بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، تخمین زده می‌شود که حساسیت غذایی نوزاد تا ۸ درصد از نوزادان و کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این آمار به این معناست که تقریباً یک نفر از هر ۱۳ کودک دچار آلرژی غذایی می‌شود. در این دسته از کودکان، خوردن انواع خاصی از غذا باعث واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن می‌شود که می‌تواند منجر به بروز عوارض مختلف از خارش و اگزما گرفته تا مشکل در تنفس و شوک آلرژی یا آنافیلاکسی که ممکن است حتی مرگبار باشد، گردد.
این مشکل به مرور در حال افزایش است. میزان بروز حساسیت غذایی از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۱ میلادی، ۵۰ درصد افزایش یافته است. دانشمندان دقیقاً دلیل این افزایش آمار را نمی‌دانند؛ اما تئوری‌های مطرح شده شامل آگاه شدن بیش‌تر والدین و پزشکان نسبت به حساسیت غذایی نوزاد، ایمنی پایین‌تر بدن نوزادان به دلیل این که کودکان این روزها با باکتری‌های کم‌تری مواجه می‌شوند و عدم قرار گرفتن نوزاد در معرض آلرژن‌های رایج در اوایل زندگی است.
با این حساب علائم و نشانه‌های حساسیت غذایی نوزاد چیست؟ آیا می توان در وهله اول از پیشرفت آن جلوگیری کرد؟ در این مقاله هر آنچه را که باید در مورد آلرژی غذایی در نوزادان، کودکان نوپا و کودکان بدانید را با شما به اشتراک می‌گذاریم.
دلیل بروز حساسیت غذایی نوزاد چیست؟
پزشکان به طور کامل درک نمی‌کنند که چرا برخی از کودکان به حساسیت غذایی مبتلا می‌شوند و برخی دیگر نمی‌شوند. بنا به گفته متخصصان اطفال، اگزما یکی از اولین علائم و نشانه‌های نوزادی است که مبتلا به حساسیت غذایی است. بر اساس تحقیقات علمی انجام شده، تا ۴۰ درصد از نوزادان مبتلا به اگزمای متوسط تا شدید نیز دارای آلرژی غذایی هستند.
سابقه خانوادگی اگزما، آسم و آلرژی نیز خطرات ابتلا به حساسیت غذایی را افزایش می‌دهد. شما ممکن است استعداد ابتلا به آلرژی را از خانواده خود به ارث ببرید. بنابراین حساسیت غذایی نوزاد به دلیل کاری که مادر در دوران بارداری یا شیردهی انجام می‌دهد یا کاری که پدر انجام می‌دهد در نوزاد به وجود نمی‌آید. صرفاً برخی از کودکان سهم بیش‌تری از ژن‌هایی را دریافت می‌کنند که آن‌ها را مستعد ابتلا به آلرژی غذایی می‌کند.
همچنین توجه داشته باشید که حساسیت غذایی نوزاد با عدم تحمل غذایی متفاوت است؛ اگرچه ممکن است علائم مشابهی با یکدیگر داشته باشند. این به این دلیل است که عدم تحمل غذایی بر سیستم ایمنی بدن نوزاد تاثیر نمی‌گذارد. بر اساس گفته متخصصان اطفال، نوزادان مبتلا به عدم تحمل غذایی قادر به هضم برخی غذاها نیستند، زیرا بدن آن‌ها فاقد آنزیم خاص مورد نیاز برای تجزیه آن نوع غذا می‌باشد. به عنوان مثال اگر نوزاد شما به لاکتوز حساسیت دارد، یعنی فاقد آنزیم لاکتاز است که لاکتوز، قند موجود در شیر و سایر محصولات لبنی را تجزیه و هضم می‌کند. عدم تحمل غذایی می تواند باعث ناراحتی شدید شود؛ اما خطری برای زندگی ندارد. با این حال، حساسیت غذایی نوزاد می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
حساسیت غذایی چقدر شایع است؟
آلرژی غذایی حدود ۱ تا ۲ کودک از هر ۲۰ کودک را درگیر می‌کند. تعداد بیماری‌های آلرژیک از جمله حساسیت‌های غذایی در سال‌های اخیر افزایش یافته است. اما به طور کامل درک نشده است که دلیل آن چیست.
