همه چیز درباره ویتامین K

ویتامین K چیست؟ و انواع آن

ویتامین K یکی از ویتامین مهم برای انسان بشمار رفته که نقش مهمی در فعال‌سازی پروتئین‌های مختلف در بدن دارد. این ویتامین به عنوان یک عامل مهم در فرآیندهای خونی و تنظیم انعقاد خون شناخته می‌شود. ویتامین K به دو نوع اصلی شناخته می‌شود که در ادامه معرفی خواهند شد. با پینو بیبی همراه باشید تا همه چیز را درباره ویتامینK بدانید. پیشتر نیز تیم متخصص پینو بیبی به معرفی ویتامین‌های A، B و D در مجله اینترنتی پینو بیبی پرداخت. 

انواع ویتامین K

ویتامین K1 (فیلوکوئینون): این نوع از ویتامین K در مواد غذایی مانند سبزیجات یافت می‌شود. نقش اصلی ویتامین K1 انعقاد خون در دستگاه گوارش است. ویتامین K1 بیشتر در مواد غذایی گیاهی یافت می‌شود، به ویژه در سبزیجات مانند کلم، اسفناج، برگ‌های کلم بروکلی، پیاز و گیاهان دیگر.

ویتامین K2 (مناکینون): ویتامین K2 در مواد غذایی مانند گوشت، تخم‌مرغ، ماهی و محصولات لبنی یافت می‌شود. همچنین، برخی باکتری‌های موجود در دستگاه گوارش انسان می‌توانند ویتامین K2 تولید کند. این نوع از ویتامین K نقش مهمی در تنظیم و توزیع کلسیم در بدن دارد. به عبارت دیگر، ویتامین K2 به کلسیم کمک می‌کند تا به مکان‌های صحیح در بدن مانند استخوان‌ها و دندان‌ها منتقل شود و از رسوب کلسیم در محیط‌های غیرمناسب جلوگیری می‌کند.

ویتامین K3 (منادیون): ویتامین K3 یکی از انواع ویتامینK است. ویتامین K3 به طور مصنوعی تولید شده و در برخی مکمل‌های تغذیه‌ای قرار می‌گیرد. به طور کلی، ویتامین K3 به عنوان یک منبع ویتامین K در تغذیه افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما باید توجه داشت که نسخه‌های مصنوعی ویتامینK ممکن است به میزان کمتری از ویتامین K1 و K2 در مواد غذایی طبیعی موجود باشند. همچنین، مصرف بالای ویتامین K3 ممکن است به افراد آسیب بزند و عوارض جانبی داشته باشد. استفاده از نسخه‌های مصنوعی ویتامین K در برخی کشورها به دلیل مخاطراتی که درپی دارد ممنوع شده است. بنابراین بهتر است در صورت نیاز به مصرف ویتامینK ، از مواد غذایی طبیعی مانند سبزیجات، گوشت، تخم‌مرغ و ماهی استفاده کنید.

عوارض کمبود ویتامین K

کمبود ویتامین K می‌تواند منجر به مشکلات خونریزی و کاهش ساخت پروتئین‌های مهمی مانند پروتئین‌های خونی (فاکتورهای انعقادی) شود. این مشکل معمولاً با مصرف ویتامین K اصلاح می‌شود. ویتامین K برای حفظ سلامت استخوان‌ها و جلوگیری از کاهش چگالی استخوان نیز مفید می‌باشد. همچنین، ویتامین K2 به عنوان یک فاکتور مهم در محافظت از سلامت عروق خونی و پیشگیری از رسوب کلسیم در عروق نیز شناخته می‌شود. این ویتامین در انواع مختلفی از مناکینون‌ها (MK) طبقه‌بندی می‌شود، مانند MK-4 و MK-7، که هر کدام ویژگی‌ها و عملکردهای خاصی دارند. البته باید توجه داشت که مصرف ویتامین K به عنوان مکمل یا درمان نیاز به مشورت با یک پزشک یا متخصص تغذیه دارد، زیرا مصرف نادرست و بی‌دلیل ویتامین K منجر به بروز مشکلات جبران‌ناپذیر برای فرد شود.

