افراد در هر سنی می‌توانند دچار مشکلات بینایی شوند؛ حتی نوزادان. آیا می‌دانید چه عواملی می‌توانند باعث نابینایی نوزادان نارس شوند؟ در این مطلب به شما عزیزان می‌گوییم که چه عواملی باعث نابینایی مادرزادی نوزادان می‌شوند. همچنین، توضیح می‌دهیم که چه عواملی ممکن است باعث نارس بودن کودک (و در نتیجه احتمال نابینایی او) شوند.
می‌خواهید بدانید آیا شما در خطر زایمان نوزاد نارس یا نابینا هستید یا نه؟ چطور می‌توان از نارس بودن و کوری نوزاد جلوگیری کرد؟ ما پاسخ این سوالات را از پزشکان متبحر پرسیده‌ایم و تمام اطلاعاتی که باید بدانید را در این مطلب به شما می‌گوییم.
علت نابینایی در بدو تولد چیست؟
مانند سایر گروه‌های سنی، نوزادان تازه متولد شده نیز از نابینایی مصون نیستند. چشم‌های کودک شما از بدو تولد نیاز به معاینه دارند، مثلاً یکی از بیماری‌های مربوط به چشم که به صورت مادرزادی در نوزادان ممکن است وجود داشته باشد، آب مروارید است. آب مروارید مادرزادی ممکن است به صورت لکه‌های بدون رنگ در چشم کودک شما ظاهر شود.
آب مروارید مادرزادی یک علت کوری نوزادان است که گاهی اوقات می‌تواند تا زمانی که کودک شما بزرگ‌تر شود ناشناخته بماند. به همین دلیل است که هر کودکی تا ۶ ماهگی نیاز به معاینه چشم دارد. (معاینه بعدی چشم باید در ۳ سالگی و سپس مجدداً در ۶ سالگی، و بعد از آن در دوران نوجوانی انجام شود.)
یکی دیگر از عواملی که ممکن است باعث نابینایی نوزاد نارس شود، رتینوپاتی نوزاد است. همچنین، وزن کم کودک و زمان تولد او نیز از مهم‌ترین عواملی هستند که احتمال نابینایی او را افزایش می‌دهند.
پس تا اینجا فهمیدیم که آب مروارید مادرزادی، رتینوپاتی، وزن کم کودک و همچنین زودتر از موعد به دنیا آمدن او از مهم‌ترین عواملی هستند که احتمال نابینایی در نوزاد را بالا می‌برند.
همچنین، بعضی از کارهایی که مادر ممکن است در دوران بارداری انجام دهد نیز می‌توانند باعث کوری نوزاد نارس شوند. (در ادامه مطلب به شما می‌گوییم که مادر در زمان بارداری باید چه نکاتی را حتماً رعایت کند تا از نارس بودن و نابینایی جنین جلوگیری شود.)
ادامه این مطلب از سایت پینوبیبی را بخوانید تا تک به تک این موارد را بررسی کنیم و ببینیم چه عواملی ممکن است باعث بروز رتینوپاتی یا کوری نوزاد شوند و راه درمان آن چیست.
علائم نابینایی در نوزادان چیست؟
از روزی که فرزندتان به دنیا می‌آید، بهتر است مراقب علائم نابینایی باشید. در نوزادان، راه انجام این کار این است که با یک چشم پزشک کار کنید، او نحوه عملکرد چشم‌های کودک شما را بررسی می‌کند. همچنین، چشم پزشک ممکن است به نحوه‌ای که چشمان کودک شما به نور واکنش نشا می‌دهند نگاه کند. اگر به نظر می‌رسد که نور بر چشم‌های او تأثیر نمی‌گذارد، این موضوع می‌تواند نشان دهنده مشکلات بینایی باشد.
برخی دیگر از علائم رایج نابینایی در نوزادان و کودکان عبارت‌اند از:
- تغییر رنگ مردمک‌ها
- مشکلات حرکتی چشم
- حساسیت به نور
- قرمزی چشم
- لمس مکرر چشم‌ها
البته به یاد داشته باشید که این علائم همیشه نشان دهنده نابینایی نیستند. وقتی کوچولوی شما تازه به دنیا آمده است، رشد چشم‌هایش زمان می‌برد. پس طبیعی است که از همان ابتدا دید او بسیار عالی نباشد. اما اگر متوجه شدید علائمی که در بالا گفتیم بیشتر از حد معمول رخ می‌دهند، با یک پزشک بینایی سنجی مشورت کنید.
