زمانی که از خانواده کودکی که اختلالات رفتاری و یادگیری دارد بپرسید که آیا کودک آن‌ها اختلال پردازش حسی دارد یا خیر، بسیاری از آن‌ها جواب مثبت می‌دهند. با این که به طور کلی این که بیش‌تر کودکانی که دارای اختلالات مربوط به اوتیسم هستند در پردازش حسی نیز مشکل داشته باشند پذیرفته شده است، ولی این واقعیت که بسیاری از کودکانی که اوتیسم یا اختلالات مشابهی ندارند نیز مشکل پردازش حسی دارند در حال بررسی بیش‌تر توسط جامعه پزشکی است.
اختلال پردازش حسی (SPD) چیست؟
اختلال پردازش حسی (SPD) یا اختلال یکپارچگی حسی، اختلالی است که بر روی چگونگی پردازش اطلاعات حسی توسط مغز تاثیر می‌گذارد. اطلاعات حسی شامل چیزهایی هستند که می‌بینیم، می‌شنویم، بو می‌کنیم، مزه می‌کنیم یا لمس می‌کنیم. SPD می‌تواند بر روی یک یا همه حواس شما تاثیرگذار باشد. اختلال پردازش حسی معمولاً بدین معنی است که شما نسبت به محرک‌ها حساس هستید و سایر افراد نیستند. اما این اختلال می‌تواند تاثیر عکس نیز داشته باشد. در این موارد، حواس شما برای کار کردن به محرک بیش‌تری نیاز دارند. از سوی دیگر، کمبود اطلاعات حسی بر روی سلامت اجتماعی و عاطفی شما تاثیرگذار است. برای مثال، تجربه نشان داده است که از دست دادن شنوایی، ریسک زوال عقل را افزایش می‌دهد. زیرا عدم شنوایی منجر به تنهایی و افسردگی خواهد شد.
احتمال این که کودکان دچار SPD شوند بیش‌تر از بزرگسالان است. اما بزرگسالان نیز ممکن است علائم و نشانه‌های SPD از خود بروز دهند و این اتفاق غیر ممکن نیست. در بزرگسالان به احتمال زیاد نشانه‌های اختلال پردازش حسی از کودکی وجود داشته است. ولی فرد آموخته است که با وجود آن به زندگی روزمره خود بپردازد و این نشانه‌ها را از سایر افراد مخفی کند.
در مورد این که آیا SPD به خودی خود یک عارضه پزشکی است یا نه، در میان پزشکان بحث و اختلاف نظر وجود دارد. برخی از پزشکان عقیده دارند که اختلال پردازش حسی یک ناهنجاری پزشکی نیست. برخی می‌گویند SPD تشخیصی برای چیزهایی است که احتمالاً رفتار رایج کودکان است. برخی می‌گویند تعدادی از کودکان بیش از حد حساس هستند. برخی از دکترها می‌گویند که اختلال پردازش حسی جزو علائم و نشانه‌های سایر اختلالات از جمله اوتیسم، کمبود توجه و بیش فعالی است و به خودی خود یک اختلال نیست و … سایر دکترها عقیده دارند کودک شما می‌تواند بدون داشتن اختلال دیگری دچار SPD باشد. به هر صورت، در حال حاضر اختلال پردازش حسی به طور رسمی به عنوان یک بیماری و عارضه پزشکی شناخته نمی‌شود. با این حال، علائم و نشانه‌های آن راهی برای تشخیص آن دسته از کودکانی است که در این زمینه نیاز به توجه و مراقبت بیش‌تر دارند.
علائم و نشانه‌ها
اختلال پردازش حسی یک یا چند حس را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کودکانی که دچار SPD هستند ممکن است نسبت به صدا، لباس پوشیدن و بافت غذا بیش از حد معمول عکس العمل نشان دهند. یا بالعکس، ممکن است نسبت به عواملی که حواس آن‌ها را تحریک می‌کنند کم‌تر از حالت طبیعی عکس العمل نشان دهند. این باعث می‌شود که این دسته از کودکان به دنبال محرک‌های قوی‌تر و هیجان انگیزتری بگردند. برای مثال، احتمال دارد چنین کودکی از مکان‌های بلند بپرد یا با شدت خیلی زیادی تاب بازی کند. همچنین اینطور نیست که یک کودک یا حواس بیش از حد قوی داشته باشند یا حواس بیش از حد ضعیف. بلکه حواس یک کودک می‌تواند هم‌زمان ترکیبی از حساس و غیر حساس باشد.
