لولههای فالوپ دو لوله نازک هستند. هر یک از این لوله‌ها در دو طرف رحم قرار گرفته‌اند و کمک می‌کنند تا تخمک بالغ از تخمدان‌ها به رحم منتقل شود. انسداد لولههای فالوپ که به نام ناباروری فاکتور لوله‌ای نیز شناخته می‌شود، به حالتی گفته می‌شود که یک انسداد مانند زخم، چسبندگی یا عفونت، مانع از حرکت تخمک به پایین لوله شود. مسدود شدن لوله فالوپ امکان دارد در یک یا هر دو لوله اتفاق بیفتد و علت ناباروری در ۳۰ درصد از افراد نابارور دارای تخمدان به شمار می‌رود. انسداد لوله فالوپ می‌تواند باروری را تحت تاثیر قرار دهد.
غیر عادی است که افرادی که دارای انسداد لولههای فالوپ هستند، علائم داشته باشند. بسیاری از مبتلایان به این عارضه تصور می‌کنند که در صورتی که عادت ماهانه‌های منظمی داشته باشند، باروری آن‌ها نیز سالم و طبیعی خواهد بود. این تصور همیشه درست نیست.
هر ماه زمانی که تخمک گذاری اتفاق می‌افتد، یک تخمک از یکی از تخمدان‌ها آزاد می‌شود. تخمک از تخمدان به وسیله لوله‌ها به داخل رحم حرکت می‌کند. همچنین اسپرم نیاز است از دهانه رحم در طول رحم و لولههای فالوپ حرکت کند تا به تخمک برسد. لقاح معمولاً در حالی انجام می‌شود که تخمک در حال عبور از لوله است.
در صورتی که یک یا هر دو لوله فالوپ مسدود شده باشند، تخمک نمی‌تواند به رحم برسد و اسپرم نیز قادر نیست به تخمک برسد که این از لقاح و بارداری جلوگیری می‌کند. همچنین این امکان وجود دارد که لوله فالوپ به طور کامل مسدود نشود، بلکه فقط تا حدی دچار انسداد شود. این حالت می‌تواند خطر حاملگی لوله‌ای یا حاملگی خارج از رحم را افزایش دهد.
علائم انسداد لولههای فالوپ چیست؟
بر خلاف عدم تخمک گذاری که در آن نامنظم بودن سیکل‌های قاعدگی امکان دارد اشاره به وجود یک مشکل داشته باشند، انسداد لولههای فالوپ به ندرت ایجاد علائم و نشانه می‌کنند. اولین علامت انسداد لولههای فالوپ اغلب ناباروری است. در صورتی که بعد از یک سال تلاش باردار نشدید (یا بعد از شش ماه، اگر ۳۵ سال یا بیش‌تر دارید)، پزشک تصویربرداری با اشعه ایکس را به همراه سایر آزمایشات اولیه باروری برای بررسی لولههای فالوپ تجویز می‌کند.
نوع خاصی از انسداد لوله فالوپ به نام هیدروسالپنکس احتمال دارد که باعث درد زیر شکم و ترشحات غیر معمول واژن شود، اما همه زنان این علائم را ندارند. هیدروسالپنکس به حالتی گفته می‌شود که انسداد باعث گشاد شدن لوله (افزایش قطر) و پر شدن آن با مایع می‌شود. این مایع تخمک و اسپرم را مسدود می‌کند و از لقاح و بارداری جلوگیری می‌کند.
با این حال، برخی از علل انسداد لولههای فالوپ ممکن است علائم خاص خود را داشته باشند. برای مثال، آندومتریوز و بیماری التهابی لگن (PID) ممکن است باعث دردناک شدن عادت ماهانه و رابطه جنسی شود.
علائمی که می تواند نشان دهنده عفونت لگن باشند، شامل موارد زیر هستند:
- درد کلی لگن
- درد در هنگام مقاربت جنسی
- ترشحات بدبو از واژن
- تب بالای ۳۸.۳۳ درجه سانتی گراد (در موارد حاد)
- حالت تهوع و استفراغ (در موارد حاد)
- درد شدید زیر شکم یا لگن (در موارد حاد)
عفونت‌های حاد لگن می‌توانند بسیار خطرناک و تهدید کننده زندگی باشند. به همین دلیل توصیه می‌کنیم که در صورتی که تب شدید یا درد شدید دارید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین اورژانس مراجعه کنید.
