ورم بارداری یکی از شایع‌ترین عوارض بارداری است که بیشتر در ماه‌های پایانی بارداری و در سه‌ماهه آخر بارداری رخ می‌دهد. این ورم ممکن است بر روی اندام‌های مختلف بدن ایجاد شود، اما بیشترین تأثیر را بر روی پاها و دست‌ها دارد. این ورم معمولاً بیشتر در شب‌ها و پس از استراحت طولانی بدن افزایش می‌یابد و با استراحت و ارتفاع پاها کاهش می‌یابد.
علت اصلی ورم بارداری، تغییرات هورمونی و افزایش حجم خون در بدن باردار است. افزایش حجم خون در بارداری به منظور تأمین نیازهای جنین و کاهش خطر نارسایی قلبی و عروقی مادر اتفاق می‌افتد. اما در عین حال، این افزایش حجم خون باعث ایجاد فشار بر روی سیستم عروقی و لنفاوی بدن می‌شود که به ورم حاملگی منجر می‌شود.
علاوه بر افزایش حجم خون، عوامل دیگری هم می‌توانند در افزایش ورم بارداری تأثیرگذار باشند. افزایش وزن بیش از حد، نبود فعالیت بدنی مناسب، استفاده از فراورده‌های نمک‌دار و کاهش کارایی سیستم لنفاوی از این عوامل هستند. طبیعتا توجه به نکات مرتبط با ورم بارداری میتواند برای شما بسیار مهم باشد. در ادامه این مقاله میخواهیم درباره راههای موثر در کاهش و همچنین درمان این مشکل در افراد باردار صحبت کنیم. پس اگر میخواهید همه نکات لازم درباره ورم حاملگی را بدانید تا انتهای این قسمت با ما همراه باشید.
در مورد ورم بارداری چه میدانید؟
ورم بارداری (Edema of pregnancy)، یکی از مشکلات شایع در دوران بارداری است که به علت افزایش میزان مایع در بدن زن باردار ایجاد می‌شود. این ورم معمولاً در دومین نیمه دوره بارداری بیشتر دیده می‌شود.
ورم حاملگی معمولاً در دست‌ها، پاها، پاشنه‌ها، ساق پاها و صورت زن باردار رخ می‌دهد. علل اصلی این ورم، افزایش میزان هورمون‌های بارداری (بخصوص پروژسترون) و کاهش فشار خون زن باردار است. همچنین عوامل دیگری مانند کمبود پروتئین در بدن مادر، نارسایی کلیوی، بیماری‌های قلبی و عروقی، اضافه وزن و نامنظمی در تغذیه نیز میتواند به ورم بارداری منجر شود.
علائم ورم بارداری شامل آرامش ندادن پاها، تورم صورت و دست‌ها، افزایش وزن، تنگی نفس، سردرد و درد شکم می‌شود. در صورت وجود هر یک از این علائم، بهتر است به پزشک مراجعه شود تا درمان مناسب صورت گیرد. در برخی موارد تغییر در رژیم غذایی، استراحت بهتر، استفاده از پوشاک و کفش مناسب و مصرف آب کافی میتواند به کاهش ورم حاملگی کمک کند. همچنین در صورتی که ورم شدید باشد، ممکن است پزشک داروهایی مانند دیورتیک‌ها (داروهای آب‌بران) و محدود کننده‌های نمک تجویز کند.
در صورتی که ورم حاملگی با علائمی مانند درد شدید در شکم، تنگی نفس، سرگیجه، اختلال در دید، خونریزی، کاهش فشار خون و یا ادرار قرمز یا قهوه‌ای همراه باشد، بهتر است به سریعترین وقت به پزشک مراجعه شود زیرا ممکن است علائم بیشتری از جمله پیش‌اززایمان (pre-eclampsia)، اکلامپسی (eclampsia) و یا سندرم هلپ (HELLP syndrome) نشان دهد که باید به شکل فوری درمان شود.
در درمان ورم بارداری ممکن است پزشک برای کنترل ورم، داروهایی مانند کلسیم، مسهل‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها، کورتیکواستروئیدها و یا دیورتیک‌ها تجویز کند. همچنین به علت این که ورم حاملگی اغلب با کمبود پروتئین در بدن مادر همراه است، مصرف مواد حاوی پروتئین بالا و سالم مانند ماهی، گوشت، مغزهای خشک، تخم مرغ و لبنیات مفید است.
