یکی از وظایف مهم والدین توجه به سلامتی کودکان است. چشم یکی از اعضای پرکاربرد و مهم بدن است و درصد زیادی از اطلاعات افراد از طریق حس بینایی بدست می‌آید، لذا توجه به سلامت این عضو مهم باید جزو اولویت‌های مراقبتی والدین باشد. سلامت چشم به ویژه در دوران تحصیل از اهمیت زیادی برخوردار است. کودکانی که مشکلات بینایی دارند ممکن است عملکرد درسی ضعیف‌تری نسبت به سایر همسلان خود داشته باشند از این رو لازم است تا والدین قبل از ورود کودک به دبستان از سلامت چشم کودک خود اطمینان حاصل کنند. این مقاله از مجله اینترنتی پینو بیبی اختصاص به این موضوع مهم دارد، پس با تیم متخصص پینو بیبی تا انتهای این مقاله همراه باشید.
اهمیت حس بینایی و سلامت چشم در کودکان
بینایی اهمیت بسزایی در رشد کودک دارد. حدود ۸۰ درصد از یادگیری کودکان از طریق بینایی است. تشخیص به موقع اختلالات بینایی قبل از حضور کودکان در مدرسه تاثیر قابل توجهی بر یادگیری آن‌ها دارد. معاینات مداوم و منظم چشم بهترین راه برای حفظ سلامت بینایی کودکان است. آن‌ها در مدرسه می‌خوانند، می‌نویسند و با سایر کودکان در تعامل هستند در صورتی که مشکلات بینایی کودکان تشخیص داده نشده باشد تاثیرات منفی زیادی بر آموزش و یادگیری مهارت‌های اجتماعی آن‌ها خواهد داشت.
کودکان در مدرسه به چندین مهارت بصری احتیاج دارند. آن‌ها باید تمرکز چشمی داشته باشند به این معنی که باید بتوانند دید واضح خود را هنگام تغییر فوکوس در فواصل مختلف حفظ کنند. باید بین چشم و دستانشان هماهنگی داشته باشند یعنی بتوانند با استفاده از اطلاعاتی که از طریق بینایی دریافت می‌کنند دستان خود را هدایت کنند مثلاً به موقع به توپ ضربه بزنند. مورد بعدی هماهنگی دید دو چشم است، به معنی داشتن درک درست از فواصل و عمق، توانایی کار تیمی چشم‌ها. کودک باید بتواند روی یک شی نگاه خود را متمرکز نگاه دارد و توانایی این را داشته باشد که با داشتن تمرکز مناسب نگاه خود را از یک شی به شی دیگر منتقل کند از قابلیت به عنوان توانایی ردیابی نام برده می‌شود.
قدرت بینایی، توانایی دیدن اشیاء از فواصل دور، متوسط و نزدیک است. توانایی داشتن درک بصری، نیز توانایی سازماندهی تصاویر در یک صفحه مثل کلمات، حروف و جملات می‌باشد. باید کودک بتواند کلمات و جملات خوانده شده قبلی را به خاطر بسپارد.
اپتومتریست کسی است که این مهارت بصری در طول معاینه چشم کودک را مورد آزمایش قرار می‌دهد و در صورت وجود مشکل با توجه به مسئله شناسایی شده برای بهبود بینایی کودک، عینک، لنز تماسی یا سایر درمان‌ها را توصیه می‌کند.
با توجه به مطالب گفته شده کاملاً مشخص است که انجام معاینات پزشکی قبل از شروع مدرسه کمک زیادی به شناسایی مشکلات کودکان خواهد کرد. متاسفانه برخی از والدین با این تصور که غربالگری بینایی در مدرسه کافی است از مراجعه فرزندان خود به چشم پزشک خودداری می‌کنند. از جمله مشکلات رایج بینایی کودکان عیوب انکساری است مثل نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم است. ممکن است کودک شما کاملاً واضح ببیند ولی همچنان مشکلات بینایی داشته باشد که این مشکلات در خواندن، یادگیری و بازی کودک شما تاثیر بگذارد.
