در جهانی که پر از تهدیدات بهداشتی و بیماری‌ها است، ضروری است از روش‌های پیشگیری از بیماری‌ها آگاه باشیم تا از سلامت خود مراقبت کنیم. واکسن مننژیت یکی از حیاتی‌ترین واکسن‌ها برای پیشگیری از یک عفونت بسیار شدید و احتمالاً مرگ آور به شمار می‌آید. در این مقاله به اهمیت واکسن مننژیت، انواع مختلف آن، خطرات مربوط به بیماری مننژیت و نقش این واکسن در پیشگیری از شیوع بیماری و نجات جان کودکان خواهیم پرداخت.
بیماری مننژیت چیست؟
بیماری مننژیت یک بیماری عفونی شدید است که از نایسریا مننژیتیدیس (Neisseria meningitidis) که باکتری عامل مننژیت است به وجود می‌آید و اغلب در غشای اطراف مغز و گاهی نخاع التهاب ایجاد می‌کند. نوع مسری این بیماری از طریق قطره‌های تنفسی و تماس نزدیک با افراد آلوده به ویروس مننژیت منتقل می‌شود و می‌تواند به سرعت در مکان‌های پر جمعیت و در شرایط نگهداری نامساعد و نامناسب شیوع یابد. این بیماری بسیار خطرناک است و در صورتی که بدون درمان رها شود، به سرعت پیشرفت می‌کند و مشکلات جدی و حتی مرگ را به دنبال دارد.
نشانه‌ها و علائم مننژیت
بیماری مننژیت می‌تواند با نشانه‌ها و علائم متفاوتی همراه باشد که بسته به نوع مننژیت تفاوت دارند. این علائم شامل موارد زیر می‌شود:
- علائم در مغز: این علائم شامل سر درد شدید، حالت تهوع، استفراغ و حساسیت به نور است. در موارد شدیدتر، بیماری می‌تواند منجر به کم شدن نبض، سرگیجه و حتی کما شود.
- علائم عفونت: این علائم شامل تب شدید، لرز، احساس بدحالی، کبود شدن رنگ پوست، کاهش فشار خون و تنگی نفس است.
- بثورات پوستی: در برخی موارد از بیماری مننژیت، بثورات پوستی روی پوست فرد بیمار ظاهر می‌شود که در جاهایی مانند دست‌ها، پاها و گردن دیده می‌شوند.
رایج‌ترین علائم مننژیت باکتریایی عبارتند از:
- تب
- سر درد
- گردن درد
- علائم مشابه آنفولانزا
- حساسیت به نور
- گیجی
انواع بیماری مننژیت
بیماری مننژیت به‌طور گسترده‌ای در سراسر جهان شیوع دارد و به علت تنوع ژنتیکی باکتری عامل این بیماری یعنی نایسریا مننژیتیدیس، به چندین گروه تقسیم می‌شود. هر گروه عامل مننژیت، در مناطق جغرافیایی مختلفی بیش‌تر شیوع دارد. بنابراین هم مکان جغرافیایی و هم محلی از بدن که از مننژیت تاثیر گرفته است، در انتقال و علائم این بیماری نقش مهمی را ایفا می‌کنند. در این بخش از مقاله به معرفی انواع بیماری مننژیت بر اساس سویه‌های بیماری و توضیح علائم هر نوع می‌پردازیم. انواع مختلف مننژیت عبارتند از:
مننژیت باکتریایی:
این نوع مننژیت توسط باکتری ایجاد می‌شود. مننژیت ناشی از باکتری بسیار مرگ بارتر از نوع ویروسی آن است. این نوع مننژیت باعث عفونت و التهاب لایه غشایی مغز یا نخاع می‌شود و می‌تواند در نهایت منجر به آسیب مغزی، فلج یا سکته شود. انواع مختلفی از باکتری‌ها می‌توانند باعث مننژیت شوند. به طور دقیق‌تر، بیش از ۵۰ نوع باکتری وجود دارند که می‌توانند باعث بروز مننژیت باکتریایی گردند. اطلاع دقیقی از دلیل بروز مننژیت باکتریایی وجود ندارد. تنها می‌دانیم که برخی از افرادی که به دلیل بیماری یا هر دلیل دیگر سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند نیز به آن مبتلا می‌شوند.
نوزادان و کودکان خردسالی که مبتلا به مننژیت می‌شوند ممکن است به خاطر تب از خوردن خودداری کنند. سایر علائم و نشانه‌های مننژیت باکتریایی در کودکان خردسال عبارتند از:
- خواب آلودگی یا مشکل در بیدار شدن
- انرژی کم یا مشکل در بیدار شدن
- کج خلقی
- فونتانل برآمده (در بخش نرم سر نوزاد)
- تشنج
در صورتی که هر کدام از علائم بالا را در کودک مشاهده می‌کنید، سریعاً به اورژانس مراجعه نمایید. زیرا مننژیت باکتریایی می‌تواند به سرعت رو به وخامت بگذارد و باعث کما و حتی مرگ شود.
