تحلیل رفتاری کاربردی (ABA) نوعی روش درمان است که می‌تواند مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و یادگیری کودک را از طریق روش‌های تقویتی و کمکی بهتر کند.
بسیاری از کارشناسان تحلیل رفتاری کاربردی را درمان استاندارد اصلی برای کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) یا سایر اختلالات رشدی می‌دانند. اما این روش گاهی اوقات در درمان سایر بیماری‌ها و اختلالات نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، از جمله:
- اختلال سوء مصرف مواد
- زوال عقل
- اختلال شناختی پس از آسیب مغزی
- اختلالات اشتها
- اضطراب و اختلالات مرتبط مانند اختلال هراس، اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) و فوبیا
- مشکلات خشم
- اختلال شخصیت مرزی
در این مقاله بیش‌تر بر روی استفاده از روش درمان ABA برای کودکان مبتلا به اوتیسم تمرکز می‌کنیم و در مورد نحوه کارکرد این روش و آنچه که در مورد موضوعات مرتبط به آن باید بدانید، صحبت خواهیم کرد.
تحلیل رفتار کاربردی چیست؟
آیا فرزند شما در تعامل با افراد دیگر مشکل دارد؟ آیا در برقراری تماس چشمی مشکل دارد؟ آیا مشکلات مربوط به رشد زبان را تجربه می‌کند؟ آیا به شدت گریه می‌کند یا برای مدت طولانی عصبانی می‌ماند؟ در صورتی که والدین کودک مبتلا به اوتیسم باشید، به خوبی با خبر هستید که این رفتارها تا چه حد می‌توانند بر زندگی کودک تاثیر بگذارند. در این شرایط، احتمالا بهتر است که درمان تحلیل رفتار کاربردی (ABA) را امتحان کنید.
تحلیل رفتار کاربردی یا درمان ABA نوعی رفتار درمانی برای افراد مبتلا به اوتیسم و سایر اختلالات رشدی است. این درمان بر اساس این ایده انجام می‌شود که اگر به رفتارهای خاصی پاداش دهید، کودک آن رفتارها را تکرار خواهد کرد. به عبارت دیگر، وقتی رفتارهای خاصی را در کودک تشویق کنید، آن رفتارها افزایش پیدا می‌کنند. اما زمانی که کودک را تشویق به رفتارهای خاصی نکنید، آن رفتارها کاهش می‌یابند و حتی ممکن است در نهایت به کل از بین بروند. درمان تحلیل رفتار کاربردی ممکن است به افراد مبتلا به اوتیسم کمک کند که:
- ارتباط اجتماعی خود را بهتر کنند.
- مهارت جدید بیاموزند.
- رفتارهای مثبت را افزایش دهند.
- رفتار چالش برانگیز را کاهش دهند.
مطالعات نشان می‌دهند که درمان ABA به طور قابل توجهی بر اجتماعی شدن، ارتباط و زبان گفتار تاثیر می‌گذارد. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که زمانی که درمان ABA بیش از ۲۰ ساعت در هفته در طول چند سال اول زندگی (قبل از ۴ سالگی) استفاده شود، نتایج قابل توجهی در رشد کودک ایجاد می‌کند و حتی نیاز به خدمات ویژه را در مراحل بعدی زندگی کاهش می‌دهد.
درمان ABA چگونه است؟
درمان ABA شامل چندین مرحله است و درمانی را فراهم می‌کند که متناسب با نیازهای خاص کودک شما باشد.
در طول درمان ABA چه اتفاقی می‌افتد؟
زمانی که کودک شما برای اولین بار درمان ABA را شروع می‌کند، با یک تحلیلگر رفتار تایید شده (BCBA) ملاقات می‌کند که نیازها و میزان توانایی کودک شما را بررسی می‌کند. هنگامی که او کودک شما را بشناسد و توانایی‌های او را درک کند، یک برنامه درمانی فردی با هدف درمانی خاصی را برنامه ریزی می‌کند.
درمانگر ABA کودک بسته به نیازهای کودک شما و رفتاری که می‌خواهید هدف قرار داده شود، تکنیک‌های مختلفی را به کار می‌برد.
روش‌های درمانی خاص
نوع خاص درمان ABA به کار رفته برای کودک شما می‌تواند به سن، چالش‌ها و شرایط دیگر کودک شما بستگی داشته باشد.