فواید مصرف ویتامین K

پیشگیری از بیماری هموراژیک در نوزادان: ویتامین K برای پیشگیری از بیماری هموراژیک در نوزادان بسیار اهمیت دارد. بیماری هموراژیک در نوزادان به علت نقص ویتامین K است که در بدن آن‌ها ایجاد می‌شود.

انعقاد خون: ویتامین K نقش اساسی در تنظیم فرآیند انعقاد خون دارد. این ویتامین به عنوان عامل اصلی در تولید پروتئین‌های خونی مهم مانند پروترومبین و فاکتورهای انعقادی عمل می‌کند. این پروتئین‌ها به تشکیل لخته‌های خونی کمک کرده و از خونریزی مداوم جلوگیری می‌کند.

حفظ سلامت استخوان‌ها: ویتامینK نقش مهمی در محافظت از سلامت استخوان‌ها دارد. این ویتامین به تعادل کلسیم در بدن کمک می‌کند و از رسوب کلسیم در محیط‌های غیرمناسب مانند عروق جلوگیری می‌کند. این تعادل کلسیم در استخوان‌ها و دندان‌ها به تقویت ساختارهای استخوانی کمک می‌کند و از کاهش چگالی استخوان جلوگیری می‌کند. علاوه بر این ویتامین  Kبه بهبود توده‌های استخوانی در بیماران مبتلا به بتا تالاسمی (نوعی اختلال خونی) کمک می‌کند.

پیشگیری از رسوب کلسیم در عروق: ویتامینK نقش مهمی در جلوگیری از رسوب کلسیم در عروق و شریان‌ها دارد. این ویتامین به کلسیم کمک می‌کند تا به مکان‌های صحیح منتقل شود و از تشکیل رسوبات کلسیمی در دیواره عروق جلوگیری می‌کند. این کار می‌تواند به حفظ سلامت عروق خونی و کاهش خطر ابتلا به اختلالات قلبی – عروقی کمک کند.

معکوس کردن اثرات وارفارین اضافی: وارفارین یک نوع داروی ضد انعقاد خون است و برای پیشگیری از تشکیل لخته‌های خونی هنگام اعمال جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. وارفارین با کاهش تولید عامل‌های انعقادی (فاکتورهای انعقادی) در خون، باعث کاهش توانایی خون برای تشکیل لخته می‌شود. ویتامین K عامل اصلی در تولید فاکتورهای انعقادی است. بنابراین، مصرف بیش از حد ویتامین K می‌تواند اثرات وارفارین را معکوس کند و سبب انعقاد خون شود.

ویتامین K در چه مواد غذایی وجود دارد؟

ویتامینK در مواد غذایی مختلفی وجود دارد. دو شکل اصلی ویتامینK که K1  (فیلوکوئینون) و K2 (مناکینون) نام دارند، در مواد غذایی مختلفی یافت می‌شوند. در ادامه، لیستی از منابع غذایی اصلی هر دو شکل ویتامینK آورده شده است:

مواد خوراکی حاوی ویتامین K1 (فیلوکوئینون):

• سبزیجات خوراکی مانند کلم، گل کلم، اسفناج، کاهو، جعفری و برگ‌های کرفس
• مواد غذایی مشتق شده از گیاهان خوراکی مانند روغن‌های گیاهی (مانند روغن کلزا و روغن سویا)

مواد خوراکی حاوی ویتامین K2 (مناکینون):

• محصولات لبنی مانند پنیر و کره
• انواع ماهی‌های چرب
• کبد حیوانات

همچنین، ویتامین K2 به صورت طبیعی توسط باکتری‌های موجود در دستگاه گوارش انسان نیز تولید می‌شود. از این رو، حضور باکتری‌های سالم در دستگاه گوارش می‌تواند به مقدار موجودی ویتامین K2 در بدن کمک کند. اهمیت ویتامینK در پشتیبانی از عملکرد خوب سیستم گوارشی و پیشگیری از مشکلات خونی را نمی‌توان نادیده گرفت. بنابراین حضور مناسب این ویتامین در رژیم غذایی اهمیت بسزایی دارد.

