فهمیدن این که آیا فرزند شما باهوش است یا نه کار آسانی نیست. همانطور که احتمالا قبلاً می‌دانید، تعداد زیادی از تعاریف، ویژگیها، پژوهشات و نظریه‌‌های پراکنده در این زمینه به صورت آنلاین وجود دارند. این مقاله با هدف اینکه این که به پدران و مادران کمک کنیم تا از درستی برخی از اطلاعات متناقض در زمینه هوش کودک خود اطلاع پیدا کنند، نوشته شده است. در ادامه در مورد نشانه‌های باهوش بودن کودک، انواع مختلف آزمون‌ها و ارزیابی‌هایی که در زمینه سنجش هوش کودک وجود دارند، نکاتی که نیاز است در مورد استعداد یابی فرزندتان در نظر بگیرید و نکاتی برای یافتن یک متخصص استعدادیاب (اگر تصمیم دارید به دنبال ارزیابی کامل برای کودک خود باشید) صحبت خواهیم کرد.
چگونه بفهمیم کودک باهوشی داریم؟
تعاریف زیادی از باهوش بودن کودک وجود دارند و به همان اندازه نیز روش‌های زیادی برای تشخیص تخصصی این که آیا یک کودک با استعداد است یا نه موجود هستند. اساساً، کودک زمانی باهوش به شمار می‌رود که توانایی او به طور قابل توجهی بالاتر از حد معمول برای سن کودک باشد. کودکان می‌توانند توانایی‌های خود را در حوزه‌های مختلفی به نمایش بگذارند: هوش خلاق، هوش فکری، هوش موسیقیایی، هوش تحصیلی در همه درس‌ها یا در یک حوزه خاص مانند ریاضیات، ادبیات یا علوم.
نشانه های کودک باهوش چیست؟
نشانه‌های باهوش بودن کودک عبارتند از:
- نیاز شدید به تحریک مداوم مهارت‌های ذهنی
- توانایی یادگیری و پردازش سریع اطلاعات پیچیده
- نیاز به یادگیری و کشف عمقی موضوعات مختلف
- کنجکاوی سیری ناپذیری که با سوال پرسیدن و پرس و جوی بی پایان خود را نشان می‌دهد.
- توانایی درک مطالب چندین پله بالاتر از هم سن و سالان خود
- رشد سریع مهارت‌های عاطفی و حساسیت عاطفی در سنین پایین
- به علایق و موضوعات منحصر به فرد علاقه نشان می‌دهد.
- حس شوخ طبعی منحصر به فرد و بالغ
- توانایی حل مسئله و ابراز قوه تخیل از روش‌های خلاقانه
- اطلاعات را به سرعت و با چند بار تکرار یاد می‌گیرد.
- خودآگاه، دارای آگاهی اجتماعی و آگاه به مسائل جهانی
کودکان باهوش ممکن است همه ویژگی‌های بالا را نداشته باشند و فقط برخی از این ویژگیها را از خود نشان دهند. هر کودکی متفاوت است. به همین دلیل برای تعیین میزان هوش کودک و توانایی‌های او، تست هوش یا ارزیابی کامل هوش کودک ممکن است به برخی از سوالات شما پاسخ دهد. از آنجایی که هیچ برنامه یا قانون خاصی برای شناسایی و کشف هوش و توانایی کودکان وجود ندارد، پیشنهاد می‌کنیم که پیش از انجام آزمون هوش یا ارزیابی استعدادهای کودک خود، با سیاست‌ها و رویه‌های کشف استعدادهای درخشان در کشور آشنا شوید. در ادامه در مورد نشانه‌های باهوش بودن کودک بیشتر توضیح می‌دهیم.
حافظه خوب در کودک باهوش
واضح است که حافظه خوب برای کودکان مهم است تا اطلاعات جدید را چه در مدرسه و چه در خانه حفظ کنند. در واقع، حافظه خوب نه تنها با یادگیری (از مهدکودک تا دانشگاه)، بلکه برای تصمیم‌گیری در مورد فعالیت‌های روزمره نیز مرتبط است. مطالعات نشان می‌دهند که کودکانی که حافظه خوبی دارند، در دروغ گفتن نیز بهتر هستند.