بهترین راه برای تشخیص زودهنگام مشکلات بینایی در نوزادان چیست؟
بهترین راه برای تشخیص زودهنگام مشکلات چشم و دریافت درمان مناسب این است که به علائم نابینایی در نوزادان توجه کنید. اگر کودک شما علائمی از مشکلات چشمی مانند تغییر رنگ در مردمک چشم یا حساسیت به نور را نشان داد، توصیه می‌کنیم با یک اپتومتریست تماس بگیرید. گاهی اوقات وقتی سریعاً به این موضوعات توجه شود و درمان مناسب دریافت شود، خطر رفع می‌شود.
بهترین راه برای جلوگیری از نابینایی نوزاد نارس
- در دوران بارداری، اندازه کافی غذاهای مغذی بخورید و از داروهایی که ممکن است به نوزاد آسیب برسانند، اجتناب کنید.
- هنگام بارداری، از افراد مبتلا به سرخک آلمانی و سایر بیماری‌های عفونی دوری کنید.
- برای بارداری دومتان صبر کنید تا ۱۸ ماه از تولد نوزاد قبلی بگذرد.
- سعی کنید وزن مناسبی را در دوران بارداری حفظ کنید. اگر وزنتان ناکافی است، سعی کنید به وزن مناسب برسید.
- در دوران بارداری مرتباً با پزشکتان ملاقاتت داشته باشید. همچنین مهم است که اولین ملاقات را در زمانی هر چه زودتر داشته باشید.
- از نوشیدن الکل و کشیدن سیگار در دوران بارداری خودداری نمایید.
- در دوران بارداری از داروهای نامطمئن اجتناب کنید و سعی کنید به اندازه کافی غذاهای مغذی بخورید.
- استرستان را کاهش دهید. در صورت نیاز، از مشاوره برای کاهش استرس استفاده کنید.
- نوزادان و کودکان را چند هفته بعد از تولد برای معاینه چشم پزشکی ببرید.
- از چشم نوزادان در هنگام تولد با اریترومایسین یا پماد چشمی تتراسایکلین محافظت کنید.
- کودکان را در برابر تمام بیماری‌های عفونی که می‌توانید واکسینه کنید.
- به کودک به انداز کافی شیر بدهید و تا زمانی که ممکن است به شیر دادن ادامه دهید.
- زمانی که کودک شروع به خوردن غذاهای جامد کند، به او غذاهای غنی از ویتامین A بدهید. مثلاً پاپایای له شده گزینه ای بسیار عالی است که سرشار از ویتامین A می‌باشد.
- چشمان کودک را تمیز نگه دارید. هنگامی که چشمانش چرک دارد، آنها را با یک پارچه تمیز که با آب تمیز خیس شده است، پاک کنید و به پزشک مراجعه نمایید.
- به کودکان مبتلا به سرخک غذاهای غنی از ویتامین A (یا کپسول‌های ویتامین A) بدهید زیرا خطر “خشکی چشم” با سرخک افزایش می‌یابد.
علائم و نشانه‌های زایمان زودرس چیست؟
اگر حتی یکی از این علائم و نشانه‌های زایمان زودرس را دارید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:
- تغییر در ترشحات واژن (آب، مخاط یا ترشحات خونی) یا ترشحات واژن بیشتر از حد معمول.
- فشار در ناحیه لگن یا پایین شکم (مثلاً ممکن است حس کنید که جنین به سمت پایین فشار وارد می‌کند.)
- کمردرد کم اما دائمی
- گرفتگی شکم به همراه اسهال (یا بدون اسهال)
- انقباضات مکرر در شکم (این انقباضات ممکن است دردناک باشند یا نباشند.)
- پاره شدن کیسه آب قبل از موعد
هنگامی که به پزشک خود مراجعه می‌کنید، ممکن است معاینه لگن یا سونوگرافی ترانس واژینال انجام دهد تا ببیند آیا دهانه رحم شما شروع به نازک شدن و باز شدن برای زایمان کرده است یا خیر.
اگر زایمان زودرس دارید، ممکن است پزشکتان برای جلوگیری از این موضوع راه درمانی به شما ارائه بدهد. اگر نتوان جلوی زایمان زودرس را گرفت، ممکن است پزشک راه حل‌هایی برای بهبود سلامت نوزاد قبل از تولد به شما ارائه دهد. با پزشکتان صحبت کنید تا متوجه شوید که کدام مورد برای شما مناسب‌تر است.