اگر سابقه خانوادگی بیماری‌های آلرژیک مانند اگزما، آسم، تب یونجه یا حساسیت غذایی نوزاد (که با هم به عنوان “آتوپی” شناخته می شوند) وجود داشته باشد، احتمال ابتلای نوزاد به حساسیت بیش‌تر است. نوزادانی که فاقد هرگونه سابقه خانوادگی آتوپی هستند نیز ممکن است دچار آلرژی شوند. بنابراین توصیه‌ها برای مصرف غذای جامد نوزاد برای همه خانواده‌ها، از جمله خانواده‌هایی که والدین یا خواهر یا برادرشان آلرژی دارند، یکسان است.
اگر از قبل اطلاع دارید که نوزاد شما یک بیماری آلرژیک مانند اگزمای شدید یا حساسیت غذایی دارد، توصیه می‌کنیم پیش از شروع غذای جامد نوزاد با پزشک خود صحبت کنید.
از چه زمانی باید به کودک خود غذاهای آلرژیک بدهم؟
زمانی که دادن غذای جامد را به کودک خود شروع می‌کنید، می توانید غذاهای آلرژیک را به کودک خود معرفی کنید. این کار معمولاً از حدود ۶ ماهگی به بعد انجام می‌شود و نباید پیش از ۴ ماهگی کودک آن را انجام بدهید. دادن غذاهای آلرژیک رایج را قبل از رسیدن کودک خود به ۱۲ ماهگی به او بدهید تا امتحان کند؛ زیرا این کار ممکن است احتمال ابتلای کودک به حساسیت غذایی را کاهش دهد.
در صورت امکان، در حین دادن غذای جامد به نوزاد به شیردهی نیز ادامه دهید؛ زیرا شیردهی می‌تواند خطر ایجاد حساسیت غذایی را در نوزاد کاهش دهد. اگر دیگر به نوزاد خود شیر مادر نمی‌دهید، می‌توانید به او شیر خشک استاندارد تهیه شده از شیر گاو بدهید. برای جلوگیری از حساسیت غذایی نوزاد خود، شیر خشک هیدرولیز شده مخصوص نوزاد یا شیر سویا یا بز را به کودک خود ندهید.
اولین غذاهایی که به کودک خود می‌دهید باید غذاهایی باشد که معمولاً خانواده شما می‌خورند، حتی اگر این غذاها غذاهای معمول حساسیت زا باشند. سعی کنید مواد غذایی حاوی آهن را در رژیم غذایی کودک خود بگنجانید. دستورالعمل‌های تغذیه و پیشگیری از حساسیت غذایی نوزاد توسط انجمن ایمونولوژی و آلرژی بالینی استرالیا تهیه شده است تا به راهنمایی والدین و متخصصان سلامت در مورد چگونگی و زمان معرفی غذاهای آلرژیک به نوزاد کمک کند.
شایع ترین حساسیت‌های غذایی چیست؟
از آنجایی که نوزادان معمولاً طیف وسیعی از غذاها را نمی‌خورند، شایع ترین حساسیت غذایی نوزاد به شیر گاو است. تا ۷ درصد از نوزادان در هضم شیر مشکل دارند. بسیاری از والدین این مشکل را با عدم تحمل لاکتوز، ناتوانی در هضم پروتئین شیر لاکتوز که در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان رایج است، اشتباه می‌گیرند. اما عارضه عدم تحمل لاکتوز در نوزادان نادر است و فقط گاهی اوقات پس از نوعی ویروس معده به طور موقت ظاهر می‌شود و به سرعت از بین می‌رود.
نوزاد، کودک نوپا یا کودک شما ممکن است به غذاهای متفاوتی حساسیت داشته باشد. اما به طور کلی ۹ دلیل رایج برای بروز حساسیت غذایی نوزاد وجود دارد:
آلرژن‌های غذایی رایج
بر اساس گزارش سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) 9 ماده غذایی زیر بیش از ۹۰ درصد از حساسیت‌های غذایی نوزاد در آمریکا را تشکیل می‌دهند:
- شیر گاو
- تخم مرغ
- ماهی
- بادام زمینی
- کنجد
- گوشت خرچنگ
- سویا
- آجیل درختی
- گندم
در برخی موارد، کودک ممکن است سندرم آلرژی دهان (OAS) را نیز تجربه کند که در آن بدن کودک، پروتئین‌های موجود در ذرات خاصی را با پروتئین‌های موجود در مواد غذایی اشتباه می‌گیرد. به گفته آکادمی آمریکایی آلرژی، آسم و ایمنی شناسی (AAAAI) از آنجایی که سیستم ایمنی بدن نوزاد فکر می‌کند پروتئین‌ها ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند، باعث ایجاد علائم حساسیت در افرادی می‌شود که در معرض این ذرات قرار دارند. این واکنش متقاطع نامیده می‌شود. به عنوان مثال AAAAI می‌گوید اگر نوزاد شما به نوعی غذا حساسیت دارد که پروتئین‌های آن مشابه موز یا خربزه هستند، ممکن است به خود موز یا خربزه نیز حساسیت غذایی نشان دهد.
