شب ادراری در کودکان و درمان آن

از جمله دغدغه­هایی که برای والدین مطرح می­شود، شب ادراری در کودکان است که می­تواند از علل­های مختلفی نشات بگیرد. بسیاری از والدین علاوه بر این علل­ها، به دنبال یافتن راه حلی برای درمان مشکل کودک خود هستند.

متاسفانه شب ادراری جزء مسائلی است که نمی­توان نسبت به آن چشم پوشی کرد. ملحفه­های خیس و ناراحتی و عصیان پدر و مادر، اتفاقاتی هستند که شاید در همان لحظه حل شوند اما با این حال تاثیراتی که بر روی آن کودک باقی می­مانند، به راحتی قابل جبران نیستند و این مسئله می­تواند به مرور زمان بسیار مشکل ساز شود. برای همین هم شناخت علت شب ادراری و یافتن راه حلی برای رفع و درمان آن جزء ملزومات است. اگر می­خواهید آینده کودک شما به سبب مسئله ساده و در عین حال مهمی مانند شب ادراری مختل نشود، خوب است در ادامه با ما همراه باشید.

شب ادراری چیست؟

زمانی که کودک از خواب بیدار می­شود و شلوار و تمامی ملحفه­های زیر او خیس است، در حالی که اصلا به یاد نمی­آورد که چه زمانی ادرار کرده است؛ این صحنه به وقوع شب ادراری اشاره دارد. در واقع شب ادراری در کودکان در سنین کم می­تواند عادی باشد اما در صورتی که این روند تداوم پیدا کند و نشانه­های دیگری هم با آن ظاهر شوند، پیگیری والدین برای شناخت منشا و برطرف کردن آن مورد نیاز است.

قابل توجه است که شب ادراری در کودکان به سبب آموزش نادرست والدین در رابطه با توالت نیست و می­تواند به عنوان یک قسمت عادی از رشد کودک به شمار آید.  پس نیازی نیست که برای این موضوع خود را سرزنش کنید؛ همین که پدر و مادری باشید برای این موضوع ارزش قائل است و نسب به آن بی تفاوت عمل نمی­کند، خود می­تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

شب ادراری در کودکان ۲ الی ۴ ساله به سبب کامل نشدن کرتکس مغز یا به بیانی در حال توسعه و رشد بودن آن به صورت طبیعی رخ می­دهد. البته شب ادراری در سنین ۴ الی ۶ نیز به صورت گاه به گاه می­تواند رایج باشد. همان­طور که گفتیم این مسئله می­تواند طبیعی جلوه کند. اما در حالتی که رختخواب کودک شما در فواصل ۲ یا ۳ بار در هفته خیس می­شود، ممکن است که کودک شما دچار معقوله شب ادراری شده باشد. البته مشکلات شب ادراری جزء دسته­ای از ناتوانی­های کودکانه به حساب می­آیند که با گذشت زمان و به مرور رفع می­شوند. پزشکان معتقد هستند که شب ادراری در کودکان به سبب مشکلاتی مانند تنبلی، مشکلات عاطفی، ضعف اراده و یا آموزش غلط نیست در مورد توالت نیست و پدر و مادر باید با این مسئله با آرامش برخورد کنند. در حقیقت درک کودکان در این دوره می­تواند از هر چیزی مهم­تر باشد. با این حال فلسفه­های روانشناسی از بعضی اختلالات روحی و عاطفی در رابطه با شب ادراری خبر می­دهند.

دلایل شب ادراری می­تواند طیف گسترده­ای از موضوعات را در بربگیرد. اگر می­خواهید در مواجهه با شب ادراری با درک و حوصله برخورد کنید، خوب است در ادامه همراه ما با شید تا از دلایل رخ دادن شب ادراری در کودکان اطلاع کنید و سپس برای درمان این مشکل اقدام کنید.

دلایل شب ادراری در کودکان

به صورت کلی شب ادراری یک نوع همراهی با تکامل آهسته رشد مغز است که به مرور زمان رفع می­شود. اما سابقه خانوادگی و تولید ادرار زیاد بیشترین تاثیر را برای شب ادراری در کودکان دارند. البته گاهی چندین علت دست به دست یکدیگر می­دهند تا در نهایت شب ادراری برای کودکان به وجود آید. اغلب هیچ کودکی از روی عمد رختخواب خود را خیس نمی­کند و عملا این دست از کودکان از لحاظ جسمی و روانی سالم هستند. البته بیماری­هایی چون دیابت و یبوست در ایجاد شب ادراری نقش موثری را ایفا می­کنند. دلایلی که عمدتا شب ادراری به سبب آن­ها رخ می­دهد، به شرح زیر هستند.