روزانه چه مقدار ویتامین K باید مصرف کنیم؟

مقدار روزانه توصیه ‌شده برای مصرف ویتامین K برای افراد ممکن است متفاوت باشد و به عواملی مانند سن، جنسیت و وضعیت سلامت فرد بستگی داشته باشد. مقادیر معمولی توصیه شده (RDA) برای ویتامین K بر اساس دسته‌های سنی به شرح زیر است:

مصرف مجاز ویتامینK برای نوزادان تا کودکان ۳ سال:

نوزادان تا ۶ ماه: حدود ۲.۰ میکروگرم (mcg) در روز

کودکان ۷ تا ۱۲ ماه: حدود ۲.۵ میکروگرم (mcg) در روز

کودکان یک تا ۳ سال: حدود ۳۰ میکروگرم (mcg) در روز

مصرف مجاز ویتامین K برای کودکان و نوجوانان:

کودکان ۴ تا ۸ سال: حدود ۵۵ میکروگرم (mcg) در روز

پسران ۹ تا ۱۳ سال: حدود ۶۰ میکروگرم (mcg) در روز

دختران ۹ تا ۱۳ سال: حدود ۶۰ میکروگرم (mcg) در روز

پسران ۱۴ تا ۱۸ سال: حدود ۷۵ میکروگرم (mcg) در روز

دختران ۱۴ تا ۱۸ سال: حدود ۷۵ میکروگرم (mcg) در روز

مصرف مجاز ویتامین K برای بزرگسالان:

مردان ۱۹ سال به بالا: حدود ۱۲۰ میکروگرم (mcg) در روز

زنان ۱۹ سال به بالا: حدود ۹۰ میکروگرم (mcg) در روز

نشانه‌های کمبود ویتامین K

کمبود ویتامینK در بدن می‌تواند منجر به مشکلات خونی و سایر علائم ناشی از آن شود. در ادامه، نشانه‌هایی از کمبود ویتامینK بیان شده است:

خونریزی‌های غیرمعمول: کمبود ویتامین K باعث می‌شود فرآیند لخته‌ شدن خون ناپایدار شود، به این معنا که به خونریزی غیرمعمول و مخصوصاً خونریزی‌های طولانی‌تر پس از جراحی‌ها یا زخم می‌انجامد. این خونریزی ممکن است در محل‌های مختلفی از بدن اتفاق بیافتد، از جمله لثه‌ها، دستگاه گوارش و زیر پوست.

خونریزی لثه‌ها: کمبود ویتامین K حتی در صورت استفاده از مسواک‌های نرم و مناسب، می‌تواند باعث خونریزی لثه‌ها شود.

وجود خون در ادرار و مدفوع: نفوذ خون در ادرار و مدفوع ممکن است نشانه‌های ازکمبود ویتامینK باشند.

زخم‌های ناشی از خونریزی داخلی: کمبود ویتامینK می‌تواند به زخم‌های ناشی از خونریزی داخلی منجر شود که اغلب به راحتی متوجه این خونریزی‌ها نشده و تا زمانی که مقدار آن زیاد نشود، شناخته نمی‌شود.

اختلال در کلیه فعالیت‌های خونی: کمبود ویتامینK می‌تواند عملکرد کلیه فعالیت‌های خونی را تحت تاثیر قرار دهد و به اختلالات خونی منجر شود.

اختلال در عملکرد کبد: ویتامین K برای سلامت کبد نیز ضروری است. کمبود ویتامینK ممکن است به اختلال در عملکرد کبد بیانجامد.