نقش مهارت‌های ابتدایی مطالعه در هوش کودک
برای ذهن، مطالعه همان نقشی را ایفا می‌کند که ورزش برای بدن انجام می‌دهد. به طور متوسط، کودکان بسیار باهوش پیش از چهار سالگی شروع به خواندن کتاب می‌کنند. در حالی که بیشتر کودکان معمولاً در سن شش یا هفت سالگی این کار را شروع می‌کنند. یادگیری خواندن مراحل زیادی دارد و کودکان باید ابتدا کتاب خواندن پدر و مادر را ببینند و بشنوند، سپس حروف و کلمات را بشناسند تا شروع به خواندن کنند. برخی از کودکان ممکن است لذت خواندن را بعدها در زندگی خود کشف کنند. اما وقتی برای کودکان باهوش کتاب می‌خوانید و آنها را با کلمات آشنا می‌کنید، اغلب توجه آنها جلب می‌شود و خود او این کار را ادامه می‌دهد.
کنجکاوی در کودک باهوش
کنجکاوی به اندازه هوش مهم است و داشتن ذهن کنجکاو شاخص خوبی برای سنجش هوش کودکان است. کودکانی که سوالات زیادی می پرسند، تمایل ذاتی خود به یادگیری را از خود نشان می‌دهند. بنابراین همانطور که کودک در هر جایی به دنبال فرصت‌هایی است، ذهن و عقل او را بیشتر رشد و تکامل می‌یابد.
حس شوخ طبعی در کودک باهوش
بسیاری از افراد باهوش حس شوخ طبعی خاص خود را دارند و از کلمات به خوبی استفاده می‌کنند. شوخ طبعی نشانه‌ای از هوش بالای کودک می‌باشد. بنابراین بهتر است حس شوخ طبعی کودک خود را سرکوب نکنید.
توانایی موسیقیایی در کودک باهوش
مطالعات نشان می‌دهند که بین توانایی موسیقیایی و باهوش بودن کودک ارتباط وجود دارد و محققان معتقدند که کودکان با دریافت آموزش موسیقی از نظر تحصیلی نیز سود می‌برند. بنابراین حتی اگر کودک استعداد موسیقی خاصی از خود نشان ندهد، والدین بهتر است فرزندان خود را از سنین پایین با موسیقی آشنا کنند. محققان معتقدند که آموزش موسیقی بر هوش کودک تأثیر مثبت می‌گذارد و توانایی تفکر خلاق را در او تقویت می‌کند.
استانداردهای بالا برای خود تعیین می‌کند
کودکان باهوش (مشابه بزرگسالان موفق) تمایل دارند که سطح بالایی را برای خود تعیین کنند. آنها نیاز غریزی به بهبود و عملکرد بهتر در زمینه‌هایی دارند که برایشان مهم است. این انگیزه همچنین به آنها کمک می‌کند تا مهارت‌های جدید و موضوعات مدرسه را تا حد امکان بهتر یاد بگیرند. تمرکز زیاد کودک در زمینه‌های مورد علاقه او نیز می‌تواند نشانه‌ای از باهوش بودن کودک باشد.
مکالمه با بزرگسالان
کودکان باهوش اغلب به‌عنوان بزرگسالان کوچک توصیف می‌شوند. زیرا زودتر رشد و تکامل پیدا می‌کنند، آگاهی بیشتر از رویدادهای جاری دارند و به صحبت کردن با بزرگسالان به‌جای هم سن و سالان خود تمایل دارند. یک کودک بسیار باهوش ممکن است در جشن تولد به جای بازی با بچه‌های دیگر، با بزرگسالان صحبت کند. لذت بردن از مکالمه و صحبت در مورد موضوعات مختلف نیز نشانه هوش کودکان است.
آیا کودک خود را برای سنجش هوش ببرم؟
تصمیم گیری در مورد این که آیا لازم است تست استعدادیابی را برای کودک خود دنبال کنید و به دنبال یک سنجش هوش کودک توسط یک شخص حرفه‌ای باشید، به اهداف کلی شما و سوالاتی که به دنبال پاسخ آنها هستید، بستگی دارد. در واقع، یادداشت کردن سوالاتی که باعث شده است شما به دنبال اطلاعاتی در مورد هوش فرزندتان باشید، ممکن است مفید باشد. با سنجش هوش کودک امیدوارید در مورد توانایی‌های فرزندتان چه چیزی کشف کنید؟
بهترین روش این است که ابتدا با یک متخصص استعدادیابی در مورد اجرای آزمون فردی (مانند آزمون موفقیت یا هوش) بدون ارزیابی یا گزارش کامل از هوش کودک خود صحبت کنید. زیرا اگر با استفاده از سنجش هوش کودک خود به دنبال تصویر کامل‌تری از توانایی‌ها، نقاط قوت، چالش‌ها و نیازهای فرزندتان هستید، کارشناسان ارزیابی جامع از توانایی‌های کودک را به شما توصیه می‌کنند. سنجش هوش کودک معمولاً بر درک نقاط قوت و ضعف نسبی توانایی‌های کودک و ارتباط آنها با محیط های آموزشی و اجتماعی متمرکز است.