مشکلات بینایی در کودکان
مشکلات و بیماری‌های چشمی می‌توانند در هر دوره‌ای از زندگی شخص رخ دهند اما برخی بیماری‌ها ناشی از مسکلات بینایی فرد در دوران کودکی است که متاسفانه نادیده گرفته شده و درمان نشده است. مشکلات بینایی می‌توانند بر کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی داشته باشند. کودکان که مشلات بینایی دارند ممکن است در برقرای ارتباط موثر با همسلان خود دچار مشکل شوند. عدم برقراری ارتباط مناسب با همسلان ممکن است موج سرخوردگی، گوشه‌گیری و حتی گاهی خشونت در کودکان شود. برخی مشکلات شایع بینایی در دوران کودکی عبارت هستند از:
تنبلی چشم: آمبلیوپی یا تنبلی چشم، یکی از مشکلات بینایی است که در کودکان رایج است. اگر تنبلی چشم درمان نشود می‌تواند منجر به کاهش دید و افت بینایی کودک شود.
انسداد مجرای اشکی: اگر مجرای اشکی مسدود شوند باعث می‌شود که اشک و چربی پوست در کیسه‌های اشکی اطراف پلک تجمع یافته، عفونت کند. معمولاً انسداد مجاری اشکی با آبریزش و ترشحات بینی همراه است.
عفونت چشم: عوامل بیماری‌زا مانند ویروس و باکتری عمده‌ترین علت ایجاد عفونت چشم در کودکان هستند. ابتلای کودکان به بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی، آنفولانزا، گلو درد، عفونت گوش و عفونت سینوس‌ها می‌تواند زمینه را برای نفوذ عوامل بیماری‌زا به چشم ایجاد کند که در نتیجه آن عفونت چشم رخ می‌دهد.
گلوکوم مادرزادی: گلوکوم نام دیگر بیماری آب سیاه است. بیماری آب سیاه مادرزادی نادر است. این بیماری اثرات مخربی بر عصب بینایی کودک خواهد داشت. علائم این بیماری عبارتند از: ریزش اشک، ترس از نور و انقباض‌های پلکی.
تفاوت بین معاینه جامع چشم و غربالگری بینایی
غربالگری‌های بینایی
به طور معمول بسیاری از غربالگری‌های بینایی به خواندن نمودار چشمی محدود می‌شوند و نهایتاً در غربالگری یک عیب انکساری بالقوه (نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم) شناسایی می‌شود. غربالگری مشکلات آشکار بینایی کودک شما را تشخیص می‌دهد ولی همچنان مشکلات نهان چشم فرزندان شما دور از چشم غربالگران قرار می‌گیرد.
معاینات جامع چشم
یک معاینه جامع چشم شامل چندین آزمایش برای شناسایی مشکلات سلامت چشم و بینایی فرزندان شما است. با توجه به پیشرفت‌های چشمگیر علم چشم پزشکی و استفاده از تکنولوژی‌های برتر در این علم، مشکلات چشمی کودکان به راحتی در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود. تشخیص مشکلات بینایی در همان مراحل اولیه تاثیر چشم‌گیری در جلوگیری از پیشرفت مشکلات بینایی و وخیم‌تر شدن وضعیت چشم کودکان دارد. بسیاری از بیماری‌ها با تشخیص سریع، زودتر و موثرتر بهبود پیدا خواهند کرد.
معمولاً پزشک معالج، معاینه چشم کودک شما را با بررسی تاریخچه پزشکی کودک شما آغاز خواهد. از جمله تست‌هایی است که از فرزند شما گرفته خواهد شد؛ تست عضلات چشم، تست بینایی دو چشم، تست بینایی رنگ، تست میدان دید، تست فشار چشم، تست‌های کلی بینایی است. در نهایت پزشک متخصص به بررسی دقیق ساختار داخلی چشم کودک خواهد پرداخت.
همانطور که ملاحظه می‌کند انجام غربالگری بینایی به هیچ عنوان جایگزینی برای معاینه جامع چشم پزشکی نمی‌باشد.
علائم وجود مشکل و اختلال در بینایی کودکان
معمولاً در کودکانی که دچار بیماری‌های چشمی هستند نشانه‌های وجود دارد که با توجه به این علائم و با مراجعه به چشم پزشک با سرعت بیشتری می‌توان در درمان بیماری‌ها اقدام کرد.
