سرخک یک بیماری عفونی است که در اثر نفوذ یک عامل بیماری‌زای ویروسی به بدن ایجاد می‌شود. این بیماری ممکن است در هر سنی بروز پیدا کند. ابتلای کودکان به این بیماری می‌تواند عوارض خطرناک و تهدید کننده‌ای داشته باشد. خوشبختانه امروزه با انجام واکسیناسیون روند انتشار و سرایت این بیماری تا حدود زیادی کنترل شده است اما متاسفانه هنوز در برخی مناطق دنیا این بیماری عامل مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال است. در این مقاله تیم پینو بیبی قصد دارد تا شما را با این بیماری، نشانه‌ها و علائم آن، عوارض و روش‌های پیشگیری از این بیماری آشنا کند.
بیماری سرخک
سرخک یا روبلا یک بیماری عفونی است که بر اثر نوعی ویروس در دوران کودکی و یا بزرگسالی ایجاد می‌شود. این بیماری برای کودکانی که در سنین پایین‌تر قرار دارند می‌تواند بسیار جدی و کشنده باشد. در زمان‌های نه چندان دور این بیماری در میان کودکان بسیار شایع بود ولی امروزه با کمک واکسن کاملاً قابل پیشگیری می‌باشد و میزان مرگ و میر این بیماری در سراسر جهان رو به کاهش می‌باشد ولی متاسفانه بیماری سرخک هر سال بیش از ۱۰ هزار کودک که معمولاً زیر پنج سال هستند را به کام مرگ می‌کشد.
پزشک معالج کودک شما معمولاً سرخک را بر اساس بثوراتی که خاص این بیماری است و یا لکه‌های کوچک و مایل به آبی با رنگ سفید بر روی زمینه قرمز روشن بر روی سطح داخلی گونه تشخیص دهد. به این لکه‌های پوستی اصطلاحاً لکه کوپلیک گفته می‌شود. با این حال بسیاری از پزشکان که هرگز سرخک را ندیده‌اند و ممکن است بثورات جلدی مربوط به این بیماری را با تعدادی از بیماری‌های دیگر پوستی اشتباه بگیرند. معمولاً در چنین شرایطی با گرفتن آزمایش خون می‌توان به وجود و یا عدم وجود بیماری سرخک پی برد. ویروس سرخک را همچنین می‌توان با آزمایشی که از نمونه گلو یا نمونه ادرار، گرفته می‌شود تأیید کرد. تیم متخصص پینو بیبی در ادامه مقاله به تشریح بثورات سرخک و علائم خاص آن خواهد پرداخت تا از این طریق مادران بتوانند سریع‌تر به وجود این بیماری پی برده و سریع‌تر برای درمان این بیماری به پزشک معالج مراجعه کنند.
علائم بیماری سرخک چه هستند؟
علائم بیماری سرخک معمولاً بعد از ۱۰ الی ۱۴ روز پس از ورود ویروس به بدن ظاهر می‌شود. علائم سرخک معمولاً به شکل زیر بروز می‌کند:
- تب
- سرفه خشک
- آبریزش بینی
- گلو درد
- چشم‌های ملتهب
- لک‌های سفید ریز که مرکز سفید که رنگ آن‌ها متمایل به آبی است و روی یک پس‌زمینه قرمز، در داخل دهان و بر روی لایه داخلی گونه قرار دارد، بروز پیدا میکنند و همانطور که گفتیم به آن‌ها لکه‌های کوپلیک می‌گویند.
- لکه‌های بزرگ و مسطح که اغلب روی یکدیگر می‌افتند
بیماری عفونی سرخک دارای مراحل مختلفی است که در طی دو تا سه هفته به ترتیب رخ می‌دهد.
مراحل مختلف بروز عفونت سرخک
عفونت و دوره نهفتگی: برای مدت زمان ۱۰ تا ۱۴ روز اول بعد از ورود ویروس به بدن، در این مرحله ویروس سرخک به صورت نهفته است، در این مرحله هیچ نشانه و علائمی از سرخک وجود ندارد.
