چگونه اقدام به درمان اسهال کودکان کنیم؟ اگر مادر یک کودک یا نوزاد هستید، حتماً شما هم بارها تجربه اسهال و استفراغ کودکتان را داشته‌اید. دلایل زیادی وجود دارد که می‌تواند منجر به اسهال در کودکان شود و اغلب اوقات مسئله جدی نیست اما نگرانی مادران از ادامه‌دار بودن این وضعیت در کودکشان است. چرا کودکان به اسهال مبتلا می‌شوند؟ آیا می‌توان اقدام به درمان اسهال کودکان در خانه کرد؟ چه زمانی باید برای بررسی وضعیت کودک به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر اسهال کودکتان شما را نیز دچار نگرانی کرده است، تا انتهای این مقاله از مادر شو با ما همراه باشید. قصد داریم نکاتی را از علت ابتلا به اسهال تا راه‌های درمان آن در اختیارتان بگذاریم که دانستن آن‌ها برای هر مادری واجب است. فراموش نکنید که اگر شما به عنوان یک مادر اطلاعات عمومی بیشتری راجع‌به وضعیت بدن و سلامتی کودکتان داشته باشید، قدم بزرگی در جهت حفظ سلامت فرزندتان برداشته‌اید.
اسهال واکنش طبیعی بدن برای از بین بردن قارچ‌ها، میکروب‌ها یا ویروس‌هاست. پس زمانی که کودکتان به اسهال مبتلا است باید بدانید که بدن او در حال مبارزه با یک ویروس یا میکروب است. تشخیص علت اسهال به شما کمک می‌کند سریع‌تر آن را درمان کنید چراکه اسهال اگرچه به خودی خود یک وضعیت جدی نیست؛ اما ادامه‌دار بودن می‌تواند منجر به از دست رفتن آب بدن و بروز مشکلات بسیار جدی شود.
انواع اسهال در کودکان را بشناسید
اگر به دنبال بهترین راه درمان اسهال کودکان زیر دو سال یا بالای دو سال در خانه هستید، ابتدا باید انواع اسهالی که کودکتان به آن مبتلا است را تشخیص دهید. برخی از مادران به محض مشاهده ابتلای کودک به اسهال راهی درمانگاه و بیمارستان می‌شوند. برخی دیگر تا زمانی که کار کودک به بیمارستان و بستری شدن نکشد، این اسهال را جدی نمی‌گیرند! آشنایی با انواع اسهال و دلایل ابتلا به آن کمک می‌کند در مواقع لزوم به پزشک مراجعه کنید.
اسهال حاد
به اسهالی که ظرف سه روز بهبود یابد، اسهال حاد یا کوتاه مدت گفته می‌شود. علت ایجاد این نوع از اسهال در ۹۰ درصد مواقع عفونت‌های باکتریایی و ویروسی است. شانس درمان اسهال حاد با روش‌های خانگی بیشتر است؛ اگرچه همه چیز به شدت وضعیت اسهال بستگی دارد. اگر تعداد دفعات دفع مدفوع توسط کودک در طول روز بسیار زیاد است، بهتر است هرچه زودتر به پزشک مراجعه کنید. اما اگر شدت اسهال زیاد نیست، با درمانهای خانگی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم، می‌توانید اسهال کودکتان را درمان کنید.
اسهال مزمن
به اسهالی که بیش از سه روز ادامه داشته باشد، اسهال طولانی مدت یا مزمن گفته می‌شود. اگر درمانهای خانگی طی ۳ روز مؤثر نبودند، درمان پزشکی باید صورت بگیرد چراکه کودک در معرض خطرهایی چون از دست رفتن آب بدنش است. اگرچه اسهال خفیف این مشکل را ایجاد نمی‌کند اما اسهال شدید و طولانی و بدتر شدن وضعیت آن طی چند روز می‌تواند سلامتی کودک را تهدید کند.
چرا کودکم به اسهال مبتلا شده است؟
پیش از آنکه راه‌های درمان اسهال کودکان را بررسی کنیم، بد نیست بدانید که اصلاً چرا کودکان به اسهال مبتلا می‌شوند؟ اسهال به وضعیتی گفته می‌شود که در آن مدفوع کودک بیش از حد معمول آبکی بوده و معمولاً در این وضعیت کودک دچار تعدد دفع مدفوع نیز می‌شود. اسهال به دلایل متفاوتی رخ می‌دهد. در ادامه به مهم‌ترین این دلایل که هر مادری باید از آن‌ها مطلع باشد اشاره کرده‌ایم.
