واکسن ب ث ژ در بدو تولد نوزادان و علت ماندن جای واکسن

واکسیناسیون همواره یکی از مهم‌ترین ابزارها برای جلوگیری از بیماری‌های واگیردار و تقویت ایمنی بدن در برابر عفونت‌ها محسوب شده است. یکی از واکسن‌های حیاتی برای کودکان، واکسن ب ث ژ است که با عنوان واکسن باسیل کالمت-گورین (واکسن بیماری سل) نیز شناخته می‌شود. این واکسن برای محافظت از نوزادان و کودکان در برابر عفونت توبرکلوزیس (TB) یا سل، یک بیماری خطرناک تنفسی که در صورت عدم درمان می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد، استفاده می‌شود. در این مقاله، به بررسی واکسن BCG برای نوزادان و کودکان خواهیم پرداخت و اطلاعات جامعی را در مورد آن ارائه خواهیم داد.

تاریخچه واکسن ب ث ژ

واکسن ب ث ژ (BCG) از نام اختصاری Bacillus Calmette Guérin بر گرفته شده است که به‌ نام مخترعان این واکسن، آلبرت کالمت (پزشک و باکتری شناس) و کامیل گوئرین (دامپزشک) نام‌گذاری شده است. ساخت این واکسن توسعه این واکسن در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم آغاز شد و برای اولین بار در سال ۱۹۲۱ مورد استفاده پزشکی قرار گرفت. واکسن BCG ابتدا به‌ عنوان نوعی واکسن برای مقابله با بیماری سل در گاوها و جلوگیری از توبرکلوز (سل) در این حیوانات به‌کار گرفته شد. پس از آن، تلاش‌ها برای استفاده از این واکسن به منظور پیشگیری از سل یا توبنرکولوز در انسان نیز آغاز شد.

در دهه ۱۹۲۰، واکسن ب ث ژ به‌عنوان نخستین واکسن علیه بیماری سل برای انسان به‌طور آزمایشی استفاده شد و از آن زمان تا به امروز، به عنوان یکی از واکسن‌های پیشگیری اصلی در مقابل بیماری توبرکلوز (سل)، جایگاه خود را در دنیای پزشکی حفظ کرده است.

ساختار و ویژگی‌های واکسن

 واکسن ب ث ژ در اصل از مایکوباکتریوم بوویس به دست می‌آیند که معمولاً در گاو یافت می‌شود. با این که این واکسن تضعیف شده‌ است، اما باکتری آن هنوز از نوع باکتری زنده می‌باشد و از میکروباکتریوم بوویس به‌عنوان منبع اصلی تهیه می‌شود. این واکسن به‌طور کامل تضعیف نمی‌شود، بلکه به‌ صورت ترکیبی از باکتری‌های زنده و ضعیف‌شده مایکوباکتریوم بوویس آماده می‌شود.

در واقع برای تهیه واکسن BCG، سویه‌های غیر مستعد به سل از مایکوباکتریوم بوویس جمع‌آوری شده و سپس در شرایط آزمایشگاهی تضعیف می‌شوند. به‌این ترتیب، باکتری‌های زنده و ضعیف‌ شده موجود در واکسن، توانایی ایجاد بیماری را ندارند و به نقش یک آنتی‌ ژن محرک را برای سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کنند.

تاثیر واکسن ب ث ژ در پیشگیری از سل

یکی از نقاط قوت اصلی واکسن ب ث ژ، اثر بخشی قابل توجه آن در کاهش خطر ابتلا به بیماری سل است. بر اساس مطالعات و تحقیقات علمی، این واکسن به‌طور معمول حداقل ۷۰ تا ۸۰ درصد از احتمال ابتلا به سل در افراد را کاهش می‌دهد و از نظر جهانی به‌عنوان یکی از واکسن‌های بسیار مهم در کنترل این بیماری معرفی می‌شود.

البته لازم است توجه داشته باشیم که واکسن BCG تنها برای “پیش‌گیری” از سل موثر است و در درمان این بیماری نقشی ندارد. بنابراین پیش‌گیری، شناسایی زود هنگام و درمان به‌ موقع از اهمیت بسیاری در کاهش شیوع باکتری عامل سل برخوردارند.

به طور کلی واکسن ب ث ژ به عنوان یکی از واکسن‌های مهم و موثر در پیشگیری از سل در نوزادان و کودکان شناخته می‌شود. این واکسن با بهره‌گیری از بیلیه زنده و ضعیف‌شده مایکوباکتریوم بوویس، سیستم ایمنی بدن را تحریک کرده و به‌عنوان یک سپر دفاعی در برابر عفونت سل عمل می‌کند. تزریق به‌موقع واکسن BCG برای حفظ سلامتی نوزادان و کودکان در برنامه‌های واکسیناسیون جامعه بسیار حیاتی و مؤثر است. با این حال، همچنان لازم است به اهمیت مطالعات و تحقیقات علمی بیش‌تر در زمینه اثر بخشی و ارتقاء کیفیت واکسن‌ها پافشاری کنیم تا بتوانیم در آینده نیز در حوزه بهداشت جمعی همیشه پیشرفت و بهبود داشته باشیم.

