در بین کارشناسان نظرات مختلف و متنوعی در ارتباط با استفاده از موبایل و تبلت برای کودکان وجود دارد. سعی تیم متخصص پینو بیبی در این مقاله آشنایی خوانندگان عزیز با عوارض استفاده کودکان از موبایل و تبلت است ولی قبل از بررسی این موضوع خالی از لطف نیست که با نظرات مثبت برخی از کارشناسان در ارتباط با استفاده کودکان از این وسایل آشنا شویم تا با دید وسیع‌تری با این مسئله برخورد کنیم. مهمترین چالش در ارتباط با استفاده کودکان از تبلت و موبایل، نوع مدیریت والدین و نحوه و میزان استفاده از این ابزارها است. همان‌طور که می‌دانید هیچ ابزاری به خودی خود مضر یا مفید نیست مسئله مهم نحوه استفاده از هر نوع ابزاری است. مسلماً آن چه در این مقاله به عنوان مضرات استفاده از تبلت و موبایل به آن پرداخته می‌شود استفاده نادرست از این ابزار است که نه تنها برای کودکان بلکه برای تمام سنین مضر و تا حدی اعتیادآور است.
از جمله مزایای احتمالی استفاده از موبایل برای کودکان به شرح زیر است:
- آموزش و یادگیری: برخی از برنامه‌ها و بازی‌های آموزشی مخصوص کودکان می‌توانند با کمک تکنولوژی موبایل، کمک کنند تا مفاهیم پایه‌ای مثل حروف الفبا، اعداد، رنگ‌ها و موارد دیگر به کودکان یاد داده شود. این ابزارها می‌توانند یادگیری را برای کودکان جذاب‌تر کنند.
- تسلط بر فناوری: این روزها، فناوری جزئی از زندگی روزمره ما شده است. آشنایی و تسلط به استفاده از موبایل و تبلت، می‌تواند کودکان را برای زمانی که بزرگتر می‌شوند، آماده‌تر کند و آن‌ها را با فضای دیجیتال و ارتباطات آشنا کند.
- توسعه مهارت‌های شناختی: برخی از بازی‌ها و برنامه‌ها می‌توانند مهارت‌های شناختی کودکان را تقویت کنند. این مهارت‌ها می‌توانند شامل تمرکز، حل مسئله، تصمیم‌گیری و مهارت‌های ریاضی باشند.
- رفتارهای اجتماعی و انعطاف‌پذیری: برخی از بازی‌ها و برنامه‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا رفتارهای اجتماعی مثل همکاری، تعامل با دیگران و توانایی‌های انعطاف‌پذیری را تقویت کنند.
اما باید در نظر داشت که استفاده از موبایل و تبلت باید به خصوص در مورد کودکان کوچک‌تر از دو سال، محدود و با نظارت باشد. استفاده بیش از حد از موبایل ممکن است منجر به مشکلاتی مانند کاهش تعامل اجتماعی، کاهش تمرکز و اختلال در خواب شود. مسئله دیگر و مهم‌تر محتواهای اطلاعاتی موجود در فضای مجازی است باید محتواهای نامناسب را از دسترس کودکان حذف کنید.
نقش والدین در مدیریت و نظارت مناسب بر استفاده از موبایل برای کودکان بسیار مهم است تا از بهره‌مندی مثبت و سالم از فناوری مطمئن شوند.
مضرات استفاده از موبایل و تبلت برای کودکان
استفاده از گوشی موبایل در کودکان می‌تواند به عوارضی منجر شود. این عوارض ممکن است در حالت‌های مختلفی ظاهر شوند و تأثیرات متفاوتی بر روی سلامت و توسعه شناختی کودکان داشته باشند. در زیر به برخی از این عوارض اشاره می‌شود:
۱. آسیب به چشم: استفاده طولانی مدت از صفحه‌های نمایشی کوچک گوشی تلفن همراه باعث خستگی چشم و مشکلاتی مانند کم‌بینایی، خشکی چشم و سردرد می‌شود. این امر به خصوص برای کودکان مهم‌تر است، زیرا چشم‌های آن‌ها در حال رشد و تکامل است. نگاه طولانی به صفحه تبلت یا موبایل، نور آن و فاصله‌ای کم چشم تا صفحه می‌تواند باعث آسیب به چشم‌ها شود. این موضوع به علت تمرکز چشم بر روی صفحه، سبب افزایش خشکی چشم‌ها و مشکلات دیگر چشم می‌شود.