مسمومیت غذایی
یکی از شایع‌ترین دلایل ابتلا به اسهال در کودکان زیر پنج سال است. فراموش نکنید که سیستم ایمنی بدن کودکتان در مقایسه با شما بسیار ضعیف‌تر است. بنابراین مواد غذایی فاسد شده به ویژه غذاهای کنسروی و تاریخ گذشته به راحتی می‌توانند این وضعیت را برای کودک ایجاد کنند. اگر نسبت به انتخاب رژیم غذایی کودک خود حساسیت و توجه بیشتری داشته باشید، دیگر نیازی نیست درگیر درمان اسهال کودکان بالای دو سال خود شوید که دلیل آن مسمومیت غذایی است.
علائم اسهال بر اثر مسمومیت غذایی
چگونه تشخیص دهیم کودکمان بر اثر مسمویت غذایی دچار اسهال شده است؟ این نوع مسمومیت که بر اثر خوردن و آشامیدن رخ می‌دهد، علاوه بر اسهال علائم دیگری نیز دارد. علائمی زیر از نشانه‌هایی هستند که خبر از مسمویت غذایی می‌دهند.
- درد شکم
- · بی‌حالی و ضعف
- · حالت تهوع
- بی‌اشتهایی
- · استفراغ
اسهال ناشی از مسمومیت غذایی معمولاً تا چند روز ادامه دارد.
درمان سریع اسهال بر اثر مسمویت غذایی
درمان اسهال کودکان بر اثر مسمومیت غذایی، اگر این مسمومیت شدید نباشد در خانه امکان‌پذیر است. اما باز هم تا حدود زیادی به این بستگی دارد که مسمومیت غذایی به چه دلیل رخ داده باشد. برخی از مسمویت‌های غذایی چندان موضوع مهمی نبوده و با چند روز استراحت و مصرف مایعات بهبود می‌یابند درحالی‌که برخی دیگر از مسمومیت‌ها به محض تشخیص جز با رسیدگی پزشکی درمان نخواهند شد.
درمانهای خانگی اسهال بر اثر مسمومیت غذایی
پیش از هر چیزی کودک را متقاعد کنید که استراحت کافی داشته باشد. جنب‌وجوش زیاد وضعیت را بدتر می‌کند. مهم‌ترین توصیه به هنگام اسهالی که بر اثر مسمومیت غذایی رخ داده این است که از دادن غذاهای دیر هضم به کودک جدا خودداری کنید. مصرف عسل، موز، کته با ماست، سبزیجات آبپز، آب مرغ، آبمیوه طبیعی، پوره سیب زمینی، بلغور و جو دوسر در زمان اسهال می‌توانند به بهتر شدن وضعیت کودک کمک کنند.
نوشیدن آب زیاد به جبران آب از دست رفته بدن کودک کمک می‌کند. اما اگر احساس کردید کودک دچار خشکی دهان یا کم شدن ادرار شده است، بهتر است هر چه زودتر درمان خانگی را متوقف کرده و به پزشک مراجعه کنید.
درمان دارویی اسهال بر اثر مسمومیت غذایی
داروهایی چون پپتوبیسمول یا ایمودیوم به کنترل اسهالی که بر اثر مسمومیت غذایی رخ داده است کمک می‌کنند. اما توصیه ما به شما این است که اگر وضعیت کودک بهتر نشد، برای تجویز دارو به پزشک مراجعه کنید و از مصرف داروها به صورت خودسرانه پرهیز کنید. تجویز دارو توسط پزشک، پس از تشخیص علت مسمومیت غذایی صورت می‌گیرد. برای مثال اگر مسمومیت غذایی بر اثر نوشیدن شیر اتفاق افتاده باشد، مجاز به دادن داروهای کنترل اسهال به کودکان نیستید.