علائم و نشانه‌های غیراختصاصی: سرخک معمولاً با تب خفیف و یا متوسط شروع می‌شود که معمولاً با سرفه‌های مداوم، آبریزش بینی، چشم‌های ملتهب و گلودرد همراه است. این مرحله از بیماری خفیف است و معمولاً ممکن است دو یا سه روز طول بکشد.
بیماری حاد و بروز بثورات جلدی: بثورات نقاط قرمز کوچکی هستید که برخی از آن‌ها کمی ورم دارند. در راش پوستی یا بثورات، پوست ملتهب، متورم و یا تحریک شده می‌شود و شبیه به جوش یا زخم به نظر می‌رسد. این نقاط برجسته، لکه‌دار، پوسته پوسته یا قرمز می‌شوند و پوست در این نواحی دچار خارش یا سوزش می‌شود. لکه‌ها و برآمدگی‌ها معمولاً بسیار نزدیک به هم و به شکل خوشه‌ای قرار دارند و پوست صورت کودک را لک‌دار میکنند. این لک‌ها ابتدا در صورت ایجاد می‌شود. بعد از گذشت چند روز بثورات به ناحیه بازو و تنه و پس از آن روی ران و ساق پا وارد نیز ظاهر می‌شوند و در این نواحی قابل مشاهده است. در این مرحله تب بالا می‌رود و معمولاً درجه حرارت بدن بیمار به۴۰ تا ۴۱ درجه سانتیگراد می‌رسد. بعد از این دوره، بثورات کم‌کم فروکش می‌کند و ابتدا از صورت و در انتها از ران و پاها محو می‌شود.
دوره واگیر: کودک مبتلا به سرخک حدوداً هشت روز می‌تواند ویروس را به سایرین منتقل کند، که از چهار روز قبل از ایجاد و ظهور بثورات شروع شده و تا ۴ روز پس از ایجاد بثورات به پایان می‌رسد.
راه‌های درمان بیماری سرخک
متاسفانه هیچ درمانی خاصی برای بیماری سرخک وجود ندارد و تنها اقداماتی برای جلوگیری افراد در معرض ویروس صورت می‌گیرد. از جمله درمان‌های که برای ویروس سرخک تجویز می‌شود به قرار زیر است:
- استفاده از تب‌بُرها: ممکن است برای بزرگسالان و یا کودکان داروهایی مانند استامینوفن (Tylenol و بقیه)، ایبوپروفن (Advil، Motrin و غیره) یا ناپروکسن سدیم(Aleve) تجویز می‌شود تا به رفع تب همراه سرخک کمک کند.
- به کودکان و نوجوانانی که علائم سرخک را دارند آسپرین داده نمی‌شود. اگر چه آسپرین برای استفاده در کودکان بالای ۳ سال مورد تأیید است، اما کودکان و نوجوانانی که از بیماری آبله مرغان یا علائم شبه آنفولانزا بهبود می‌یابند هرگز نباید آسپرین مصرف کنند. این موضوع به این دلیل است که آسپرین در ارتباط با سندرم ری (Reye’s syndrome)، که یک بیماری نادر اما بالقوه کشنده است، در این کودکان همراه می‌باشد.
- آنتی بیوتیک‌ها: اگر همراه با بیماری سرخک یک عفونت باکتریایی مانند ذات الریه یا عفونت گوش ایجاد شود، پزشک ممکن است برای بیمار آنتی بیوتیک تجویز کند.
- ویتامین A: کودکانی که کمبود ویتامینA دارند معمولاً سرخک شدیدتری را نسبت به سایر کودکان تجربه میکنند در نتیجه ممکن است که پزشک متخصص کودک شما برای تخفیف علائم بیماری ویتامین A تجویز کند. این ویتامین با مگادوز ۲۰۰.۰۰۰ واحد بین‌المللی (IU) برای کودکان بالای یک سال تجویز می‌شود.