- مداخله اولیه فشرده رفتاری (EIBI): این روش اغلب برای کودکان کوچک‌تر از ۵ سال توصیه می‌شود. این روش شامل یک برنامه فشرده و فردی است که برای آموزش ارتباط، تعامل اجتماعی و مهارت‌های عملکردی و سازگاری طراحی شده است.
- آموزش آزمایشی گسسته (DTT): این روش با هدف آموزش مهارت‌ها از طریق برنامه کار و پاداش می‌باشد.
- درمان پاسخ محور (PRT): این درمان به کودک شما اجازه می‌دهد تا یک فعالیت آموزشی را رهبری کند، اگرچه درمانگر اغلب بر اساس مهارت‌های خاص کودک چند انتخاب ارائه می‌دهد.
- مدل دنور شروع زودهنگام (ESDM): این روش شامل فعالیت‌های مبتنی بر بازی است که چندین هدف را به طور همزمان دنبال می‌کند.
- مداخلات رفتاری کلامی: این کارها می‌توانند به کودک کمک کنند تا بیش‌تر صحبت کنند یا مهارت‌های ارتباطی خود را بهتر کنند.
متدولوژی‌های درمان تحلیل رفتاری کاربردی (ABA)
درمانگر ممکن است در درمان ABA از چندین تکنیک استفاده کند. روش‌های رایج درمان شامل تحریک، تقویت و افزایش ارتباطات است.
آموزش آزمایشی گسسته (DTT)
آموزش آزمایشی گسسته (DTT) اغلب به اشتباه به جای درمان ABA به کار می‌رود. با این که DTT یک روش آموزش است، اما آموزش آزمایشی گسسته و درمان ABA یکسان نیستند. در درمان‌های اولیه ABA اغلب فقط از روش آموزش آزمایشی گسسته برای آموزش استفاده می‌شد. اما روشی که برای اولین بار توسط دکتر O. Ivar Lovaas در دهه ۱۹۶۰ مورد استفاده قرار گرفت، در طول زمان تکامل پیدا کرده است.
در آموزش آزمایشی گسسته، یک پزشک کودک شما را یکی یکی به انجام یک سری کارها به روشی ساختار یافته هدایت می‌کند که می‌تواند برای برخی از کودکان بسیار موثر باشد.
در گذشته، پزشکان برای رفتارهای نادرست کودک از تنبیه استفاده می‌کردند. اما این روش دیگر در درمان DTT قابل قبول نیست.
درمان پاسخ محور (PRT)
درمان پاسخ محور (PRT) ساختار بسیار کم‌تری نسبت به روش DTT دارد. این نوع درمان روی بازی و سایر فعالیت‌هایی که بخشی عادی از زندگی کودک شما محسوب می‌شوند، متمرکز می‌شود. روش PRT از علایق و توجه کودک شما برای آموزش به او استفاده می‌کند.
در روش PRT، یک درمانگر از حرف‌های کودک شما پیروی می‌کند. درمانگر تا زمانی که کودک شما به چیزی توجه نشان ندهد، فعالیتی را شروع نمی‌کند. برای مثال، فرض کنید درمانگر شما می‌خواهد حروف را به کودک شما بیاموزد. او روی مجموعه‌ای از بلوک‌ها حروف قرار می‌دهد. درمانگر ممکن است این ایده را به کودک معرفی کرده باشد، اما به فرزند شما اجازه می‌دهد تا خودش در صورت تمایل به سمت بلوک‌ها برود.
PRT همچنین از روش‌های تشویق طبیعی رفتار هدف به جای پاداش‌هایی مانند آب نبات استفاده می‌کند. به عنوان مثال، اگر فرزند شما با بلوک‌های اسباب بازی بازی می‌کند، ممکن است جایزه این کار او این باشد که اگر این کار را انجام دهد، در صورت تمایل به او اجازه داده می‌شود که برج ساخته شده از بلوک اسباب بازی را خراب کند.
مدل دنور شروع زودهنگام (ESDM)
مدل دنور شروع زودهنگام (ESDM) مشابه با روش پاسخ محور، از جمله فعالیت‌های مبتنی بر بازی استفاده می‌کند، اما در صورت نیاز از اشکال سنتی درمان تحلیل رفتاری کاربردی مانند آموزش آزمایشی گسسته (DTT) نیز استفاده می‌کند.