از جمله نشانه وجود یک مشکل بینایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
● انحراف چشم‌ها: چشم‌ها به خوبی بر یک تصویر متمرکز نمی‌مانند که این مشکل خبر از وجود یک خطای انکساری در چشم کودک شما می‌دهد. با بروز این مشکل این امکان وجود دارد که کودک شما تنها برای مدت زمان کوتاهی بتواند یک شی را به وضوح ببیند و بر روی آن متمرکز باشد.
● کج کردن سر یا بستن یک چشم: اگر بارها مشاهده کردید که کودک شما برای دیدن اشیا یک چشم خود را می‌بندد و یا سر خود را برای تنظیم زاویه دید بهتر کج می‌کند، این موضوع ممکن است به دلیل انحراف چشم و یا تنبلی چشم کودک باشد که یکی از متداول‌ترین اختلالات بینایی در کودکان محسوب می‌شود.
● نزدیک شدن بیش از حد به تلویزیون یا نزدیک کردن بیش از حد وسایل دیجیتالی به چشم: نشستن در فاصله بسیار کم در مقابل تلویزیون یا گرفتن اجسام یا موبایل نزدیک چشم و یا پایین آوردن بیش از اندازه سر برای مطالعه و نظایر این موارد نشانه ضعف در بینایی است. افرادی که دارای ضعف در بینایی هستند یا به عبارتی نزدیک‌بین هستند دید بهتری در فاصله نزدیک به چشم خود دارند و فاصله‌های دور را تار می‌بینند در نتیجه اجسام و کتاب و نظایر آن را به چشم خود نزدیک می‌کنند.
● مالیدن بیش از حد چشم: اگر کودک شما چشمان خود را به اصطلاح زیاد می‌مالد و یا احساس خارش در چشم خود دارد این‌ها نشانه‌هایی از خستگی یا فشار چشمی می‌باشد. معمولاً این علائم نشانه وجود یک حساسیت چشمی است که با مراجعه به پزشک متخصص به راحتی قابل درمان می‌باشد.
● شکایت از سردرد یا درد چشم: معمولاً این کودکان در پایان روز از چشم درد یا سر درد شکایت می‌کنند که این نشان دهنده این موضوع است که در طول روز تلاش زیادی برای دید واضح داشته‌اند و این مسئله فشار زیادی بر چشم آن‌ها وارد کرده است.
● مشکل در تمرکز بر روی تکالیف درسی: کودکان باید به سرعت بتوانند که کانون فاصله دور و نزدیک را تطابق دهند. این بدان معنا است که پس از دیدن مطالب بر روی تخته کلاس که یک فاصله دور به حساب می‌آید، بتوانند به راحتی تکالیف را وارد دفتر یا کامپیوتر خود کنند که یک فاصله نزدیک به حساب می‌آید و در این رفت و برگشت از فاصله دور به نزدیک باید بتوانند دقت و ضوح تصاویر را حفظ کنند. کودکانی که مشکل بینایی دارند تمرکز کافی در این زمینه را نخواهند داشت.
آزمودن بینایی نوزادان
از آنجا که سرعت شناسایی بیماری چشم درکودکان کمک زیادی در پیشگیری و درمان سریع این بیماری‌ها خواهد داشت خالی از لطف نیست که در این مقاله به این موضوع نیز پرداخته شود.
نوزاد شما باید قادر باشد که چشمان خود را متمرکز نگاه دارد به این معنی که بتواند چشم خود را برای مدتی ثابت نگه دارد. برای آزمون این مسئله میتوانید که یک شی یا اسباب‌بازی با رنگ روشن را در مقابل چشم فرزندتان دور یا نزدیک کنید و دقت کنید که آیا کودک شما حرکت این شی را دنبال می‌کند یا خیر؟
در شش ماهگی دید کودکان مانند بزرگسالان است یعنی توانایی تمرکز، دید رنگ و درک عمق آن‌ها کاملاً مشابه افراد بزرگسال است. تشخیص این که توانایی دید کودک شما مانند یک بزرگسال است در خانه بسیار دشوار است بنابرین توصیه می‌شود که برای تشخیص و ارزیابی دید نوزاد به پزشک متخصص مراجعه کنید تا با انجام چند آزمون ساده به بررسی این موضوع بپردازد.
