چگونه استقلال را به کودک خود بیاموزیم؟

تصور کنید اگر کودک شما خودش کارهایش را انجام دهد، میان وعده خود را آماده کند، ناهارش را بخورد و در کارهای خانه کمک کند، چقدر زندگی برای شما راحت‌تر می‌شود. با این حال، آموختن این که کودک چگونه استقلال داشته باشد، تنها زندگی را برای شما آسان‌تر نمی‌کند؛ بلکه همچنین او را در مسیر تبدیل شدن به شهروندی مسئول قرار خواهد داد.

آموختن این که کودک استقلال داشته باشد ممکن است گاهی اوقات کمی مشکل شود. اما خوشبختانه روش‌های زیر می‌توانند به کودک شما کمک کنند تا آزادی داشته باشد و مسئولیت‌های بیش‌تری را به مرور زمان به عهده بگیرد.

انتظارات خود را برای استقلال کودک مشخص کنید

کودکان معمولاً تا زمانی که انتظارات شما واضح و معقول باشند، سعی می‌کنند انتظارات شما را برآورده کنند. اگر بیش از حد از او انتظار داشته باشید، او احتمالاً دست از تلاش می‌کشد و تسلیم خواهد شد. از طرفی اگر انتظارات شما خیلی پایین باشد نیز کودک را برای مقابله با چیزهایی که قادر به یادگیری آن است، به چالش نخواهید کشید. بنابراین روی داشتن انتظارات معقول از کودک خود کار کنید و در عین حال درک کنید که این فرآیند ممکن است به کمی آزمون و خطا نیاز داشته باشد.

اگر مطمئن نیستید که انتظارات معقول دقیقا به چه شکل است، انتظاری از کودک خود داشته باشید که فقط کمی بالاتر از توانایی‌ای است که او از خود نشان می‌دهد و تماشا کنید که چگونه فرزندتان برای برآورده کردن انتظارات شما پیشرفت می‌کند، بیش‌تر استقلال پیدا می‌کند و مسئولیت‌های بیش‌تری را به عهده می‌گیرد.

انتظارات خود را با گفتن جملاتی مانند “من انتظار دارم که بتوانی در کم‌تر از پنج دقیقه لباس بپوشی” یا “من از تو انتظار دارم که بعد از تمام کردن غذا، ظروف خود را در سینک ظرفشویی قرار دهی.”

برای آموزش به کودک خود زمان بگذارید

انجام بیش‌تر کارها توسط خود شما به جای این که به کودک خود بیاموزید چگونه وظایف و مسئولیت‌ها را انجام دهد، آسان‌تر است و تماشای تلاش فرزندتان برای انجام کاری که شما به راحتی می‌توانید وارد عمل شوید و خودتان انجام دهید، هرگز آسان نیست.

اما در مورد زمانی که صرف آموزش به کودک خود می‌کنید تا یاد بگیرد که چگونه یک کار را به طور مستقل انجام دهد، به عنوان سرمایه گذاری فکر کنید. زمانی که به کودک خود نشان می‌دهید که چگونه آشپزخانه را تمیز کند یا اتاق نشیمن را چگونه مرتب کند، بعداً زمان کم‌تری را صرف انجام این کارها می‌کنید.

برای استقلال کودک برنامه و روتین روزانه داشته باشید

اکثر کودکان زمانی بهترین عملکرد را دارند که برنامه و روتین روزانه داشته باشند و هر چیزی در زمان خاص خود انجام شود. یک برنامه روزانه خوب به کودک کمک می‌کند تا بداند که باید چه کارهایی را با یک ترتیب خاص انجام دهند. برای مثال، برنامه صبحگاهی کودک ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• لباس پوشیدن
• شانه زدن موهای کودک 
• شستن صورت
• خوردن صبحانه
• مسواک زدن دندان‌ها
• جمع کردن وسایل برای رفتن به مهد کودک یا مدرسه

