رشد مهارت‌های شناختی کودک از تولد تا پنج سالگی

رشد مهارت‌های شناختی، گام مهمی در رشد کودک است. رشد شناختی کودک به نحوه تفکر، یادگیری، کشف، یادآوری و حل مشکلات کودکان اشاره دارد. نوزادان اغلب همیشه به عنوان موجوداتی ساده و منفعل در نظر گرفته می‌شدند. قبل از قرن بیستم، اغلب به کودکان به عنوان نسخه‌های کوچک بزرگسالان نگاه می‌شد. تا زمانی که روانشناسان این ایده را مطرح کردند که کودکان متفاوت از بزرگسالان فکر می‌کنند، دید مردم به دوران کودکی و نوجوانی به عنوان دوره‌های رشد و تکامل تغییر کرد.

حتی نوزادان تازه متولد شده نیز به طور فعال در حال دریافت اطلاعات و یادگیری چیزهای جدید هستند. نوزادان علاوه بر جمع آوری اطلاعات جدید در مورد افراد و محیط اطرافشان، دائماً چیزهای جدیدی در مورد خود کشف می‌کنند.

در این مقاله مراحل رشد شناختی را که بین سنین تولد تا پنج سالگی اتفاق می‌افتد، مورد بحث قرار می‌دهیم. همچنین بررسی می‌کنیم که چه کاری می‌توانید برای کمک به رشد شناختی کودک خود انجام دهید.

رشد شناختی چیست؟

اندازه گیری تغییرات در وزن و اندازه نوزاد آسان است، اما دیدن آنچه در مغز او اتفاق می‌افتد چندان ساده نیست.

بخش‌هایی از مغز کودک شما که عملکرد بدن او را کنترل می‌کنند، از قبل وجود دارند. بنابراین نوزاد شما شما می‌داند که چگونه نفس بکشد، تغذیه کند، بخوابد و مدفوع کند. به طور خلاصه، همه آنچه او برای زنده ماندن در حال حاضر نیاز دارند. اما آن بخش از مغز نوزاد شما که به او کمک می‌کند تا دنیای اطراف خود را درک کند، هنوز نیاز به رشد زیادی دارد.

مغز نوزاد شما هنوز قادر به انجام کامل ادراک، تفکر، حافظه، زبان و هماهنگی فیزیکی نیست. فرآیندی که در آن کودک شما به تدریج این مهارت‌ها را یاد می‌گیرد، رشد شناختی کودک نامیده می‌شود.

رشد شناختی کودک از چه زمانی شروع می‌شود؟

آیا در هفته‌های آخر بارداری خود با تماشای یک برنامه تلویزیونی مورد علاقه خود استراحت کردید؟ آیا اکنون نوزاد شما با شنیدن آهنگ اصلی آن برنامه آرام می‌شود؟ اگر چنین است، نوزادتان به شما ثابت کرده است که حتی قبل از تولدش می‌تواند چیزها را یاد بگیرد و به خاطر بسپارد.

وقتی کودک شما چند هفته دارد، متوجه می‌شود که قادر است کارهایی را انجام دهد. اما توانایی او در به خاطر سپردن این که می تواند کاری را انجام دهد، فقط در طول زمان رشد پیدا می‌کند.

سعی کنید یک روبان به پای کودک خود بچسبانید تا وقتی لگد می‌زند، روبان خود را حرکت دهد. در حین انجام این کار نباید کودک خود را تنها بگذارید! در دو ماهگی او بیش‌تر می‌تواند لگد بزند، اما بعد از چند روز فراموش می‌کند که برای رسیدن به همان نتیجه باید چه کاری انجام دهد. در شش ماهگی، او به یاد می‌آورد که چه کاری را باید انجام دهد. توانایی نوزاد شما برای برقراری ارتباط بین عمل خود و آنچه که در نتیجه پیش خواهد آمد، شناخت نامیده می‌شود.

به خاطر آوردن یک مهارت حافظه پیچیده تر است. این توانایی، امکان تفکر در مورد چیزی خارج از محیط را فراهم می‌کند. برای مثال، نوزاد شما در حالی که روی صندلی ماشینش نشسته به تخت خواب خود فکر کند.

