کیست مویی (درموئید) تخمدان جزو شایع‌ترین کیست‌ها در میان زنان جوان است و اغلب در طول دوره بارداری کشف می‌شود. کیست مویی تخمدان کیستی است که در تخمدان تشکیل می‌شود و حاوی بافت‌های کاملاً رشد یافته مثل پوست، مو و دندان است. این نوع کیست‌ها سرطانی نیستند، ولی ممکن است عوارضی را در بدن ایجاد کنند. در صورتی که این احتمال وجود داشته باشد که کیست درموئید به تخمدان شما آسیب بزند یا بترکد، پزشک جراح می‌تواند آن را با عمل جراحی بردارد. در این مطلب توضیحاتی را در مورد دلایل به وجود آمدن این کیست، نشانه‌ها و علائم آن خواهیم داد و شما را راهنمایی می‌کنیم که چگونه آن را درمان کنید.
کیست درموئید تخمدان چیست؟
کیست درموئید یا کیست مویی تخمدان، توده‌ای پر از مایع در تخمدان است که داخل آن، بافت‌هایی از جنس مو، پوست، دندان یا سایر بخش‌های بدن یافت می‌شود. برخلاف بیش‌تر توده‌های تخمدان، کیست درموئید به دلیل قاعدگی به وجود نمی‌آید؛ بلکه ساز و کار آن بیش‌تر شبیه کیست‌های درموئید است و زمانی تشکیل می‌شود که بافت‌های کاملاً رشد یافته در محل عجیبی مثل تخمدان تجمع کنند.
کیست‌های مویی تخمدان سرطانی نیستند؛ اما اگر بیش از حد بزرگ شوند ممکن است عوارضی را در پی داشته باشند. بنابراین اگر مبتلا به کیست درموئید تخمدان هستید، بهتر است ابتدا توسط پزشک معاینه شوید و پزشک تصمیم بگیرد که کیست نیاز به برداشتن دارد یا خیر.
به کیست‌های درموئید تخمدان، گاهی تراتوم کیستیک بالغ نیز گفته می‌شود.
آیا کیست مویی تخمدان ارثی است؟
دانشمندان هنوز به طور قطعی نمی‌دانند که آیا کیست مویی تخمدان ارثی است یا خیر. چیزی که از نظر تجربی می‌توانیم حدس بزنیم این است که برخی از شرایطی که باعث ایجاد کیست درموئید تخمدان می‌شوند، احتمال دارد به ساختار ژنتیکی افراد مرتبط باشند.
برای مثال، اندومتریوز هم یک مشکل ارثی به شمار می‌رود و می‌تواند باعث ایجاد کیست‌های عملکردی یا فانکشنال شود.
چه افرادی مستعد داشتن کیست درموئید تخمدان هستند؟
تمامی افرادی که تخمدان دارند ممکن است دچار کیست مویی تخمدان شوند. این نوع کیست ممکن است از بدو تولد در بدن وجود داشته باشد، ولی اغلب تا زمانی که تصویر برداری پزشکی از تخمدان انجام نشود؛ قابل کشف نیستند. پس عجیب نیست که هنگام سونوگرافی بارداری متوجه شوید این کیست را دارید.
با وجود این که از نظر علمی رابطه مستقیمی بین ژنتیک و کیست درموئید تخمدان ثابت نشده است، اما ژنتیک ممکن است ارتباط غیر مستقیمی با کیست‌های تخمدان داشته باشد. این نوع کیست بیش‌تر در زنان بین ۲۰ تا ۴۰ سال تشخیص داده می‌شود. تقریباً ۷۰ درصد از افرادی که کیست مویی را در تخمدان خود کشف می‌کنند، زنانی هستند که هنوز در سن قاعدگی قرار دارند و حدود ۲۰ درصد از افراد دارای کیست درموئید، دوران یائسگی را پشت سر گذاشته‌اند.
افرادی که احتمال بیش‌تری دارد که کیست درموئید را در تخمدان کشف کنند، شامل گروه‌های زیر می‌باشند:
- زنانی که هنوز به سن یائسگی نرسیده‌اند.
- زنانی که دارای بی نظمی در قاعدگی یا بی نظمی هورمونی هستند.
- افرادی که دارای اختلالات خاصی مثل اندومتریوز می‌باشند.
کیست مویی تخمدان چقدر رایج است؟
کیست‌های درموئید تخمدان رایج‌ترین نوع از تومورهای سلول زایای تخمدان (توده‌های موجود در تخمدان که اغلب سرطانی نیستند) به شمار می‌روند. این نوع کیست‌ها بیش‌تر در هنگام بارداری کشف می‌شوند و حدود یک سوم از تومور‌هایی که در طول دوره بارداری تشخیص داده می‌شوند را تشکیل می‌دهند. همچنین در ۱۰ تا ۱۵ درصد موارد، کیست‌های درموئید در هر دو تخمدان ظاهر می‌شوند.