یک راه دیگر برای آزمون توانایی دید کودکان استفاده از کارت‌هایی است که یک طرف آن کاملاً ساده و طرف دیگر این کارتها دارای نوار راه‌راه است. این خطوط راه‌راه با رنگ‌های متفاوت و عرض‌های گوناگون روی این کارتها وجود دارند که برای تشخیص خیرگی نوزاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
زمان مناسب برای معاینه چشم کودکان
توصیه‌هایی در رابطه با معاینه چشم کودکان وجود دارد که بسته به سن کودک شما متفاوت است. معمولاً برنامه معایناتی چشم کودکان طبق برنامه زیر انجام می‌شود:
- یک معاینه بین ۶ تا ۱۲ ماهگی
- یک معاینه بین ۳ تا ۵ سالگی
- معاینات سالیانه ۶ تا ۱۸ سالگی
پس از شروع مدرسه، کودک باید به طور منظم سالیانه یک معاینه جامع چشم داشته باشد. برای یادآوری زمان معاینه چشم بهتر است این معاینه با شروع سال تحصیلی هماهنگ باشد تا قبل از شروع سال تحصیلی از سلامت چشم کودکان خود اطمینان حاصل کنید.
البته باید به این نکته توجه کرد که این برنامه معاینه فقط یک دستورالمعل عمومی است و شما باید حتماً زمان معاینات چشم فرزندان خود را با متخصص چشم چک و رزرو کنید.
اهمیت عینک برای کودکان
در صورتی که تشخیص پزشک مبنی بر استفاده کودک از عینک است اصلاً جای نگرانی نیست و با رعایت یکسری از نکات میتوانید کودک را به استفاده از عینک تشویق کنید. پیشنهادات و توصیه‌هایی در این زمینه صورت گرفته است که در ادامه مطلب به آن اشاره خواهیم کرد.
- به کودک خود اجازه دهید که عینک مورد علاقه خودشان را انتخاب کند.
کودکان را در انتخاب رنگ و مدل عینک مورد علاقه‌شان آزاد بگذارید این کار در علاقه‌مندی کودک در استفاده از عینک کمک فراوانی می‌کند و باعث افزایش اعتماد به نفس آن‌ها می‌گردد. البته شما میتوانید در رابطه با نکات تخصصی انتخاب عینک سخت‌گیری لازم را داشته باشید، به طور مثال در انتخاب جنس عینک با کودک خود مشارکت داشته باشید.
- معلم فرزند خود را در جریان بگذارید.
با معلم فرزندتان مسئله عینکی بودن کودک‌تان را در میان بگذارید چون ممکن است که کودک شما در مدرسه از عینک استفاده نکند و این موضوع را با شما در میان نگذارد. با در میان گذاشتن این مسئله با معلم فرزندتان میتوانید از استفاده او اطمینان حاصل کنید و برای استفاده عینک در مدرسه تشویقی در نظر بگیرد که این کار هم کمک زیادی در علاقمندی کودک برای استفاده از عینک خواهد کرد.
- انتخاب عدسی بلو کنترل
استفاده بیش از حد از موبایل و کامپیوتر باعث ایجاد خشکی چشم و خستگی بیش از حد چشم مخصوصاً در کودکان می‌شود که عدسی بلو کنترل از آنجایی که نور آبی را کنترل و فیلتر می‌کند باعث دید بهتر و کاهش خستگی چشم کودک می‌شود.
- انتظارات خود را با کودک‌تان در میان بگذارید.
باید در رابطه با مواردی با کودک‌تان صحبت کنید مثلاً این که چه زمانی باید عینک بزند. عینک خود را در کیف مخصوص بگذارند. عینک خود را به دوستان خود ندهند و مواردی از این دست.
- اگر میتوانید دو عینک برای فرزندتان تهیه کنید.
وجود دو عینک برای منزل و خارج از آن علاوه بر آن که به کودک شما برای استفاده از عینک انگیزه می‌دهد، تغییر محیط و وجود دو عینک دائماً استفاده از آن را به کودک یادآوری می‌کند.