در مدل دنور، انجام یک فعالیت چندین هدف دارد. به عنوان مثال، یک هدف ممکن است این باشد که کودک شما شکل مثلث را بیاموزد، بنابراین از او خواسته می‌شود تا یک قطعه پازل مثلثی را انتخاب کند. در عین حال، ممکن است نیاز باشند که کودک بر روی مهارت‌های حرکتی ظریف خود کار کند، بنابراین کودک باید قطعه مثلث را در یک پازل قرار دهد.
درمان ABA چگونه کار می‌کند؟
درمان ABA چندین مرحله دارد. در هر مرحله این امکان وجود دارد که متناسب با نیازهای خاص کودک شما باشد.
مشاوره و ارزیابی
ابتدا، لازم است با یک درمانگر آموزش دیده در درمان ABA مشورت کنید. این مشاوره، ارزیابی رفتار عملکردی (FBA) نامیده می‌شود. در این جلسه، درمانگر در مورد نقاط قوت و توانایی‌های کودک شما و همچنین چیزهایی که برای او چالش ایجاد می‌کنند، از شما سوال می‌پرسد.
درمانگر زمانی را صرف تعامل با فرزند شما می‌کند تا رفتار، سطح ارتباط و مهارت‌های او را مشاهده کند. او همچنین ممکن است از خانه و مدرسه فرزند شما دیدن کند تا رفتار کودک شما را در طول فعالیت‌های معمول روزانه مشاهده کند.
درمان موثر ASD برای هر کودک متفاوت به نظر می‌رسد. به همین دلیل درمانگر ABA باید روش‌های خاصی را به شما پیشنهاد کند که متناسب با نیازهای کودک شما باشد. او همچنین ممکن است در مورد انجام استراتژی‌های خاصی در زندگی روزمره شما در خانه سوال بپرسد.
آماده کردن برنامه درمانی
درمانگر کودک شما، مشاهدات خود از مشاوره اولیه را برای ایجاد یک برنامه رسمی برای درمان به کار خواهد برد. این برنامه باید با نیازهای منحصر به فرد کودک شما منطبق باشد و شامل اهداف درمانی مشخص است.
این اهداف معمولا شامل از بین بردن و کم کردن رفتارهای مشکل ساز یا مضر مانند عصبانی شدن یا آسیب زدن به خود و افزایش یا بهبود مهارت‌های ارتباطی و سایر مهارت‌ها می‌باشد.
این برنامه همچنین شامل روش‌های خاصی است که مراقبان، معلمان و خود درمانگر می‌توانند برای رسیدن به اهداف درمانی از آن‌ها استفاده کنند. این کار کمک می‌کند تا همه افرادی که با فرزند شما سر و کار دارند، یک عملکرد متناسب داشته باشند.
آموزش مراقبین
درمان ABA همچنین برای تشویق رفتارهای مطلوب خارج از جلسه درمان، به والدین و مراقبان متکی است. درمانگر به شما و معلمان کودک شما روش‌هایی را آموزش می‌دهد که به کار او در درمان کمک می‌کنند.
همینطور درمانگر به شما یاد خواهد داد که چگونه با خیال راحت از کارهایی که کم‌تر در اصلاح رفتار کودک موثر هستند، مانند تسلیم شدن در برابر عصبانیت، اجتناب کنید.
معاینه مکرر
درمانگر ABA سعی می‌کند علل رفتارهای خاص کودک را کشف کند تا به فرزند شما کمک کند که این رفتارها را تغییر دهد یا بهتر کند. امکان دارد که درمانگر کودک شما در طول دوره درمان، رویکرد خود را بر اساس نحوه واکنش کودک شما به مداخلات خاص تغییر دهد.
تا زمانی که کودک شما به درمان ادامه می‌دهد، درمانگر بر پیشرفت او نظارت می‌کند و تجزیه و تحلیل می‌کند که کدام استراتژی‌ها موثر هستند و بهتر است فرزند شما چه زمانی از تکنیک‌های مختلف درمانی استفاده کند.
هدف نهایی چیست؟
هدف این درمان تا حد زیادی به نیازهای فردی کودک شما بستگی دارد. با این حال، درمان ABA اغلب در کودکان باعث موارد زیر می‌شود:
- نشان دادن علاقه بیش‌تر به اطرافیان
- برقراری ارتباط موثرتر با افراد دیگر
- کودک یاد بگیرد که چیزهایی را که می‌خواهد (مثلاً یک اسباب بازی یا غذای خاص) را به طور واضح و مشخص درخواست کند.
