یکی از بزرگ‌ترین دغدغه والدین پرورش هوش و استعداد در کودک است. همه والدین دوست دارند تا در مورد هوش و توانایی‌های ذهنی کودک‌شان به دیگران فخر بفروشند. در مقاله مربوط به بررسی این که آیا هوش ارثی است یا اکتسابی به طور مفصل شرح دادیم که بخشی از ضریب هوشی کودک از والدینش به ارث می‌رسد و بخشی دیگر تحت تاثیر محیط است. در بین عوامل محیطی شاید بدون اغراق بتوان بیشتر سهم را برای رژیم غذایی و تغذیه کودک در نظر گرفت. تغذیه سالم می‌تواند بر کارکرد مغز تاثیر بگذارد اگر شما به این موضوع علاقه‌مند هستید تیم متخصص پینو بیبی در این مقاله به بررسی اهمیت یک رژیم غذایی سالم در پرورش هوش و قوای ذهنی کودک پرداخته است پس از شما دعوت می‌کنیم تا انتهای این مقاله با تیم پینو بیبی همراه باشید.
چگونه انتخاب غذا می‌تواند بر ضریب هوشی کودک شما تأثیر بگذارد؟
سال‌های اول زندگی نشان دهنده زمان رشد سریع است که در طی آن مهارت‌های زبانی، شناختی، اجتماعی و حرکتی کودک شما رشد می‌کند. در طول سه سال اول زندگی، مغز نیز با سرعت زیاد رشد می‌کند و این نشان دهنده یک دریچه حیاتی از رشد است که در طی آن تغذیه مناسب ضروری است. اگر کودک شما در این مدت غذاهای سالم (در حالت ایده‌آل از شیر مادر تغذیه کند) دریافت نکند، هوش او تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
ارتباط بین IQ و انتخاب غذا
یافته‌های یک مطالعه که برخی از محققان انگلیسی انجام دادند، نشان داد که تغذیه نامناسب تا چه حد می‌تواند تأثیر زیادی بر فرزندان شما بگذارد. افرادی که در سن سه سالگی رژیم غذایی عمدتاً فرآوری شده داشتند، در سن ۵/۸ سالگی نمرات IQ پایین‌تری داشتند. به ازای هر غذای فرآوری شده، شرکت‌کنندگان (کودکان) ۶۷/۱ کاهش امتیاز IQ داشتند.
همانطور که احتمالاً حدس زده‌اید، برعکس این موضوع نیز صادق است، کودکانی که رژیم‌های غذایی سالم‌تری دارند، از سطح IQ بالاتری برخوردار هستند. به ازاء افزایش میزان رژیم غذایی سالم، به این معنی که کودک میوه و سبزیجات بیشتری می‌خورد، امتیاز ضریب هوشی آن‌ها ۲/۱ افزایش داشت.
چگونه تغذیه بر مغز در حال رشد کودک تأثیر می‌گذارد؟
رشد مغز بیشترین حساسیت را نسبت به تغذیه کودک بین اواسط بارداری تا دو سالگی دارد. کودکانی که دچار سوءتغذیه هستند، در این دوره چه از نظر جسمی و چه از نظر ذهنی به اندازه کافی رشد نمی‌کنند. منظور از افراد دارای سوء تغذیه فقط افرادی نیستند که دسترسی به منابع غذایی کافی ندارند بلکه افرادی که از کالری و پروتئین کافی در رژیم غذایی خود محروم هستند را نیز شامل می‌شود. به دلیل کاهش رشد دندریتیک (دندریت سلول عصبی)، کاهش میلین و تولید گلیای (سلول‌های پشتیبان در مغز که پس از تولد به شکل‌گیری ادامه می‌دهند و مسئول تولید میلین هستند) کمتر از حد طبیعی، مغز آن‌ها کوچک‌تر است. رشد ناکافی مغز بیان کننده این است که چرا کودکانی که در دوران جنینی و نوزادی دچار سوءتغذیه بودند، اغلب از نقایص رفتاری و شناختی پایدار رنج می‌برند، از جمله تلکم دیرهنگام و رشد حرکتی ظریف، ضریب هوشی پایین‌تر و عملکرد ضعیف‌تر در مدرسه.