نشانه‌های کیست درموئید تخمدان چیست؟
بیش‌تر کیست‌های مویی تخمدان علائم و نشانه‌های خاصی ندارند، مگر کیست بیش از حد بزرگ شده باشد. در صورتی که علائمی ظاهر شوند، به احتمال زیاد شامل درد، فشار یا احساس پری در شکم خواهند بود. اگر کیست بیش از حد بزرگ شده باشد، ممکن است متوجه شوید که سایز شکم شما بزرگ شده است یا مشکلات ادراری و گوارشی را تجربه می‌کنید. کیست مویی می‌تواند باعث ایجاد علائم زیر شود:
- احساس فشار در شکم
- نفخ
- باد کردن شکم
- درد زیر شکم
در موارد نادرتر و حادتر، علائم کیست درموئید می‌تواند موارد زیر را نیز شامل شود:
- حالت تهوع
- استفراغ
- یبوست
- تغییر در اشتها
- درد در رابطه جنسی (دیسپارونی)
اگر کیست پیشرفته باشد، ممکن است علائم زیر را هم در خود مشاهده کنید:
- تب
- درد شکمی شدید
- خونریزی غیر طبیعی واژینال
- کاهش وزن بدون دلیل
چگونه بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
کیست‌های درموئید تخمدان، خوش خیم هستند. اما هرچه از نظر اندازه بزرگ‌تر باشند، احتمال این که عوارضی را برای شما ایجاد کنند هم بیش‌تر می‌شود. در صورت مشاهده عوارض در بدن خود توصیه می‌کنیم به پزشک مراجعه کنید. عوارض کیست مویی عبارتند از:
پیچ خوردگی یا تورشن تخمدان:
کیست‌های درموئید تخمدان ممکن است آنقدر بزرگ شوند که تخمدان درگیر را به دور بافت‌های اطراف خود بپیچند و از شکل طبیعی خود خارج کنند. این اتفاق باعث می‌شود خون‌رسانی به این اندام‌ها مختل شود. این مشکل جدی است و بدون درمان، پیچ خوردگی می‌تواند به تخمدان آسیب برساند.
ترکیدن کیست:
کیست‌های مویی تخمدان مستعد ترکیدن و تراوش محتویات خود به داخل شکم شما هستند. اغلب بدن شما محتویات کیست پاره شده را بدون مشکل جذب می‌کند؛ اما گاهی ترکیدن کیست ممکن است باعث عفونت شود و به درمان پزشکی فوری نیاز داشته باشد.
کیست‌های درموئید تخمدان به ندرت بدخیم هستند، ولی ممکن است در کم‌تر از ۲ درصد موارد، بدخیم و تبدیل به سرطان شوند. در صورتی که ویژگی‌های زیر را دارید، ریسک بدخیم شدن توده برای شما بالاتر خواهد بود:
- بالای ۴۵ سال داشته باشید.
- سرعت رشد کیست بسیار بالا باشد.
- قطر کیست بیش‌تر از ۱۰ سانتی متر باشد.
در صورتی که در رابطه با ترکیدن، پیچ خوردگی تخمدان یا بدخیم شدن توده نگرانی دارید، پیشنهاد می‌کنیم به پزشک مراجعه کنید تا شما را معاینه کند و در صورت نیاز، کیست شما را بردارد.
چه عواملی باعث ایجاد کیست مویی تخمدان می‌شود؟
کیست‌های درموئید تخمدان پیش از تولد شما تشکیل می‌شوند. در تشکیل کیست مویی تخمدان، بعضی از سلول‌هایی که قرار است در نهایت تبدیل به پوست، مو، سیستم عصبی و غیره بشوند به طور غیرطبیعی با کیست‌ها رشد می‌کنند. این سلول‌ها پس از رشد به بافت‌های تکامل یافته مثل پوست شکل گرفته، مو، دندان، اعصاب و حتی بافت مغزی تبدیل می‌شوند. این مخلوط به هم می‌چسبد و توده خوش خیمی را داخل تخمدان‌های شما ایجاد می‌کند.
دانشمندان هنوز دقیقاً نمی‌دانند چه چیزی باعث این نوع رشد غیرطبیعی سلول‌ها می‌شود.
بافت‌های غدد عرق نیز می‌تواند داخل کیست تشکیل شود. این غدد، مایعی روغنی به نام سبوم (چربی سطح پوست) تولید می‌کنند که باعث رشد کیست می‌شود. کیست‌های درموئید تخمدان رشد آهسته‌ای دارند؛ زیرا بیش‌تر رشد آن پس از بلوغ و در سن تولید مثل اتفاق می‌افتد.