در کل ورم بارداری اغلب یک مشکل معمول است که با توجه به شدت آن و میزان عوارض آن، ممکن است نیاز به درمان داشته باشد. در صورتی که شما یا همسرتان علائم ورم بارداری را تجربه می‌کنید، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا درمان مناسب را دریافت کنید.
علت ورم بارداری چیست؟
علت دقیق ورم بارداری هنوز مشخص نشده است، اما به طور کلی به عواملی مانند تغییرات هورمونی، کاهش جریان خون، کمبود پروتئین، اختلال در کارکرد کلیه‌ها و ایجاد فشار بر روی عروق و بافت‌های مختلف بدن، برمی‌گردد.
بیشترین میزان ورم حاملگی در سه‌ماهه اول و سوم بارداری رخ می‌دهد ولی در هر مرحله‌ای از بارداری ممکن است رخ دهد. افزایش وزن بیش از حد در بارداری، تاریخچه بارداری با ورم، داشتن بیماری هایی مانند فشار خون بالا و دیابت نوع دو، استفاده از تعداد زیادی دارو، مصرف نمک زیاد، سن بارداری بالا، چاقی و بارداری چندقلویی نیز به عوامل خطر برای ورم بارداری شمار می‌روند.
همچنین برخی از بیماری‌های مانند پیش‌اززایمان (pre-eclampsia)، اکلامپسی (eclampsia) و سندرم هلپ (HELLP syndrome) همراه با ورم بارداری هستند که نیازمند درمان فوری هستند. به همین دلیل، پیگیری و کنترل مرتب علائم بارداری و در صورت نیاز مشاوره با پزشک بسیار مهم است.
ورم حاملگی در برخی موارد ممکن است علتی جدی داشته باشد، از جمله:
پره‌اکلامپسی: این بیماری با افزایش فشار خون، آسیب به کبد، افزایش میزان پروتئین در ادرار و کاهش تعداد سلول‌های خونی همراه است. پره‌اکلامپسی یک بیماری خطرناک است و در صورت بروز آن باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
سندرم هلپ: این سندرم با خطراتی مانند پره‌اکلامپسی، خونریزی داخلی و سردرد شدید همراه است.
عفونت: ورم حاملگی همچنین میتواند ناشی از عفونت‌هایی مانند عفونت دندان، عفونت سینوس، عفونت مجاری ادراری و آلرژی باشد.
علائم و نشانه‌های ورم بارداری
علائم و نشانه‌های ورم حاملگی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
ورم: ورم بیشتر در دست‌ها، پاها و صورت بیشتر دیده می‌شود. این ورم معمولاً در شب بیشتر می‌شود و در طول روز کاهش می‌یابد.
افزایش وزن: افزایش وزن بیش از حد در هفته‌های آخر بارداری نیز میتواند یک نشانه از ورم باشد.
فشار خون بالا: افزایش فشار خون همراه با سردرد، تاری دید، درد در ناحیه شکم و تنگی نفس نیز میتواند یک نشانه از ورم بارداری باشد.
عفونت مجاری ادراری: در برخی از موارد، ورم حاملگی با عفونت مجاری ادراری همراه است.
افزایش آب در بدن: ورم حاملگی ممکن است با افزایش میزان آب در بدن همراه باشد.
سرگیجه و سردرد: افزایش فشار خون و ورم حاملگی ممکن است باعث سرگیجه و سردرد شود.
تنفس سخت: در برخی موارد، ورم حاملگی باعث می‌شود که تنفس سخت شود.
کاهش میزان ادرار: در برخی از موارد، ورم بارداری ممکن است باعث کاهش میزان ادرار شود.
ورم بارداری در صورت عدم مراقبت و درمان مناسب میتواند خطرناک باشد، به همین دلیل در صورت بروز هرگونه علائم و نشانه‌ای باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
راههای جلوگیری از ورم حاملگی
برخی از راه‌هایی که می‌توان به عنوان جلوگیری از ورم بارداری انجام داد عبارتند از:
مصرف آب: مصرف آب به میزان کافی در طول روز میتواند به کاهش ورم بارداری کمک کند. برای تعیین میزان مناسب آب مصرفی خود، می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید.