مننژیت قارچی:
- این نوع مننژیت ناشی از قارچ‌هایی است که اغلب در خاک و چوب‌های پوسیده و فضولات پرندگان یافت می‌شوند. نوزادان و کودکان خردسال و در کل افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند با استنشاق ذرات آلوده به فضولات ممکن است به این قارچ مبتلا شوند. البته در موارد نادری نیز افرادی که سیستم ایمنی سالم دارند نیز ممکن است به آن مبتلا شوند. پنج نوع قارچ ممکن است باعث ابتلا به مننژیت شوند:
- کریپتوکوکوس نئوفورمنس
- هیستوپلاسما
- کوکسی دیوئید
- بلاستومایسس
- قارچ کاندیدا
مننژیت ویروسی (یا آسپتیک):
مننژیت ویروسی, یا مننژیت آسپتیک یک نوع از مننژیت است که از یک عفونت ویروسی ایجاد می‌شود. مننژیت ویروسی شایع‌ترین نوع مننژیت به شمار می‌رود و ویروس‌ها دلیل اصلی بروز آن هستند.
علائم و نشانه‌های مننژیت ویروسی به راحتی قابل تشخیص از مننژیت باکتریایی نیست. با این حال مننژیت ویروسی معمولاً خوش خیم‌تر است. در مننژیت ویروسی هیچ شواهدی از حضور باکتری‌ها در مایع مغزی یا نخاعی (CSF) دیده نمی‌شود. در بسیاری از انواع مننژیت ویروسی درمان قطعی وجود ندارد و تنها تلاش می‌شود که علائم بیمار کاهش پیدا کنند. اما در برخی از آن‌ها مانند ویروس هرپس سیمپلکس درمان‌های خاصی موجود می‌باشند.
بیماران مبتلا به این نوع التهاب، خود به خود بدون نیاز به داروی خاصی بهبود پیدا می‌کنند. اگرچه، به محض بروز نشانه‌های این نوع از مننژیت بهتر است که به پزشک مراجعه کنید. این نوع از مننژیت در نوزادان زیر یک ماه و افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی می‌باشند ریسک بیشتری دارد و شدت بیماری این گروه بیش‌تر خواهد بود. انترو ویروس‌های غیر از فلج اطفال یکی از دلایل اصلی ایجاد بیماری مننژیت ویروسی در آمریکا محسوب می‌شوند.
مننژیت انگلی:
این شکل از مننژیت از انگل ایجاد می‌شود و باعث عفونت مغزی می‌گردد. مننژیت انگلی به سرعت ظرف ۱۲ روز پیشرفت می‌کند. انگل ایجاد کننده‌ی مننژیت در سراسر جهان در منابع گرم آب شیرین (مانند دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و چشمه‌های آب گرم)، خاک، آب تخلیه شده از منابع صنعتی، استخرهای شنا و آبگرمکن‌ها مشاهده شده است. نوع انگلی این بیماری از طریق تماس فرد به فرد منتقل نمی‌شود.
مننژیت انگلی نسبت به انواع ویروسی و باکتریایی کم‌تر در انسان‌ها شیوع دارند. در این نوع مننژیت، انگل‌های متنوعی وجود دارند که روی مغز و دستگاه عصبی به روش‌های مختلف تاثیر می‌گذارند.
مننژیت آمیبی:
این مننژیت یک عفونت مغزی نادر اما شدید است که توسط ارگانیسم کوچکی به نام آمیب ایجاد می‌شود. این نوع مننژیت از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌گردد.
این نوع از مننژیت می‌تواند بسیار مرگ بار باشد. آمیب ناگلریا فولری که منجر به مننژیت آمیبی می‌شود، معمولاً در آب‌های گرم و خاک وجود دارد. این آمیب حتی از طریق منفذهای بینی نیز می‌تواند وارد بدن شود و باعث بیماری شود. این نوع آمیب در آب‌های شیرین مثل استخر شنا، حوضچه و آب‌های گرم حاصل از مراکز صنعتی و انرژی یافت می‌شود. ولی قادر به زنده ماندن در آب‌های شور نیست.
مننژیت غیر عفونی:
این نوع مننژیت می‌تواند ناشی از سرطان، لوپوس، برخی داروها، جراحی مغز یا آسیب به سر باشد. مننژیت غیر عفونی از نظر نحوه انتقال مشابه مننژیت انگلی و قارچی نمی‌باشد. این نوع مننژیت به طور معمول در نتیجه‌ی سرطان، آسیب به سر، جراحی مغز یا مصرف بعضی از داروها ایجاد می‌شود.