به خاطر آوردن قبل از شش ماهگی در بین کودکان نادر است، اما پس از آن سن، مراقب باشید. زیرا نوزاد شروع به کارهایی برای برقراری ارتباط می‌کند. حرکتی که نشان می‌دهد نوزاد می‌خواهد از روی تخت برداشته شود، اغلب یکی از اولین حرکت‌ها در این زمینه است.

در حدود شش ماهگی، کودک شما احتمالاً از در دهان گذاشتن و کوبیدن تمام اسباب بازی‌های خود به درک این که آن‌ها کارهای متفاوتی انجام می‌دهند، تغییر می‌کند. او می‌فهمد که ماشین‌ها راه می‌روند، اما عروسک‌ها در آغوش گرفته می‌شوند.

آیا می‌توانم به رشد شناختی کودک خود کمک کنم؟

بیش‌تر رشد مهارت‌های شناختی کودک شما به طور طبیعی و خود به خود اتفاق می‌افتد؛ اما شما می‌توانید نقش مهمی در پیشرفت آن داشته باشید. از سال‌های گذشته، اغلب والدین به چگونگی رشد مغز نوزادان خود علاقه مند شده‌اند. در نتیجه مشارکت والدین در رشد کودک پر رنگ‌تر شده است. بنابراین، نحوه تعامل شما با فرزندتان مهم است.

درست از بدو ورود کودک شما به دنیا، او به اطراف نگاه می‌کند و یاد می‌گیرد. نوزاد شما بو و صدای شما را تشخیص می‌دهد. او عاشق بررسی چهره شما است. او حرکات لب شما را تقلید می‌کند. اگر نوزاد خود را با دقت تماشا کنید، یاد خواهید گرفت که چه زمانی به نشانه‌ها و رفتارهای او پاسخ دهید.

نوزادان با انجام مکرر کارها یاد می‌گیرند. پس با کودک خود بازی‌های ساده انجام دهید. اجازه دهید او بازی را امتحان کند و زمان بدهید تا آن را با شما تمرین کند.

داشتن اسباب‌بازی‌های مناسب برای سن کودک شما نیز به این موضوع کمک می‌کند. اما سعی کنید اسباب‌بازی‌های کودکتان را بیش از حد زیاد نکنید؛ زیرا تعداد زیاد اسباب بازی حواس نوزاد را از یادگیری پرت می‌کند. نوزادی که حواسش پرت چیز دیگری شده است، به سختی بر روی یک چیز تمرکز می‌کند.

مراحل رشد شناختی کودک

هر نوزادی با سرعت خودش رشد می کند. اما ما می‌توانیم پیش‌ بینی‌های کلی در مورد جهش‌هایی که با رشد مهارت‌های شناختی در درک کودک انجام می‌شود، انجام دهیم. در ادامه می‌توانید در مورد مراحل رشد مهارت‌های شناختی نوزاد خود بیش‌تر بخوانید:

نوزادی تا سه ماهگی

نوزاد شما صدای بلند شما را دوست دارد و ممکن است به سمت آن برگردد. اگر زبانتان را به سمت او دراز کنید، سعی می‌کند از شما تقلید کند.

نوزاد شما از این که در هفته‌ها و ماه‌های اولیه توسط کسی در آغوش گرفته می‌شود، خوشحال است. اگرچه او بوی منحصر به فرد شما و صدای شما را تشخیص می‌دهد، اما هنوز متوجه نمی‌شود که وقتی شما در کنار او نیستید، هنوز وجود دارید. در این دوره، اکثر نوزادان شروع به نشان دادن رفتارهای زیر می‌کنند:

• نشان دادن رفتارهای ابتدایی مانند مکیدن نوک پستان یا بطری
• تشخیص تفاوت صدای زیر و بم و صدای بلند
• اجسام را تا فاصله ۳۳ سانتی متر با وضوح بیش‌تری تشخیص می‌دهد.
• روی اجسام متحرک از جمله چهره مراقبین تمرکز می‌کند.
• تمام رنگ‌های طیف بینایی انسان را می‌بیند.
• طعم‌ها از جمله شیرین، شور، تلخ و ترش را تشخیص می‌دهد
• از حالات چهره خود برای واکنش نشان دادن به محیط اطراف استفاده می‌کند.