عفونت ویروسی مانند ویروس روتاویروس
پس از مسمویت غذایی، عفونت‌های ویروسی نیز از دلایل بسیار شایع ابتلای کودکان زیر پنج سال به اسهال هستند. روتاویروس از شایع‌ترین ویروس‌هایی است که ایجاد اسهال می‌کند. این ویروس بسیار مسری بوده و به سرعت منتقل می‌شود. راه انتقال روتاویروس مدفوع آلوده است. کودکان نوپا که به تازگی شروع به استفاده از دستشویی به تنهایی کرده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به این ویروس هستند.
چرا؟ چون ممکن است نتوانند به خوبی دست‌هایشان را با آب و صابون بشویند. در نتیجه خودشان آلودگی و ویروس را به خود یا سایر کودکان منتقل می‌کنند. به دلیل مسری بودن این ویروس است که به مادران توصیه می‌شود حتماً هر بار پس از تعویض پوشک نوزاد خود، دست‌هایشان را به خوبی بشویند تا این ویروس را به نوزاد یا دیگر کودکانشان منتقل نکنند.
علائم اسهال بر اثر عفونت ویروسی
از کجا بدانیم اسهالی که کودک به آن مبتلا شده است بر اثر یک عفونت ویروسی مانند روتاویروس است؟ اگر اسهال با علائمی چون:
- تب شدید
- · اسهال آبکی (میزان آبکی بودن اسهال بیش از سایر انواع اسهال است)
- · تهوع
- · استفراغ
همراه بود؛ به ویژه اگر کودک زیر پنج سال است، به احتمال زیاد علت اسهال ابتلا به ویروس است.
توجه داشته باشید که احتمال کم آبی بدن در این نوع اسهال، بیشتر است بنابراین باید مراقبت بیشتری داشته باشید. احساس تشنگی شدید، بی‌حالی، چشم‌های گودرفته، پوست خشک و احساس سرگیجه شدید زنگ خطرهایی هستند که نشان می‌دهند بدن کودک در حال مقابله با کم آبی شدید است؛ هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
توصیه‌های خانگی درمان اسهال ویروسی
- اگر کودک علائم کم آبی شدید نشان می‌دهد وقت را تلف نکنید و سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
- مصرف مایعات زیاد به ویژه آب توصیه می‌شود. آبمیوه‌های شرکتی و نوشابه ممکن است وضعیت را بدتر کنند. در صورت مصرف آبمیوه، فقط آبمیوه طبیعی و رقیق به او بدهید.
- اگر کودک همراه اسهال دچار استفراغ است، وعده‌های غذایی او را به وعده‌های کوچک و مقوی تقسیم‌بندی کنید. (غذاهای سرخ کردنی، پر ادویه و فست فود مجاز نیستند.)
درمان دارویی اسهال ویروسی
برای درمان اسهال کودکان در صورتی که بر اثر عفونت ویروسی رخ داده باشد، اگر دستورالعمل‌های فوق طی یک الی سه روز مؤثر نبودند، به پزشک مراجعه کنید و به هیچ عنوان دارویی را بدون تجویز پزشک به کودک ندهید. در صورت شدت کمبود آب بدن، ممکن است نیاز به بستری کودک باشد.
عفونت باکتریایی مانند باکتری سالمونلا
از دیگر دلایل ابتلا به اسهال در کودکان باکتری‌ها هستند. شایع‌ترین باکتری که در کودکان منجر به مسمویت غذایی و در نتیجه اسهال می‌شود، باکتری سالمونلا است. این باکتری به صورت زنده در بدن دام‌ها زندگی می‌کند و از طریق مدفوع آن‌ها گسترش می‌یابد. بنابراین محصولات گوشتی، فراورده‌های لبنی مانند شیر و پنیر که پاستوریزه نیستند، مرغ، ماهی، محصولات کشاورزی چون خیار، گوجه و… همگی می‌توانند مستعد این باکتری باشند.
نشانه‌های اسهال باکتریایی
عفونت سالمونلا معمولاً علامتی ندارد به همین خاطر ممکن است دوره کمون یا نهفتگی آن بیشتر باشد. شایع‌ترین علائم این عفونت اسهال، دردهای شکمی مداوم و تب است. اگر کودک به همراه اسهال از درد شدید شکمی یا دل پیچه که تا ۷۲ ساعت به صورت مداوم ادامه‌دارد شکایت می‌کند، احتمالاً به این عفونت مبتلا شده است. درد عضلانی، مدفوع خونی، تب و لرز و سردرد نیز از دیگر نشانه‌های این عفونت هستند. عفونت سالمونلا نیز می‌تواند منجر به کم آبی شدید بدن شود.