نحوه تشخیص و پیشگیری از مننژیت
شناخت انواع بیماری مننژیت به این دلیل مهم است که بتوانیم اقدامات مناسبی را در راستای پیشگیری از آن انجام دهیم. دریافت واکسن مننژیت یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از انتقال بیماری مننژیت و کاهش شیوع آن در جامعه است. از این رو با شناخت دقیق انواع بیماری مننژیت و علائم آن، می‌توانیم به سلامتی کودکان خود کمک کنیم. همچنین با تشخیص زود هنگام و اقدام به درمان به موقع می‌توانیم در صورت ابتلا از عوارض خطرناک این بیماری جلوگیری کنیم. از این رو، اطلاعات بیشتری درباره بیماری مننژیت و پیشگیری از آن ضروری است تا سیستم ایمنی کودک در برابر این بیماری خطرناک مقاوم تر و آماده تر باشد.
واکسن مننژیت چیست؟
واکسن مننژیت یکی از ابزارهای اساسی در حوزه بهداشت عمومی است که از انسان‌ها به طور کامل در برابر بیماری مننژیت، یک بیماری مرگ بار و وخیم، محافظت می‌کند. این واکسن حاصل تلاش‌های علمی پیشرفته در زمینه پیشگیری از بیماری‌ها و کنترل آن‌هاست.در ادامه به بررسی اهمیت واکسن مننژیت، اجزا و ترکیبات آن، و همچنین نحوه کارکرد آن به عنوان یک ابزار حیاتی در پیشگیری از بیماری مننژیت می‌پردازیم.
نحوه کار کردن واکسن مننژیت به این شکل است که واکسن وارد شده به بدن نقش آنتی ژن را ایفا می‌کند تا سیستم ایمنی بدن کودک تحریک شود. بنابراین پس از تزریق واکسن مننژیت، بدن آنتی‌ژن‌ها را شناسایی می‌کند و آماده مبارزه با عامل بیماری می‌شود.
واکسن های مننژیت در نوزادان، کودک را در برابر پنج نوع باکتری عامل بیماری ایمن می‌کنند که شامل واکسن نوع A و B، C، W، و Y می‌باشند. واکسن مننژیت با وارد کردن آنتی‌ژن‌ها به بدن، سیستم ایمنی را به تولید آنتی‌بادی‌ها ترغیب می‌کند. این آنتی‌بادی‌ها در صورت ابتلا به باکتری مننژیت با آن تعامل کرده و آن را غیر فعال می‌کنند و به این ترتیب جلوگیری از گسترش عفونت را ممکن می‌سازند. این واکسن‌ها همچنین به حفظ حافظه ایمنی بدن کمک می‌کنند. بنابراین اگر بعدها کودک با باکتری مننژیت مواجه شود، بدن به سرعت می‌تواند واکنش مناسبی نسبت به آن نشان دهد.
اهمیت واکسن مننژیت
واکسن مننژیت به عنوان یک ابزار حیاتی، نقش مهمی در کاهش شیوع بیماری و جلوگیری از عواقب جدی آن ایفا می‌کند. زیرا با ایمن‌سازی کودکان، مسافران به مناطق با ریسک بالا، و افرادی که در شرایط اجتماعی غیرمساعد زندگی می‌کنند می‌توان جامعه‌ای سالم‌تر و ایمن‌تر ایجاد کرد. این واکسن به عنوان مانعی در زنجیره شیوع بیماری مننژیت عمل می‌کند و باعث کاهش نرخ ابتلا و مرگ و میر مرتبط با آن می‌شود.
بنابراین واکسن مننژیت از نظر سلامتی جوامع بسیار مهم و اساسی است. با اطلاع از مواد تشکیل دهنده و نحوه عملکرد واکسن مننژیت و درک اهمیت آن در کاهش شیوع بیماری مننژیت و حفاظت از جان انسان، می‌توانیم به جامعه‌ای سالم‌تر، ایمن‌تر، و مقاوم‌تر در برابر بیماری‌ها دست پیدا کنیم.
انواع واکسن‌های مننژیت چیست؟
واکسن‌های مننژیت، یکی از گسترده‌ترین ابزارها در پیشگیری از بیماری مننژیت هستند که توسط علم پزشکی ایجاد و تاکنون به کار گرفته شده‌اند. این واکسن‌ها با تحریک سیستم ایمنی برای شناسایی عوامل مختلف مننژیت به عنوان مسئول ایجاد بیماری، جلوگیری از شیوع عفونت را ممکن می‌سازند و از بروز عوارض جدی بیماری جلوگیری می‌کنند. در این بخش از مقاله، به انواع واکسن‌های مننژیت و خصوصیات هر نوع آن پرداخته می‌شود.