یک برنامه روزانه بعد از ظهر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خوردن خوراکی یا میان وعده
• لذت بردن از ۳۰ دقیقه تماشای تلویزیون یا بازی کامپیوتری
• انجام تکالیف 
• انجام کارهای خانه
• خوردن شام
• بازی کردن
• دوش گرفتن
• لباس خواب پوشیدن
• مسواک زدن دندان‌ها
• کتاب خواندن
• آماده شدن برای خواب

برنامه‌های واضح و روشنی را تنظیم کنید که به کودک شما کمک کند تا بداند که در روز آتی باید چه کاری انجام دهد. ایجاد نظم و ساختار بیش‌تر، استرس و احساس هرج و مرجی را که ممکن است در زمانی که همه برای انجام کارها عجله دارند تجربه کنید، از بین می‌برد و کمک می‌کند تا کودک شما استقلال بیش‌تری داشته باشد.

برای استقلال کودک نمودار راهنما رسم کنید

گفتن «اتاقت را تمیز کن» یا «برای مدرسه آماده شو» کمی مبهم است. کودکان کوچک‌تر، کودکانی با دامنه توجه کوتاه یا کودکانی که در حال یادگیری یک مهارت جدید هستند، به مراحل عملی خاصی نیاز دارند که دقیقاً توضیح دهد که آن‌ها باید چه کار کنند. بنابراین در درخواست کردن از کودک خود، دستورات بزرگ‌تر را به گام‌های کوچک تقسیم کنید. مثلاً به او بگویید: «لباس‌های کثیف خود را در سبد قرار دهید، سپس قفسه‌های کتاب خود را مرتب کنید.» 

بدیهی است که شما نباید در کنار کودک بایستید و گام به گام کار را مدیریت کنید. این کار می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد و وابستگی بیش‌تری به شما ایجاد کند.

نموداری ایجاد کنید که هر مرحله از وظایف را برای کودک توضیح دهد و به وسیله آن بتوانید استقلال کودک خود را در کارها افزایش دهید. یک نمودار مناسب برای کودک خود در نظر بگیرید که مانند یک لیست کارها یا یک چک لیست است. برای کودکانی که هنوز نمی‌توانند بخوانند، تصاویری در نمودار قرار دهید که به آن‌ها نشان دهد قدم به قدم باید چه کاری انجام دهند. اگر توانایی نقاشی کشیدن دارید، می‌توانید خودتان تصاویر را بکشید. اگر نه، به دنبال تصاویری بگردید که بتوانید آن‌ها را برش دهید و به نمودار بچسبانید. برای مثال، ممکن است تصاویری از نحوه لباس پوشیدن به تنهایی را در یک کتاب یا آنلاین پیدا کنید تا کودک شما طبق آن عمل کند. کودک شما ممکن است از دیدن تصاویر کارتونی که به نظر می‌رسد درست مانند او مرحله به مرحله یک کار را انجام می‌دهند، لذت زیادی ببرد. این نمودار را نزدیک محلی که کودک شما وظایف خود را انجام می‌دهد، آویزان کنید. نموداری در مورد تمیز کردن اتاق خواب کودک می‌تواند روی درب اتاق خواب چسبانده شود. همچنین نموداری که به کودک یادآوری می‌کند که باید چه چیزهایی را در کوله پشتی خود قرار دهد، می‌تواند در کنار چوب لباسی یا در جلوی در آویزان شود.

مطمئناً نیازی نیست برای آموزش هر کار کوچک به کودک خود نمودار ایجاد کنید. اما می‌توانید یک یا دو کاری را که می‌خواهید فرزندتان به طور مستقل شروع به انجام آن کند، انتخاب کنید و یک چک لیست برای راهنمایی کودک ایجاد کنید. سپس زمانی که در انجام کاری مشکل دارد، می‌توانید به جای  این که هر مرحله را به او یادآوری کنید، به او بگویید که نمودار خود را بررسی کند، نه. در نهایت، کودک شما به خاطر می‌سپارد که نمودار را به تنهایی بررسی کند.