درمان خانگی اسهال باکتریایی
این نوع اسهال اگر از نوع حاد و کوتاه مدت باشد، معمولاً بدون نیاز به درمان پزشکی و با استراحت کافی و با همان درمانهای معمول خانگی مانند مصرف مایعات بهبود می‌یابد. از دادن غذاهای سفت و دیر هضم به کودک در این مدت خودداری کنید. اما اگر وضعیت اسهال بیش از سه روز ادامه داشت، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
درمان دارویی اسهال باکتریایی
برای درمان اسهال کودکان که بر اثر عفونت باکتریایی رخ داده و بیش از چند روز است که ادامه‌دارد، پزشک ممکن است علاوه بر سرم برای جبران آب از دست رفته و داروهای کنترل اسهال، آنتی بیوتیک نیز تجویز کند. تجویز این آنتی بیوتیک‌ها به منظور جلوگیری از ورود باکتری به جریان خون صورت می‌گیرد.
عفونت انگلی مانند انگل ژیاردیا
انگل‌ها نیز مانند ویروس و باکتری می‌توانند وضعیت اسهال را در کودکان ایجاد کنند. انگل ژیاردیا شایع‌ترین انگلی است که ایجاد اسهال می‌کند. این انگل در روده انسان، حیوانات به ویژه پرنده‌ها زندگی کرده و از طریق مدفوع آلوده آن‌ها سرایت می‌کند. علاوه بر این موارد در آب، خاک و غذای آلوده نیز یافت می‌شود.
برای جلوگیری از ابتلای کودک به این انگل، طریقه صحیح شستن دست‌ها پس از دستشویی را به او آموزش دهید، مطمئن باشید که دست کودکتان با مدفوع حیوانات و پرنده‌ها (مخصوصاً اگر حیوان یا پرنده خانگی دارید) برخورد نداشته است و اگر مجبور به استفاده از سرویس بهداشتی‌های عمومی هستید، نسبت به رعایت بهداشت کودک دقت بیشتری داشته باشید.
نشانه‌های اسهال انگلی
اسهالی که بر اثر عفونت انگلی مانند انگل ژیاردیا رخ می‌دهد، با علائم زیر همراه است:
- درد معده
- کاهش وزن
- بد بو و چرب شدن مدفوع
- احساس نفخ و زیاد شدن گازهای شکمی
- اسهال ناگهانی و آبکی
اگر مدفوع کودک به یک‌باره و به صورت کاملاً ناگهانی بدون آنکه از پیش علامتی داشته باشد آبکی شد، به احتمال زیاد به یک عفونت انگلی مبتلا شده است.
مراقبت‌های خانگی برای درمان اسهال بر اثر عفونت انگلی
برای کنترل وضعیت این نوع اسهال، می‌توانید همان دستورالعمل‌های ذکر شده را پیش بگیرید. اما چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟ در صورت تب بالای ۳۸ درجه، بی‌اشتهایی شدید، درد پیوسته شکمی، دفع مدفوع بیش از چند مرتبه در طول روز و عدم توانایی کودک در خوردن و آشامیدن حتماً به پزشک مراجعه کنید.
درمان دارویی
در صورت مراجعه به پزشک، ابتدا نمونه برداری از مدفوع کودک صورت می‌گیرد. این نمونه در آزمایشگاه از نظر وجود هرگونه عفونت چون ژیاردیا بررسی می‌شود. درمان آنتی بیوتیکی برای درمان آن مؤثر است. اگر وضعیت اسهال پس از مصرف آنتی بیوتیک‌ها بهتر نشد، خودسرانه مصرف داروها را کم یا زیاد نکنید. تغییر نوع و دوز آنتی بیوتیک‌ها فقط باید توسط پزشک معالج کودک صورت بگیرد.