مصرف ویتامینK در دوران بارداری

استفاده از ویتامینK در دوران بارداری ممکن است تنها به عنوان یک مکمل و در موارد خاص و با توصیه پزشک مورد استفاده قرار گیرد. ویتامینK از اهمیت بسیاری برخوردار است و در دوران بارداری نیز نقش مهمی در حفظ سلامت مادر و نوزاد دارد. در زیر تعدادی از فواید مصرف ویتامینK در دوران بارداری و برای نوزادان پس از تولد بیان شده است:

پیشگیری از کمبود ویتامین K در نوزادان: ویتامین K نقش مهمی در فرآیند انعقاد خون ایفا می‌کند. ممکن است نوزادان با نقص ویتامینK متولد شوند که این مشکل می‌تواند به علت کمبود ویتامین K در جسم مادر یا مشکلات دیگر مرتبط با جذب ویتامینK در نوزادان باشد. برای پیشگیری از نقص ویتامینK در نوزادان، در بسیاری از موارد، ویتامینK به صورت تزریقی به نوزادان تازه متولد شده منتقل می‌شود. همچنین، در برخی جوامع، مادران باردار می‌توانند مکمل‌های ویتامینK را تحت نظر پزشک مصرف کنند.

پیشگیری از سرطان کبد نوزادان: ویتامین K همچنین می‌تواند در پیشگیری از سرطان کبد نوزادان (که به نام همولیتیک کبد نوزادان معروف است) موثر باشد.

پشتیبانی از سلامت عروق خونی نوزادان: ویتامین K نقش مهمی در سلامت عروق خونی نوزادان بازی می‌کند و ممکن است از خونریزی‌های ناشی از ضعف عروق خونی پیشگیری کند.

همچنین، ویتامین K برای سلامت عمومی مادران باردار نیز اهمیت دارد، اما در اکثر موارد نیاز به مکمل‌های ویتامین K برای مادران باردار وجود ندارد. به هر حال، در صورت تغذیه نامناسب یا داشتن نیازهای خاص، پزشک ممکن است توصیه‌های خاصی را برای مادران باردار ارائه کند. در نهایت، مهمترین نکته این است که همیشه با پزشک خود در مورد نیازهای تغذیه‌ای و مصرف مکمل‌های ویتامینی در دوران بارداری مشورت کنید.

میزان مصرف ویتامین K برای خانم‌های باردار

مقدار مصرف روزانه ویتامین K برای زنان باردار می‌تواند متغیر بوده و بستگی به موارد مختلفی، از جمله وضعیت فردی، میزان مصرف ویتامین K از منابع غذایی و توصیه‌های پزشکی دارد. زمانی که یک زن باردار برنامه غذایی خود را از پزشک یا متخصص تغذیه خود دریافت می‌کند، مقدار ویتامین K توصیه ‌شده بر اساس نیازهای خاص او مشخص شود.

در برخی موارد، در صورت نیاز به افزایش مقدار ویتامینK در سیستم خونی مادر، پزشکان ممکن است توصیه کنند که زنان باردار مکمل‌های ویتامین K مصرف کنند. این نیاز ممکن است به دلیل مشکلات خونی مانند نقص ویتامینK در نوزادان یا بعضی مشکلات ژنتیکی باشد. به همین دلیل، بهترین راهنمایی برای مقدار مصرف ویتامینK در دوران باردار، مشاوره و توصیه پزشک یا متخصص تغذیه است.

علائم کمبود ویتامین K در نوزادان

کمبود ویتامین K در نوزادان می‌تواند به مشکلات جدی خونریزی و خونریزی‌های غیرمعمول در آن‌ها منجر شود. این مشکلات به عنوان بیماری نقص ویتامینK نوزادان شناخته می‌شوند. نوزادان در دوران جنینی و در ایام اولیه زندگی خود از ویتامین K کمتری برخوردار هستند و بدن آن‌ها نمی‌تواند به خوبی این ویتامین را تولید یا جذب کند. به همین دلیل، کمبود ویتامین K می‌تواند به مشکلات خونی در نوزادان منجر شود. نشانه‌ها و علائم کمبود ویتامینK در نوزادان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

خونریزی از لثه‌ها: این مسئله یکی از شایع‌ترین علائم کمبود ویتامینK در نوزادان است. خونریزی لثه‌ها ممکن است به صورت غیرمعمول و طولانی‌ اتفاق بیفتد.

خونریزی از دستگاه گوارش: خونریزی از دهان یا وجود خون نشانه‌هایی از کمبود ویتامینK در نوزادان است.

خونریزی داخلی: کمبود ویتامینK می‌تواند به خونریزی داخلی در نوزادان منجر شود.