۲. مشکلات عضلانی و اسکلتی: نگه داشتن طولانی مدت گوشی موبایل و خم شدن برای مشاهده آن می‌تواند منجر به بروز مشکلات در دست‌ها، منطقه گردن، شانه‌ها و بازوها شود. این مشکلات عمدتاً به دلیل نگه داشتن دستگاه در یک موقعیت ثابت برای مدت زمان طولانی و عدم حرکت بهینه در این بازه زمانی است. برای پیشگیری از این موضوع بهتر است زمان استفاده از موبایل و تبلت را به مقادیر معقول و به مدت کوتاه‌تر برای کودکان محدود کنید. باید از کودک خواسته شود، هر ۳۰ دقیقه کار با گوشی به مدت چند دقیقه استراحت کند و از دستگاه‌های الکترونیکی دور شود.
مسئله دیگری که کمتر به آن توجه می‌شود، مشکلات مربوط دست و مخصوصاً مچ دست در کودکان است. نگه داشتن دست در یک موقعیت ثابت برای تایپ کردن یا بازی کردن می‌تواند باعث فشار زیادی بر دست و مچ دست شود که در نهایت باعث درد و ناراحتی می‌شود. برای پیشگیری از این موضوع باید استفاده صحیح از دستگاه‌های الکترونیکی و نحوه نگهداری آن‌ها به گونه‌ای که دست و مچ دست آزاد باشد به کودکان آموزش داده شود. از کودکان خواسته شود که از وسایل جانبی مانند کیبورد و موس به جای تایپ روی صفحه‌های کوچک استفاده نمایند.
خم شدن برای دیدن صفحه موبایل یا تبلت به مدت طولانی می‌تواند باعث بروز کمردرد شود. اطمینان حاصل کنید که کودکان به جای خم شدن برای استفاده از موبایل، دستگاه را در یک ارتفاع مناسب روبه‌روی چشمان خود قرار داده و کمر خود را برای کار با موبایل و تبلت خم نکنند.
۳. اختلال در خواب: استفاده از گوشی موبایل در شب یا پیش از خواب می‌تواند باعث اختلال در روند خواب کودک شود. نور آبی که توسط صفحه نمایش گوشی ایجاد می‌شود، ممکن است تأثیر منفی بر الگوی خواب کودک داشته باشد. استفاده از موبایل در ساعات نزدیک به خواب می‌تواند باعث اختلال در روال خواب کودک شود که این موضوع بر کیفیت خواب و همچنین روند روزانه فعالیت‌های کودک تأثیر می‌گذارد.
۴. کاهش فعالیت‌های فیزیکی: استفاده بیش از حد از گوشی موبایل می‌تواند باعث کاهش فعالیت‌های فیزیکی کودک شود و به دلیل این که کودکان کمتر به بازی‌های فعالیت‌های جسمانی مشغول می‌شوند، ممکن است در آینده با مشکلات جسمانی و روحی مواجه شوند. توصیه می‌کنیم راهکارهای ارائه شده در مقاله چگونه کمک کنیم تا کودکمان از لحاظ فیزیکی فعال باشد را مطالعه و به کار ببندید. فراموش نکنید کم‌تحرکی عامل اصلی چاقی و اضافه وزن در کودکان امروزی است.
۵. افزایش استرس: استفاده بیش از حد از موبایل و دستگاه‌های الکترونیکی در کودکان ممکن است عوارض روانی و رفتاری جدی ایجاد کند. در صورتی که کودکان بیش از حد وقت خود را با گوشی موبایل گذرانند و به محتواهای نامناسب دسترسی پیدا کنند، احتمال بروز استرس، اضطراب و اختلالات روانی در آنان افزایش پیدا می‌کند. محیط آنلاین، بازی‌ها و رسانه‌های اجتماعی می‌توانند به منابعی از استرس و اضطراب برای کودکان تبدیل شوند. استفاده از محتوای نامناسب و تبلیغات موجود در برخی از برنامه‌ها و بازی‌ها، این اثرات را تشدید می‌کند.
۶. کاهش تمرکز و توجه: استفاده بیش از حد از تبلت می‌تواند باعث کاهش توانایی تمرکز و توجه کودکان به امور مدرسه، کارهای آموزشی و فعالیت‌های روزمره شود. بسیاری از برنامه‌ها و بازی‌های موبایل و تبلت، به شکلی طراحی شده اند که جذابیت بیشتری برای کودکان داشته باشند و توجه آنان را به خود جلب کنند. این محتواها معمولاً با تصاویر رنگارنگ، انیمیشن‌های جذاب و جذابیت‌های صوتی زیادی همراه هستند که می‌توانند تمرکز کودک را از مسائل مهم و آموزشی منحرف کنند.