تاثیر انسداد لولههای فالوپ بر باروری
انسداد لولههای فالوپ یکی از علل شایع ناباروری محسوب می‌شود. اسپرم و تخمک برای لقاح در لوله فالوپ به یکدیگر می‌رسند. لوله فالوپ مسدود شده می‌تواند از اتصال این دو جلوگیری کند.
در صورتی که هر دو لوله فالوپ به طور کامل مسدود شده باشند، بارداری بدون درمان غیر ممکن خواهد بود. اگر لولههای فالوپ تا حدی مسدود شده باشند، هنوز توانایی باردار شدن وجود خواهد داشت و می‌توانید باردار شوید. با این حال، خطر حاملگی خارج از رحم نیز افزایش پیدا می‌کند.
دلیل این موضوع این است که حرکت تخمک بارور شده با وجود انسداد به سمت رحم سخت‌تر می‌شود. در این موارد، پزشک شما ممکن است لقاح آزمایشگاهی (IVF) را بسته به این که آیا درمان ممکن است یا خیر به شما توصیه کند.
در صورتی که فقط یک لوله فالوپ مسدود شده باشد، انسداد لوله فالوپ به احتمال زیاد بر باروری تاثیر نمی‌گذارد؛ زیرا تخمک هنوز قادر است از طریق لوله فالوپی که آسیب ندیده است عبور کند. استفاده از داروهای باروری می‌تواند احتمال تخمک گذاری در لوله مسدود نشده را افزایش دهد.
دلایل انسداد لولههای فالوپ چیست؟
شایع ترین علت انسداد لولههای فالوپ بیماری التهابی لگن یا PID است. بیماری التهابی لگن در نتیجه یک بیماری مقاربتی ایجاد می‌شود. اگرچه همه عفونت‌های لگنی مربوط به بیماری‌های مقاربتی (STD ها) نیستند. همچنین حتی در صورتی که بیماری التهابی لگن دیگر وجود نداشته باشد، سابقه ابتلا به این بیماری یا عفونت لگنی خطر انسداد لولههای فالوپ را افزایش می‌دهد.
سایر علل احتمالی مسدود شدن لولههای فالوپ شامل موارد زیر می‌باشند:
- وجود یا سابقه ابتلا به بیماری‌های مقاربتی STD، به ویژه کلامیدیا یا سوزاک
- سابقه عفونت رحم ناشی از سقط جنین یا مرده زایی
- سابقه پارگی آپاندیس
- سابقه جراحی شکم
- سابقه قبلی حاملگی خارج از رحم
- سابقه جراحی قبلی شامل جراحی لولههای فالوپ از جمله بستن لوله‌ها
- اندومتریوز
تشخیص
انسداد لولههای فالوپ معمولاً با تصویربرداری تخصصی اشعه ایکس به نام هیستروسالپنگوگرام یا HSG تشخیص داده می‌شود. هیستروسالپنگوگرام یکی از آزمایشات اولیه باروری به شمار می‌رود که برای هر زوجی که در تلاش برای باردار شدن هستند، درخواست داده می‌شود. این آزمایش شامل قرار دادن رنگ در دهانه رحم با استفاده از یک لوله کوچک است. هنگامی که رنگ در جای خود قرار گرفت، از ناحیه لگن عکس برداری با اشعه ایکس انجام می‌شود.
در صورتی که همه چیز طبیعی باشد، رنگ از رحم و لولههای فالوپ عبور می‌کند و در اطراف تخمدان‌ها و داخل حفره لگن می‌ریزد. اما اگر رنگ از طریق لوله ها عبور نکند، امکان دارد که لوله فالوپ مسدود شده باشد.
بهتر است بدانید که ۱۵ درصد از زنانی که این آزمایش را می‌دهند، دارای نتیجه “مثبت کاذب” هستند. اتفاقی که می‌افتد این است که رنگ از رحم عبور نمی‌کند و وارد لوله نمی‌شود. اگر این اتفاق بیفتد، پزشک ممکن است درخواست کند که آزمایش برای بار دوم تکرار شود یا آزمایش دیگری را تایید و تجویز کند.
سایر آزمایش‌هایی که ممکن است برای تشخیص این عارضه تجویز شوند، عبارتند از سونوگرافی، جراحی لاپاراسکوپی تشخیصی یا هیستروسکوپی (که در آن یک دوربین نازک از طریق دهانه رحم برای مشاهده رحم قرار داده می‌شود). همچنین آزمایش خون جهت بررسی وجود آنتی بادی‌های عفونت کلامیدیا (که نشان دهنده عفونت قبلی یا فعلی است) نیز امکان دارد که تجویز شود.