تغذیه سالم: تغذیه سالم با مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل میتواند به کاهش ورم بارداری کمک کند. همچنین، مصرف غذاهای پرنمک و پرچرب باید به حداقل رسانده شود.
ورزش: ورزش به میزان ملایم میتواند به جلوگیری از ورم بارداری کمک کند. با این حال، باید در هنگام انجام ورزش همیشه از جریان خون به محل‌های حساس بارداری اطمینان حاصل کرد.
استراحت کافی: استراحت کافی، به خصوص در اوایل و پایان بارداری، میتواند به کاهش ورم بارداری کمک کند.
استفاده از پوشاک مناسب: استفاده از پوشاک مناسب، به ویژه در فصول گرم سال میتواند به کاهش ورم بارداری کمک کند.
مصرف مکمل‌های ویتامینی: برخی مکمل‌های ویتامینی مانند ویتامین B6 و ویتامین E می‌توانند به کاهش ورم حاملگی کمک کنند. با این حال باید با پزشک خود در مورد مصرف هرگونه مکمل و ویتامین صحبت کنید.
استفاده از شوره‌های الکترولیتی: استفاده از شوره‌های الکترولیتی مانند سدیم و پتاسیم، به کاهش ورم حاملگی کمک می‌کند. با این حال، قبل از مصرف هرگونه شوره‌های الکترولیتی باید با پزشک خود مشورت کنید.
مصرف چای کرفس: مصرف چای کرفس میتواند به کاهش ورم کمک کند. برای تهیه این چای، باید یک ریشه کرفس را خرد کرده و آن را در یک لیوان آب جوش قرار داده و سپس به مدت ۱۰ دقیقه بجوشانید.
استفاده از روش‌های طب سنتی: برخی روش‌های طب سنتی مانند ماساژ، تزریقات گیاهی و برخی گیاهان دارویی می‌توانند به کاهش ورم کمک کنند. با این حال، باید با پزشک خود مشورت کرد و هیچ روشی بدون مشورت با پزشک استفاده نشود.
مصرف داروهای تجویز شده: در موارد شدید، پزشک ممکن است داروهای تجویز کند تا به کاهش ورم حاملگی کمک کند. اما باید توجه داشت که هیچ دارویی بدون تجویز پزشک استفاده نشود و تمامی موارد باید با پزشک مشورت شود.
درمان ورم بارداری
ورم بارداری درمان دارد. درصورتی که ورم بارداری شما شدید و باعث مشکلاتی مانند فشار خون بالا، سردرد شدید و مشکلات تنفسی شده باشد، بهتر است به طور فوری به پزشک خود مراجعه کنید.
در صورتی که ورم بارداری شما خیلی شدید نباشد، می‌توانید با رعایت رژیم غذایی سالم، مصرف مایعات کافی، استراحت و ورزش مناسب و استفاده از روش‌های خانگی مثل ماساژ و استفاده از روش‌های طب سنتی به کاهش آن کمک کنید.
در مواردی که ورم حاملگی با شدت زیادی همراه است، پزشک ممکن است داروهایی مانند دیورتیک‌ها و لیتیک‌ها را تجویز کند. اما باید توجه داشت که هیچ دارویی بدون تجویز پزشک استفاده نشود و تمامی موارد باید با پزشک مشورت شود. همچنین، در موارد خاصی که ورم بارداری ناشی از بیماری‌های مانند دیابت، بیماری‌های کلیوی و سایر بیماری‌های مزمن است، پزشک باید درمان اصلی بیماری را نیز مورد توجه قرار دهد.
در صورتی که ورم حاملگی ناشی از فشار خون بالا باشد، درمان اولیه به کنترل فشار خون متمرکز می‌شود. در این موارد، پزشک ممکن است داروهایی مانند آلدوسترون و هیدرالازین را تجویز کند.