وزن نوزاد هنگام تولد و اندازه مغز به کیفیت تغذیه مادرش در دوران بارداری بستگی دارد. زنان باردار باید در دوران بارداری حدود ۲۰ درصد از وزن ایده‌آل قبل از بارداری خود را به دست آورند (مثلاً ۱۱ کیلوگرم برای یک بانو ۵۹ کیلوگرمی) تا رشد کافی جنین را تضمین کنند. این افزایش وزن نیاز به مصرف ۳۰۰ کالری اضافی در روز، از جمله ۱۰- ۱۲ گرم پروتئین اضافی دارد.
پس از تولد، رشد مغز به شدت به کیفیت تغذیه کودک بستگی دارد. شیر مادر بهترین ترکیب از مواد مغذی را برای تقویت رشد مغز دارا می‌باشد، مشروط بر این که نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند نوعی مکمل آهن را از حدود شش ماهگی دریافت کنند. بیشتر شیرخشک‌ها با آهن غنی می‌شوند و نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند در شش ماهگی به این مکمل نیاز دارند، خواه مادرشان دچار کمبود آهن باشد یا نباشد. آهن برای حفظ تعداد کافی گلبول‌های قرمز حامل اکسیژن که به نوبه خود برای سوخت‌رسانی به رشد مغز ضروری هستند، حیاتی است. نوزادانی که با شیشه شیر تغذیه می‌شوند باید شیر خشک حاوی آهن دریافت کنند.
به دلیل سرعت سریع میلیناسیون (ساخت غلاف میلین دور سلول‌های عصبی / نورون) در اوایل زندگی، کودکان تا حدود دو سالگی به سطح بالایی از چربی در رژیم غذایی خود (حدود ۵۰ درصد از کل کالری خود) نیاز دارند. نوزادان باید بیشتر این چربی را از شیر مادر یا شیر خشک در سال اول زندگی دریافت کنند و شیر مادر تا سنین نوپایی کودک منبع عالی برای تغذیه باقی می‌ماند. با این حال، شیر کامل گاو را می‌توان بعد از یک سال پس از تولد مصرف کرد و منبع عالی چربی و پروتئین برای کودکان نوپا در سال دوم است. پس از دو سالگی، کودکان باید به سطح سالم‌تری از چربی رژیم غذایی (نه بیش از ۳۰ درصد کل کالری)، از جمله شیر گاو کم چرب (۱ یا ۲ درصد) روی آورند.
آیا رژیم غذایی سالم کودکان با ضریب هوشی بالاتر مرتبط است؟
طبق تحقیقات جدید دانشگاه آدلاید، کودکانی که در سنین پایین با رژیم‌های غذایی سالم تغذیه می‌شوند، ممکن است ضریب هوشی اندکی بالاتر داشته باشند، در حالی که کودکانی که از رژیم‌های غذایی ناسالم بیشتر استفاده می‌کنند، ممکن است میزان ضریب هوشی در آن‌ها اندکی را کاهش نشان دهد.
این مطالعه ارتباط بین عادات غذایی کودکان را در شش ماهگی، ۱۵ ماهگی و دو سالگی و بهره هوشی آن‌ها را در هشت سالگی بررسی کرد.
مطالعه بر روی بیش از ۷۰۰۰ کودک انجام شد و طیف وسیعی از الگوهای غذایی، از جمله غذاهای سنتی و امروزی را که در خانه تهیه می‌شود، غذاهای آماده کودک، شیردهی و غذاهای «اختیاری» یا ناسالم را مقایسه کرد.
رژیم غذایی مواد مغذی مورد نیاز برای رشد بافت‌های مغز را در دو سال اول زندگی تامین می‌کند و هدف از این مطالعه بررسی تأثیر رژیم غذایی بر ضریب هوشی کودکان است.