اسهال آنتی بوتیکی
مصرف برخی از داروها مانند داروهای مسهل ممکن است موجب اسهال در کودکان شود. آنتی بیوتیک‌ها نیز در ابتلا به اسهال نقش دارند که به آن اسهال آنتی بیوتیکی گفته می‌شود. اگرچه هنوز علت اصلی بروز این نوع اسهال مشخص نشده است اما به گفته متخصصین مصرف آنتی بیوتیک برای مدت طولانی می‌تواند تعادل میان باکتری‌های خوب و بد دستگاه گوارش را برهم زده و در نتیجه موجب اسهال شود.
اگر کودکتان در حال سپری کردن یک دوره درمان با آنتی بیوتیک خاصی است، احتمالاً دلیل اسهال نیز همین است. آموکسی سیلین، آمپی سیلین، سفپودوکسیم یا سفدینیر از شایع‌ترین آنتی بیوتیک‌هایی است که موجب اسهال آنتی بیوتیکی می‌شوند. اگر مدت زمان اسهال طولانی شد حتماً وضعیت را به پزشک کودکتان اطلاع دهید.
نشانه‌های اسهال در نتیجه مسمومیت دارویی
به عنوان شایع‌ترین نشانه‌هایی که خبر از ابتلا به اسهال بر اثر حساسیت دارویی می‌دهند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشاهده چرک یا خون در مدفوع
- آبکی بودن بیش از حد اسهال
- زیاد بودن تعداد دفعات دفع مدفوع
- کاهش اشتها
- از دست دادن آب بدن
- دردهای شکمی خفیف
- احساس گیجی
- تیره شدن رنگ ادرار
درمان خانگی اسهال آنتی بیوتیکی
اگر مطمئن شدید این اسهال، به دلیل مصرف یک آنتی بیوتیک در کودک ایجاد شده است، اولین اقدامی که باید انجام دهید این است که مصرف آنتی بیوتیک را قطع کنید و وضعیت را به پزشک کودکتان اطلاع دهید. استراحت کافی، مصرف مایعات و پرهیز از مصرف غذاهای سنگین، چرب و سرخ کردنی در این نوع اسهال نیز الزامی است. چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
- تهوع و استفراغ شدید
- تب بالا
- مشاهده خون در مدفوع
- تورم و درد شدید در ناحیه شکم
در صورت مشاهده یک یا چند مورد از علائم فوق، به فوق تخصص گوارش مراجعه کنید تا آزمایشات و درمانهای لازم صورت بگیرد.
درمان دارویی اسهال آنتی بیوتیکی
اولین درمان پزشکی این نوع اسهال، قطع مصرف آنتی بیوتیک یا دارویی است که ایجاد مسمویت و حساسیت کرده است. در برخی مواقع ممکن است پزشک جهت درمان عفونت با کلستریدیوم دیفیسیل داروهایی را تجویز کند. به مادران عزیز توصیه می‌کنیم برای درمان اسهال کودکان از خوراندن هرگونه دارو بدون تجویز پزشک خودداری کنند.
آلرژی غذایی
سیستم ایمنی بدن کودک در برابر برخی مواد غذایی واکنش نشان می‌دهد. اگر کودکتان غذایی مصرف کند که به آن آلرژی دهد، اسهال ممکن است به عنوان یکی از نشانه‌ها ظاهر شود. توجه داشته باشید که آلرژی غذایی در افراد مختلف، متفاوت است. برای مثال ممکن است مصرف یک غذا برای شما هیچ مشکلی ایجاد نکند درحالی‌که همان غذا دچار آلرژی و حساسیت در کودکتان شود.
فراورده‌های لبنی مانند شیر، پنیر یا ماست از شایع‌ترین مواد غذایی هستند که در برخی کودکان ایجاد حساسیت می‌کنند. سبزیجاتی مانند کلم بروکلی یا کلم پیچ نیز احتمال ایجاد آلرژی و اسهال را دارند.