چه سنی برای سنجش هوش کودک مناسب است؟
در حالی که می توانید ضریب هوشی کودک را در سن ۲ سالگی و ۶ ماهگی آزمایش کنید، نتایج ممکن است دقیق نباشد و با افزایش سن تغییر کنند. معمولاً اعتقاد بر این است که تست هوش و استعدادیابی در سنین پنج تا نه سالگی کودک، قابل اعتمادترین و قابل پیش بینی ترین سن ممکن است. اگر چه بسیاری از آزمون‌های هوش برای کودکان زیر دو سال نیز تأیید شده‌اند، اما اتفاق نظر متخصصان بر این است که به ندرت نیاز به تست هوش پیش از ورود کودک به مدرسه وجود دارد و ممکن است آزمایش در سنین پایین‌تر نتایج قابل اعتمادی ارائه ندهد. به خاطر داشته باشید که نمرات آزمون، هوش و توانایی فرزند شما را تغییر نمی‌دهد. این نتایج در نظر گرفته شده است تا نوع هوش و مهارت‌های کودک خود را بهتر کنید.
کدام آزمون سنجش هوش را برای کودک خود انجام دهیم؟
به نظر می‌رسد در مورد اینکه کدام آزمون‌های سنجش هوش و استعدادیابی مؤثرتر هستند، اتفاق نظر کمی وجود دارد. برای انتخاب آزمون مناسب لازم است اهداف خود را از شرکت در این تست در نظر بگیرید. در صورتی که هوش کودک شما توسط یک متخصص ارزیابی شود، کارشناس معمولاً در مورد سؤالات و نگرانی‌هایی شما در مورد آزمون‌هایی که در طول ارزیابی استفاده می‌شوند، با شما می‌کند. رایج ترین تست‌های هوش برای کودکان شامل موارد زیر است:
آزمون هوش وکسلر برای کودکان – ویرایش چهارم (WISC-IV) و نسخه پنجم (WISC-V)
آزمون سنجش هوش وکسلر پرکاربردترین آزمون هوش برای کودکان ۶ تا ۱۶ ساله است. در حال حاضر دو نسخه مختلف از WISC وجود دارد. WISC-V جدیدترین نسخه آن است که در پاییز ۲۰۱۴ ارائه شده است. سنجش WISC-V شامل آزمون‌های فرعی متعدد است و بر اساس این آزمون‌ها، نمره IQ کامل کودک را ارائه می‌دهد. همچنین پنج نمره شاخص را محاسبه می‌کند که هریک، ابعاد مختلف هوش کودک را اندازه گیری می‌کنند. این شاخص‌ها عبارتند از: هوش کلامی، هوش دیداری فضایی، هوش سیال، سرعت پردازش ذهن و حافظه فعال کودک.
این شاخص‌ها عملکرد کودک را در ابعاد مختلف هوش منعکس می‌کند و اطلاعات مفیدی را در مورد نحوه یادگیری کودک و توانایی‌های او ارائه می‌دهد.
- هوش کلامی: این آزمون، مهارت کلامی کودک و توانایی او در استفاده از مهارت‌های کلامی خود را در موقعیت‌های جدید ارزیابی می‌کند. نمرات این آزمون بازتابی از محیط آموزشی و خانه کودک است. به عبارت دیگر، اگر کودک در محیطی باشد که از نظر توجه به مهارت‌های کلامی مناسب باشد، احتمالاً در این آزمون بهتر عمل خواهد کرد.
- هوش دیداری فضایی: این آزمون برای سنجش مهارت‌های غیر کلامی، ادراک دیداری، پردازش حسی، یکپارچگی دیداری حرکتی طراحی شده است.
- هوش سیال: این آزمون، هوش سیال شامل توانایی تفکر، استدلال ذهنی و حل مسئله را می‌سنجد که کاملاً مستقل از یادگیری، تجربه و تحصیلات عمل می‌کند. این نوع هوش به توانایی ذاتی فرد بستگی دارد. بنابراین اگر کودک قادر به حل معما و پازل است یا هنگام رویارویی با مشکلات، راه حل‌های خلاقانه از خود ارائه می‌کند، بدین معنی است که دارای هوش سیال بالایی است.