واکسن‌های مننژیتی که برای کودکان استفاده می‌شوند، از نوع کونژوگه می‌باشند. واکسن کونژوگه نوعی واکسن است که یک آنتی‌ژن ضعیف را با یک آنتی‌ژن قوی به عنوان حمل کننده یا جا به جا کننده ترکیب می‌کند؛ به طوری که سیستم ایمنی بدن واکنش قوی‌تر و ایمن‌کننده تری در برابر آنتی‌ژن ضعیف تر داشته باشد. بنابراین نوعی از واکسن‌های مننژیت حاوی یک آنتی ژن حمل کننده و آنتی ژن‌های سروگروه‌های A، C، W و Y هستند. این واکسن‌ها به طور خاص برای حفاظت در برابر سویه‌های مختلف مننژیت طراحی شده‌اند و به کودکان و بزرگسالان ارائه می‌شوند. در حال حاضر دو نوع واکسن مننژیت در ایران وجود دارند. رایج ترین سویه‌های مننژیت باکتریایی A، B، C، W و Y هستند. واکسن های اصلی مننژیت باکتریایی MenB و MenACWY از افراد در برابر این سویه ها محافظت می‌کنند.
- واکسن کونژوگه مننگوکوک (MenACWY) یا MCV-4: این واکس برای محافظت بدن در برابر انواع باکتری A,C,W,Y بیماری مننژیت مورد استفاده قرار می‌گیرد. این واکسن در کودکان بالای دو ماه ایمنی ایجاد می‌کند.
- واکسن مننگوکوک نوع بی (MenB): این واکسن برای پیشگیری از ابتلا به باکتری نوع B عامل مننژیت مورد استفاده قرار می‌گیرد. این واکسن بیش‌تر برای بزرگسالانی که شرایط ایمنی خاص دارند یا با مناطق با ریسک ابتلا به سویه B مننژیت در تماس هستند توصیه می‌شود.
استفاده از انواع واکسن‌های مننژیت و تکمیل دزهای توصیه‌شده برای آن‌ها، به عنوان یکی از اقدامات اصلی در حفظ سلامت جامعه و جلوگیری از شیوع بیماری مننژیت از اهمیت بسیاری برخوردار است. با اطلاع از انواع واکسن‌های موجود و توصیه‌های بهداشتی در این زمینه، می‌توان جامعه‌ای سالم‌تر، مقاوم‌تر و ایمن‌تر ایجاد کرد و از زحمات علم پزشکی در زمینه بهداشت و سلامت بهره برد. واکنسیناسیون و ایمن سازی برای مقابله با بیماری مننژیت اهمیت زیادی دارد و تلاش مشترک جامعه و ارگان‌های بهداشتی در این زمینه می‌تواند بهبود و کاهش بار بیماری‌ها را با خود به همراه داشته باشد.
چه کودکانی به واکسن مننژیت نیاز دارند؟
واکسن مننژیت برای کودکانی که در معرض خطر مننژیت قرار دارند تجویز می‌شود. این بیماری کودکانی با شرایط زیر را تهدید می‌کند:
- کودکان مبتلا به بیماری HIV
- کودکان مبتلا به کم خونی
- کودکانی که طحال آسیب دیده دارند یا آن را با جراحی برداشته‌اند
- کودکانی که ضعف سیستم ایمنی دارند
- کودکانی که در منطقه ای زندگی می کنند که شیوع مننژیت در آن بالا است.
- کودکانی که داروهایی مصرف می کنند که سیستم ایمنی آن ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند
واکسن مننژیت برای کودکان دارای شرایط فوق که بین ۲ ماه تا ۱۰ سال سن دارند تجویز می‌شود. تعداد دوزها و تقویت کننده‌های واکسن توسط پزشک متخصص اطفال تعیین می‌شود.
عوارض جانبی واکسن مننژیت چیست؟
واکسن مننژیت مانند هر واکسن دیگری، ممکن است در کودکان عوارض جانبی ایجاد کند. با این حال، این عوارض به‌طور کلی خفیف و موقتی هستند. عوارض واکسن مننژیت عبارتند از:
- قرمزی
- درد در محل تزریق
- تب خفیف
چیزی که در این جا اهمیت دارد این است که مزایای واکسن مننژیت از عوارض آن بیش‌تر است.
سخن آخر
واکسن مننژیت به‌عنوان یک ابزار مهم در مقابله با عامل بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد. با درک انواع مختلف واکسن‌های موجود برای مننژیت، این که چه افرادی به آن نیاز دارند و زمان تزریق آن‌ها، می‌توانیم از ابتلا به این بیماری خطرناک جلوگیری کنیم. بنابراین توصیه می‌کنیم برای تزریق واکسن مننژیت به کودک به متخصص اطفال مراجعه کنید تا با لحاظ کردن سن و شرایط کودک شما تصمیم گیری انجام دهد.