خوابیدن یکی از مکانیسم‌های بدن برای رفع خستگی، تجدید قوا، رفتن به فاز رشد، کسب آمادگی برای فعالیت‌های فیزیکی و ذهنی و … است. اهمیت خواب و استراحت در رشد و بالندگی همه افراد موثر است و این اهمیت در مورد نوزادان و و کودکان بسیار بحرانی‌تر می‌باشد. بخش اعظمی از فرایند رشد و نمو کودکان طی خواب به وقوع می‌پیوندد از این رو والدین معمولاً نسبت به خواب کودکان خود حساسیت زیادی دارند. یکی از اختلالات خواب در نوزادان و کودکان، خوابیدن با چشمان باز و نیمه باز است. این عارضه لاگوفتالموس نام دارد. در این مقاله تیم متخصص پینو بیبی اطلاعات جامعی در خصوص عارضه لاگوفتالموس را گردآوری کرده است، پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا اطلاعات مفیدی درباره این موضوع کسب کنید.
علل خوابیدن با چشم باز در کودکان
نوزادان تقریباً ۱۶ ساعت از روز را در خواب سپری می‌کنند. البته با افزایش سن نوزاد در حدود ۲ سالگی و بعد از آن مدت زمان نیاز به خواب کاهش می‌یابد. آنچه باید توجه کرد عمق و کیفیت خواب است. نوزادان نیز نیاز به مرحله‌ای در خواب خود دارند که این مرحله همان مرحله خواب بسیار عمیق است. نوزاد دارای الگو خواب شناخته شده‌ایی است. خواب یک نوزاد از مرحله فعال شروع میشود و سپس وارد مرحله خواب آرام میشود در این مرحله معمولاً نوزاد حرکتی ندارد. الگو خواب نوزادان و کودکان به دو نوع تقسیم میشود. خواب با حرکات سریع چشم REM مشهور است و در زبان عامیانه به آن خواب خرگوشی گفته میشود. در طول این فاز چشم‌های کودک در زیر پلک خرکات سریعی را از خود نشان می‌دهد. نیمی از ۱۶ ساعت خواب کودک یا نوزاد در مرحله REM می‌گذرد. برخی از افراد به کسانی‌که با چشمان باز می‌خوابند لقب خواب خرگوشی را می‌دهند. البته تا حدودی می‌تواند گفت این عقیده درست است زیرا این افراد کیفیت خواب مناسبی را ندارند و مانند خرگوش‌ها که در شب بیدار هستند و فعالیت دارند به مرحله خواب عمیق کمتر می‌رسند.
برخی نوزادان زمانی‌که به خواب می‌روند با چشمان باز یا نیمه باز به خواب می‌روند و این مورد دلیلی برای نگرانی والدین است. سوال اینجاست که آیا طبیعی است که کودکی با چشمانی باز یا نیمه باز بخوابد؟ آیا این موضوع مشکلی برای سلامت نوزاد و کودک ایجاد نمی‌کند؟ پزشکان وضعیتی که در آن افراد با چشم باز می‌خوابند را؛ لاگوفتالموس Lagopthalmos شبانه می‌گویند. لاگوفتالموس اغلب عارضه شدیدی به دنبال ندارد و فقط ممکن است در برخی افراد باعث سوزش و یا خشکی چشم در خواب شود و همین امر سبب شود تا شخص از بیدار شود. اگر این لاگوفتالموس طولانی مدت باشد و درمان نشود عوارضی را به دنبال دارد چرا که حتی اگر پلک‌ها در هنگام خواب کمی باز باشند هم چشم‌ها خشک می‌شوند. مهمترین سوال والدین این است که آیا طبیعی است که فرزند ما با چشمان باز می‌خوابد؟ برای پاسخ به این سوال بهتر است الگو خواب و عوامل و بیماری‌های زمینه‌ای که باعث این نوع خوابیدن میشود آشنا شویم.
اقدامات لازم برای لاگوفتالموس کودکان و نوزادان
خوابیدن با چشمان باز یک مسئله شایع در کودکان است و جای نگرانی نیست به خصوص که ساعات خواب کودکان بیشتر است و مرحله REM در کودکان و خردسالان بخشی از الگو خواب کودک محسوب میشود. چنانچه این باز بودن پلک کودک برایتان آزار دهنده است هنگام خواب کودک به آرامی پلک‌های کودک را ببندید. البته مطمئن شوید که کودک خواب است در چنین شرایطی دستان خود را تمیز کنید و به دمای دستان‌تان دقت کنید سپس به آرامی چشمان کودک را ببندید توجه داشته باشید که دستان بسیار گرم و یا بسیار سرد شما ممکن است خواب کودک را آشفته سازد.