نشانه‌های اسهال بر اثر آلرژی غذایی
اگر شما هم در تشخیص آلرژی غذایی و مسمومیت غذایی دچار اشتباه می‌شوید، باید این نکته را بدانید که حساسیت غذایی با مسمومیت غذایی متفاوت هستند و هرکدام می‌توانند منجر به اسهال شوند. توجه داشته باشید که اگر کودک شما به مواد غذایی آلرژی یا حساسیت داشته باشد، این سیستم ایمنی است که واکنش نشان می‌دهد. اما اگر یک غذا ایجاد مسمومیت کند، این سیستم گوارش است که واکنش نشان می‌دهد. از علائمی که به همراه اسهال ممکن است در آلرژی غذایی ظاهر شوند باید به موارد زیر اشاره کرد:
- خارش در نقاطی از بدن
- واکنش‌های پوستی چون کهیر و تورم
- سرگیجه
- آنافیلاکسی
- خس خس سینه
- تنفس سخت
اگر اسهال به همراه یک یا چند علائم فوق ظاهر شد، به احتمال زیاد کودکتان به یک ماده غذایی خاص آلرژی دارد.
مراقبت‌های خانگی اسهال بر اثر آلرژی غذایی
در صورت بروز این نوع اسهال، ابتدا باید تشخیص دهید که کودکتان به چه ماده غذایی آلرژی نشان داده است. اغلب آلرژی‌های غذایی بر اثر مصرف بادام زمینی، گندم، سویا، ماهی، شیر، تخم مرغ، صدف و آجیل در کودکان بروز می‌کنند. اگر بدن کودکتان یک بار به این مواد غذایی واکنش داد، از مصرف مجدد آن‌ها جلوگیری کنید. برای درمان اسهال نیز همان دستورالعمل‌های اشاره شده را پیش بگیرید و در صورت واکنش شدید به پزشک مراجعه کنید.
درمان پزشکی
واکنش‌های آلرژیک از نوع شدید حتی می‌توانند منجر به مرگ شوند. اگر علائم در حد یک اسهال معمولی بود با مراجعه به پزشک و اقدامات لازم بهبودی حاصل می‌شود. اما در صورت مشاهده علائم شدیدی مانند تنگی نفس یا تغییر رنگ پوست سریعاً به اورژانس مراجعه کنید.
سندروم روده تحریک پذیر
از دیگر دلایل ابتلا به اسهال در کودکان است. این سندروم که به آن سندروم IBS نیز گفته می‌شود، اختلالی در عملکرد روده است که با اسهال یا یبوست مداوم خود را نشان می‌دهد. از آنجایی که این اختلال با علائم دیگری چون درد شکم و نفخ همراه است باید هرچه زودتر برای درمان آن به پزشک مراجعه کنید.
اقدامات درمانی برای این نوع اسهال
برخی از انواع اسهال مانند اسهال ویروسی شاید در خانه و از طریق درمانهای خانگی بهبود یابند، اما اگر دلیل ابتلا به اسهال سندروم روده تحریک پذیر باشد، نباید امیدی به درمان خانگی داشته باشید. ابتدا باید برای بررسی و کنترل این اختلال کودک به پزشک مراجعه کنید.
مشکل در هضم غذا
گاهی اوقات علت ابتلا به اسهال در کودکان به ویژه کودکان زیر پنج سال، عدم توانایی دستگاه گوارش آن‌ها در هضم برخی مواد غذایی است. اگر کودکتان سیستم گوارش حساسی دارد، بهتر است مواد غذایی دیر هضم مانند غذاهای سرشار از ادویه، غذاهای سرخ کردنی، فست فود، مرکبات، بستنی و… به میزان کمتری در برنامه غذایی‌اش داشته باشد. این غذاها که به نوعی غذاهای دیرهضم نامیده می‌شوند، زمینه ایجاد وضعیت اسهال در کودکان را ایجاد می‌کنند.
آنچه در این مطلب خواندید
درمان اسهال کودکان باید متناسب با علت بروز این اسهال صورت بگیرد. مواردی چون عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، انگلی، مسمومیت غذایی، مسمومیت دارویی، سندروم روده تحریک پذیر، مصرف غذاهای دیر هضم، آلرژی غذایی و… همگی می‌توانند منجر به اسهال شوند. در طول مقاله به علائم و راه‌های درمان هر یک از انواع اسهال در کودکان اشاره کردیم. اگر به دنبال درمان اسهال کودکان پنج ساله، کودکان زیر دو سال یا نوزادان هستید، این مقاله را به دقت مطالعه کنید.