به علاوه برخی از مراقبت‌های خانگی و تغذیه‌ای می‌توانند در کنترل ورم بارداری کمک کنند. به عنوان مثال:
مصرف غذاهایی که در سدیم کمی حاوی پتاسیم بالا هستند مانند موز، خرما و هویج می‌توانند به کاهش ورم کمک کنند.
مصرف غذاهایی با مقدار کم چربی و نمک، مصرف آب کافی و استراحت مناسب به کاهش ورم بارداری کمک می‌کنند.
استفاده از روش‌های خانگی مانند ماساژ پاها، پشت و کمر میتواند به کاهش ورم کمک کند.
در نهایت، باید توجه داشت که اگر ورم بارداری با شدت زیادی همراه باشد و به هیچ کاری بهبود پیدا نکند، بهتر است به پزشک خود مراجعه کرده و در مورد روش‌های درمانی دقیق تر مشورت کنید.
عوامل مؤثر در افزایش یا کاهش ورم
چندین عامل می‌توانند بر ورم بارداری تأثیر بگذارند. در ادامه به برخی از این عوامل می‌پردازیم:
فشار خون: افزایش فشار خون میتواند باعث ورم حاملگی شود. برای کنترل فشار خون در حد مطلوب، می‌توانید رژیم غذایی مناسب دنبال کنید و داروهایی که پزشک شما تجویز می‌کند را مصرف کنید.
کاهش جریان خون: کاهش جریان خون ناشی از مشکلات قلبی، اضافه وزن یا بی‌حرکتی میتواند باعث ورم حاملگی شود. برای کاهش این عامل می‌توانید ورزش مناسب و سبک زندگی فعال داشته باشید.
اضافه وزن: اضافه وزن میتواند بر روی ترشحات هورمونی تأثیر بگذارد و باعث ورم حاملگی شود. برای کاهش این عامل می‌توانید به یک رژیم غذایی مناسب و با میزان کالری کافی روی آورید و به ورزش منظم بپردازید.
تغذیه نامناسب: مصرف غذاهایی با مقدار زیاد نمک، چربی و قند میتواند باعث ورم حاملگی شود. برای کاهش این عامل باید به مصرف غذاهای سالم و با مقدار مناسب نمک و چربی توجه کنید.
نوع فعالیت: بی‌حرکتی میتواند باعث ورم حاملگی شود. برای کاهش این عامل باید به ورزش های سبک و مناسب برای بارداری مانند پیاده روی، شنا و یوگا روی آورید.
میزان آب مصرفی: مصرف کم آب میتواند باعث ورم حاملگی شود. برای کاهش این عامل باید به میزان کافی آب بنوشید.
عوامل مؤثر در کاهش ورم بارداری شامل
استراحت: استراحت کافی و درست برای بارداران بسیار مهم است. استراحت به معنای فرار از فعالیت‌های روزانه و پایین آوردن سطح فعالیت‌ها است. در صورتی که بارداران برای مدت طولانی ایستاده یا نشسته باشند، ممکن است ورم آن‌ها بیشتر شود. بنابراین استراحت و نشستن با پای بلند میتواند به کاهش ورم بارداری کمک کند.
مصرف آب و مواد مغذی: مصرف آب کافی و مواد مغذی مناسب میتواند به کاهش ورم بارداری کمک کند. مصرف آب کافی به دلیل جلوگیری از خشکی و نگهداری میزان مایعات بدن بسیار مهم است. مصرف مواد غذایی سالم مانند سبزیجات و میوه‌ها نیز میتواند به کاهش ورم حاملگی کمک کند.
استفاده از پوشش‌های مناسب: استفاده از پوشش‌های مناسبی برای بلند کردن پای آن‌ها به کاهش ورم بارداری کمک می‌کند. بارداران می‌توانند از شلوارک‌های یا جوراب‌های پای بلند استفاده کنند تا بتوانند پاهای خود را در حالت بالا نگه دارند.
استفاده از کمپرسی: استفاده از کمپرسی میتواند به کاهش ورم حاملگی کمک کند. این کمپرسی میتواند در قالب استفاده از جوراب‌های پای بلند یا بند‌های کمپرسی باشد.
تجویز داروها: در موارد شدید، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش ورم حاملگی تجویز کند. این داروها شامل دیورتیک‌ها و داروهای ضد التهاب هستند.