نتایج نشان داد که کودکانی که در شش ماهگی با شیر مادر تغذیه می‌کردند و رژیم غذایی سالمی از جمله حبوبات، پنیر، میوه‌ها و سبزیجات در ۱۵ و ۲۴ ماهگی داشتند، تا ۸ ماهگی ضریب هوشی آن‌ها تا دو امتیاز از سایرین بالاتر بود.
آن دسته از کودکانی که در دو سال اول زندگی به طور منظم رژیم غذایی حاوی بیسکویت، شکلات، شیرینی، نوشابه و چیپس داشتند، تا سن هشت سالگی ضریب هوشی خود را تا دو امتیاز کاهش دادند. غذاهای آماده کودک که در شش ماهگی داده می‌شوند تأثیر منفی بر ضریب هوشی داشت، زمانی که در ۲۴ ماهگی از این غذاها استفاده شود، باز هم برخی ارتباط‌های مثبت بین کاهش ضریب هوشی گزارش شد.
این مطالعه نیاز به ارائه غذاهای سالم به کودکان را در یک زمان حیاتی و سازنده در زندگی آن‌ها تقویت و اثبات می‌کند. در حالی که تفاوت‌ها در ضریب هوشی زیاد نیست، این مطالعه برخی از قوی‌ترین شواهد تا به امروز را ارائه می‌کند که نشان می‌دهد الگوهای غذایی از شش تا ۲۴ ماهگی تأثیر کوچک اما قابل‌توجهی بر ضریب هوشی در هشت سالگی دارند. بنابراین مهم است که تأثیر طولانی مدت غذاهایی که به فرزندان‌مان می‌دهیم را در نظر بگیریم.
آیا تغذیه دوران کودکی تأثیر طولانی مدتی بر ضریب هوشی دارد؟
بر اساس مطالعات انجام شده کودکانی که وعده‌های غذایی فست‌فود بیشتری دریافت می‌کنند، ضریب هوشی کمتری نسبت به کودکانی که به طور منظم به آن‌ها غذای تازه پخته شده داده می‌شوند، خواهند داشت.
تغذیه دوران کودکی اثرات طولانی مدتی بر ضریب هوشی دارد، حتی پس از در نظر گرفتن جنبه ارثی هوش و وضعیت اجتماعی- اقتصادی کودکان.
مسلم است که نوع غذایی که می‌خوریم بر رشد مغز تأثیر می‌گذارد، اما تحقیقات قبلی فقط به تأثیرات گروه‌های غذایی خاص بر ضریب هوشی کودکان و نه به انواع وعده‌های غذایی عمومی و کلی توجه کرده است.
در طی یک مطالعه به بررسی اثر غذاهای فست فود و غذاهای خانگی و تازه طبخ شده پرداخته شد که نتایج حاکی از آن است که غذا تا حدی تحت تأثیر وضعیت اجتماعی – اقتصادی بر رشد فکری کودکان است. والدینی که از وضعیت اجتماعی- اقتصادی بالاتری برخوردار بودند، گزارش دادند که به فرزندان خود وعده‌های غذایی تهیه شده با مواد تازه را بیشتر می‌دادند، که بر ضریب هوشی آن‌ها تأثیر مثبت داشت.
به عبارت دیگر، یکی از دلایلی که وضعیت اجتماعی – اقتصادی بالاتر به طور مثبت با افزایش بهره هوشی مرتبط بود، این بود که احتمال ارائه یک رژیم غذایی سالم برای کودکان را افزایش می‌داد. برعکس، وضعیت اجتماعی -اقتصادی پایین‌تر با فراوانی فست‌فود در کودکان مرتبط بود که منجر به کاهش هوش می‌شد.
یافته‌ها نشان می‌دهد که تفاوت در وعده‌های غذایی کودکان نیز یک مشکل اجتماعی است. مادران و پدرانی که تازه صاحب فرزند شده‌اند و یا بسیار پر مشغله هستند، اغلب زمان کمتری برای تهیه یک غذای تازه پخته شده برای فرزندان خود دارند. این کودکان در تست‌های هوش نمرات کمتری می‌گیرند و اغلب در مدرسه مشکل دارند. مدارس در مناطق کمتر برخوردار باید حتی بیشتر برای متعادل کردن رژیم غذایی کودکان تلاش کنند تا آن‌ها بتوانند به پتانسیل شناختی خود دست یابند. این نشان می‌دهد که تازگی و کیفیت غذا بیش از سیر بودن اهمیت دارد، به ویژه زمانی که کودکان در حال رشد هستند.