چرا داخل کیست‌های درموئید تخمدان مو و دندان وجود دارد؟
کیست‌های درموئید از سلول‌های زایشی تشکیل می‌شوند. سلول‌هایی که در نهایت تبدیل به تخمک یا سلول‌های اسپرم می‌شوند. سلول‌های زایشی دارای سه لایه هستند که این لایه‌ها به مرور، طی رشد جنین به بافت، اندام‌ها و سیستم‌های بدن تبدیل می‌شوند:
- اکتودرم: اکتودرم (Ectoderm) یکی از سه لایه زایای اولیه است که در نهایت به پوست، مو، غدد عرق و دندان تبدیل می‌شود.
- مزودرم (Mesoderm): مزودرم در نهایت تبدیل به ماهیچه و بافت پیوندی می‌شود.
- اندودرم (Endoderm): اندودرم در نهایت تبدیل به روده و اندام‌های داخلی مختلف می‌شود.
گاهی اوقات، لایه‌های زایشی به طور غیرطبیعی رشد می‌کنند؛ به شکلی که بافت‌های تکامل یافته به یکدیگر می‌چسبند و تشکیل کیست درموئید تخمدان می‌دهند. این کیست اغلب حاوی مو و دندان است، ولی ممکن است بافت‌های دیگری که در هر یک از لایه‌های زایشی سلول زایا رشد می‌کنند نیز در داخل کیست دیده شود.
چگونه کیست مویی تخمدان را تشخیص دهیم؟
کیست‌های درموئید تخمدان در بیش‌تر مواقع علائم خاصی ندارند و احتمالاً در طی یکی از جلسات دوره‌ای تصویر برداری پزشکی متوجه آن خواهید شد. رادیولوژیست شما با سونوگرافی شکمی یا ترنس واژینال می‌تواند متوجه وجود کیست مویی تخمدان در بدن شما شود. کیست‌های درموئید ظاهر مشخصی دارند که تشخیص آن با تصویر برداری آسان است. رادیولوژیست‌ها و پزشکان حرفه‌ای در اغلب موارد قادر به تشخیص ۱۰۰ درصدی کیست‌های درموئید هستند.
در موارد کمی، برای تشخیص کیست‌های مویی تخمدان از MRI استفاده می‌شود. در صورتی که سونوگرافی اطلاعات کافی را برای تشخیص نوع کیست به رادیولوژیست ندهد، MRI می‌تواند دید عمیق‌تری را نسبت به ساختار کیست به او ارائه کند.
آیا کیست‌های درموئید تخمدان حتماً باید خارج شوند؟
همه کیست‌های مویی تخمدان نیاز به برداشتن ندارند. فقط در صورتی که کیست شما بیش از حد بزرگ شده باشد (قطر کیست بیش‌تر از ۵ سانتی متر باشد)، اگر عوارض و مشکلاتی در بدن ایجاد کند یا در صورتی که ریسک بدخیم شدن آن وجود داشته باشد، پزشک به شما توصیه می‌کند آن را بردارید.
آیا کیست‌های مویی بدون درمان رفع می‌شوند؟
خیر، بعضی از انواع کیست‌های تخمدان به مرور زمان خود به خود ناپدید می‌شوند؛ ولی کیست‌های درموئید تا زمانی که عمل جراحی انجام دهید و آن را بردارید باقی می‌مانند. دو روش برای برداشتن کیست درموئید تخمدان وجود دارد:
- عمل سیستکتومی تخمدان: نوعی عمل جراحی برای برداشتن کیست تخمدان است که در آن کیست را برمی‌دارند و باروری نیز حفظ می‌شود.
- عمل اوفورکتومی یا تخمدان‌برداری: در این عمل، کل تخمدان را همراه با کیست برمی‌دارند.
بیش‌تر جراحان، کیست‌های درموئید تخمدان را با استفاده از عمل لاپاروسکوپی از بدن خارج می‌کنند. در این نوع عمل، برش‌های کوچکی در شکم ایجاد می‌شود. اگر کیست شما بیش از حد بزرگ باشد، در هر دو تخمدان کیست داشته باشید یا کیست شما بدخیم باشد، ممکن است جراح شما عمل متفاوتی به نام لاپاراتومی را پیشنهاد دهد. در لاپاراتومی برش‌های بزرگ‌تری روی دیواره شکم ایجاد می‌شود. در هر صورت، جراح بسته به وضعیت شما بهترین گزینه‌های جراحی موجود را پیشنهاد می‌دهد.