کارکرد واکسن BCG چگونه است؟

واکسن ب ث ژ از طریق تزریق زیر جلدی به نوزادان و کودکان انجام می‌شود. این واکسن سیستم ایمنی بدن را به صورتی تحریک می‌کند که بتواند در مقابل عفونت سل مقاومت نشان دهد. سپس واکسن به عنوان یک آنتی‌ژن عمل کرده و واکنش‌های ایمنی بدن را شروع می‌کند. آنتی‌ژن یا پادگن به ترکیباتی گفته می‌شود که پس از ورود به بدن موجب برانگیختن واکنش‌های ایمنی می‌گردند که در جریان آن موادی به نام پادتن تولید می‌شود. بدین ترتیب اگر بعداً با باکتری‌های توبرکلوزیس در تماس قرار بگیرید، بدن به سرعت می‌تواند این باکتری‌ها را تشخیص داده و با ایجاد پاسخ ایمنی به آن‌ها مقابله کند.

آیا واکسن ب ث ژ برای نوزادان امن است؟

در این بخش به بررسی ایمن بودن واکسن ب ث ژ برای نوزادان و کودکان خواهیم پرداخت. ایمنی واکسن‌ها از جمله معیارهای مهم در انتخاب و استفاده از آن به منظور پیش‌گیری از بیماری‌ها محسوب می‌شود. به همین دلیل در ادامه، مطالعات علمی مرتبط با ایمنی واکسن ب ث ژ را بررسی خواهیم کرد.

مطالعات علمی نشان داده‌اند که استفاده از واکسن ب ث ژ در مقابل بیماری سل بسیار مهم است و باعث تقویت سیستم ایمنی کودکان می‌شود. با رعایت زمان‌ بندی مناسب برای تزریق واکسن BCG و در صورت لزوم پیگیری به‌ موقع عوارض جانبی تزریق آن، می‌توان به ایجاد محیطی ایمن و سلامت‌محور برای نوزادان و کودکان در جامعه کمک کرد. به همین دلیل، واکسن ب ث ژ به‌ عنوان یک واکسن کلیدی در برنامه‌های کنترل بیماری سل شناخته می‌شود که به هدف سلامتی و کاهش شیوع بیماری‌ها کمک می‌کند.

بررسی‌های علمی در مورد واکسن BCG:

واکسن BCG از دهه ۱۹۲۰ به عنوان واکسنی برای پیشگیری و مقابله در برابر بیماری سل در انسان استفاده می‌شود و اثر بخشی و ایمنی آن توسط تحقیقات و مطالعات علمی متعددی مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر اساس این مطالعات، واکسن ب ث ژ به‌عنوان یکی از واکسن‌های بسیار مهم در کنترل توبرکلوز (سل) به شمار می‌رود.

مطالعات بالینی و آزمایش‌های کنترل شده اثبات می‌کنند که ایمنی واکسن ب ث ژ بسیار بالاست و دارای عوارض جانبی جدی و نادر نمی‌باشد. بیش‌تر افراد پس از تزریق این واکسن نشانه‌هایی از عوارض خفیف مانند سوزش و قرمزی محل تزریق اعلام کرده‌اند و در مواردی که چنین عوارضی دیده می‌شوند، خود علائم خود به خود بهبود می‌یابند و رفع می‌شوند.

تاثیر واکسن BCG بر جامعه:

واکسن ب ث ژ از اهمیت بسیاری در سلامت عمومی جامعه برخوردار است. زیرا این که یک واکسن ایمن و موثر برای پیش‌گیری از سل برای نوزادان و کودکان در جامعه وجود داشته باشد بسیار اهمیت دارد. به‌ خصوص که توبرکلوز که باعث بیماری‌ سل می‌شود و کودکان خردسال را تهدید می‌کند، نیاز به پیشگیری و کنترل جدی دارد. واکسن ب ث ژ با تزریق به زیر پوست نوزادان، سیستم ایمنی بدن کودک را فعال می‌کند و نقش مهمی در جلوگیری از شیوع سل و کاهش بار بیماری در جامعه را ایفا می‌کند.