۷. مشکلات روانی و اجتماعی: کودکانی که مدت زمان زیادی درگیر کار با تبلت و موبایل هستند، نسبت به سایر کودکان هم‌سن و سال خود فعالیت‌های اجتماعی کمتری دارند. عدم تعامل با دیگران و تجربه دنیای واقعی می‌تواند تاثیر زیادی بر آینده روانی کودکان داشته باشد. به خصوص این مسئله می‌تواند بر توانایی‌های ارتباطی و اجتماعی کودکان تأثیر بسزایی داشته باشد. از جمله مشکلات اجتماعی استفاده بیش از اندازه از موبایل کاهش اعتماد به نفس در کودکان است. استفاده بیش از حد از موبایل باعث کاهش فرصت‌های تعامل اجتماعی و درگیری در فعالیت‌های خلاقانه می‌شود که این امر می‌تواند اعتماد به نفس کودک را تضعیف کند.
۸. احتمال بروز اعتیاد: استفاده بیش از حد از موبایل در کودکان، خطر اعتیاد به فناوری‌های دیجیتال را در کودکان افزایش می‌دهد. در صورتی که کودک به موبایل خیلی بیش از حد اهمیت دهد و سایر فعالیت‌ها، از جمله فعالیت‌های فیزیکی، مطالعه، بازی‌های جمعی و غیره را کنار بگذارد، ممکن است اعتیاد به موبایل شکل گیرد. بسیاری از برنامه‌ها و بازی‌های موبایل دارای محتوای جذاب و هیجان‌انگیزی هستند که کودکان را به خود جلب می‌کنند. محتوای فراوان و جذاب می‌تواند کودکان را به تماشای مداوم و استفاده از موبایل ترغیب کند. تلفن‌های هوشمند به کودکان امکان می‌دهند که به طور نامحدود با محتواهای مختلف مانند بازی‌ها و فیلم‌ها گرفته تا اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌ها تعامل داشته باشند. این فرصت‌های بی‌نهایت ممکن است باعث تشدید استفاده و به طور ناخودآگاه اعتیاد کودک به موبایل شود. کاربری موبایل سریع و بدون نیاز به هر گونه تلاش یا صبر، خدماتی را فراهم می‌کند که به طور فوری به خشنودی کودک می‌انجامد. این تأثیر مثبت فوری می‌تواند انگیزه کودک را برای استفاده مداوم از موبایل افزایش دهد. ارتباط با دوستان و همسالان از طریق شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، از جمله دلایلی است که کودکان به استفاده بیشتر از موبایل روی می‌آورند. این ارتباطات ممکن است به عنوان یک مسیر جایگزین برای تعاملات حضوری مورد استفاده قرار بگیرند و این مسئله می‌تواند به مرور زمان، به اعتیاد منجر شود.
به طور کلی، استفاده متعادل و هوشمندانه از گوشی موبایل می‌تواند به کاهش این عوارض کمک کند.
راهکارهای کاهش استفاده از موبایل در کودکان
همان طور که پیش از این به آن اشاره شد، استفاده مفرط از موبایل و دستگاه‌های الکترونیکی در کودکان می‌تواند مضراتی از قبیل اختلال‌های خواب، افزایش نگرانی و استرس، اختلال‌های تمرکز و یادگیری، افزایش خطر افسردگی و اضطراب، کاهش فعالیت‌های جسمانی و تعامل اجتماعی، مشکلات در چشم و گردن و ساختار اسکلتی بدن و غیره به همراه داشته باشد. برای کاهش مضرات استفاده از موبایل در کودکان، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
۱. تنظیم محدودیت‌های زمانی: برای استفاده موثرتر از تلفن هوشمند، محدودیت‌های زمانی برای استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی تعیین کنید. مثلاً از برنامه‌ها و ابزارهای محدودیت زمانی موجود در سیستم‌عامل‌ها استفاده کنید تا کودکان به طور معقولی از موبایل استفاده کنند.
۲. انجام فعالیت‌های جسمانی: تشویق کودکان به انجام فعالیت‌های بدنی و ورزش، می‌تواند به طور طبیعی موجب کاهش زمان صرف شده برای استفاده از موبایل شود. انگیزه‌بخشی به کودکان برای انجام فعالیت‌های ورزشی مثل پرش روی ترامپولین، دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی، ورزش‌های توپی مانند فوتبال و بسکتبال برای رهایی کودک از عادت بد استفاده بیش از اندازه از موبایل و تبلت بسیار مهم است.