حواس کودکانی که شرایط زیر را دارند ممکن است بیش از حد طبیعی قوی باشد:
- فکر کنند بافت لباس‌ها بیش از حد زبر است و پوست آن‌ها را اذیت می‌کند.
- نورها بیش از حد شدید هستند.
- پاسخ بسیار شدید یا ترس از صداهای ناگهانی، زیر، بلند یا صداهای ایجاد شده از برخورد فلز دارند.
- ممکن است حواس آن‌ها به وسیله صداهای پس زمینه که سایر افراد تقریباً نمی‌شنوند پرت می‌شود.
- لمس‌های ملایم برای آن‌ها بیش از حد محکم هستند.
- از بافت غذا احساس خفگی به آن‌ها دست می‌دهد.
- احساس تعادل ضعیفی دارند، مدام به زمین می‌‌خورند یا به نظر دست و پا چلفتی می‌رسند.
- به طور غیرمعمولی از تاب بازی و وسایل پارک بازی می‌ترسند.
- به حرکات ناگهانی، لمس، صداهای بلند یا نورهای روشن واکنش منفی شدید نشان می‌دهند و می‌ترسند.
- حتی از بغل کردن و آغوش افراد آشنا سر باز می‌زنند.
- از محیط های شلوغ می‌ترسند.
- از ایستادن در نزدیکی سایر افراد خودداری می‌کنند.
- بسیار از بالا رفتن یا سقوط می‌ترسند، حتی زمانی که خطر واقعی آن‌ها را تهدید نمی‌کند.
- در تغییر محیط مشکلات رفتاری شدید مثل جیغ کشیدن و … از خود بروز می‌دهند.
گاهی این علائم و نشانه‌ها به مهارت‌های حرکتی ظریف نیز ارتباط دارند. کودک شما ممکن است در نگه داشتن مداد یا قیچی مشکل داشته باشد، به سختی از پله‌ها بالا برود یا دارای انقباض ماهیچه‌ای هستند. این کودکان همچنین ممکن است دچار تاخیر زبانی باشند.
در کودکان بزرگ‌تر، این علائم و نشانه‌ها ممکن است باعث اعتماد به نفس پایین شوند. این موضوع می‌تواند منجر به تنهایی از نظر اجتماعی و حتی افسردگی شود.
حواس کودکانی که شرایط زیر را دارند، ممکن است بیش از حد طبیعی ضعیف باشد:
- مدام افراد یا بافت اشیاء را لمس می‌کنند، حتی وقتی انجام آن نامناسب است.
- نمی‌توانند ساکن بنشینند.
- دست و پا چلفتی به نظر می‌رسد و حرکات او با یکدیگر هماهنگ نیست.
- همیشه به دنبال کسب هیجان هستند (مثل پریدن، ارتفاع و چرخیدن)
- می‌تواند بدون سرگیجه گرفتن به دور خود بچرخد.
- تحمل درد بسیار بالایی دارند.
- اغلب در زمان بازی به سایر کودکان یا حیوانات آسیب می‌رساند. زیرا متوجه قدرت خود نیست.
- قوانین اجتماعی را یاد نمی‌گیرند.
- فضای شخصی را تشخیص نمی‌دهند در حالی که هم سن و سالان او به خوبی این فضا را تشخیص می‌دهند.
- چیزهای مختلف را می‌جوند (از جمله دست‌ها و لباس‌ها)
- به دنبال محرک‌های دیداری هستند (مثل وسایل الکترونیک)
- در خوابیدن مشکل دارند.
- زمانی که صورت آن‌ها کثیف است یا آب بینی آن‌ها می‌آید متوجه نمی‌شوند.