علائم و نشانه‌های آلرژی غذایی در نوزادان و کودکان
در حساسیت غذایی، سیستم ایمنی بدن نوزاد به یک غذای بی ضرر به گونه‌ای واکنش نشان می‌دهد که گویی آن ماده غذایی یک تهدید است و برای مبارزه با آن هیستامین و آنتی بادی تولید می‌کند. بر اساس گفته متخصصان اطفال، تمام این فرآیند به این معنی است که سیستم گوارشی نوزاد قادر به مدیریت راحت آن نوع غذا نیست.
علائم حساسیت غذایی نوزاد معمولاً در عرض چند ثانیه تا چند ساعت پس از خوردن، لمس یا استنشاق غذای حساسیت زا ظاهر می‌شوند. علائم حساسیت غذایی در نوزادان و کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- سوزن سوزن شدن دهان
- تورم زبان، گلو، لب‌ها، صورت یا سایر قسمت‌های بدن
- دشواری در تنفس
- کهیر زدن
- پوست قرمز و دارای خارش
- دل پیچه
- خس خس سینه
- استفراغ
- گرفتگی شکم
- اسهال
- سرگیجه یا سبکی سر
- خون قرمز در پوشک (این می‌تواند نشانه کولیک باشد، نوعی حساسیت به شیر که روده بزرگ نوزاد را تحریک می‌کند)
- آنافیلاکسی
آنافیلاکسی شدیدترین نوع حساسیت است که یک واکنش بالقوه کشنده محسوب می‌شود و نوعی شوک در بدن ایجاد می‌کند. پزشکان هشدار می‌دهند در صورتی که کودک شما مشکل تنفسی دارد، زبان او متورم شده است و دچار سرخ شدن و خس خس سینه می‌شود، خود شما او را به مطب دکتر نبرید؛ بلکه فورا با اورژانس تماس بگیرید تا آمبولانس بفرستد. سایر علائم آنافیلاکسی شامل گرفتگی گلو، سفتی قفسه سینه، و سوزن سوزن شدن دست‌ها، پاها، لب‌ها یا پوست سر کودک می‌باشند.
هر بار قرار گرفتن در معرض ماده محرک ممکن است شدت حساسیت را افزایش دهد و مهم نیست که کودک ۲ ماهه شما هرگز طعم بادام زمینی را نچشیده باشد. به عنوان مثال اگر شما یک ساندویچ کره بادام زمینی برای ناهار خورده باشید، این ماده غذایی می‌تواند از طریق شیر مادر یا پوست شما نوزاد شما را در معرض آن قرار دهد.
به مرور زمان که سیستم ایمنی نوزاد رشد می‌کند و بالغ می‌شود، حساسیت غذایی اکثر کودکان تا زمانی که وارد مدرسه ابتدایی می‌شوند نسبت به تخم مرغ و شیر رفع می‌شود. آلرژی غذایی می‌تواند در هر سنی بروز پیدا کند و حتی پس از سال ها خوردن آن غذا ایجاد شود، اما آلرژی به بادام زمینی و انواع مختلف ماهی معمولاً تهدید کننده زندگی است، اغلب زود خود را نشان می‌دهد و تا آخر عمر باقی می‌ماند.
نحوه تشخیص حساسیت غذایی نوزاد چگونه است؟
با این که تعداد نوزادان و کودکان خردسال مبتلا به آلرژی غذایی به میلیون‌ها نفر می‌رسد، متخصصان بر اهمیت اطمینان از تشخیص نهایی عامل حساسیت غذایی نوزاد قبل از گرفتن هرگونه نتیجه گیری غذایی تاکید می‌کنند. محدود کردن رژیم غذایی کودک بدون راهنمایی پزشک اطفال خود خطراتی را به همراه دارد. بزرگ‌ترین خطر این است که شما نوزاد خود را به گونه‌ای عادت می‌دهید که انتخاب‌های محدودی برای غذا دارد.