درمان انسداد لولههای فالوپ
اگر یک لوله فالوپ باز داشته باشید و به جز آن سالم باشید، امکان دارد که بتوانید بدون کمک زیاد باردار شوید. پزشک شما ممکن است داروهای باروری را برای افزایش احتمال تخمک گذاری در سمتی که لوله باز است به شما تجویز کند. با این حال، اگر هر دو لوله مسدود شده باشند، این کار دیگر انجام نمی‌شود.
توجه به این نکته مهم است که این دارو برای کمک به بارداری تجویز می‌شود؛ اما انسداد لوله فالوپ را باز نمی‌کند. به همین ترتیب، ورزش کردن نیز نمی‌تواند لوله مسدود شده را باز کند. تنها چیزی که ممکن است به رفع انسداد لوله مسدود شده کمک کند، انجام جراحی است، اما جراحی هم همیشه موفقیت آمیز نیست. در ادامه در مورد نکاتی که نیاز است شما در مورد جراحی برای لولههای فالوپ مسدود شده و همچنین IVF و بستن لوله‌ها بدانید، صحبت خواهیم کرد.
جراحی لاپاروسکوپی
در برخی موارد، جراحی لاپاراسکوپی می‌تواند لولههای مسدود شده را باز کند یا بافت اسکار را از بین ببرد. البته متاسفانه، این درمان همیشه جواب نمی‌دهد. بلکه شانس موفقیت این روش به این بستگی دارد که شما چند سال سن داشته باشید (هرچه جوان تر باشید، احتمال جواب دادن این روش بیش‌تر می‌شود)، وضعیت انسداد لوله‌ها چقدر شدید است و در کجا اتفاق افتاده است و علت انسداد چیست. اگر فقط چند چسبندگی بین لوله‌ها و تخمدان‌ها وجود داشته باشد، احتمال باردار شدن بعد از جراحی بالا خواهد بود.
اگر لوله فالوپ مسدود شده داشته باشید که در غیر این صورت سالم است، ۲۰ تا ۴۰ درصد احتمال بارداری بعد از جراحی خواهید داشت.
احتمال خطر حاملگی خارج از رحم برای شما بعد از جراحی برای درمان انسداد لوله‌ها بیش‌تر می‌شود. بنابراین در صورتی که بعد از جراحی باردار شدید، پزشک باید شما را از نزدیک تحت نظر داشته باشد و در دسترس باشد تا به شما در تصمیم گیری برای انتخاب بهترین گزینه کمک کند.
با این حال، ترمیم لوله‌ها از طریق جراحی همیشه بهترین روش به شمار نمی‌رود. شرایطی که ممکن است برای IVF بهتر باشد، شامل وجود اسکار قابل توجه، وجود اندومتریوز متوسط تا شدید یا ناباروری متوسط تا شدید مردانه است. پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا بررسی کنید که آیا ترمیم جراحی یا مستقیم رفتن به سراغ درمان IVF برای شرایط شما بهترین انتخاب است یا خیر.
لقاح آزمایشگاهی
پیش از اختراع لقاح آزمایشگاهی (IVF)، زمانی که جراحی ترمیم کار نمی‌کرد یا گزینه دیگری وجود نداشت، زنانی که دارای لولههای بسته شده بودند، هیچ گزینه‌ای برای باردار شدن نداشتند. اما استفاده از روش کمک باروری IVF امکان باردار شدن را فراهم می‌کند.
درمان IVF شامل مصرف داروهای باروری برای تحریک تخمدان‌ها می‌باشد. سپس پزشک با استفاده از یک سوزن هدایت شده با سونوگرافی از طریق دیواره واژن، تخمک‌ها را مستقیماً از تخمدان‌ها بیرون می‌آورد. در آزمایشگاه، تخمک ها در کنار اسپرم شریک مرد یا اهدا کننده اسپرم قرار می‌گیرند. این کار جهت این صورت می‌گیرد که برخی از تخمک‌ها بارور شوند و در نتیجه چند جنین سالم شکل بگیرند. در نهایت یک یا دو جنین سالم انتخاب شده و به رحم منتقل می‌شود.
