سیاه سرفه یک بیماری مسری است که باعث بروز سرفه‌های شدید میشود و عمدتاً نوزادان و کودکان خردسال را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بیماری سیاه سرفه می‌تواند از هفته‌ها تا ماه ها ادامه یابد. این بیماری اغلب مانند سرماخوردگی با آبریزش بینی، عطسه و سرفه یا تب خفیف شروع میشود. سپس پس از ۱ تا ۲ هفته، سرفه‌های شدید حاصل از آن شروع می‌شوند. سرفه‌های حاصل از سیاه سرفه اغلب با استنشاق هوا با صدای خش دار به پایان می‌رسند. در طول سرفه‌های شدید، خوردن، نوشیدن یا حتی نفس کشیدن برای نوزادان و کودکان بسیار سخت میشود. این سرفه‌ها می‌توانند هفته‌ها ادامه داشته باشند. در نوزادان ممکن است باعث وقفه تنفسی نوزاد (آپنه) شود. سیاه سرفه برای کودکان کمتر از ۱ سال بدتر است و در برخی موارد می‌تواند کشنده شود.
واکسن سیاه سرفه می‌تواند به پیشگیری از این بیماری کمک کند. اما این واکسن ۱۰۰% موثر نیست و اپیدمی این بیماری نیز در مناطقی رخ داده است که نرخ واکسن کاهش یافته است. اگر سیاه سرفه در منطقه‌ای در حال گسترش باشد، این احتمال وجود دارد که فردی که واکسن زده است نیز همچنان بتواند به این بیماری مبتلا شود. اثر ایمنی واکسن سیاه سرفه نیز به مرور زمان از بین می‌رود. بنابراین نوجوانان و بزرگسالانی که دوزهای تقویتی واکسن را دریافت نکرده باشند، ممکن است در طی یک پاندمی بیماری را گسترش دهند.
سیاه سرفه در کودکان چیست؟
سیاه سرفه یک نوع عفونت دستگاه تنفسی است که توسط باکتری بوردتلا پرتوسیس (Bordetella pertussis) ایجاد میشود. این بیماری عمدتاً نوزادان کمتر از ۶ ماه را که هنوز به طور کامل با استفاده از واکسیناسیون محافظت نشده‌اند و همچنین کودکان ۱۱ تا ۱۸ ساله که ایمنی آن‌ها از واکسن شروع به از بین رفتن کرده است را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سیاه سرفه باعث حملات شدید سرفه‌های متوالی میشود که گاهی اوقات هنگام تنفس کودک به صدای خش داری ختم می‌گردد.
علائم و نشانه‌های سیاه سرفه چیست؟
علائم اولیه سیاه سرفه شبیه علائم سرماخوردگی است:
- آبریزش بینی
- عطسه کردن
- سرفه خفیف
- تب با درجه پایین
پس از حدود ۱ تا ۲ هفته، سرفه خشک و تحریک کننده به حملات شدید سرفه تبدیل میشود که می‌تواند بیش از یک دقیقه طول بکشد. در طول حملات سرفه، رنگ کودک ممکن است قرمز یا بنفش شود. در پایان حملات سرفه، کودک ممکن است هنگام نفس کشیدن صدای بلندی را از خود ایجاد کند یا ممکن است استفراغ کند.
بسیاری از نوزادان و کودکان کوچک‌تر مبتلا به سیاه سرفه دچار حملات سرفه و سرفه‌های شدید می‌شوند، اما همه نیز این‌طور نیستند. گاهی اوقات نوزادان مانند کودکان بزرگ‌تر سرفه نمی‌کنند. در سیاه سرفه، نوزادان ممکن است طوری به نظر برسند که انگار در حال تنفس هوا هستند، ولی در واقعیت صورت آن‌ها قرمز به نظر می‌رسد و در واقع ممکن است دچار وقفه تنفسی نوزاد (آپنه) شده باشند. در حملات بسیار شدید، ممکن است صورت کودک برای چند ثانیه بنفش یا آبی شود.
بزرگسالان و نوجوانان ممکن است علائم خفیف‌تر یا متفاوت‌تری داشته باشند، مانند سرفه‌های پایدار به جای حملات سرفه.
علت بروز سیاه سرفه در کودکان چیست؟
سیاه سرفه توسط باکتری بوردتلا پرتوسیس ایجاد میشود. این بیماری بسیار مسری است و از طریق سرفه و عطسه از کودکی به کودک دیگر سرایت می‌کند. هنگامی که باکتری سیاه سرفه در راه‌های هوایی بدن کودک قرار می‌گیرد، باعث تورم راه‌های هوایی و مخاط او میشود.
چه کودکانی بیشتر در معرض سیاه سرفه هستند؟
اگر کودکی واکسن سیاه سرفه دریافت نکرده باشد و در اطراف فرد مبتلا به سر ببرد، بیشتر در معرض خطر سیاه سرفه قرار دارد.