روند تکامل آهسته

روند تکامل آهسته نشان از رشد و تکامل کودک دارد که در این جریان به صورت آهسته به وقوع می­پیوندد. روند تکامل آهسته در بازه ۵ الی ۱۰ سالگی یک جریان طبیعی است که به سبب مثانه کوچک، سیستم عصبی در حال تکامل و چرخه خواب عمیق می­تواند می­تواند موجب شب ادراری شود. به این صورت که سیستم عصبی در این بازه هنوز به طور کامل رشد نکرده است و برای همین هم پیام­هایی که بدن در رابطه با مثانه اعلام می­کند مانند پر شدن مثانه و نیاز به بیدار شدن کودک را نمی­تواند کنترل کند. این موضوع تا حد زیادی طبیعی است و ممکن است در بیشتر کودکان رخ دهد. به عنوان والدین آن کودک باید تلاش کنید آرامش خود را حفظ کنید و کاملا عقلانی با این موضوع برخورد کنید. توجه داشته باشید که تهدید یا تنبیه کردن کودک یا ترساندن او، نه تنها موثر نیست، بلکه می­تواند منجر به بروز بیشتر شب ادراری در کودکان شود.

تولید ادرار بیش از حد

این امکان وجود دارد که کودک در طول روز مایعات زیادی مصرف کند و پیش از خالی کردن مثانه خود به خواب برود، در این حالت جدس اینکه کودک به سبب داشتن مثانه پر و بیدار نشدن به موقع دچار شب ادراری شده است، سخت نیست. از سوی دیگر این امکان هم وجود دارد که کلیه­های کودک در طول شب حجم زیادی از ادرار را تولید کنند؛ در چنین شرایطی اینکه کودک دچار شب ادراری شود، قابل قبول است. البته تولید بیش از حد ادرار از سوی کلیه­ها قطعا نمی­تواند بی دلیل باشد. پایین بودن سطح هورمون­های ضد ادرار (ADH)، می­تواند باعث شود که کلیه­ها در شب ادرار کمتری تولید کنند.

اختلالات خواب

 یک نوع اختلال تنفس با عنوان آپنه خواب وجود دارد که به سبب کمبود اکسیژن رخ می­دهد؛ این اختلال می­تواند به عنوان عاملی برای تولید ادرار زیاد از طرف کلیه­ها شناسایی شود. همان­طور که اشاره کردیم تولید ادرار زیاد از سوی کلیه­ها نمی­تواند بی دلیل باشد.

با این حساب همیشه به این موضوع که شب ادراری یک موضوع طبیعی است، بسنده نکنید. گاهی هم این امکان وجود خواهد داشت که کودک شما مبتلا به اختلال یا بیماری مانند آپنه خواب باشد. آپنه خواب علائم دیگری مانند تنفس از دهان، خروپف، خشکی دهان در هنگام صبح، سینوس و عفونت گوش و خواب آلودگی در طول روز را نیز شامل می­شود. راه رفتن در خواب نیز به عنوان یکی از علل­های شب ادراری در کودکان شناسایی شود که خود به سبب دلایل دیگری رخ می­دهد.

استرس و اضطراب

داشتن استرس و اضطراب برای هر فردی به خصوص کودکان یک عارضه طبیعی و نرمال به حساب می­آید. اما گاهی کودکان به سبب رفتار والدین یا دیگران این استرس را دارند که برای بار چندم دچار شب ادراری شوند. گاهی استرس و ترس از وقوع شب ادراری می­تواند خود به عنوان عاملی باشد که به سبب آن شب ادراری رخ می­دهد. برای همین هم اصرار داریم که نباید کودکان را از خیس کردن رختخواب خود بترسانید یا تهدید کنید. قطعا نمی­خواهیم بگوییم که خیس کردن رختخواب توسط کودکان در شب طبیعی است و باید بی تفاوت با این مسئله برخورد کنید یا آن­ها را به این کار تشویق کنید. منظور ما این است که برخورد منطقی با این قضیه در اولویت است و می­تواند به عنوان اولین راه حل برای برطرف کردن شب ادراری کودکان به شمار آید.

توجه داشته باشید که استرس و اضطراب تنها به علت شب ادراری ایجاد نمی­شود. موارد زیادی هستند که می­توانند استرس کودکان را زیاد کنند. به عنوان مثال آمدن نوزاد جدید در خانواده خود یکی از دلایل اصلی اضطراب است. زمانی که کودک احساس می­کند موقعیت خود را در خانواده از دست داده است و دیگر کسی او را دوست ندارد، دچار استرس می­شود و این موضوع می­تواندشب ادراری و ناراحتی خواب را به همراه داشته باشد. بدیهی است که این دست از افکار در کودکان حقسقت ندارند اما با این حال باز هم می­توانند برای کودکان و دنیای کودکانه آن­ها مخرب باشند.