چه افرادی اختلال SPD را تجربه می‌کنند؟
از هر ۶ کودک یک کودک اختلال پردازش حسی را تجربه می‌کند که در عملکرد روزمره او اخلال ایجاد می‌کند. با این که تقریباً همه کودکان در مورد علایق و چیزهایی که دوست ندارند دمدمی مزاج یا منحصر به فرد هستند، کودکان دارای اختلال پردازش حسی آنچنان شدید به تمایلات حسی خود عکس العمل نشان می‌دهند که در عملکرد روزمره آن‌ها ایجاد مشکل می‌کند.
چه عواملی باعث ایجاد اختلال پردازش حسی می‌شوند؟
پزشکان، هنوز دلیل بروز SPD را کشف نکرده‌اند. پژوهشات خاصی در مورد پیوند ژنتیک در جریان است که با هدف ثابت کردن این که این اختلال به صورت خانوادگی منتقل می‌شود صورت پذیرفته است. برخی از پزشکان عقیده دارند که بین اختلال پردازش حسی و اوتیسم ارتباط خاصی وجود دارد. بنا به این تئوری، فرزند افرادی که اوتیسم دارند در معرض ریسک بیش‌تری برای داشتن SPD هستند. اما اهمیت دارد که دقت کنید اغلب افرادی که دارای اختلال پردازش حسی هستند، الزاماً اوتیسم ندارند.
اختلال SPD چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اختلالات پردازش حسی اغلب در طول سنین کودکی و خردسالی شناسایی می‌شوند. پدر و مادر ممکن است متوجه شوند که کودک آن‌ها به طرز غیرمعمولی همیشه از صدا، نور، کفش‌هایی که به گفته او بیش از حد تنگ هستند و لباس‌هایی که به نظر او پوست او را اذیت می‌کنند ولی در اصل مشکلی ندارند، بیزار است. همچنین کودک ممکن است با تغییر محیط رفتارهای عجیب و شدیدی مثل جیغ زدن از خود نشان دهد.
ممکن است پدر و مادر متوجه طبیعی نبودن رفتار کودک خود شوند. اما بیش‌تر خانواده‌ها دلیل آن را نمی‌دانند. بنابراین در صورت مشاهده رفتار غیرطبیعی در کودک خود از رفتن به پزشک خوداری نکنید و حتما دغدغه‌های خود را با یک پزشک در میان بگذارید. در صورت مراجعه به پزشک، او احتمالاً شما را به یک متخصص کاردرمانی معرفی خواهد کرد. این متخصصان می‌توانند کودک شما را برای اختلال SPD ارزیابی کنند. این متخصص از کودک شما سوالاتی خواهد پرسید و بر اساس آن، تشخیص خود را ارائه می‌دهد.
آیا می‌توان از اختلال پردازش حسی پیشگیری یا جلوگیری کرد؟
امکان پیشگیری یا جلوگیری از اختلال SPD وجود ندارد. زیرا پزشکان هنوز نمی‌دانند چه چیزی باعث این اختلال می‌شود.
درمان اختلال پردازش حسی
درمان اختلال پردازش حسی معمولاً از طریق جلسات درمانی انجام می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که شروع کردن زودهنگام روند درمانی کلید اصلی درمان اختلال SPD است. جلسات درمانی همچنین می‌تواند به کودکان کمک کند تا با چالش‌های خود کنار بیایند و آن‌ها را مدیریت کنند.
جلسات درمانی به وسیله یک متخصص سلامت روان انجام می‌شوند. او به کودک شما می‌آموزد که چگونه با این اختلال کنار بیاید. جلسات درمانی بر اساس این که حواس کودک شما بیش از حد طبیعی قوی یا ضعیف یا ترکیبی از هر دو هستند تنظیم می‌شوند.
انواع مختلفی از جلسات درمانی برای اختلال SPD وجود دارند:
کاردرمانی (SI):
کودک ممکن است به این نوع درمان نیاز داشته باشد تا بتواند سایر علائم و نشانه‌های مربوط به اختلال SPD را بهبود ببخشد. این درمان می‌تواند مربوط به مهارت‌های حرکتی ظریف مثل نوشتن یا دست و استفاده از ابزار باشد. همچنین درمان می‌تواند شامل مهارت‌های حرکتی درشت مثل بالا رفتن از پله و پرت کردن توپ باشد. جلسات کار درمانی همچنین می‌تواند مهارت‌های روزمره مثل لباس پوشیدن و چگونگی استفاده از ظرف‌ها را به کودک بیاموزد.