آنچه برای افراد مستعد و در معرض بیماری توسط پزشکان تجویز می‌شود به قرار زیر است:
- واکسیناسیون: معمولاً به افراد و کودکانی که ایمن نشده‌اند، از جمله نوزادان، ظرف ۷۲ ساعت پس از مواجهه با ویروس سرخک واکسن تزریق می‌شود. بعد از تزریق واکسن اگر سرخک هنوز پیشرفت کند، این بیماری معمولاً علائم خفیف‌تری دارد و مدت زمان کمتری ادامه پیدا می‌کند.
- ایمونوگلوبولین سرم: زنان باردار، نوزادان و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف که در معرض ویروس قرار گرفته‌اند تزریقی از پروتئین‌ها (آنتی‌بادی‌ها) با نام ایمونوگلوبولین سرم دریافت میکنند. این آنتی‌بادی‌ها هنگامی که ظرف مدت ۶ روز پس از مواجهه با ویروس تزریق شوند می‌توانند از سرخک جلوگیری و یا شدت علائم را کم کنند.
دلایل ابتلا به بیماری سرخک چیست؟
سرخک یک بیماری بسیار مسری و ویروسی است که توسط ویروس سرخک ایجاد می‌شود. این ویروس در بینی و گلوی کودک مبتلا تکثیر می‌شود. هنگامی که فرد مبتلا به بیماری سرخک؛ سرفه، عطسه یا صحبت می‌کند، قطرات آلوده در هوا و در جایی که سایر افراد می‌توانند آن‌ها را تنفس نمایند را پخش میکنند.
قطرات آلوده به ویروس همین طور ممکن است روی سطوح فرود بیایند، معمولاً ویروس در این سطوح برای چند ساعت فعال و مسری باقی می‌مانند. کودک با قرار دادن انگشتان در دهان یا بینی خود و یا مالیدن چشم‌های خود پس از لمس کردن سطح آلوده، به ویروس آلوده می‌شود. اکثراً حدود ۹۰ درصد از کودکان مستعد که در معرض آلودگی قرار دارند دچار بیماری می‌شوند.
اگر فکر می‌کنید که شما یا کودک‌تان در معرض سرخک قرار گرفته‌اید یا اگر بثوراتی شبیه سرخک در بدن شما یا کودک‌تان ایجاد شد با پزشک متخصص خود تماس بگیرید.
نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که شما باید سوابق واکسیناسیون خانواده را، مخصوصاً وقتی کودکان‌تان مدرسه یا دانشگاه را شروع میکنند و یا قبل از سفرهای خارجی، چک کرده و با پزشک خانوادگی خود این مسئله را در میان بگذارید.
عوامل خطرزای مرتبط با بیماری سرخک
وجود یکسری عوامل احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. از جمله این موارد عبارت هستند از:
- غیر واکسینه بودن: اگر واکسن سرخک را نزدید، احتمال ابتلا به این بیماری در شما بسیار بیشتر است.
- مسافرت‌های بین المللی: اگر به کشورهای در حال توسعه مسافرت می‌کنید، مخصوصاً کشورهایی که سرخک در آن‌ها رایج‌تر است، خطر ابتلا به این بیماری به مراتب بیشتر خواهد شد.
- کمبود ویتامین A: اگر ویتامین A کافی در رژیم غذایی خود ندارید، احتمال این که پس از ورود ویروس به بدن شما علائم و عوارض شدیدتری داشته باشید بسیار بیشتر است.
- در رابطه با کودکان مخصوصاً کودکان زیر پنج سال موارد گفته شده باید به دقت رعایت شود، حتماً در زمان مقرر واکسن کودکان زده شده و در ارتباط با مسافرت‌های خارجی و مصرف مناسب ویتامین A توجهات لازم را داشته باشید.
عوارض بیماری سرخک چیست؟
پس از ورود ویروس سرخک به بدن ممکن است چندین عارضه کودک شما را درگیر خود کند که در ادامه مطالب به آن اشاره خواهیم کرد:
- عفونت گوش: یکی از مهمترین و شایع‌ترین عوارض سرخک، عفونت باکتریایی گوش است.
- برونشیت، التهاب حنجره یا خروسک: عموماً بیماری سرخک سبب التهاب حنجره کودک و یا التهاب دیواره‌های مجاری داخلی و اصلی ریه (لوله‌های برونشی) می‌شود.