تنها خوابیدن نیز یکی دیگر از دلایل ایجاد استرس و اضطراب در کودکان است. در حالت عادی کودکان روحیه ضعیفی دارند و نمی­توانند به درستی احساسات خود را کنترل کنند. ترس از تنهای، تاریکی و یا حتی وجود موجودات عجیب و غریب در اتاق، مواردی هستند که گاها برای بزرگسالان هم رخ می­دهند؛ برای همین اینکه انتظار داشته باشیم کودکان در تاریکی شبانه منطقی و عاقلانه برخورد کنند و واکنشی نداشته باشند، درست نیست.

جابجایی و شروع مدرسه جدید هم از جمله عواملی هستند که در بطن احساسات یک کودک استرس و اضطراب را پرورش می­دهند. محیط جدید، انسان­های جدید و روابط نو برای بسیاری از انسان­ها ترسناک هستند. سعی کنید با این معقوله طبیعی رفتار کنید و از این مسئله را به مرور زمان برای کودک خود عادی سازی کرده و در تمام مراحل همراه او باشید تا با محیط جدید اخت پیدا کند و دیگر استرسی در رابطه با روابط نو احساسات او را احاطه نکند.

بحران­های خانوادگی شاید به عنوان یکی از اصلی­ترین مسائلی به شمار آیند که سبب شب ادراری در کودکان می­شوند. درک این مسئله برای بزرگسالان آن­چنان راحت نیست. گاهی یک دعوای کوچک و ساده بین والدین می­تواند افکار کودک را تحت تاثیر قرار دهد و به همین صورت سبب ناراحتی­های خواب شبانه شود. این مسئله به هیچ وجه ساده نیست. بحث­هایی که درون خانه بین اعضای یک خانواده رخ می­دهند بر روی روان کودکان اثر می­گذارند و شاید حتی منجر به کابوس­های شبانه شوند و به همین ترتیب عدم بیدار شدن یا ناتوانی برای بیدار شدن و خالی کردن مثانه رخ خواهد داد. لطفا به عنوان یک والدین مسئولیت پذیر احساسات و افکار کودکان را جدی بگیرید.

تا این خط از مقاله تمام مطالبی که مورد بررسی قرار گرفتند، بیشتر به تعریف شب ادراری در کودکان و علل­های آن اشاره داشتند. اکنون زمان آن رسیده است که به صحبت درباره نشانه­ها و درمان شب ادراری در کودکان بپردازیم.

نشانه ­ها و علائم شب ادراری کودکان

در صورتی که کودک شما بالای ۵ سال است و گاها رختخواب خود را خیس می­کند، باید مشکوک شوید که کودک­تان دچار اختلال شب ادراری است. برخی از مواردی که می­توانند برای تشخیص این موضوع مفید باشند، به شرح زیر هستند.

• شب ادراری برای مدت طولانی قطع نمی­شود و به صورت پیوسته رخ می­دهد
• در طول سه ماه، شب ادراری حدود ۲ الی ۳ بار در هفته رخ دهد
• رختخواب کودک پس از گذشت ۶ ماه خشک بودن خیس شود
• نشت ادرار به همراه نیاز فوری به خالی کردن مثانه
• تکرر ادرار و نیاز به ادرار کردن حدود ۸ بار یا بیشتر در روز
• تنها ۲ الی ۳ بار ادرار کردن در روز (حد معمولی ادرار برای کودکان ۴ الی ۷ بار برای یک روز است)
• ناتوانی در تخلیه کامل مثانه 
• به خود پیچیدن برای جلوگیری از نشت ادرار
• علائم عفونت مثانه
• وجود مشکلات فیزیکی و جسمی برای کنترل ادرار که نیاز به مراجعه به پزشک دارد

درمان شب ادراری در کودکان

بدیهی است که اگر مشکلاتی مانند دیابت یا هر نوع بیماری سبب شب ادراری شود، رفع این مشکلات می­تواند به درمان شب ادراری در کودکان بی­انجامد. اما به صورت کلی برخی از اقدامات دیگر وجود دارند که به وسیله آن­ها می­توان به بهبود کنترل مثانه در کودکان کمک کرد.