عوارض جانبی واکسن ب ث ژ در بدو تولد چیست؟

در این بخش از مقاله به بررسی عوارض جانبی رایج واکسن ب ث ژ که تزریق آن در بدو تولد انجام می‌شود، خواهیم پرداخت. همانطور که قبلاً گفته شد ایمنی واکسن‌ها از جمله جنبه‌های مهم در انتخاب و استفاده از هر واکسنی به شمار می‌رود. در همین راستا، جهت افزایش اطمینان و آگاهی پدر و مادران از این موضوع، عوارض جانبی رایج واکسن BCG را بررسی خواهیم کرد.

عوارض جانبی رایج:

پس از تزریق واکسن BCG، در اغلب نوزادان و کودکان عوارض جانبی جدی گزارش داده نشده است. با این حال، برخی از عوارض خفیف و معمول واکسیناسیون از جمله تب خفیف، سوزش و قرمزی در محل تزریق، تورم یا حساسیت ممکن است در محل تزریق واکسن رخ دهد. طبیعتاً این علائم نیز معمولاً در عرض چند روز بهبود می‌یابند و باعث ایجاد خطر جدی در سلامتی کودک نخواهند شد.

عوارض جانبی نادر:

در برخی از موارد، عوارض جانبی نادر نیز می‌تواند پس از واکسیناسیون ب ث ژ اتفاق بیفتد. این عوارض نادرتر معمولاً به خاطر خود واکسن BCG اتفاق نمی‌افتد و ممکن است به عوامل دیگر نیز مرتبط باشند. از جمله عوارض نادر پس از تزریق واکسن سل می‌توان به واکنش‌های آلرژیک شدید، عفونت‌های نادر، یا مشکلات جدی در سیستم ایمنی اشاره کرد. اگرچه این عوارض نادرتر هستند، اما به‌ عنوان والدین کودک، آشنایی با این موارد و مراجعه به پزشک در صورت ظهور هرگونه علائم نادر و غیر معمول اهمیت دارد. در صورتی که پس از تزریق واکسن BCG علائم زیر را در کودک خود مشاهده کردید و این علائم خود به خود رفع نشد و به شکل اولیه باقی ماند، توصیه می‌کنیم با پزشک صحبت کنید:

• درد، تورم یا قرمزی در اطراف محل تزریق
• تورم غدد لنفاوی
• درد عضلات
• تب خفیف
• درد استخوان

پدر و مادر کودک باید در نظر داشته باشند که عوارض جانبی رایج واکسن ب ث ژ اغلب خفیف و ملایم هستند و خود به خود بهبود می‌یابند. بنابراین توجه به علائم نادر و خارج از معمول از اهمیت بالایی برخوردار است و پس از ظهور هرگونه علائم نادر، لازم است به پزشک مراجعه کنیم.

چرا واکسن ب ث ژ پس از تزریق جای زخم بر روی پوست نوزادان ایجاد می‌کند؟

واکسن ب ث ژ یا واکسن باسیل کالمت-گورین، یکی از ابزارهای محافظت از نوزادان و کودکان در برابر بیماری سل که یک یک بیماری تنفسی خطرناک است، محسوب می‌شود. یکی از مشاهدات رایج پس از تزریق واکسن BCG، ایجاد یک جای واکسن بر روی پوست نوزادان است. در این بخش، به بررسی دلایل ایجاد این جای زخم می‌پردازیم.

جای واکسنی که پس از تزریق واکسن BCG در محل تزریق بر روی پوست نوزادان ایجاد می‌شود، یک ویژگی منحصر به فرد این واکسن به شمار می‌رود. واکسن ب ث ژ از این لحاظ با واکسن‌های دیگر متفاوت است. این واکسن از باکتری‌های زنده ضعیف‌ شده مایکوباکتریوم بوویس، سویه‌ای از باکتری که بیماری سل را در گاوها ایجاد می‌کند، تشکیل شده است. البته باکتری‌های ضعیف‌شده موجود در واکسن BCG توانایی ایجاد بیماری را در فرد دریافت کننده واکسن ندارند. اما سیستم ایمنی بدون کودک را تحریک می‌کنند که در برابر این باکتری‌ها واکنش دفاعی از خود نشان دهد.

هنگامی که واکسن ب ث ژ به کودک تزریق می‌شود، سیستم ایمنی نوزاد باکتری‌های ضعیف‌شده را به عنوان اجسام خارجی شناسایی می‌کند. به‌همین دلیل، بدن به تدریج پاسخ ایمنی دفاعی را به کمک سلول‌های ایمنی به نام لنفوسیت تی و ماکروفاژ ها فعال می‌کند. بدین ترتیب سلول‌های ایمنی در محل تزریق جمع می‌شوند تا به باکتری‌ها غلبه کنند و آن‌ها را از بین ببرند.