رفتار کودک را شکل دهید

چه می‌خواهید کودک ۶ ساله‌ شما یاد بگیرد که چگونه در هنگام ناراحتی آرام شود یا می‌خواهید نوجوان شما بداند که چگونه برای خانواده شام آماده کند، رفتار او را به مرور زمان در مراحل کوچک شکل دهید. به کودک نشان دهید که باید چه کاری انجام دهد. سپس در حالی که کودک سعی می‌کند به تنهایی این کار را انجام دهد، او را راهنمایی کنید. هنگامی که او در مسیر درست انجام کار است، به او بازخورد مثبت ارائه دهید و زمانی که در اشتباه می‌کند، مجدد او را راهنمایی کنید. 

پس از آن که کودک به مرحله اول کار تسلط پیدا کرد، مرحله بعدی این فرآیند را به او آموزش دهید. نکته مهم این است که در یادگیری یک مهارت جدید، رفتار کودک را مرحله به مرحله و به مرور زمان جهت دهید.

از کودک تعریف و تمجید کنید

زمانی که کودک قوانین را زیر پا می‌گذارد یا وقتی که کارهای خود را انجام نمی‌دهد، به راحتی می‌توان به آن‌ها توجه کرد. اما توجه (حتی توجه منفی) می‌تواند به رفتار نادرست کودک شدت ببخشد. بنابراین، کلید تشویق رفتار خوب کودک، این است که زمانی که کودک رفتار خوبی دارد و با استقلال کارهای خود را می‌کند، شما او را ببینید و تشویق کنید. 

به او بگویید: «بسیار عالی بود که ظرف خود را بدون یادآوری در ظرفشویی گذاشتی» یا «خیلی متاثر شدم که امشب به تنهایی تکالیف خود را انجام دادی».

به کودک بابت استقلال داشتن پاداش دهید

به کودک خود برای استقلال داشتن پاداش دهید. مثلا برای یک کودک پیش دبستانی که سعی می‌کند خودش به تنهایی در تخت خودش بخوابد، یک نمودار امتیاز دهی ایجاد کنید که روی آن برچسب امتیاز می‌چسبانید. به دست آوردن یک برچسب هر روز صبح ممکن است انگیزه کافی برای کمک به کودک باشد تا مانند یک بچه بزرگ رفتار کند.

برای یک کودک بزرگ‌تر، یک جایزه هفتگی تعیین کنید. مثلا ممکن است بگویید: “اگر هر شب قبل از شام اتاق خود را تمیز کنی و تکالیف خود را انجام بدهی، می توانی از یکی از دوستان خود دعوت کنی تا شنبه به خانه ما بیاید.” اگر پاداشی به کودک خود بدهید که فرزندتان باید تا چند روز متوالی کاری انجام کند تا به آن برسد، ممکن است روز دوم اشتباه کند و تمام هفته را رها کند. به جای این کار، پس از انجام وظیفه‌ای برای روزهای متوالی، یک پاداش یکسان را در نظر بگیرید. به عنوان مثال، ممکن است بگویید: “اگر قبل از شام تکالیف خود را انجام بدهی، می توانی یک ساعت در شب از لپ تاپ خود استفاده کنی.”

برخی دیگر از کودکان ممکن است به سیستم اقتصادی که در آن به امتیازهایی به کودک به خاطر داشتن رفتار خوب داده می‌شود، واکنش خوبی نشان دهند. سپس امتیازها را می‌توان با امتیازات خاصی در خانه مبادله کرد. برای مثال، ۳۰ دقیقه تماشای تلویزیون ممکن است ارزش دو امتیاز را داشته باشد؛ در حالی که شام در رستوران مورد علاقه کودک ممکن است به ۵۰ امتیاز نیاز داشته باشد. مهم نیست که چه نوع برنامه تشویقی یا پاداشی را انتخاب می‌کنید، در هر صورت این برنامه لازم است از دنیای واقعی تقلید کند. مشابه روشی که رئیستان پس از اتمام کار به شما حقوق می‌دهد، به کودک خود برای رسیدن به اهدافش جایزه بدهید.