سیاه سرفه در کودکان چگونه تشخیص داده میشود؟
اگر مشکوک هستید که کودک شما سیاه سرفه دارد توصیه میشود که با پزشک تماس بگیرید. پزشک سابقه پزشکی کودک را می‌گیرد، کودک را معاینه می‌کند و ممکن است از مخاط بینی و گلوی او برای بررسی در آزمایشگاه نمونه برداری کند. پزشک همچنین ممکن است آزمایش خون و عکس قفسه سینه کودک را درخواست کند.
سیاه سرفه در کودکان چگونه درمان میشود؟
پزشکان سیاه سرفه را با آنتی بیوتیک درمان می‌کنند. تصور میشود که آنتی‌بیوتیک‌ها زمانی که افراد در اوایل بیماری آن‌ها را مصرف می‌کنند یعنی قبل از شروع حملات سرفه، بهترین عملکرد را برای کوتاه کردن دوره عفونت دارند. اما حتی زمانی که دریافت آنتی بیوتیک دیرتر شروع میشود، آنتی بیوتیک‌ها از نقش بسیار مهمی برخوردار هستند؛ زیرا می‌توانند از گسترش عفونت به دیگران جلوگیری کنند.
در صورتی که اگر فردی در خانواده شما سیاه سرفه دارد، بهتر است از پزشک بپرسید که آیا آنتی بیوتیک‌های پیشگیرانه یا تقویت کننده سیاه سرفه برای سایر اعضای خانواده مورد نیاز است یا خیر. برخی از کودکان مبتلا به سیاه سرفه نیاز به مراقبت در بیمارستان دارند. نوزادان و کودکان خردسال بیشتر در اثر سیاه سرفه در بیمارستان بستری می‌شوند. زیرا در معرض خطر بیش‌تری برای مشکلاتی مانند ذات الریه هستند. سایر مشکلات احتمالی سیاه سرفه شامل موارد زیر می‌باشند:
- مشکلات تنفسی
- دوره‌های وقفه تنفسی نوزاد یا آپنه
- نیاز به اکسیژن (به ویژه در طول دوره‌های سرفه)
- کم آبی بدن
سیاه سرفه می‌تواند برای نوزادان کمتر از ۶ ماه کشنده باشد، بنابراین نوزادان مبتلا به سیاه سرفه تقریباً همیشه نیاز به درمان در بیمارستان دارند. در بیمارستان، کودکان ممکن است نیاز به ساکشن داشته باشند تا راه‌های هوایی آن‌ها پاک شوند، همچنین تنفس آن‌ها از نزدیک زیر نظر گرفته میشود و در صورت نیاز اکسیژن دریافت می‌کنند. در کودکی که علائم کم آبی را از خود نشان می‌دهد یا در غذا خوردن مشکل دارد، ممکن است تزریق وریدی انجام شود. همینطور اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از سرایت این بیماری مسری به سایر بیماران، کارکنان بیمارستان و بازدیدکنندگان انجام خواهد شد.
آیا سیاه سرفه مسری است؟
سیاه سرفه یک بیماری بسیار مسری است. باکتری سیاه سرفه از طریق قطرات ریز مایع خارج شده از بینی یا دهان فرد آلوده از فردی به فرد دیگر منتقل میشود. بنابراین هنگامی که فرد مبتلا عطسه می‌کند، سرفه می‌کند یا می‌خندد، ممکن است ذرات باکتری این بیماری در هوا پخش شوند. سپس افراد دیگر می‌توانند با استنشاق این قطرات از طریق هوا یا با آلوده شدن دست به این قطرات و سپس لمس دهان یا بینی خود آلوده شوند.
دوره نهفتگی (زمان بین عفونت و شروع علائم) برای سیاه سرفه معمولاً ۷ تا ۱۰ روز است، اما می‌تواند تا ۲۱ روز نیز به طول بیانجامد. افراد آلوده در مراحل اولیه بیماری تا حدود ۲ هفته پس از شروع سرفه بسیار مستعد انتقال بیماری به سایر افراد هستند. درمان با استفاده از آنتی بیوتیک، دوره سرایت را به تا ۵ روز پس از شروع درمان کوتاه می‌کند.
عوارض احتمالی سیاه سرفه در کودک چیست؟
سیاه سرفه می‌تواند منجر به ذات الریه (پنومونی) در کودکان شود.
سیاه سرفه چقدر طول می‌کشد؟
سیاه سرفه معمولا باعث بروز علائم سرماخوردگی میشود که ۱ تا ۲ هفته طول می‌کشد و به دنبال آن تا ۳ ماه سرفه شدید در کودک ایجاد میشود. مرحله آخر بیماری، شامل چند هفته نقاهت با کم رنگ شدن تدریجی علائم سیاه سرفه است. در برخی از کودکان، دوره نقاهت می‌تواند ماه‌ها طول بکشد.