این نوع درمان اغلب شامل فعالیت‌های غیر پزشکی و مفرح در فضای کنترل شده می‌باشد. این فعالیت‌ها اغلب شامل تمرینات شناختی، درگیری حسی و راهنمای تغذیه‌ای هستند. زمانی که کودک شما همراه با متخصص درمان است، بدون احساس ناراحتی، محرک‌ها را تجربه می‌کند. این کار باعث می‌شود کودک مهارت‌های مورد نیاز برای مقابله با آن محرک را به دست بیاورند. طی این جلسات، مهارت‌های مقابله‌ای کودک به مرور تبدیل به پاسخی همیشگی و روزمره به محرک می‌شوند.
در صورتی که کودک شما نقص حسی مثل عدم شنوایی دارد، روش‌های کمکی شنوایی می‌توانند به او کمک کنند. شما می‌توانید در مورد تست عدم شنوایی و استفاده از سمعک که برای کودک مفید است، با پزشک او مشورت کنید.
رژیم حسی:
در بسیاری اوقات، رژیم حسی سایر جلسات درمانی اختلال SPD را تکمیل می‌کند. رژیم حسی همان رژیم غذایی عادی نیست. بلکه لیستی از فعالیت‌های حسی در خانه و مدرسه است. این فعالیت‌ها کمک می‌کنند تا کودک موفق شود در طول روز متمرکز بماند و فکر او به دلیل قوی بودن یا ضعیف بودن حواس منحرف نشود. رژیم حسی نیز مانند یکپارچگی حسی (SI) بر اساس نیازهای کودک طراحی شده است. رژیم حسی در مدرسه شامل موارد زیر می‌باشد:
- کودک هر ساعت به مدت ۱۰ دقیقه پیاده‌روی کند.
- کودک روزی دو بار به مدت ۱۰ دقیقه تاب بازی کند.
- کودک در مدرسه به هدفون دسترسی داشته باشد و بتواند در حین کار کردن به موسیقی گوش کند.
- کودک به اسباب بازی‌های فیجت که برای کاهش استرس به کار می‌روند و لمسی هستند دسترسی داشته باشد.
- کودک در مدرسه صندلی بانجی داشته باشد. این نوع صندلی‌ها به او کمک می‌کنند تا پاهای خود را در حین نشستن در کلاس تکان دهد.
زندگی با اختلال پردازش حسی
زندگی با اختلال SPD می‌تواند دشوار باشد. پدر و مادر کودکانی که دارای اختلال پردازش حسی هستند ممکن است از صحبت کردن با او در جمع عمومی خودداری کنند تا از اضافه بار حسی (زمانی که یک یا چند حس کودک بیش از حد تحریک می‌شوند) جلوگیری کنند. همچنین ممکن است پدر و مادر فکر کنند لازم است برای رفتار کودک خود بهانه تراشی کنند.
کودکانی که دارای اختلال SPD هستند ممکن است احساس تنهایی و طرد شدن داشته باشند. اضافه بار حسی می‌تواند باعث شود خانه را ترک نکنند و این می‌تواند حتی خرید کردن یا رفتن به بیرون را دشوار سازد.
کودکانی که با اختلال SPD دست و پنجه نرم می‌کنند، لازم است درمان خود را با یک متخصص کاردرمانی پیش ببرند. متخصص کار درمانی ممکن است بتواند به آن‌ها روش‌های جدیدی را برای عکس العمل نسبت به محرک‌ها بیاموزد. این آموزش در روش برخورد آن‌ها با موقعیت‌ها و اتفاقات خاص تغییر ایجاد می‌کند. در نتیجه سبک زندگی فرد بهبود می‌یابد.
گاهی اوقات حتی اگر اختلال پردازش حسی با جلسات درمانی یا بالا رفتن سن بهتر شود، هیچوقت به طور کامل درمان نمی‌شود. اتفاقات بزرگ و استرس‌های شدید می‌توانند نشانه‌ها و علائم SPD را تشدید کنند.
به هر صورت، مشورت با متخصص و بررسی روش‌های موجود درمان، بهترین کاری است که می‌توان برای مقابله با این اختلال انجام داد.