قراردادهای رفتاری برای کودک خود ایجاد کنید

وقتی کودک شما مسئولیت بیش‌تری مانند یک گوشی هوشمند جدید یا یک حساب رسانه اجتماعی می‌خواهد، یک قرارداد رفتاری برای او ایجاد کنید که انتظارات شما را مشخص کند. برای مثال قرارداد شبکه‌های اجتماعی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• پسوردهایم را به پدر و مادرم خواهم داد.
• من درخواست دوستی از جانب افراد غریبه را نمی‌پذیرم.
• اگر پدر و مادرم بخواهند، می‌توانند به حساب‌های من دسترسی داشته باشند.
• اگر کسی نظرات یا تصاویر نامناسبی برای من ارسال کند، به پدر و مادرم خواهم گفت.
• آدرس خانه یا محل مدرسه رفتنم را به کسی نمی‌گویم.
• من برای کسی عکس خصوصی نمی‌فرستم.
• من می‌دانم که اگر هر یک از این قوانین را زیر پا بگذارم، دسترسی به حساب شبکه‌های اجتماعی خود را از دست خواهم داد.

هر دو این قرارداد را امضا کنید و از کودک نیز بخواهید که آن را امضا کند. قوانین را با هم مرور کنید و به فرزندتان فرصت بدهید تا سؤال بپرسد.برای کودک روشن کنید که تنها در صورتی اجازه آزادی و استقلال بیش‌تری را به او می‌دهید که کودک شما از قوانین پیروی کند و اگر فرزندتان از دستورالعمل‌ها پیروی نکند، این امتیازات حذف می‌شوند.

برای استقلال کودک نق نزنید و التماس نکنید

به همان اندازه که تذکر دادن به کودک شما برای انجام کارها وسوسه انگیز است، نق زدن فقط وابستگی بیش‌تری برای شما ایجاد می‌کند. از گفتن جملاتی مانند «اگر می‌خواهی پاداش خود را دریافت کنی، فراموش نکن که اتاقت را تا وقت شام تمیز کنی» خودداری کنید. اگر این کار را انجام دهید، کودک شما روشی برای یادآوری کار به خود ایجاد نمی‌کند. در عوض، ممکن است برای یادآوری به شما بیش‌تر وابسته شود.

بنابراین در برابر اصرار به نق زدن یا التماس کردن فرزندتان برای استقلال پیدا کردن مقاومت کنید. به جای آن، یک بار کودک را راهنمایی کنید. سپس، به فرزند خود فرصت دهید تا نشان دهد که می‌تواند استقلال داشته باشد.

عواقب طبیعی کار را در نظر بگیرید

در حالی که زمان‌هایی وجود خواهد داشت که باید پیامدهای منطقی کارهای کودک خود را دنبال کنید، مانند گرفتن وسایل الکترونیکی کودک در زمانی که تا شب دیروقت از آن‌ها استفاده می‌کند، اما مواقعی نیز وجود دارد که پیامدهای طبیعی بیش‌ترین معنا را دارند. به عنوان مثال، اگر فرزند شما فراموش کرد که کفش‌های فوتبال خود را در کیفش قرار دهد، کفش های فراموش شده او را برای تمرین تحویل ندهید. درعوض به فرزندتان اجازه دهید در حین تمرین یا بازی به خاطر نداشتن کفش در کنار زمین بنشیند. این نتیجه طبیعی انتخاب‌های اوست.

پیامدهای طبیعی می‌توانند معلمانی عالی باشند و ممکن است کودک شما به دلیل همین پیامدها به یاد بیاورد که دفعه بعد بهتر عمل کند.