همکاری کودک، والدین و پزشک اصلی کلیدی درمان است. استفاده از هشداردهنده رطوبت، روش­های خانگی و داروها نیز در این جریان بسیار موثر عمل می­کنند. کنترل مثانه ابتدا از روز شروع می­شود. یعنی اگر کودک شما هم در روز و هم در شب مشکل کنترل ادرار دارد، ابتدا باید مشکل روز او را برطرف کرد.

همان­طور که پیش از این اشاره کردیم، روحیه تاثیر زیادی در کنترل ادرار دارد. بنابراین ایجاد انگیزه برای درمان در کودک و حتی والدین، به عنوان اولین و مهم­ترین گام شناسایی می­شود. مواردی که در ادامه بیان می­کنیم، به عنوان نکات درمان خانگی شب ادراری در کودکان به شمار می­آیند.

انگیزه

روش­های مدیریت شب ادراری یک سری از نکات را در برمی­گیرند که حالت روانشناسی دارند. به منظور دنبال کردن این روش­ها باید یک برنامه منظم در پیش گرفته شود تا به این صورت وظایف و پیشرفت کودک مشهود باشد. بهتر است والدین پیگیر باشند و پیشرفت کودک خود را یاداشت برداری کنند. جایزه دادن به کودک می­تواند یکی از بهترین دلایل ایجاد انگیزه در او به حساب آید. قطعا پرخاش کردن با کودک نمی­تواند تاثیر زیادی در روند درمان داشته باشد، اما تشویق او برای کنترل ادرار و کمک به او می­تواند این روند را تا حد زیادی کنترل کند. کودک خود را برای درمان شب ادراری کمک کنید. تعویض ملحفه و لباس کارهایی هستند که خوب است همراه با کودک با آرامش انجام شوند. در واقع تنها گذاشتن کودک در این مسیر بدترین راهی است که می­توانید برای درمان کودک خود در پیش بگیرید.

دارو و درمان پزشکی

در صورتی که به پزشک مراجعه کنید ممکن است که تجویز دارو صورت بگیرد تا روند درمان سریع­تر و موثرتر انجام شود. بهتر است درمان دارویی صورت نگیرد اما در حالتی که داروها مورد تایید پزشک متخصص باشند، استفاده به موقع از آن­ها ضرورت دارد.

زنگ رطوبت

یک نوع وسیله­ای که برای درمان شب ادراری کارساز است، زنگ رطوبت نامیده می­شود. زنگ رطوبت به صورت یک حسگر به لباس یا ملحفه کودک متصل می­شود. این وسیله در صورت اولین قطعات ادرار را تشخیص داده و با زنگ زدن به منظور بیدار کردن او به صدا در می­آید. شاید در اوایل استفاده از زنگ رطوبت لازم باشد که کودک را بیدار کرده و او را به دستشویی ببرید. اما تدوام این عمل و انجام مکرر آن سبب می­شود که کودک شما یاد بگیرد که در هنگام ادرار داشتن باید از خواب بیدار شده و به توالت یا دستشویی مراجعه کند.

مراقبت در منزل

ممکن است که روتین و برنامه­های کودک شما مشکل داشته باشند و نیاز باشد که آن­ها را تغییر دهید. به عنوان مثال اگر کودک شما حجم مناسبی از مایعات را در طول شبانه روز مصرف کند و یا در نوشیدن مایعات زیاده روی نکند ممکن است مثانه او در طول شب پر نشود. البته مراجعه به دستشویی قبل از خواب و خالی کردن مثانه پیش از به خواب رفتن کودک نیز می­تواند در کنترل شب ادراری در کودکان نقش مهمی را ایفا کند.

سعی کنید به کودک خود یاد بدهید که در طول روز هنگام بازی کردن یا انجام هر کاری، رفتن به سرویس بهداشتی را فراموش نکند و در طول روز مثانه خود را به محض حس کردن ادرار خالی کند. در واقع این عادت­های روزانه هستند که می­توانند پر یا خالی بودن در طول شب را رقم بزنند. برخی نکات کاملا ملموس هستند و بالطبع همه والدین می­توانند با انجام آن­ها در خانه، تا حد زیادی به درمان شب ادراری در کودکان کمک کنند.

در نهایت نکته مهمی که باید یادآوری کنیم این است که در تمام مراحل درمان شب ادراری در کودکان باید به اعتماد به نفس آن­ها توجه داشته باشید و تمام تلاش خود را به کار بگیرید تا عزت نفس و روحیه اعتماد به نفس کودکان به سبب شب ادراری تخریب نشود. شاید عدم توجه به این مسئله بتواند در آینده موجب وقوع اتفاقات ناخوشایندی در مراحل دیگری زندگی آن­ها شود.