کیست‌های مویی تخمدان چگونه درمان می‌شوند؟
دکترها اغلب وجود کیست مویی تخمدان را طی آزمایش برای سایر موارد (مانند سونوگرافی بارداری)کشف می‌کنند. ابتدا دکتر معاینه اولیه را انجام می‌دهد که شامل موارد زیر است:
- چک کردن علائم حیاتی
- معاینه و سونوگرافی شکم و لگن
- دریافت پرونده پزشکی و تاریخچه سلامت
- آزمایش خون
- تست بارداری
درمان کیست‌های درموئید تخمدان نیازمند برداشتن خود کیست و در موارد نادری که تخمدان تحت تاثیر قرار می‌گیرد، برداشتن خود تخمدان می‌باشد. گزینه‌های پیش رو بسیار به وخامت شرایط کیست و تصمیم بیمار مبنی بر این که می‌خواهد مادر شود یا نه بستگی دارد.
چگونه از کیست دروئید تخمدان جلوگیری کنیم؟
امکان کاهش ریسک در کیست‌های مویی تخمدان وجود ندارد. زیرا این نوع کیست پیش از تولد تشکیل می‌شود.
اگر کیست مویی تخمدان داریم، باید انتظار چه درمانی را داشته باشیم؟
اگر نگران هستید که کیست شما بترکد یا دچار پیچ خوردگی تخمدان شوید، پزشک شما به احتمال زیاد جراحی را توصیه می‌کند. ولی اگر کیست شما مشکل خاصی برای شما ایجاد نکرده و ریسکی ندارد، می‌توانید جراحی انجام ندهید و به جای آن، کیست را تحت نظر پزشکی نگه دارید.
آیا کیست درموئید تخمدان برگشت پذیر است؟
جراحی، گزینه مطمئنی برای درمان این نوع کیست به شمار می‌رود. کیست‌های درموئید تخمدان تنها در ۳ یا ۴ درصد موارد بازمی‌گردند. بنابراین می‌توان با تقریب خوبی گفت که این نوع کیست به احتمال زیاد برگشت پذیر نیست.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
بهتر است علاوه بر این که به طور منظم برای سونوگرافی به به رادیولوژیست و پزشک زنان مراجعه می‌کنید، به علائم کیست ترکیده یا پیچ خوردگی تخمدان نیز دقت داشته باشید. در صورتی که علائم و نشانه‌های زیر را در خود مشاهده می‌کنید، سریع‌تر به دکتر خود مراجعه نمایید:
- درد شدید در شکم (زمانی که بیش‌تر اوقات درد شدیدی را در پایین سمت راست شکم خود احساس کنید. نیازی نیست این درد همیشگی باشد.)
- حالت تهوع و استفراغ
- سرگیجه
- خونریزی
- تب
آیا کیست مویی تخمدان همان جنین است؟
خیر، کیست درموئید تخمدان ترکیبی از بافت‌های تکامل یافته و مایعی چسبناک است که زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌ها رشد غیرطبیعی داشته باشند. بنابراین دلیل وجود بافت‌های تکامل یافته مثل دندان، پوست و … در کیست، رشد غیر طبیعی سلول‌ها می‌باشد و به جنین مربوط نیست.
سخن آخر
کیست‌های درموئید تخمدان توده‌های خوش خیمی هستند که از بدو تولد در تخمدان‌ها بروز می‌کنند. داخل کیست، مواد چربی همراه با بافت‌هایی از جنس دندان، مو و استخوان وجود دارد. این کیست‌ها طی رشد و تکامل جنین و زمانی به وجود می‌آیند که سلول‌ها در جایی اشتباه حبس می‌شوند. این سلول‌ها به مرور رشد می‌کنند و به سلول‌های بافتی کامل تبدیل می‌شوند که باعث به وجود آمدن مو و دندان داخل کیست می‌شوند.
این کیست‌ها به ندرت علائم و نشانه خاصی دارند. با این حال، اگر علائمی ظاهر شود، معمولاً درد در ناحیه شکم خواهد بود.
این که داخل بدن شما کیستی وجود داشته باشد که حاوی بافت‌هایی مثل پوست و مو است، می‌تواند ترسناکو عجیب به نظر برسد. خبر خوب این است که این توده خوش خیم است. تشخیص این نوع کیست باعث می‌شود که از وجود آن آگاه باشید و بتوانید با پزشک خود آن را تحت نظر قرار دهید. اگر کیست کوچک باشد و نشانه‌ای نداشته باشد، دکتر فقط توصیه می‌کند که آن را تحت نظر قرار دهید. ولی اگر علائم دارید یا ریسکی برای بروز مشکل در آینده وجود داشته باشد، می‌توانید با عمل جراحی آن را خارج کنید.
بنابراین جایی برای نگرانی نیست، در صورت مشاهده علائم بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید و دغدغه‌های خود را با او در میان بگذارید.