- پنومونی: یکی از عارضه های راج سرخک، پنومونی یا همان ذات‌الریه است. کودکانی که سیستم ایمنی بدن‌شان ضعیف و یا به خطر افتاده است ممکن است مبتلا به نوع خاص و خطرناکی از پنومونی شوند که گاهی کشنده است.
- آنسفالیت: از هزار نفر افراد مبتلا به سرخک یک نفر ممکن است دچار عارضه‌ای به نام آنسفالیت شوند. آنسفالیت مغز(Encephalitis) یا التهاب بافت مغز یک عفونت نادر و جدی با علل احتمالی متعدد است. این بیماری ممکن است فقط علائم و نشانه‌های خفیف آنفولانزا مانند تب یا سردرد را ایجاد کند یا اصلاً علائمی نداشته باشد. همچنین ممکن است علائم شدیدی از جمله گیجی، تشنج، مشکلات حرکتی، بینایی و شنوایی و حتی کما ایجاد کند. این بیماری یک عارضه خطرناک و کشنده است.
- مسائل مربوط به بارداری: اگر شما باردار هستید باید متوجه این مطلب باشید که برای جلوگیری از سرخک باید مراقبت‌های ویژه‌ای انجام دهید زیرا این بیماری در دوران بارداری می‌تواند منجر به زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام تولد و حتی مرگ مادر شود.
راه‌های پیشگیری از بیماری سرخک
- مهمترین و موثرترین راه پیشگیری از بیماری سرخک انجام واکسیناسیون برای کودکان و بزرگسالان است. برای جلوگیری از بیماری سرخک در کودکان، معمولاً پزشکان دو دوز واکسن را تجویز میکنند که اولین دوز واکسن بین دوازده تا پانزده ماهگی به نوزادان زده شده و دوز دوم به طور معمول بین چهار تا شش سالگی زده خواهد شد.
- در صورتی که کودک شما ۶ تا ۱۱ ماهه است و قصد سفر به خارج از کشور را دارید با پزشک در رابطه با زدن زودتر واکسن سرخک مشورت کنید.
- در صورتی که کودک یا نوجوان شما دو دوز واکسن را در زمان توصیه شده نزده، معمولاً دو دوز واکسن با فاصله چهار هفته برای فرزند شما تجویز می‌شود.
اگر فردی در خانواده شما مبتلا به سرخک شده است برای جلوگیری از انتشار این ویروس و درگیری سایر اعضاء خانواده و آشنایان آسیب‌پذیر بهتر است اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهیم:
- جلوگیری از برقراری ارتباط بیمار با سایرین: بیماری سرخک از حدود ۴ روز قبل و ۴ روز بعد از پدیدار شدن بثورات بسیار واگیردار است، افراد مبتلا نباید در این مدت با سایرین در ارتباط باشند و بهتر است افرادی که واکسینه نشده‌اند کاملاً از افراد بیمار دور نگه داشته شوند.
- واکسیناسیون: باز به مهمترین نکته برمیگردیم، انجام واکسیناسیون. لازم است تا کسانی که در تماس با بیمار مبتلا به سرخک بودند و واکسن دریافت نکرده‌اند در اولین فرصت واکسن را دریافت کنند. این مسئله شامل شیرخواران بزرگتر از ۶ ماه و هر شخص بزرگسالی که واکسن دریافت نکرده است و یا مدارکی در مورد مصونیت ایمنی یا ابتلا به سرخک در گذشته ندارد، می‌شود.
پیشگیری از ابتلای مجدد به سرخک
اگر شما و یا کودک‌تان قبلاً به سرخک مبتلا شده‌اید، بدن شما مقاومت و ایمنی لازم برای مقابله با این عفونت را بدست آورده و مجدداً به این بیماری مبتلا نخواهید شد پس جای هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد. میزان ثابت واکسیناسیون در جامعه از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا پس از کاهش میزان واکسیناسیون، سرخک دوباره شروع به بازگشت می‌کند.