آیا شما در خطر زایمان زودرس هستید یا نه؟
زایمان زودرس یکی از عواملی است که می‌تواند باعث نابینایی نوزاد شود. اما پزشکان به طور قطع نمی‌دانند که چه چیزی باعث زایمان زودرس می‌شود. گاهی اوقات زایمان بدون هیچ هشدار و نشانه قبلی، خود به خود شروع می‌شود. اما به طو کلی این عوامل خطر احتمال زایمان زودرس را افزایش می‌دهد:
- اگر سابقه زایمان نوزاد نارس در گذشته را داشته‌اید، ریسک نارس بودن نوزاد بیشتر است.
- اگر شما چندقلو (دوقلو، سه قلو یا بیشتر) باردار هستید، احتمال این موضوع بالاتر می‌رود.
- اگر دهانه رحم شما مشکلی داشته باشد ممکن است ریسک نارس بودن کودک و کوری نوزاد نارس بالاتر برود.
همچنین موارد زیر در دوران بارداری و قبل از بارداری می‌توانند باعث زایمان زودرس و در نتیجه افزایش احتمال ابتلا به نابینایی در نوزاد شوند:
- کم وزنی یا اضافه وزن قبل از بارداری: مثلاً اختلال در غذا خوردن یا پرخوری عصبی.
- داشتن سابقه خانوادگی زایمان زودرس: این بدان معناست که مثلاً فردی در خانواده شما (مثل مادر، مادربزرگ یا خواهرتان) نوزاد نارس داشته است.
- باردار شدن دوباره خیلی زود پس از بچه دار شدن: برای اکثر زنان بهتر است حداقل ۱۸ ماه قبل از بارداری مجدد صبر کنند. با پزشک خود در مورد زمان مناسب برای بارداری بعدی مشورت کنید.
عوامل پزشکی که احتمال نارس بودن نوزاد و نابینایی نوزاد را افزایش می‌دهند:
- اختلالات بافت همبند، مانند سندرم اهلرز-دانلوس (EDS): اختلالی که باعث شل شدن مفاصل و در رفتگی آنها می‌شود.
- سندرم اهلر-دانلوس عروقی (vEDS): این اختلال شدیدترین نوع EDS است زیرا می‌تواند باعث پاره شدن رحم شود.
- دیابت
- فشار خون بالا و پره اکلامپسی: فشار خون بالا زمانی اتفاق می‌افتد که فشاری که خون به دیواره رگ‌های خونی وارد می‌کند بیش از حد بالا باشد. این موضوع می‌تواند قلب شما را تحت فشار قرار دهد و در دوران بارداری مشکلاتی ایجاد کند. پره اکلامپسی نوعی فشار خون بالا است که برای برخی از زنان در طول بارداری یا بلافاصله پس از آن به وجود می‌آیند. این بیماری اگر درمان نشود، می‌تواند باعث مشکلات جدی و حتی مرگ شود.
- عفونت‌ها: از جمله عفونت‌های مقاربتی (که STI نیز نامیده می‌شود) و عفونت‌های رحم، مجاری ادراری یا واژن
- کلستاز داخل کبدی حاملگی (که ICP نیز نامیده می‌شود)
رتینوپاتی نوزاد نارس چیست؟ عامل نابینایی نوزاد نارس
چشم انسان اغلب با دوربین مقایسه می‌شود. درست مثل دوربین، در جلوی چشم یک عدسی وجود دارد که تصاویر را در قسمت داخلی پشت چشم متمرکز می‌کند. این ناحیه که شبکیه نام دارد با سلول‌های عصبی خاصی پوشیده شده است که به نور واکنش نشان می‌دهند.
در زیر شبکیه چشم شبکه‌ای از رگ‌های خونی وجود دارد که معمولاً در چند هفته آخر قبل از تولد نوزاد به سرعت رشد می‌کنند. اگر نوزاد نارس به دنیا بیاید، ممکن است این رشد هنوز کامل نشده باشد و مشکل داشته باشد.
در برخی از نوزادان نارس، رگ‌های خونی در قسمت‌هایی از چشم رشد می‌کنند که نباید در آنجا رشد کنند. این موضوع می‌تواند به شبکیه آسیب برساند و باعث از دست دادن بینایی نوزاد شود. وقتی چنین شرایطی پیش می‌آید، در اصطلاح پزشکی به آن رتینوپاتی نوزاد نارس گفته می‌شود.