چگونه والدین می‌توانند کمک کنند؟
اگر فرزند شما برای سیاه سرفه در خانه تحت درمان است، برنامه تجویز آنتی بیوتیک او را دقیقاً طبق دستور پزشک دنبال کنید. دادن داروی سرفه احتمالاً کمکی به او نخواهد کرد. زیرا حتی قوی‌ترین افراد معمولاً نمی‌توانند حملات سرفه ناشی از سیاه سرفه را کاهش دهند. سرفه در واقع روشی است که بدن برای پاکسازی مجاری تنفسی خود در تلاش است. هیمنطور دقت داشته باشید که به دلیل عوارض جانبی احتمالی، داروهای سرفه هرگز برای کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی‌شود.
در طول دوران نقاهت، اجازه دهید کودکتان در تخت خواب استراحت کند و از محصولات خنک کننده مخصوص برای کمک به تسکین ریه‌های تحریک شده و مجاری تنفسی کودک استفاده کنید. خانه خود را عاری از مواد محرکی که می‌توانند باعث سرفه‌های شدید شوند از جمله اسپری‌های آئروسل، دود تنباکو و دود ناشی از آشپزی، شومینه و اجاق های هیزمی نگهداری کنید.
کودکان مبتلا به سیاه سرفه ممکن است استفراغ کنند یا به دلیل سرفه زیاد نتوانند غذا بخورند یا مایعات بنوشند. وعده‌های غذایی کوچک‌تر و مکرر به کودک خود بدهید و کودک خود را تشویق کنید که مایعات زیادی بنوشد. مراقب علائم کم آبی بدن مانند تشنگی، تحریک‌پذیری، بی‌قراری، کمبود انرژی، چشم‌های گود رفته، دهان و زبان خشک یا چسبنده، پوست خشک، گریه بدون اشک و مراجعه کمتر به دستشویی برای ادرار کردن یا در نوزادان، پوشک مرطوب کمتر باشید.
آیا می توان از سیاه سرفه پیشگیری کرد؟
می‌توان از بیماری سیاه سرفه با استفاده از واکسن سیاه سرفه که بخشی از ایمن سازی واکسن سه گانه یا DTaP (دیفتری، کزاز، سیاه سرفه) است، پیشگیری کرد. واکسن سه گانه به طور معمول در ۵ دوز قبل از تولد شش سالگی کودک انجام می شود. برای محافظت بیشتر در صورت کم شدن ایمنی حاصل از واکسن، کودکان ۱۱ تا ۱۸ ساله لازم است یک دوز تقویتی ترکیبی جدید به نام Tdap دریافت کنند که برای سن ۱۱ یا ۱۲ سالگی ایده آل است. دوز تقویتی واکسن سیاه سرفه مشابه واکسن سه گانه است. اما غلظت دیفتری و سیاه سرفه در آن کمتر می‌باشد. بزرگسالانی که در سنین پیش از نوجوانی یا نوجوانی به سیاه سرفه مبتلا نشده‌اند نیز باید آن را دریافت کنند. همچنین برای محافظت از نوزادان تازه متولد شده در برابر سیاه سرفه، این واکسن برای تمام زنان باردار در نیمه دوم هر بارداری توصیه میشود.
دریافت واکسن سیاه سرفه به ویژه برای افرادی که با نوزادان تماس نزدیک دارند، بسیار مهم است. این به این دلیل است که نوزادان می‌توانند مشکلات شدید و حتی کشنده‌ای را از بیماری سیاه سرفه بگیرند.از طرفی ایمنی بزرگسالان در برابر بیماری سیاه سرفه با گذشت زمان کاهش می‌یابد. بنابراین وقتی واکسینه می‌شوند، در واقع از نوزادان و کودکان خود نیز در برابر این عفونت محافظت می‌کنند.
مانند تمام برنامه‌های واکسیناسیون، موارد مهم استثنا و شرایط خاصی نیز در دریافت واکسن سیاه سرفه وجود دارد. پزشک شما جدیدترین اطلاعات را در این زمینه خواهد داشت.
افرادی که با کودک مبتلا به سیاه سرفه زندگی می‌کنند یا با او در تماس نزدیک بوده‌اند و هستند، لازم است آنتی بیوتیک دریافت کنند تا از گسترش این بیماری جلوگیری کنند. حتی اگر قبلاً در برابر آن واکسینه شده باشند. در صورتی که کودکان خردسالی که تمام ۵ دوز واکسن سه گانه یا دوزهای واکسن پنجگانه را دریافت نکرده‌اند در معرض فرد مبتلا به سیاه سرفه قرار بگیرند، ممکن است به دوز تقویتی واکسن نیاز داشته باشند.