سه ماهگی تا شش ماهگی

اکنون کودک شما می‌تواند کارهایی را انجام دهد. او متوجه می‌شود که حتی اگر دو اسباب بازی در حال لمس باشند، با هم یکی نمی‌شوند. در این سن، اکثر نوزادان شروع به نشان دادن رفتارهای زیر می‌کنند:

• حالات چهره را تقلید می‌کند.
• به صداهای آشنا واکنش نشان می‌دهد.
• چهره‌های آشنا را می‌شناسد.
• به حالات چهره افراد دیگر واکنش نشان می‌دهد.

کودک شما قادر است چیزها را دسته بندی کند. شش عکس گربه را به او نشان دهید و زمانی که در عکس هفتم یک سگ را نشانش می‌دهید، تعجب می‌کند. دو یا سه آینه بچینید و کودک خود را جلوی آن‌ها بنشانید. او از دیدن چند تصویر از شما لذت خواهد برد. با این حال تا پنج ماهگی، این کار ممکن است نوزاد را ناراحت کند؛ زیرا کودک خود ۵ ماهگی می‌فهمد که فقط یک مادر باید وجود داشته باشد.

تا شش ماهگی کودک شما با خوشحالی چیزها را برمی‌دارد، می‌گیرد، می‌کوبد و در دهانش می‌گذارد. او از شکل، بافت و رنگ برای درک این که آن وسیله چه چیزی است، استفاده می‌کند. نوزاد می‌تواند تشخیص دهد که اسباب بازی‌هایی که در دست دارد، اسباب بازی هایی است که قبلا دیده است.

از هفت ماهگی تا نه ماهگی

کودک شما اکنون نام خود را می‌داند. او با حضور غریبه‌ها و در مکان‌های نا آشنا بی قرار می‌شود.

کودک شما قادر به برنامه ریزی به شکل ابتدایی است. او می‌تواند تصمیم بگیرد که به سمت عروسک خود بخزد یا دوباره به زیر میز نگاه کند. اسباب‌بازی‌ها به احتمال زیاد در این سن به‌ درستی توسط کودک استفاده می‌شوند.

ممکن است متوجه شوید که کودک شما کاری که دیروز انجام داده‌اید را تقلید می‌کند. اگر کار جدیدی مانند انداختن جغجغه از تخت خود بیاموزد، مایل است آن را در جای دیگری امتحان کند. 

کودک شما هنوز پنهان کردن را درک نکرده است؛ بنابراین اگر اسباب بازی او را پنهان کنید، احتمالاً به دنبال آن نخواهد گشت.

نه ماهگی تا ۱۲ ماهگی

نوزادتان به شما می‌چسبد و وقتی از پیش او می‌روید، گریه می‌کند. او ناراحت است؛ زیرا متوجه شده که شما حتی زمانی که نمی‌تواند شما را ببیند، وجود دارید و به همین دلیل شما را صدا می‌کند. اما اگر او خود را در آینه ببیند، متوجه نمی‌شود که این تصویر او در آینه است.

کودک شما صداهای معناداری تولید می‌کند که به مرور، اولین کلمات او خواهند بود. رفتار او بیش‌تر برنامه ریزی شده به نظر می‌رسد و بهتر می‌تواند اتفاقی را که قرار است بیفتد را پیش بینی کند. با نزدیک شدن به یک سالگی، اکثر نوزادان می‌توانند کارهای زیر را انجام دهند:

• از تماشای کتاب‌های عکس دار لذت ببرد.
• از حرکات و برخی رفتارهای ابتدایی تقلید کند.
• دستکاری اشیا با چرخاندن آن‌ها، تلاش برای قرار دادن یک شی در جسم دیگر و غیره.
• با حرکات و صداها پاسخ دهد.
• مفهوم ماندگاری شی را درک کند و بفهمد که یک شی به وجود خود ادامه می‌دهد؛ حتی اگر آن را نتوان دید.