چرا نوزادان نارس به رتینوپاتی مبتلا می‌شوند؟
اکثر نوزادانی که حدود ۲ ماه یا زودتر به دنیا می‌آیند یا در هنگام تولد وزن کمی دارند، تا حدی رتینوپاتی نارس خواهند داشت. خوشبختانه، این وضعیت اغلب شدید نیست، و در نتیجه به بینایی آسیب نمی‌رساند و بدون نیاز به درمان از بین می‌رود. با این حال، در برخی از نوزادان، رتینوپاتی نارس شدیدتر است و می‌تواند باعث از دست دادن میزانی از بینایی یا حتی نابینایی نوزاد شود.
چه عاملی احتمال ابتلا به رتینوپاتی نارس را افزایش می‌دهد؟
در طول سال‌ها، پزشکان مواردی را شناسایی کرده‌اند که به نظر می‌رسد رتینوپاتی نارس را بدتر می‌کنند: “مانند دادن اکسیژن بیش از حد به نوزادان نارس.” اجتناب از این کار تعداد نوزادان مبتلا به رتینوپاتی شدید را کاهش داده است.
متاسفانه هیچ راهی برای پیش بینی اینکه کدام نوزادان به اشکال شدیدتر رتینوپاتی نارس مبتلا می‌شوند وجود ندارد. به همین دلیل است که برای همه نوزادانی که در ۲۸ هفتگی یا زودتر از آن متولد می‌شوند و وزن آنها در بدو تولد کمتر از ۱۵۰۰ گرم (حدود ۳ پوند، ۵ اونس) باشند، معاینه چشم بسیار مهم است. این معاینه اغلب ۴ تا ۶ هفته پس از تولد انجام می‌شود.
چگونه پزشک متوجه می‌شود که یک نوزاد مبتلا به رتینوپاتی نارس است؟
پزشک از ابزار خاصی برای مشاهده داخل چشم در شبکیه استفاده می‌کند. در این معاینه مشخص می‌شود که چه مقدار از شبکیه هر چشم ممکن است تحت تأثیر رتینوپاتی قرار گیرد.
پزشک با توجه به نتایج این معاینه، تشخیص می‌دهد که نوزاد به چه درجه‌ای از رتینوپاتی مبتلا است: رتینوپاتی مرحله ۱ کم شدت ترین شکل این بیماری است و رتینوپاتی مرحله ۵ شدیدترین شکل این بیماری می‌باشد.
رتینوپاتی نوزادان نارس چگونه درمان می‌شود؟
فقط یک پزشک می‌تواند درمان مناسب را برای نوزاد مبتلا به رتینوپاتی نارس توصیه کند. البته شدت بیماری در هر نوزادی ممکن است متفاوت باشد و درمانی که پزشک توصیه می‌کند نیز به شدت آن بستگی دارد.
درمان رتینوپاتی مرحله ۱ و ۲
رتینوپاتی مرحله ۱ یا ۲ معمولاً نیازی به درمان ندارند. در عوض، پزشک احتمالاً به شما می‌گوید که نوزاد را به طور مرتب برای معاینات چشمی بیاورید تا مطمئن شود که وضعیت کودک بدتر نمی‌شود. در این شرایط، ویزیت مکرر نوزاد توسط پزشک بسیار مهم است؛ زیرا ممکن است رگ‌های خونی غیرطبیعی به طور یک دفعه‌شی شروع به رشد کنند. در این صورت، ویزیت شدن مکرر توسط پزشک به تشخیص زودهنگام بیماری و درمان آن کمک می‌کند.
درمان رتینوپاتی مرحله ۳ تا ۵
برعکس رتینوپاتی مرحله ۱ و ۲، رتینوپاتی مرحله ۳ به بالا نیاز به درمان پزشکی دارد. تنها درمان‌های موجود برای این بیماری جراحی است و تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
روش‌های درمان رتینوپاتی نارس عبارتند از:
۱. فتوکواگولاسیون لیزری برای درمان رتینوپاتی و نابینایی نوزاد
این روش برای جلوگیری از رشد غیر طبیعی عروق خونی از طریق شبکیه استفاده می‌شود. در این روش، جراح یک پرتو لیزر را روی نقطه کوچکی در شبکیه که در آن عروق خونی در حال رشد هستند، متمرکز می‌کند. پرتو لیزر آن نقطه را گرم می‌کند و یک سوختگی کوچک در رگ‌های خونی ایجاد می‌کند و رشد آنها را متوقف می‌کند. در بیشتر موارد، در اثر این کار عروق خونی غیرطبیعی کوچک‌تر شده و ناپدید می‌شوند.