تأثیر رژیم غذایی بر رفتار و شناخت کودکان
رژیم غذایی می‌تواند بر توانایی شناختی و رفتاری در کودکان و نوجوانان تأثیر بگذارد. ترکیب مواد مغذی و الگوی وعده غذایی می‌تواند اثرات مفید یا نامطلوب فوری یا طولانی مدت داشته باشد. اثرات مفید عمدتاً ناشی از اصلاح وضعیت تغذیه نامناسب است. به عنوان مثال، درمان با تیامین، پرخاشگری را در نوجوانان دارای کمبود تیامین معکوس می‌کند. به عنوان مثال، در دوره‌ای برخی پزشکان به ساکارز و افزودنی‌ها برای القای بیش فعالی مشکوک بودند، اما این اثرات توسط تحقیقات دقیق تایید نشده است. با وجود مکانیسم‌های بیولوژیکی قوی که از فعالیت مغز در برابر اختلال محافظت می‌کند، برخی از عملکردهای شناختی به تغییرات کوتاه مدت سوخت (گلوکز) در مناطق خاصی از مغز حساس هستند. به عنوان مثال، گلوکز به شدت عملکرد ذهنی را به ویژه در کارهای سخت و طولانی مدت تسهیل می‌کند. مکانیسم این اثر هنوز کاملاً مشخص نیست. یکی از جنبه‌های رژیم غذایی که تحقیقات زیادی درباره آن انجام شده است، مصرف یا حذف صبحانه است. مصرف صبحانه ارتباط آشکاری با عملکرد کودکان در مدرسه دارد. در حالی که اثرات آن در کودکانی که به خوبی تغذیه می‌شوند متناقض است، حذف صبحانه عملکرد ذهنی را در کودکان دارای سوءتغذیه بدتر می‌کند. حتی نمرات هوش را می‌توان با مصرف مکمل‌های ریز مغذی در کودکان و نوجوانان با وضعیت غذایی بسیار ضعیف بهبود بخشید. به طور کلی، تحقیقات نشان می‌دهد که عادات غذایی منظم بهترین راه برای اطمینان از عملکرد ذهنی و رفتاری مطلوب در همه زمان‌ها است. در مقابل، کودکان و نوجوانان با وضعیت تغذیه نامناسب در معرض تغییراتی در عملکردهای ذهنی و یا رفتاری قرار می‌گیرند که می‌توان آن را تا حدودی با تمهیدات رژیم غذایی اصلاح کرد.
غذاهای ناسالم را به نفع انتخاب‌های سالم‌تر کنار بگذارید
تحقیقات جداگانه همچنین نشان می‌دهد که بچه‌ها چقدر سریع عادت می‌کنند، معتاد می‌شوند و یاد می‌گیرند که رژیم غذایی ناسالم را ترجیح دهند. وقتی والدین به کودکان پیش دبستانی خود با غذاهای ناسالم سرشار از قند، نمک و چربی‌های ناسالم می‌خورانند، انتخاب کودکان، تأثیر ماندگاری بر ترجیحات طعم آن غذاها دارد. همه کودکانی که مورد آزمایش قرار گرفتند به غذاهای ناسالم علاقه نشان دادند و همه حتی آن‌هایی که فقط سه سال داشتند! همچنین آن‌ها به خوبی توانستند مارک‌های نوشابه، فست فود و غذاهای ناسالم را تشخیص دهند.
یافته‌های این پژوهش محققان را به همان سمتی سوق می‌دهد که از قبل به آن مشکوک بودند: کودکانی که در معرض غذاهای ناسالم، نوشابه و فست فود هستند، از طریق تبلیغات و به دلیل این که والدین‌شان این غذاها را می‌خرند و به آن‌ها می‌خورانند، یاد می‌گیرند که این غذاها را بر انتخاب‌های سالم‌تر تشخیص و ترجیح دهند.