IVF به طور کامل لولههای فالوپ را به کار نمی‌برد. بنابراین انسداد آن‌ها در این روش دیگر مهم نیست. با این حال، تحقیقات نشان داده است که داشتن لوله فالوپ ملتهب می‌تواند به طور قابل توجهی شانس موفقیت IVF را کاهش دهد. در صورتی که هیدروسالپنکس (لوله پر از مایع) داشته باشید، پزشک ممکن است جراحی را برای برداشتن لوله توصیه کند. سپس پس از بهبودی بعد از جراحی، می‌توان IVF را امتحان کرد.
باز کردن مجدد لوله ها
جراحی بستن لوله فالوپ یک شکل دائمی پیشگیری از بارداری است که معمولاً با عنوان “بستن لوله‌ها” شناخته می‌شود. انواع مختلفی از بستن لوله‌ها وجود دارد که احتمال دارد شامل برش لوله ها، بستن آن‌ها، کلمپ کردن آن‌ها یا قرار دادن کویل تخصصی در داخل لوله‌ها توسط جراح است. ایده کلی این جراحی این است که عمدا لولههای فالوپ را مسدود کنیم تا اسپرم نتواند به تخمک برسد.
تعداد قابل توجهی از زنان، در حدود ۲۰ درصد تا ۳۰ درصد از آن‌ها، بعداً از بستن لولههای رحم خود پشیمان می‌شوند. خبر خوب این است که حتی اگر این نوع روش کنترل بارداری دائمی در نظر گرفته شود، می‌تواند برای بسیاری از زنان بازگردانده شود. باز کردن مجدد لوله‌هایی که به دلیل جراحی بستن لوله بسته شده‌اند، نسبت به مواردی که فرد به دلیل درمان بیماری انسداد لولههای فالوپ جراحی انجام داده است، احتمال موفقیت بیش‌تری دارند. عمل میکرو جراحی برای باز کردن مجدد لوله فالوپ معمولاً هزینه کم‌تری نسبت به IVF دارد و تقریبا نصف آن است.
احتمال موفقیت باز کردن لوله فالوپ و معکوس کردن عمل با استفاده از میکرو جراحی عموماً بسیار مناسب است. برای زنان کم‌تر از ۴۰ سال، احتمال بارداری بعد از دو سال ۹۰ درصد است. برای زنان بالای ۴۰ سال، احتمال موفقیت جراحی بین ۴۰ تا ۷۰ درصد متغیر است.
پیشگیری
بیش‌تر موارد انسداد لولههای فالوپ به دلیل عفونت‌های لگنی به وجود می‌آیند. بیش‌تر، اما نه همه این عفونت‌ها از طریق یک عفونت مقاربتی ایجاد می‌شوند. به همین دلیل داشتن غربالگری منظم برای تشخیص بیماری‌های مقاربتی و همچنین بررسی سریع علائم نگران کننده، گام مهمی در پیشگیری از ناباروری لولههای فالوپ به شمار می‌رود. اگر عفونت مقاربتی (STI) یا عفونت لگن به اندازه کافی زود تشخیص داده شود، درمان آن به احتمال زیاد به پیشگیری از ایجاد بافت اسکار در لوله‌ها کمک خواهد کرد.
با این حال، بیش‌تر عفونت‌ها حاد نیستند و اغلب منجر به هیچ علامت یا نشانه‌ای نمی‌شوند. اما بدون علائم و نشانه بودن به معنای بی ضرر بودن نیست. هر چه که عفونت به مدت طولانی تری در بدن باقی بماند، خطر تشکیل بافت اسکار و التهاب یا انسداد لولههای فالوپ نیز بیش‌تر می‌شود.
زمانی که عفونت شناسایی شد، درمان سریع با استفاده از آنتی بیوتیک مهم است. البته درمان عفونت تضمین نمی‌کند که لوله‌ها باز باشند. مصرف آنتی بیوتیک فقط می‌تواند باکتری‌ها را از بین ببرد. اما هرگونه آسیب یا بافت زخمی که ایجاد شده باشد با درمان آنتی بیوتیکی بهبود نخواهد داشت. با این حال، درمان این بیماری می‌تواند به پیشگیری از آسیب بیش‌تر کمک کند و احتمال بیش‌تری وجود دارد که درمان باروری یا جراحی ترمیم بعدی به موفقیت برسد.
استفاده از کاندوم و انجام آزمایش‌های منظم برای عفونت مقاربتی یا STI (به خصوص اگر رفتارهای جنسی پرخطر دارید) برای پیشگیری از آسیب به لوله فالوپ به دلیل عفونت مقاربتی توصیه می‌شود.