۱۲ ماهگی تا ۱۸ ماهگی

کودک شما با ترکیبی از کلمات و اعمال به شما می‌گوید که چه چیزی می‌خواهد. او می‌تواند رفتارها، به خصوص کارهای شما را تقلید هم بکند. او حتی ممکن است کاری را که هفته گذشته شما را در حال انجام آن دیده است، تقلید کند. کودک شما داخل همه چیز می‌رود، کمدها را باز می‌کند، سطل‌ها را بر می‌گرداند. او در یک ماموریت مهم برای کشف جهان است!

نوزاد در ۱۲ ماهگی تا ۱۸ ماهگی در مواجهه با یک مشکل، یک راه حل، سپس راه حل دیگر را امتحان می‌کند. اگر چیزی گم یا پنهان شود، می‌تواند به طور منظم و مرحله مرحله به دنبال آن بگردد.

۱۸ ماهگی تا ۲ سالگی

اکنون کودک نوپای شما تقریباً دو ساله است و شروع به کنار هم قرار دادن کلمات می‌کند. او گاهی اوقات می‌تواند مسائل را در ذهن خود حل کند و یک مشکل را با فکر کردن به آن حل کند، نه با آزمون و خطا. کودک نوپای شما به دنبال چیزهایی می‌گردد که آن‌ها را جا گذاشته است. او قادر است تظاهر و تقلید کند.

درست است که کودک شما با محبت و دوست داشتنی است، اما همچنین می‌تواند در مورد کاری که می‌تواند انجام دهد، سخت گیر باشد. ناامیدی او منجر به بدخلقی می‌شود. او در موقعیت‌های عجیب به شما می‌چسبد.

کودک شما ممکن است در ۱۸ ماهگی از بازی کودکان دیگر با اسباب‌بازی‌هایش ناراحت نشود، اما در دو سالگی اسباب بازی‌ها را پس می‌گیرد. او دوست دارد با بچه‌های دیگر باشد، اما مگر این که بزرگ‌تر باشد، واقعاً با آنها بازی نمی‌کند. فرزند شما نمی‌تواند خود را جای دیگران بگذارد. از آنجایی که ضربه زدن به شخص دیگری به او صدمه نمی‌زند، او تصور می کنند که به شخص دیگر هم آسیبی نمی‌رسد. اگر به صندلی بکوبد، می‌گوید که صندلی به او صدمه زده است.

در ۱۸ ماهگی، اگر کمی رژ لب را روی پیشانی کودک بمالید و او را جلوی آینه ببرید، آینه را پاک می‌کند. در ۲۱ ماهگی متوجه می‌شود که “این من هستم” و پیشانی خود را پاک می‌کند. حافظه کودک شما در حال رشد است و اگر صفحه‌ای از کتابش را جدا کنید، متوجه می‌شود. او واقعا دارد بزرگ می‌شود!

از ۲ تا ۳ سالگی

کودکان در ۲ سالگی به طور قابل توجهی مستقل می‌شوند. از آنجایی که آن‌ها اکنون می‌توانند محیط را بهتر کشف کنند، مقدار زیادی از یادگیری در این مرحله نتیجه تجربیات خود کودک است. اکثر کودکان دو ساله قادرند کارهای زیر را انجام دهند:

• تصویر خود را در آینه با نام شناسایی کند.
• از اقدامات پیچیده‌تر بزرگسالان (خانه بازی، تظاهر به شستن لباس‌ها و غیره) تقلید کند.
• اشیاء را با کاربرد آنها مطابقت دهد
• اشیاء را در یک کتاب مصور نام ببرد
• به درخواست‌های ساده والدین و مراقبان پاسخ دهد
• مرتب کردن اشیا بر اساس دسته بندی (به عنوان مثال، حیوانات، گل‌ها، درختان و غیره)
• حلقه‌ها را از بزرگ‌ترین تا کوچک‌ترین را روی یک میله قرار دهید

از ۳ تا ۴ سالگی

کودکان در این سن توانایی پیدا می‌کنند که دنیای اطراف خود را به صورت پیچیده‌تر تجزیه و تحلیل کنند. همانطور که او چیزهای مختلف را مشاهده می‌کند، شروع به مرتب سازی و طبقه بندی آن‌ها به دسته‌های مختلف می‌کند که اغلب به آنها طرحواره می‌گویند.