رژیم غذایی اکثر کودکان فاجعه است
در سال‌های گذشته مطالعات هشدار دهنده‌ای منتشر شد که نشان داد تقریباً نیمی از کالری مصرف شده توسط بچه‌ها با متوسط سن ۲ تا ۱۸ ساله از غذاهای ناسالم ناشی می‌شود. منابع اصلی این کالری‌های تنها شش دسته ماده را در خود دارد:
- جوش شیرین
- آب میوه‌های صنعتی
- دسرهای لبنی (بستنی و …)
- دسرهای غلات (کوکی، کیک، دونات و …)
- پیتزا
- شیر کامل
رژیم غذایی و چاقی دوران کودکی
اگر رژیم غذایی سرشار از غذاهای تازه و بدون قند و چربی باشد، وزن بدن سالم خواهد بود. با این حال، اگر منبع کالری شما بخش عمده‌ای از فروکتوز بالا صنعتی و غیرطبیعی فرآوری شده موجود در نوشابه، آب میوه و تعداد بی‌شماری از محصولات فرآوری شده دیگر باشد، لاغر ماندن و جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های تهدید کننده زندگی و ناتوان کننده عملاً غیرممکن خواهد بود.
خطر سلامتی مرتبط با رژیم غذایی بد
چاقی تنها خطری برای سلامتی نیست که کودک شما در صورت داشتن رژیم غذایی متشکل از غذاهای فرآوری شده و تنقلات با آن دست به گریبان خواهد بود. در کنار پتانسیل کاهش ضریب هوشی که در بالا ذکر شد، رژیم غذایی ناسالم همچنین می‌تواند زمینه ابتلا به انواع بیماری‌ها مانند آسم، اگزما و انواع آلرژی‌ها، شرایط التهابی و بیماری‌های خودایمنی را فراهم کند. در واقع، بسیاری از بیماری‌های مهم در جهان، مرتبط با رژیم غذایی هستند، از جمله بیماری‌های قلبی، دیابت و سرطان.
طبق آمار چهار مورد از شش مورد مرگ و میر به خاطر رژیم غذایی ناسالم رخ می‌دهد. کمبودهای تغذیه‌ای در سال‌های اول زندگی کودک شما حتی می‌تواند منجر به نقص در عملکرد مغز شود که او را در معرض خطر مشکلات رفتاری نظیر بیش فعالی تا پرخاشگری قرار می‌دهد که می‌تواند تا سال‌های نوجوانی این مشکلات ادامه یابد. بنابراین نمی‌توان اهمیت تغذیه مناسب را نادیده گرفت.
رژیم غذایی سالم فرزندتان به شما بستگی دارد
کودکان نمی‌دانند غذای واقعی چیست مگر این که شما به عنوان والدین به آن‌ها آموزش دهید. انتخاب غذا بخشی از درس‌های حیاتی زندگی است که ابتدا در خانه آموخته می‌شود، بنابراین باید به اعضای خانواده خود در مورد تغذیه مناسب و خطرات غذاهای ناسالم و غذاهای فرآوری شده آموزش دهید تا فرهنگ غذایی کل خانواده‌تان را تغییر دهید.
برای این که فرزندتان بهترین شروع را در زندگی داشته باشد، باید الگو بگیرید. شما، یکی از اعضای خانواده و یا فردی که استخدام می‌کنید، باید برای پختن وعده‌های غذایی تازه و سالم؛ زمان بگذارید تا بتوانید از رژیم غذایی فرآوری شده رهایی پیدا کنید زیرا ادامه روند استفاده از غذاهای فراوری شده در نهایت زندگی شما را تهدید می‌کند یا حداقل باعث می‌شود تا بیشتر بیمار باشید. با صرف وعده‌های غذایی در کنار هم به عنوان یک خانواده، فرزندان شما تغذیه مناسب مورد نیاز بدنشان را در طول سال‌های مهم رشد دریافت خواهند کرد، در حالی که عشق به غذاهای کامل و تازه را نیز در درون خود پرورش می‌دهند که برایشان انتخابی ماندگار خواهد بود.