- سرعت پردازش ذهن: این آزمون سرعتی را می‌سنجد که کودک می‌تواند اطلاعات دیداری ساده مانند طرح‌های انتزاعی یا اعداد را به درستی پردازش کنند. اگرچه این شاخص، معیار دقیقی برای سنجش توانایی کودک در تفکر یا استدلال نمی‌باشد، اما مشکل در پردازش اطلاعات ساده (مانند تقلید از نمادها، حروف یا بررسی سریع برگه برای دیدن اشتباهات) باعث می‌شود کودک زمان و انرژی ذهنی کم‌تری برای درک و پردازش مطالب جدید داشته باشد.
- حافظه فعال: این بخش از آزمون، نشان دهنده توانایی کودک برای نگهداری اطلاعات در حافظه خود است تا بتواند آن را به کار ببرد و با استفاده از آن، تحلیل ذهنی انجام دهد. این شاخص شامل توانایی انجام محاسبات ذهنی می‌باشد که معمولاً کم‌تر مورد توجه پدران و مادران قرار می‌گیرد.
آزمون هوش پیش دبستانی و ابتدایی وکسلر – ویرایش چهارم (WPPSI-IV)
این آزمون یکی از پرکاربردترین تست‌های توانایی شناختی برای کودکان بین ۲ تا ۷ سال است. این آزمون از تعدادی آزمون‌های فرعی تشکیل شده است که ماهیت مشابهی با آزمون‌های WISC-IV و V دارند. در اصل، می‌توان آن را شاخه‌ای از آزمون WISC-V در نظر گرفت.
آزمون‌های هوش استانفورد-بینه – ویرایش پنجم
آزمون‌های هوش Stanford-Binet را می‌توان برای افراد ۲ تا ۸۵+ ساله استفاده کرد. این آزمون شامل مجموعه‌ای از آزمون‌های فرعی است که بسیاری از آنها از نظر محتوا شبیه به آزمون‌های سنجش هوش وکسلر هستند. این آزمون پنج حوزه محتوا را ارزیابی می‌کند:
- استدلال سیال
- دانش
- استدلال کمی
- پردازش دیداری- فضایی
- حافظه فعال
یک نمره ترکیبی عمومی نیز به عنوان معیاری از هوش کلی در این آزمون به دست می‌آید.
آزمون استعداد افتراقی – ویرایش دوم (DAS-II)
آزمون DAS یک آزمون توانایی شناختی است که می‌تواند برای کودکان ۲ تا ۱۷ ساله استفاده شود. این آزمون برای ارزیابی مهارت‌های خاص در طیف وسیعی از حوزه‌های شناختی، مانند توانایی استدلال استقرایی، مهارت‌های کلامی و ادراک فضایی کودک ایجاد شده است. این آزمون از جهاتی شبیه آزمون هوش وکسلر است (به عنوان مثال، شامل آزمون‌های فرعی متعدد می‌باشد) و یک نمره توانایی مفهومی عمومی (GCA) به دست می‌دهد که مشابه وکسلر است، اما با ضریب هوشی مقیاس کامل WISC یکی نیست.
سخن آخر
حتی اگر کودک شما برخی از نشانه‌های باهوش بودن را از خود نشان ندهد، باز هم می‌تواند در آینده نابغه باشد. کارشناسان در مورد این که آیا یک فرد، نابغه متولد می‌شود یا در طول زمان به نابغه تبدیل می‌شود، اختلاف نظر دارند. اما اکثر آنها موافقند که نحوه پرورش و محیط مثبت رشد کودک، ارتباط زیادی با مهارت‌های آینده و شانس موفقیت او دارد. همه کودکان پتانسیل رسیدن به بهترین نسخه خود را از درخشش و موفقیت دارند. ما می‌دانیم که افراد موفق زمینه باهوش بودن را دارند. اما آیا به اندازه کافی در مورد محیط و کارهایی که باید انجام دهیم تا هوش کودک به مرور زمان رشد و تکامل پیدا کند نیز اطلاع داریم؟ اینجاست که نقش مادر، پدر و سایر بزرگسالان نزدیک به کودک پر رنگ می‌شود.
شما می‌توانید هوش درونی فرزندتان را با فراهم کردن یک محیط مناسب برای یادگیری پرورش دهید. به همین دلیل اطمینان حاصل کنید که کودک شما مطالعه می‌کند، به اندازه کافی می‌خوابد، خوب غذا می‌خورد، ورزش می‌کند و آماده یادگیری است. نقش والدین در موفقیت آینده کودک تاثیر قابل توجهی خواهد داشت.