برای پیشگیری از کمبود ویتامینK در نوزادان، اکثر کشورها توصیه می‌کنند که نوزادان تازه متولد در روز اول تولد تزریق ویتامینK داشته باشند. این تزریق به نوزادان کمک می‌کند تا به مقدار کافی ویتامین K در بدن‌شان داشته باشند و از خونریزی‌های غیرمعمول پیشگیری شود. اگر شما نگرانی در مورد کمبود ویتامینK در نوزادان دارید و یا علائمی شبیه به موارد فوق مشاهده می‌کنید، باید به پزشک خود مراجعه کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب را دریافت کنید.

تزریق ویتامین K به نوزاد و ضرورت انجام آن

همان طور که پیش از این اشاره شد یکی از بیماری‌های نوزادان بعد از تولد، بیماری هموراژیک در نوزادان است. این بیماری معمولاً در هفته‌ها و ماه‌های اولیه پس از تولد نوزادان ظاهر می‌شود و ممکن است با خونریزی‌های ناشی از کاهش فرآیند انعقاد خون همراه باشد. در نوزادان، سیستم انعقادی خون هنوز به طور کامل شکل‌ نگرفته و تولید پروتئین‌های خونی مهم مانند پروترومبین کامل نشده است. ویتامین K نقش اصلی در تولید این پروتئین‌ها و تنظیم فرآیند انعقاد خون دارد.

برای پیشگیری از بیماری هموراژیک در نوزادان، معمولاً در بیمارستان پس از تولد، ویتامینK به نوزادان تزریق می‌شود. این تزریق ویتامینK به نوزادان تازه متولد برای تقویت سیستم انعقادی خون آن‌ها انجام می‌شود تا از خونریزی‌های ناشی از نقص ویتامینK جلوگیری شود. این تزریق معمولاً به صورت ویتامین K1 انجام می‌شود. پیشگیری از بیماری هموراژیک در نوزادان با استفاده از ویتامینK از مهمترین اقدامات پزشکی بعد از تولد است و به نوزادان کمک می‌کند تا خونریزی‌های ناشی از نقص ویتامینK در آنان کاهش یابد و سلامت آن‌ها حفظ شود.

مشکلات ناشی از ویتامین K اضافی در بدن

مصرف مقادیر زیاد از ویتامینK از طریق مکمل‌ها یا مصرف بیش از حد مواد غذایی غنی از این ویتامین ممکن است به مشکلات ناشی از افزایش مقدار ویتامینK در بدن منجر شود. این مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشند:

خونریزی هماتولوژیک: مصرف زیاد ویتامینK می‌تواند به افزایش فاکتورهای لخته‌خونی در بدن منجر شود، که به نوبه خود می‌تواند به خونریزی غیرمعمول منجر شود.

تداخل با داروها: ویتامینK با برخی داروها و مکمل‌ها تداخل داشته و ممکن است اثربخشی آن‌ها را کاهش دهد. به عنوان مثال، آنتی‌کوآگولانت‌ها (داروهای کاهش لخته‌خونی) با ویتامینK تداخل دارند و مصرف زیاد آن می‌تواند اثربخشی این داروها را کاهش دهد.

مشکلات گوارشی: مصرف زیاد ویتامینK ممکن است مشکلات گوارشی مانند تهوع، استفراغ، و اسهال را ایجاد یا تشدید کند.

مشکلات کلیوی: مصرف زیاد ویتامینK ممکن است منجر به آسیب به کلیه و بالا رفتن مقدار کلسیم در ادرار شود، که این موضوع مشکلات کلیوی را ایجاد یا تشدید می‌کند.

برای جلوگیری از مشکلات ناشی از مصرف زیاد ویتامینK، مهم است که میزان مصرف این ویتامین را در مرزهای توصیه‌ شده نگه دارید و در صورت نیاز، قبل از مصرف مکمل‌های ویتامینی با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید. همچنین، اگر داروهای خاصی مصرف می‌کنید، با پزشک خود در مورد اثرات تداخلی آن با ویتامینK مشورت کنید.