۳. تعیین قوانین خانوادگی: قوانین خانوادگی مرتبط با استفاده از تلفن هوشمند می‌توانند کمک کنند تا کودکان درک کنند که بهتر است در زمان‌های خاصی مثل وعده‌های غذایی، خواب، حضور در مهمانی، انجام تکالیف مدرسه و تعامل اجتماعی، موبایل را رها کنند.
۴. تشویق به خواندن و یادگیری: ایجاد انگیزه در کودکان به خواندن کتاب‌ها و مطالب آموزشی، می‌تواند به جایگزینی فعالیت‌های سرگرم‌کننده و آموزشی به جای استفاده از موبایل کمک کند. انتخاب کتاب‌های مناسب با موضوعات جذاب برای کودکان، می‌تواند علاوه بر تقویت مهارت‌های خواندن، علاقه‌مندی به دنیای داستان‌ها را در آن‌ها ایجاد کند.
۵. نظارت اطرافیان: نظارت اطرافیان والدین و مربیان بر استفاده کودکان از موبایل مهم است. آن‌ها باید بچه‌ها را راهنمایی کنند که چگونه از محتواهای مفید و مناسب در اینترنت استفاده کنند و از محتواهای مضر دوری کنند.
۶. ایجاد تعادل در استفاده از موبایل: ترکیب استفاده از موبایل با سایر فعالیت‌ها مانند بازی‌های فیزیکی، تعامل اجتماعی و خلاقیت هنری، می‌تواند به کودکان کمک کند تا زمان کمتری را در صفحه موبایل گذرانند.
۷. الگوی مثبت بودن والدین: به عنوان نمونه، خود شما به عنوان والد یا مربی نیز باید استفاده متعادلی از موبایل داشته باشید و نمونه خوبی برای کودکان باشید.
۸. طراحی فعالیت‌های جایگزین: ایده‌های بسیاری برای فعالیت‌های جایگزین برای کودکان وجود دارد که بستگی زیادی به علایق و نیازهای هر کودک دارد. مهمترین نکته این است که به فعالیت‌های سازنده و آموزنده توجه کنید و به کودکان فرصت برای رشد، خلاقیت و کشف دنیای پیرامون‌شان بدهید.
در ادامه چند ایده برای فعالیت‌های جایگزین برای کودکان آورده شده است:
۹.بازی‌های فکری: انتخاب بازی‌هایی که به تقویت مهارت‌های فکری مثل پازل‌ها، بازی‌های شطرنج و مهارت‌های اجتماعی مثل بازی‌های گروهی و نقش‌آفرینی کمک می‌کنند.
۱۰.هنر و دست‌سازه‌ها: کودکان می‌توانند خلاقیت خود را با نقاشی کشیدن، رنگ‌آمیزی، خیاطی، ساختن اشیاء از مواد بازیافتی و … شکوفا کنند.
۱۱.گردش و بازدید از مکان‌های جدید: برنامه‌ریزی برای رفتن به پارک‌ها، موزه‌ها، کتابخانه‌ها، اکواریوم‌ها و جاهای جدید دیگر می‌تواند تجربه‌های جدید و آموزنده‌ای برای کودکان به ارمغان بیاورد.
۱۲.مهارت‌های دستی: آموختن مهارت‌های دستی مانند گلدوزی، چیدن سبد خیاطی، گل‌سازی و موارد مشابه، می‌تواند کودکان را به دنیای خلاقیت نزدیک‌تر کند.
۱۳.کمک به انجام کارهای خانه: در مواقعی که کودکان خسته از سایر فعالیت‌ها شده‌اند، می‌توانند در کارهای خانه مثل آشپزی ساده، نظافت اتاق خود یا آبیاری گل‌ها کمک کنند.
۱۴.کلاس‌های آموزشی: ثبت نام در کلاس‌های موسیقی، نقاشی، بافتنی، رقص و … می‌تواند برای کودکان محیطی راحت و آموزنده فراهم کند.
اجرای این راهکارها، به مرور به شما کمک می‌کند تا استفاده کودکان از موبایل را کاهش دهید و از مضرات آن برای سلامت ذهنی و جسمی کودکان جلوگیری کنید. برای تشویق کودکان به فعالیت بیشتر، مشارکت در فعالیت‌های منزل و افزایش مهارت‌های‌شان مقالات مربوط به بازی‌های مونتسوری را مطالعه بفرمایید.