بگذارید کودک اشتباه کند

ممکن است در ابتدا غیر منطقی به نظر برسد؛ اما آزاد گذاشتن کودک برای اشتباه به او چیزهای جدیدی یاد می‌دهد و به او می‌آموزد که چگونه در زندگی استقلال داشته باشد و موفق شود. هنگامی که کودک اشتباه می‌کند، بگویید مشکلی نیست و به او کمک کنید تا بداند که چگونه در دفعات بعد بهتر عمل کند. همچنین در صورت لزوم، استراتژی‌هایی را برای اصلاح مشکل ارائه دهید. از اشتباهات باید به عنوان فرصت یادگیری استقبال کرد.

این تغییر ذهنیت را می‌توان با هر چیزی از اشتباهات کوچک مانند انتخاب نکردن چتر زمانی که هواشناسی باران را پیش بینی می‌کند تا موارد بزرگ‌تر مانند رد شدن در یک آزمون زیرا کودک تصمیم گرفته که مطالعه برای آزمون را به روز آخر بیاندازد، استفاده کرد. رها گذاشتن کودک برای احساس هر گونه ناراحتی یا ناامیدی ناشی از انتخاب او می‌تواند برای شما دشوار باشد. اما انجام این کار به کودک کمک می‌کند تا رشد کند و در واقع می‌تواند عزت نفس و توانایی او را برای کنار آمدن با ناملایمات بهبود بخشد. دیدن تقلای کودک شما سخت است. اما اگر به او یاد بدهید که شکست فقط یک بازخورد است، به رشد ذهنیت کودک کمک می‌کند و با این طرز فکر، تو قادر خواهند بود با اطمینان بر هر مشکلی غلبه کند و در آینده انتخاب‌های آگاهانه تری داشته باشد.

کودک را در کارهای خانه مشارکت دهید

کودک خود را تشویق کنید تا کارهای کوچکی مانند تمیز کردن اسباب بازی‌ها بعد از بازی، کمک به کنار گذاشتن مواد غذایی و مرتب کردن اتاقش را انجام دهد. مطمئن شوید که به او کارهایی می‌دهید که مناسب سن کودک و ضروری است. کودکان وقتی احساس می‌کنند که به طور واقعی به خانواده کمک می‌کنند، بسیار مشتاق به کار هستند.

این کارها نباید بزرگ باشند، فقط چیزهایی را به کودک خود بسپارید که او را ملزم به فکر کردن و برنامه ریزی کردن می‌کند. به عنوان مثال، اگر لباس‌های شسته نشده روی هم انباشته شده است، از او بپرسید که فکر می کنند چه اتفاقی باید بیفتد. کودک خود را تشویق کنید که سبد لباس‌های شسته نشده را در ماشین لباسشویی قرار دهد. ببینید آیا او می‌تواند به شما کمک کند تا لباس‌ها را در ماشین لباس شویی قرار دهید یا خیر. شاید کودک بخواهد در فشار دادن دکمه ماشین کمک کند. این عالی است! همه این کارهای کوچک برای انجام لباسشویی مورد نیاز است و با درگیر کردن کودک، او احساس قدرت می‌کند و در نهایت به نقطه‌ای می‌رسد که می‌تواند به تنهایی لباس‌هایش را بشوید.

سخن آخر

هر کودکی با سرعت کمی متفاوت از سایرین به بلوغ می‌رسد. بنابراین وقتی یکی از کودکان شما به نظر می‌رسد که باید نسبت به سن خود استقلال یش‌تری داشته باشد، خیلی دلسرد نشوید. با کمی حمایت و راهنمایی بیش‌تر از سوی شما، کودک شما می‌تواند مهارت‌های جدید را بیاموزد و اعتماد به نفس لازم را برای شروع به انجام کارهای بیش‌تر را به تنهایی به دست آورد.