چنانچه عادت با چشمان باز خوابیدن بعد از ۱۸ ماهگی کودک رفع نشد و یا کودک به قرمزی چشم هر روزه دچار است، حتماً با پزشک اطفال مشورت کنید.
معمولاً شرایط خواب با چشمان نیمه باز و باز طبیعی است مگر موارد خاص و بیماری‌های که از عوارض جانبی آن خوابیدن با چشمان باز است که در بخش‌های بعدی به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
نشانه‌های خوابیدن با چشم باز یا لاگوفتالموس در کودکان بیشتر از دو سال
زمانی‌که افراد با چشم باز می‌خوابند، این وضعیت باعث خشک شدن چشم‌های آن‌ها میشود. چشمانی که خشک هستند و رطوبت کافی را ندارند بیشتر در معرض عفونت و خراشیده شدن سطح چشم هستند. ادامه روند و طولانی شدن این عارضه باعث آسیب به چشم میشود؛ گاه بینایی فرد به مخاطره می‌افتد و منجر به نابینایی میشود. علائم و نشانه‌های ذیل در این عارضه قابل مشاهده است:
- تاری دید
- تحریک و یا درد چشم
- سرخی چشم‌ها
- خارش چشم‌ها
- خراشیدگی در چشم
- حساسیت به نور
- ترشحات چشمی
- احساس وجود شی یا احساس وجود ذرات شن در زیر پلک
- عدم احساس آرامش
برخی کودکان و افراد هنگام بیدار شدن از خواب؛ احساس بی‌خوابی و یا حس خواب آلودگی را تجربه می‌کنند. گاه خود شخص متوجه این عارضه نمی‌شود و دیگران می‌توانند این مشکل را برای او بازگو کنند به خصوص در مورد کودکان، والدین در صورت مشاهده این عارضه می‌تواند با پزشک مشورت کنند و یا خواهر و برادرهای بزرگتر کودک به والدین مشکل خوابیدن با چشم باز کودک خانواده را اطلاع بدهند. چشم پزشکان و یا اپتومریست نیز می‌تواند با معاینه چشم این مشکل را تشخیص بدهد.
کیفیت خواب در افراد با عارضه لاگوفتالموس
دو شاخص اصلی در مورد خواب وجود دارد کیفیت و کمیت خواب. در یک فرد سالم و نرمال مدت زمان خواب و هم‌چنین شرایط خواب و عمق خواب با هم سلامت روانی و جسمی فرد را تضمین می‌کند. فردی که از خواب مناسب و کافی برخوردار باشد در طول روز پرانرژی بوده و تصمیمات بهتر و درست‌تری را در موقعیت‌های مختلف می‌گیرد. چنین افرادی دیرتر عصبانی می‌شوند و کمتر دچار اضطراب و تنش می‌شوند.
طبق مطالعات انجام شده در سال ۲۰۲۰ میلادی، افرادی که با چشم باز می‌خوابند درجات مختلفی از کاهش کیفیت خواب را تجربه می‌کنند. این افراد گاه به خاطر خشکی چشم در طول شب و یا درد ناشی از این خشکی و کشیدگی چشم؛ در طول شب چندین بار از خواب بیدار می‌شوند لذا علاوه بر کمبود ساعات خواب؛ خواب با کیفیتی را نیز تجربه نمی‌کنند. در صورتی که فردی به لاگوفتالموس شبانه دچار باشد و یا شک دارشته باشد که چنین عارضه‌ای را دارد باید به بینایی سنجی یا چشم پزشک مراجعه کنند و متخصص با درمان مناسب می‌تواند به کیفیت خواب این افراد کمک کند.