اگر نوزاد شما مشکلات معده دارد یا بعد از غذا بی قرار است، با پزشک اطفال خود صحبت کنید و به متخصص حساسیت مراجعه کنید. زیرا گاهی اوقات مشکل به هیچ وجه به حساسیت غذایی نوزاد مربوط نمی‌شود. پزشکان می‌گویند که در مواجهه با این موارد، مسائل زیادی را در نظر می‌گیرند. به عنوان مثال زمانی که نوزاد به خوبی شیر خشک را نمی‌پذیرد، مخلوط کردن نادرست پودر (عدم تعادل مناسب بین آب با شیرخشک) یک علت شایع به شمار می‌رود. نوزاد همچنین ممکن است به تغذیه بیش از حد یا یک غذای نفاخ که در رژیم غذایی مادر شیرده او وجود دارد، واکنش نشان دهند.
اگر نوزاد مشکوک به داشتن حساسیت غذایی باشد، ممکن است پزشک اطفال از شما بخواهد که برای کشف مشکل، مواد غذایی را یکی یکی از رژیم غذایی کودک خود یا اگر در حال شیردهی هستید از رژیم غذایی خودتان حذف کنید. برخی از پزشکان همچنین آزمایش پوستی را برای نوزاد تجویز می‌کنند که در آن متخصص آلرژی، عصاره‌های پروتئینی غذا را به پوست کودک شما می‌زند تا ببیند کدام یک باعث ایجاد تورم، قرمز و خارش آن می‌شود. (اما توجه داشته باشید که آزمایش پوست معمولاً روی نوزادان کوچک‌تر از ۶ ماه انجام نمی‌شود). متخصص آلرژی همچنین ممکن است برای تعیین حساسیت غذایی، آزمایش خون را تجویز کند تا نتیجه آن به آزمایشگاه پزشکی ارسال شود.
اگر تشخیص داده شد که نوزاد شما حساسیت غذایی دارد، باید از دادن غذاهای محرک به او پرهیز کنید. اگر این حساسیت غذایی مربوط به شیر باشد، پزشکان معمولاً برای نوزادانی را که با شیر خشک تغذیه می‌کنند، شیر خشک ضد حساسیت تجویز می‌کنند. فقط به یاد داشته باشید، در حالی که حساسیت غذایی می‌تواند خسته کننده و حتی ترسناک باشد، لزوما برای همیشه باقی نمی‌ماند. به عنوان مثال، آکادمی اطفال می‌گوید ۸۰ تا ۹۰ درصد از “حساسیت‌های غذایی نوزاد نسبت به تخم مرغ، شیر، گندم و سویا” تا سن ۵ سالگی دیگر وجود نخواهد داشت.
آیا می توانیم در دوران بارداری یا شیردهی از حساسیت غذایی نوزاد پیشگیری کنیم؟
در گذشته، متخصصان بر این باور بودند که اجتناب از غذاهای حساسیت زای شدید در دوران بارداری و شیردهی و همچنین خودداری از دادن آن‌ها به کودک در سال‌های اولیه تولد می‌تواند خطر ابتلا به آلرژی غذایی نوزاد را کاهش دهد. اما شواهد اخیر این توصیه را رد کرده است. اکنون به نظر می‌رسد که دلیلی برای «نه» گفتن به غذاهای آلرژی زا و خودداری از خوردن آن‌ها در بارداری وجود ندارد.
اگر باردار هستید، خوردن غذاهای آلرژی زا اشکالی ندارد؛ مگر این که خود شما به آن‌ها حساسیت داشته باشید. هیچ مدرکی مبنی بر این که خودداری از خوردن این غذاها خطر حساسیت غذایی را در نوزاد شما کاهش می‌دهد، وجود ندارد. در واقع حذف این غذاها از رژیم غذایی ممکن است بیش‌تر از این که مفید باشد، ضرر داشته باشد، زیرا اکثر غذاهای آلرژی زا، مواد مغذی حیاتی را برای شما و کودکتان فراهم می‌کنند. به عنوان مثال، اسیدهای چرب امگا ۳ موجود در ماهی و صدف‌ها رشد مغز جنین را تقویت می‌کنند و فولات موجود در بادام زمینی از نقص‌های لوله عصبی مانند اسپینا بیفیدا در نوزاد شما جلوگیری می‌کند.