۲. کرایورتینوپکسی برای درمان رتینوپاتی و کوری نوزاد
این روش نیز برای جلوگیری از رشد رگ‌های خونی استفاده می‌شود. اما فرق آن با روش قبلی این است که در این درمان، ابزاری به نام کرایوپروب در قسمت بیرونی چشم قرار می‌گیرد. روش درمان به این صورت است که نوک این ابزار بسیار سرد می‌شود و در اثر سرما، رگ‌های خونی غیرطبیعی در حال رشد در داخل چشم منجمد می‌شوند. این کار رشد رگ‌های خونی را متوقف کرده و آنها را کوچک می‌کند.
۳. روش کمانش اسکلرال برای درمان نابینایی نوزاد نارس
رگ‌های خونی غیرطبیعی با دور کردن شبکیه از سطح داخلی کره چشم، به شبکیه آسیب می‌رسانند. این اتفاق جداشدگی شبکیه نامیده می‌شود و می‌تواند باعث از دست دادن چشمگیر بینایی در نوزادان شود. یکی از راه‌های کاهش تنش روی شبکیه و درمان این وضعیت، فشار دادن دیواره کره چشم به سمت داخل است. این کار را می‌توان با استفاده از ابزاری که شبیه یک نوار لاستیکی است انجام داد. این نوار لاستیک در اطراف کره چشم قرار می‌گیرد و سطح داخلی چشم را به سمت بالا فشار می‌دهد. سپس وقتی شبکیه دوباره به سطح داخلی چشم متصل شود، نوار لاستیک برداشته می‌شود. به این روش کمانش اسکلرال می‌گویند.
۴. ویترکتومی برای درمان رتینوپاتی حاد
در چشم‌هایی که مقدار زیادی بافت اسکار و رگ‌های خونی دارند، جراح ممکن است مجبور شود مقداری از مایع ژل مانندی را که قسمت اعظم داخل چشم را پر می‌کند، خارج کند. (این ماده مایع زجاجیه نامیده می‌شود.) به این روش درمانی ویترکتومی می‌گویند. در این روش، جراح علاوه بر برداشتن مایع زجاجیه، بافت زخمی روی شبکیه را نیز بر می‌دارد. این کار به کاهش احتمال جداشدگی شبکیه و جلوگیری از دست دادن بینایی کمک می‌کند.
درمان رتینوپاتی در نوزادان نارس چقدر موفقیت آمیز است؟
موفقیت درمان رتینوپاتی به درجه و شدت آن بستگی دارد. اما در موارد شدید هم گاهی از طریق روش‌هایی که در این مطلب ذکر کردیم، می‌توان این عارضه را درمان کرد. مهم‌ترین کاری که والدین می‌توانند برای کمک به نابینایی نوزاد در اثر رتینوپاتی انجام دهند این است که تمام قرار ملاقات‌های برنامه ریزی شده با پزشک را به طور منظم انجام دهند و از توصیه‌های پزشک کاملاً پیروی کنند.
جمع بندی مطلب در یک کلام: بهترین راه جلوگیری از نابینایی نوزاد نارس
پس فهمیدیم که بهترین راه برای جلوگیری از نارس بودن و نابینایی نوزاد این است که مادر در هنگام بارداری تمام نکاتی که در این مطلب گفتیم را رعایت کند. یعنی از الکل، سیگار، استرس، و افرادی که بیماری‌های عفونی دارند دوری کند. بعلاوه، وزن خود را در زمان بارداری و قبل از آن در حالت سالمی نگه دارد. همچنین، حتماً بعد از تولد نوزاد به نشانه‌هایی که در این مطلب گفتیم توجه کنید و در صورت مشاهده نشانه‌های نابینایی، سریعاً کودک را نزد چشم پزشک ببرید. نوزاد بعد از تولد باید حتماً توسط چشم پزشک معاینه شود تا در صورت وجود احتمال ابتلا به نابینایی، سریعاً جهت درمان اقدام شود.
منابع:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17430-retinopathy-of-prematurity