علل خوابیدن با چشم باز در کودکان
دلایل متعددی برای خوابیدن با چشمان باز وجود دارد. معمولاً این عارضه به دلیل وجود مشکلی در عضلات، اعصاب و یا پوست مربوط به صورت کودک، بروز پیدا می‌کند. البته گاه مشکل مرتبط با تفاوت آناتومیکی و رفتاری در کودک است و باعث میشود که کودک در طی خوابیدن با چشمان باز بخوابد و عارضه لاگوفتالموس را تجربه کند. عمده‌ترین علل با چشم باز خوابیدن در کودکان عبارت است از:
- فلج شدن و یا ضعیف شدن ماهیچه‌های حلقوی که سبب بسته شدن پلک می‌شوند. یک سری عوامل باعث ضعف یا فلج شدن اعصاب صورت (چهره) می‌شوند مانند فلج بل و یا بلز (در این بیماری ضعف یا فلج موقت در عضلات صورت رخ می‌دهد). تومورها، سکته‌ها، بیماری خود ایمنی مانند سندروم گیلن باره (بیماری التهابی نادری که دستگاه عصبی محیطی را درگیر کرده و باعث ضعف و بی‌حسی عضلات میشود) و سندروم موبیوس (بیماری نادری که بر ماهیچه‌های کنترل کننده حرکات صورت و چشم اثر می‌گذارد)؛ جراحی‌ها و جراحاتی که منجر به آسیب و فلج عضلات و اعصاب صورت کودک می‌گردد؛ می‌توانند باعث فلج و یا ضعیف شدن ماهیچه‌های حلقوی که مسئول بسته شدن پلک‌ها هستند، شوند.
- عفونت‌ها نیز می‌تواند گاه باعث ایجاد عارضه لاگوفتالموس شوند. بیماری‌های عفونی نظیر لایم، اوریون، آبله مرغان، دیفتری، فلج اطفال، جذام و بتولیسم از جمله این بیماری‌ها هستند.
- بیرون چشمی یا اگزوفتالمی: بیرون‌زدگی کره چشم می‌تواند از عوارض بیماری‌های نظیر گریوز (نوعی پرکاری غده تیروئید)، لوکمی، سلولیت چشمی، گرانولوماتوز وگنر، سندروم کوشینگ باشد. در این بیماری‌ها چون چشم‌ها برآمدگی نرمالی ندارند و در اصلاح بیرون زده هستند و از آنجا که سطح چشم افزایش یافته؛ پلک قادر به پوشش کل سطح چشم نیست لذا هنگام خواب، چشم‌ها حالت نیمه باز دارند. به بیماری بیرون‌زدگی کره چشم پروپتوز نیز می‌گویند و در واقع لاگوفتالموس از عوارض جانبی این بیماری محسوب میشود.
- وجود مژه‌های بسیار ضخیم: داشتن مژه‌های ضخیم همیشه هم خوب نیست. در این افراد مژه‌های فوقانی و تحتانی بسیار ضخیم است و این ضخامت مانع بسته شدن کامل پلک میشود که باعث ایجاد لاگوفتالموس میشود. یکی از علل ایجاد مژه‌های ضخیم مصرف داروهای گلوکوم است که عوارض جانبی دارو باعث ضخیم شدن مژه‌ها میشود.
- کوتاه شدن پلک‌ها نیز یکی از عوامل ایجاد لاگوفتالموس است، البته این عارضه به دنبال عمل‌های جراحی نظیر جراحی افتادگی پلک (پتوز)، برداشتن چربی دور چشم و تزریق بوتاکس اتفاق می‌افتد که مسلماً این حالت سبب بروز لاگوفتالموس در کودکان نمی‌شود و به دوران جوانی و بزرگسالی مرتبط است چرا که معمولاً افراد در سنین بزرگسالی اقدام به انجام این گونه از جراحی‌ها می‌کنند. در این حالت تناسب اندازه چشم با ساختار پلک دست خوش تغییر خواهد شد و ممکن است پلک‌ها به خوبی بسته نشوند و لای چشم به هنگام خواب باز بماند.
- مصرف بیش از اندازه داروهای آرام‌بخش و الکل: برخی از قرص‌های خواب باعث ایجاد لاگوفتالموس می‌شوند و در واقع رفتار فرد بر ایجاد این اختلال (چشم باز در هنگام خواب) اثرگذار است. البته بروز این عارضه به خاطر مصرف بیش از اندازه الکل و آرام بخش نیز بیشتر بالغین دیده میشود و در کودکان و خردسالان این موارد علل بروز لاگوفتالموس نیست.
- خواب تک نیمکره که بیشتر جنبه روانی دارد که در طی این شرایط هنگامی که فرد در محیط ناآشنا و یا غریبه قرار دارد؛ یک نیمکره مغز به حالت خواب عمیق و نیمکره دیگر در حالت خواب سبک و سطحی فرو می‌رود. در این حالت یکی از چشم‌ها و گاه هر دو چشم در حالت نیمه باز قرار می‌گیرند که معمولاً خود به خود از بین می‌روند. اما در افرادی که از این اختلال رنج میبرند باز بودن چشم‌ها در خواب نیز قابل مشاهده است.