دلیل ایجاد جای زخم پس از تزریق واکسن ب ث ژ:

جای زخمی که پس از تزریق واکسن B.C.G ایجاد می‌شود، در واقع نتیجه پاسخ ایمنی بدن کودک در محل تزریق است. زیرا سلول‌های ایمنی در محل تزریق جمع می‌شوند تا باکتری‌ها را مهار کنند. سلول‌های ایمنی در حین این کار باعث تولید کلاژن می‌شوند که یک پروتئین فیبری است و نقش مهمی در بهبود زخم و بازسازی بافت پوست دارد.

از آنجایی که در محل تزریق کلاژن تولید می‌شود، یک جای واکسن کوچک بر روی پوست نوزاد به وجود می‌آید. به‌ مرور زمان، پاسخ دفاعی بدن کودک کاهش می‌یابد و به دنبال آن جای واکسن کودک نیز به تدریج صاف‌تر می‌شود. به‌این ترتیب، جای واکسن روی پوست به یک جای زخم دائمی تبدیل می‌شود و روی پوست باقی می‌ماند. این جای زخم ممکن است در افراد مختلف از نظر ظاهری تفاوت داشته باشد. مثلاً در برخی از افراد به شکل یک نقطه روشن و کوچک است و در برخی دیگر به صورت یک جای زخم مشخص و قابل رویت می‌باشد.

حضور جای زخم واکسن ب ث ژ بر روی پوست نوزاد، نشان‌دهنده این است که واکسن با موفقیت پاسخ ایمنی را فعال کرده است. این جای زخم نشان‌ دهنده این است که سیستم ایمنی نوزاد به خوبی آماده است تا در صورت تماس با باکتری‌های توبرکلوز، نسبت به بیماری سل مقاومت نماید. وجود جای زخم، نشانه اطمینان‌بخشی است که واکسیناسیون با موفقیت انجام شده است تا بدن نوزاد را برای مقابله با احتمال ابتلا به بیماری سل آماده کند.

چه زمانی نوزادان باید واکسن ب ث ژ را دریافت کنند؟

در این بخش به بررسی زمانی که نوزادان باید واکسن ب ث ژ را دریافت کنند، خواهیم پرداخت. ایمن سازی و برنامه‌ریزی واکسیناسیون BCG در جامعه نقشی حیاتی در پیشگیری از بیماری سل و حفظ سلامت کودکان ایفا می‌کند. در ادامه زمان‌بندی واکسیناسیون ب ث ژ را برای نوزادان مورد بررسی قرار می‌دهیم.

در بسیاری از کشورها و سیستم‌های بهداشتی، واکسن BCG در روزها تا ماه‌های اول پس از تولد انجام می‌شود. تا کنون جهت پیش‌گیری از بیماری سل در جامعه، برنامه‌های ایمنی‌سازی جامع و سیستماتیکی برای اجرای واکسن BCG ایجاد شده است. این برنامه‌ها معمولاً توسط مراکز بهداشتی و سازمان‌های بهداشتی ملی برنامه‌ریزی می‌شوند و به زمان‌ بندی مناسب واکسیناسیون، جلوگیری از انتقال توبرکلوز از مادر به نوزاد تازه متولد شده، و تأمین واکسن‌های کافی برای تمام کودکان می‌باشند. زمان‌ بندی مناسب اجرای واکسن BCG برای نوزادان از اهمیت بسیاری برخوردار است. این موضوع به دلیل آسیب پذیر بودن نوزادان در مقابل عفونت‌ها و بیماری سل، تأثیر زیادی در ایمنی و سلامت کودکان دارد. اجرای به‌موقع واکسن ب ث ژ باعث می‌شود سیستم ایمنی نوزاد به‌طور موثر در مقابل توبرکلوز تقویت شود و به خوبی بتواند از بروز بیماری محافظت کند.

سخن آخر

به عنوان پدر و مادران، رعایت زمان‌بندی واکسیناسیون ب ث ژ برای نوزادان و کودکان شما اهمیت دارد. این اقدام به حفظ سلامتی و بهبود کیفیت زندگی کودکان شما کمک می‌کند و نقش مهمی در کاهش شیوع بیماری سل در جامعه ایفا می‌کند. بنابراین تأکید می‌شود که در صورت رها کردن یا تاخیر در تزریق واکسن ب ث ژ به‌ تنهایی یا بر اساس اطلاعات غیر علمی، ممکن است ریسک ابتلا به بیماری افزایش یابد و به نوزادان و کودکان ضرر وارد شود. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت بالای دریافت به‌موقع واکسن BCG در جامعه است که برای حفظ سلامت و بهبود وضعیت بهداشتی کودکان حیاتی است.