- تمرکز بیش‌تر در مدرسه
- کاهش یا توقف رفتارهای خودآزاری
- کم‌تر عصبانی شدن یا به هم ریختن عاطفی از نوع دیگر
آیا می‌توان این درمان را در خانه انجام داد؟
این درمان همچنین می‌تواند در خانه شما انجام شود. در واقع، برخی از کودکان با درمان ABA در خانه بهترین عملکرد را از خود نشان می‌دهند. زیرا در محیط معمول خود احساس راحتی بیش‌تری می‌کنند. همچنین درمان در خانه می‌تواند تسلط بر برخی مهارت‌های زندگی مانند لباس پوشیدن و استفاده از حمام را برای کودک آسان تر کند.
اما بهتر است حداقل در ابتدا، درمان ABA را در خانه با کمک یک درمانگر تایید شده انجام دهید. او می‌تواند به شما کمک کند تا برنامه‌ای متناسب با نیازهای فرزندتان ایجاد کنید.
علاوه بر این، تحقیقات اخیر نشان می دهند که درمان ABA از راه دور ممکن است یک جایگزین مقرون به صرفه برای درمان ABA سنتی و حضوری باشد. تنها چیزی که نیاز دارید یک کامپیوتر و اتصال به اینترنت است.
باید چه سوالاتی بپرسید؟
در زمان صحبت با درمانگر، سوالات زیر را در ذهن داشته باشید:
- فکر می‌کنید که کودک من به چند ساعت درمان در هفته نیاز دارد؟
- آیا بودجه یا بورسیه خاصی (برای مدارس و مراکز) ارائه می‌دهید؟
- از چه روش‌هایی برای جلوگیری از رفتارهای ناخواسته استفاده می‌کنید؟
- چگونه به رفتارهای خودآزاری رسیدگی می‌کنید؟
- چند نفر از نزدیک با فرزند من کار خواهند کرد؟ چه آموزشی دارند؟
- آیا میتوانید نحوه استفاده از تکنیک‌های ABA در خانه را به من آموزش دهید؟
- آیا می توانم جلسات درمانی را تماشا کنم؟
- آیا رویکردهای دیگری مانند گروه‌های آموزش وجود دارند که می‌تواند به کودک من کمک کند؟
جنجال پیرامون ABA در چه مورد است؟
درمان ABA موضوع بحث در سال‌های اخیر بوده است. بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم و حامیان آن‌ها به شدت با این درمان مخالف هستند و علیه آن صحبت می‌کنند. برخی از انتقادات این افراد شامل موارد زیر است:
- درمان ABA حق انسانی کودک برای نه گفتن را سلب می‌کند.
- کودک تحت این درمان مورد آزار و اذیت و تحقیر قرار می‌گیرد.
- درمانگران ABA بیش از حد سختگیر هستند و فردیت کودک را در نظر نمی‌گیرند.
بسیاری از این مخالفت‌ها مربوط به روش‌های مورد استفاده این درمان در ابتدای شروع آن هستند.
در دهه‌های گذشته، معمولاً تا ۴۰ ساعت در هفته درمان انجام می‌شد. بیش‌تر این زمان صرف انجام کار در حالی که کودک پشت میز یا میز تحریر نشسته بود، می‌شد. تنبیه اغلب برای برخورد با رفتارهای ناخواسته به کار گرفته می‌شد و اغلب بر عادی‌تر کردن کودک تاکید وجود داشت. اصطلاح “عصبی”، فردی با توانایی‌های رشدی، شناختی یا فکری معمولی را توصیف می‌کند.
امروزه، افراد بیش‌تر از گذشته ارزش تنوع عصبی را درک می‌کنند که به عملکرد متنوع مغز انسان اشاره دارد. به همین دلیل نیز درمان ABA نیز از تلاش برای عادی کردن افراد مبتلا به اوتیسم دور شده است.
درعوض، درمان بر تغییر رفتارهایی که باعث ایجاد مشکل می‌شوند، تمرکز دارد و به کودکان اجازه می‌دهد تا مهارت‌ها و نقاط قوت مورد نیاز برای داشتن یک زندگی کامل و مستقل را در خود رشد دهند. امروزه رفتارهای ناخواسته معمولاً توسط درمانگران نادیده گرفته می‌شود و تنبیه نمی‌شود.