تشخیص لاگوفتالموس (چشم باز خوابیدن)
بعد از آن‌که خود فرد یا اطرافیان به مشکل خوابیدن با چشمان باز یا نیمه باز پی بردند مشاوره با پزشک جهت درمان الزامی است.
پزشک با بررسی سوابق شخص مبتلا علت ریشه‌ای این بیماری را جستجو می‌کنند. برای مثال آیا فرد بیماری خاصی دارد، یا دچار اسیب جسمی شده است؟ چه مدت است که به این عارضه مبتلا شده است؟ بعد از آن که علت شناخته شد قدم بعدی درمان و معالجه است. اگر لاگوفتالموس شبانه باشد؛ پزشک شرایط بعد از بسته شدن پلک را نیز بررسی می‌کند که مشخص شود آیا پلک‌ها شروع به باز شدن و تکان خوردن می‌کنند یا نه؟ زیرا اگر مشکل لاگوفتالموس مربوط به عارضه و یا بیماری دیگر نباشد بررسی آناتومیکی و بالینی پلک حائز اهمیت است. چشم پزشک به بررسی مواردی نظیر موارد زیر خواهد پرداخت:
- اندازه‌گیری فاصله بین پلک‌ها
- سنجش قدرت و میزان نیرویی ماهیچه و عضلات حرکت دهنده پلک‌ها هنگام پلک زدن
- آزمایش لکه چشم فلورسین، جهت بررسی وجود یا عدم وجود آسیب چشمی
- آزمایش لامپ شکاف؛ بررسی چشم‌ها با میکروسکوپ و نور روشن برای دیدن داخل کره چشم
تفاوت خوابیدن با یک چشم باز یا دو چشم باز
دلایل خوابیدن با چشم باز و یا دو چشم باز ممکن است شباهت‌های داشته باشد. عوارض خوابیدن با یک چشم باز و یا دو چشم باز تقریباً یکسان است و در هر دو حالت خستگی و خشکی چشم اتفاق می‌افتد. لزوماً با دو چشم باز خوابیدن نسبت به یک چشم باز خوابیدن؛ عوارض جدی و وخیم‌تری را به دنبال ندارد. در هر دو حالت خشکی طولانی مدت و شدید ناشی از باز بودن چشم می‌تواند منجر به بروز مشکلات بینایی شود. دلایل خوابیدن با دو چشم باز نیز قابل درمان است. احتمال شرایطی که سبب خوابیدن با یک چشم باز میشود مانند فلج بل (بلز) نسبت به شرایطی که باعث خوابیدن با هر دو چشم باز میشود؛ بیشتر است.
علت خوابیدن با یک چشم باز ممکن است در اثر عارضه سکته نیز باشد. گاهی در اثر یک سکته یک طرفه در صورت اتفاق می‌افتد که باعث میشود تا در هنگام خواب تنها یکی از پلک‌ها قدرت بسته شدن خود را از دست بدهد و در هنگام خواب باز بماند.
عوامل کمک کننده برای بسته شدن پلک‌ها در خواب
- پزشکان قطره چشمی، یا روغن‌های چشمی برای جلوگیری از خشکی چشم تجویز می‌کنند.
- در مورد درمان با خوابیدن با یک چشم باز که در اثر فلج بل (بلز) دیده میشود داروهای کورتیکواستروئید برای چندین هفته مصرف میشود تا این حالت برطرف شود.
- تنظیم شرایط خواب و ایجاد آرامش که باعث رفع الگوی خواب تک نیمکره میشود و مشکل خوابیدن با چشم باز نیز رفع خواهد شد.
- استفاده از چسب طبی پلک که باعث میشود که هنگام خواب پلک به طور فیزیکی و به اجبار پایین قرار بگیرد.
- ایجاد سنگینی در پلک که پزشک با تجویز وزنه خارجی که به قسمت خارجی پلک می‌چسبد باعث میشود تا پلک‌ها سنگین شده و به سمت پایین قرار بگیرند.
- اگر موادر بالا کارساز نبود ممکن است نیاز به جراحی باشد. جراحی برای رفع این مشکل به دو صورت انجام می‌گیرد.
- جراحی بر روی ماهیچه‌های بالارونده پلک که به حرکت و بسته شدن طبیعی پلک کمک می‌کند.
- کاشت وزنه در پلک، این وزنه باعث بسته شدن کامل پلک‌ها میشود.