از آنجایی که کودک شما در فرآیند یادگیری بسیار فعال‌تر می‌شود، شروع به پرسیدن سوالاتی در مورد دنیای اطراف خود می‌کنند. “چرا؟” در این سن به یک سوال بسیار رایج تبدیل می‌شود. در سن سه سالگی، اکثر کودکان می‌توانند کارهای زیر را انجام دهند:

• برای به دست آوردن اطلاعات، بپرسد که چرا؟
• نشان دادن آگاهی از گذشته و حال
• با مشاهده و گوش دادن به دستورالعمل‌ها چیزی را یاد بگیرد
• بازه توجه طولانی تری را در حدود ۵ تا ۱۵ دقیقه حفظ کند
• اشیاء را بر اساس اندازه و شکل سازماندهی کند
• به دنبال پاسخ سوالات باشد
• نحوه گروه بندی و تطبیق اشیاء بر اساس رنگ را بداند

از ۴ تا ۵ سالگی

با نزدیک شدن به سن مدرسه، کودک در استفاده از کلمات، تقلید از اعمال بزرگسالان، شمارش و سایر فعالیت‌های اصلی که برای آمادگی مدرسه مهم هستند، بهتر می‌شود. اکثر کودکان چهار ساله قادرند کارهای زیر را انجام دهند:

• تصاویری بکشد که اغلب روی آن‌ها اسم می‌گذارد و آن را توصیف می‌کند
• تا پنج بشمارد
• شکل یک شخص را بکشد
• بسیاری از رنگ‌ها را نام ببرد و شناسایی کند
• قافیه را به شکل ابتدایی بفهمد
• بگوید کجا زندگی می‌کند

چگونه به رشد شناختی کودک خود کمک کنم؟

از همان ابتدا، شما بهترین اسباب بازی کودک خود هستید. کاری کنید او لبخند بزند، غرغر کند و بخندد، و در این صورت شما وظیفه خود را درست انجام می‌دهید. به خاطر داشته باشید که کودکان به راحتی حواسشان پرت می‌شود. تعداد بیش از حد فعالیت باعث می‌شود که او از هیچ یک از آن‌ها بیش‌ترین بهره را نبرد

با خالی کردن کل جعبه اسباب بازی کودک خود را گیج نکنید. اگر اسباب بازی مناسب سن او را انتخاب کنید، خوشحال خواهد شد. اسباب‌بازی‌هایی که برای کودکان بزرگ‌تر در نظر گرفته شده‌اند به کودک شما کمک نمی‌کنند؛ زیرا اسباب‌بازی‌ها تنها در صورتی فایده دارند که نیازهای فعلی کودک شما را برآورده کنند.

کودک شما در بین بازی‌های پرشور خود به فعالیت‌های آرام نیز نیاز دارد. بگذارید خودش تصمیم بگیرد که چه زمانی دست از بازی می‌کشد. اگر کودک علاقه خود را به یک بازی یا اسباب بازی از دست می‌دهد، اجازه دهید استراحت کند. گاهی اوقات برای کودک شما برای رسیدن به چیزی به زمان و تلاش نیاز دارد. اجازه دهید قبل از کمک شما تلاش کند، اما قبل از این که تسلیم شود، وارد عمل شوید.

اعتماد به نفس داشته باشید. کودک خود را با دقت تماشا کنید و متوجه خواهید شد که او برای تحریک یادگیری خود به چه چیزی نیاز دارد. اگر فکر می کنید “کودک من این را دوست دارد” احتمالاً درست می‌گویید. شما متخصص کودک خود هستید.