چه زمانی با دکتر تماس بگیرم؟
در صورتی که فکر می‌کنید که کودک شما سیاه سرفه دارد یا نزدیک کسی بوده است که سیاه سرفه دارد، بهتر است با پزشک تماس بگیرید. حتی اگر کودک شما از قبل تمام واکسن‌های سیاه سرفه را دریافت کرده باشد. این کار به ویژه در صورتی مهم است که کودک شما سرفه‌های طولانی داشته باشد و علائم زیر در او مشاهده میشود:
- شدت سرفه باعث میشود پوست یا لب‌های کودک شما مایل به قرمز، بنفش یا آبی شود.
- کودک شما بعد از سرفه استفراغ می‌کند.
- بعد از سرفه صدای خش داری شنیده میشود.
- کودک شما در تنفس مشکل دارد یا به نظر می‌رسد دوره‌های وقفه تنفسی نوزاد یا آپنه دارد.
- فرزند شما بسیار تنبل به نظر می‌رسد.
- شما نگران این هستید که کودک شما دچار کم آبی شود.
اگر تشخیص داده شود که فرزند شما سیاه سرفه دارد و در خانه تحت درمان باشد، در صورت مشاهده مشکل تنفسی یا علائم کم آبی از کودک فوراً او را تحت مراقبت‌های پزشکی قرار دهید.
نکات مهم در مورد سیاه سرفه در کودکان
- سیاه سرفه یک بیماری مسری است که توسط باکتری ایجاد میشود و عمدتاً نوزادان و کودکان خردسال را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- این بیماری اغلب مانند سرماخوردگی، با آبریزش بینی، عطسه و سرفه یا تب خفیف شروع میشود. پس از ۱ تا ۲ هفته، حملات شدید سرفه شروع میشود. سرفه اغلب با استنشاق هوا با صدای خش داری به پایان می‌رسد.
- واکسن سیاه سرفه می‌تواند به پیشگیری از این بیماری کمک کند. اما این واکسن ۱۰۰% موثر نیست. و اپیدمی در مناطقی رخ داده است که نرخ واکسن کاهش یافته است.
- شدت سرفه معمولا پس از حدود هفته ۶ بیماری کمتر میشود، اما ممکن است در مواردی برای ۱ تا ۲ ماه آینده نیز ادامه یابد.
- در برخی موارد، ممکن است کودک برای درمان به بیمارستان برود. این کار برای مراقبت‌های حمایتی و نظارت بر بیماری کودک بسیار اهمیت دارد. فرزند شما ممکن است داروی آنتی بیوتیک نیز مصرف کند.
- توصیه میشود که کودکان ۵ دوز واکسن سه گانه (یا دوزهای واکسن پنجگانه) را برای حداکثر محافظت در برابر سیاه سرفه دریافت کنند.
سخن آخر
در پایان، نکاتی که به شما کمک می‌کنند تا از ویزیت با پزشک کودک خود بیشترین بهره را ببرید را برای شما قرار می‌دهیم:
- دلیل ویزیت و فرآیندی که انتظار دارید اتفاق بیفتد را بدانید.
- قبل از بازدید، سؤالاتی را که می‌خواهید توسط پزشک به آن‌ها پاسخ داده شود را یادداشت کنید.
- در طول جلسه ویزیت، نام تشخیص پزشک و هر گونه دارو، درمان یا آزمایش جدید را یادداشت کنید. همچنین هر دستورالعملی که پزشک ه شما برای کودک به شما می‌دهد را یادداشت کنید.
- بدانید که چرا یک دارو یا روش درمان جدید برای کودک شما تجویز میشود و قرار است چگونه به کودک شما کمک کند. همچنین بدانید که هر یک از داروهای تجویز شده چه عوارضی دارند.
- از پزشک بپرسید که آیا می توان وضعیت کودک شما را به روش‌های دیگری درمان کرد یا خیر.
- بدانید چرا یک آزمایش یا روش توصیه میشود و نتایج آن چه معنایی می‌تواند داشته باشد.
- بدانید که اگر کودک شما داروی تجویز شده را مصرف نکند یا آزمایش خواسته شده را انجام ندهد، چه اتفاقاتی قرار است بیفتند.
- اگر فرزندتان قرار ملاقات بعدی دارد، تاریخ، زمان و هدف آن ویزیت را یادداشت کنید.
- بدانید که چگونه می‌توانید پس از ساعات اداری با پزشک کودک خود تماس بگیرید. زیرا در صورتی که کودک شما بیمار شود و سؤالی داشته باشید یا نیاز به مشاوره از پزشک داشته باشید، این اطلاعات مهم هستند و به کار شما خواهند آمد.