا با مدیریت تیک عصبی و مواجهه با استرس‌های مرتبط، بهبود بیشتری را تجربه کنند.
مهم است که هرگز تیک‌ها را به طور خودسرانه درمان نکنید و بهتر است با پزشک متخصص یا روانشناس کودک مشورت کنید تا درمان مناسبی برای وی تعیین شود.
نقش والدین در درمان تیک عصبی فرزندان
والدین در درمان تیک عصبی در کودکان نقش بسیار مهمی دارند. در زیر نقش والدین در درمان تیک عصبی کودکان را بررسی می‌کنیم:
- آگاهی: والدین باید درباره تیک عصبی و علت آن آگاهی داشته باشند. فهمیدن نوع تیک‌ها، عوامل تحریک‌کننده و تأثیرات روانی کودک می‌تواند به والدین در درک بهتر و مدیریت مناسب کمک کند.
- حفظ آرامش: محیط آرام و پشتیبانی از کودک می‌تواند در مدیریت تیک عصبی کمک کند. والدین باید سعی کنند تا حالت تنش و استرس را در خانه کاهش دهند و محیط آرامی را برای کودک فراهم کنند.
- پذیرش و تشویق: والدین باید کودک را به طور کامل پذیرفته و تشویق کنند. قضاوت و نقد از رفتارهای تیک عصبی کودک می‌تواند اضافه به مشکلات روانی او شود. به جای آن، باید کودک را تشویق کرد و به او اطمینان داد که تیک‌ها موقتی هستند و با گذشت زمان کاهش خواهند یافت.
- مدیریت استرس: استرس می‌تواند تیک‌ها را تشدید کند. والدین می‌توانند با کمک مدیریت استرس در زندگی روزمره کودک، به کاهش تیک‌ها کمک کنند. فعالیت‌های آرام‌بخش مانند ماساژ، تمرین تنفس و فعالیت‌های بدنی منظم می‌توانند مفید باشند.
- مشاوره حرفه‌ای: در برخی موارد، مشاوره حرفه‌ای توسط پزشک یا روانشناس می‌تواند مفید باشد.
- حمایت از کودک: والدین باید از کودکان خود حمایت کنند و آن‌ها را تشویق به مراجعه به متخصصان مختلف نماید. این شامل ملاقات با پزشکان، روانشناسان و سایر متخصصان درمانی می‌شود.
- رعایت بهداشت روانی و جسمی: والدین باید به بهبود و حفظ بهداشت روانی و جسمی کودک خود توجه کنند. این شامل تغذیه سالم، خواب کافی، فعالیت بدنی منظم و مدیریت استرس است.
- تشویق به فعالیت‌های مهارتی: ارائه فعالیت‌هایی که به کودکان کمک می‌کند مهارت‌هایی جدید را یاد بگیرند و خلاقیت خود را بروز کنند، می‌تواند مفید باشد. مانند هنر، ورزش، موسیقی و سایر سرگرمی‌ها.
- اطلاعات درباره تیک عصبی: والدین باید اطلاعات کافی در مورد تیک عصبی داشته باشند. فهمیدن درباره نوع تیک‌ها، علل محتمل، مدیریت روزمره و درک عواقب آن‌ها می‌تواند به والدین در درک بهتر کودکان خود کمک کند.
- ایجاد محیط آرام: ایجاد محیطی آرام و بدون تنش در خانه برای کودکان مهم است. این شامل کاهش سر و صدا، جلوگیری از تنش‌های خانوادگی و ارائه فضایی آرام برای استراحت و بازی است.
- همکاری با متخصصان: والدین باید در تیم درمانی کودک شرکت کنند و با پزشکان و روانشناسان همکاری کنند.